Ingólfur - 25.08.1907, Blaðsíða 1

V. árg.
Reykjavík, suimudaginn
25 ðgúst 1907.
34. blað
Kouungur og ríki.
Nú er kanungurinn farinn — kon-
ungur íslands, sem við köllum, en al-
staðar annarsstaðar heitir hann einung-
is „konungur Danmerkur“. Það er
sro ennþá. Honum heíir verið fagnað
eftir föngum og fram yfir það; í sjálfu
sér var konungur ekki boðinn hingað,
þótt velkominn væri, en lítið heíir bor-
ið á hinura boðnu gestum okkar, ríkis-
þingsmönnunum, fáir hafa veitt þeim
eftirtekt, ekkert sérstaklega fyrir þá
gert, alt gert fyrir konunginn og þeir
hafa aðeins fengið að njóta af. Við-
höfn öll miðuð við konunginn og hans
þóknan — konungurinn fyrst og kon-
ungurinn síðast! Bkki skal hér minst
á það, sem aögur ganga um, að farið
hafi í handaskolum hjá nefnd þeirri,
sem borið hefir nafnið „móttökunefnd“
og haft hefir heilt ár til viðbúnaðar;
hún mun þegar hafa fengið umbun
verka sinna. En furðu má það sæta,
hversu ýmsir menn hér, svo sem blaða-
menn, skáld og ræðumenn hafa komið
auvirðilega fram í sumum atriðum, út
af komu konungs. Eg tala ekki um
þau kjánalæti blaðanna, er þau eru svo
hugfangin af því, hve konungur sé
„ljúfmannlegur“ i framgöngu, — rétt
eins og þau hali búizt við, að hann
kynni eigi kurteisi, eður að við vær-
um þeir hundar, er sjálfsagt væri að
aparka í. Þetta og annað eins er vit-
anlega sprottið af fávísi. Hitt er öllu
eftirtektarverðara — á þessum tíma —,
að menn (svo sem skáldin o. fi.) skuli
vera að fimbulfamba lofdýrðarþvælu um
þá óviðjafnanlegu náð og blesuun, sem
okkur veitist með því, að konungur
heimsækir þetta land. Lítum á, hverr-
ig á stendur: Konungurinn á fyrir
þessu landi að ráða; hann situr, eins
Og allir fyrirrennarar hans, í öðrn
landi hjá annari þjóð — erlendur
þjóðhöfðirgi. Aldrei hefir sönnum ís-
lendingum þótt rnikið til þess koma,
að tigna verðum við erlendan drottin,
og því síður hefi- þeim fundist það til-
beiðsluvert, þótt hann fyndi hvöt hjá
sér til að gægjast bingað í svip, til
þess lands, er hann telur sitt. En svo
erum við í kútinn komnir, svo er kot-
ungseðlið ríkt með okkur, að einmitt í
sömu andránni, sem við þykjumst ætla
að sýna okkur sem frjálsa menn og
heimta fult og óskorað jafnrétti við
Dani, þá dáum við þ ð hástöfum, að
konungur okkar, er ávalt situr suður í
Danmörku, skuli auðsýna okkur aum-
um þá mildi að bregða sér hingað
nokkra daga — einu sinni á æfinni!
Hvað er þó skyldara þeim, sem ríkjum
ráða, en að þeir kynni sér lönd og
þegna? Hvað er eðlilegra? — Nti,
yissulega eigurn við ennþá fjölda manna,
sem ganga um með kúgaðar sálir og
líta augurn þrælsins á hagi þjóðarinn-
ar og aðstöðu hennar gagnvart konungi
landsins. — —
Konungur hefir látið það í Ijós, svo
sem vera bar, að hanD mnndi eigi ó-
fús á að viðurlcenna (eða eins og hann
sjálfur líklega kallar það: ,,veita“)
fultfrelsiog fullrétti þjóðinni tií handa
— ef það aðeins raskaði eigi „einingu
rílcisins11.
Hvernig ber nú að skilja þetta?
Þótt nú svo væri, að við hefðuxu
eigi önnur orð konungs við að styðjast,
til skýringar þessum óákveðnu ummæl-
um, væri það þó ekki sjálfsagt fyrir
okkur að taka þá merkinguna, srm
okkur þætti beinust til þess sj ílfstæðis,
er við æskjum, og honum mest sæm-
andi? Það virðist. að svo sé; i fyrsta
lagi fyrir þá sök, að hann er að réttu
lagi sá eini maður erlendur, sem við
höfum miðlað af fullveldi okkar eða
veitt forráð yfir frelsi okkar, þótt nú
sé svo komið hlutnnum, að við neyð-
umst til að fjalla við aðra um þau
efni; — og í annan stað, og ekki sízt,
vegna þess, að við byggjum hann vilja
okkur alt það bezta, landi okkar öll
þau þrif, andleg og efnaleg, sem því
geta bezt hlotnast, en það getur því
að eins orðið, að þjóðin hafi fult stjórn-
frelsi og ráði sér algerlega sjálf.
Aðeins með þeim hætti er hugsan-
legt, að við getum haldið áfram að
vera sérstök þjóð, með sérstöku þjóð-
erni, sérstakri tungu, sérstökum hag,
eða með öðrum orðum, að við, íslend-
ingar, eigum landið, ísland. Efast
nokkur um, að konungur vilji það?
Efast nokkur um, að það sé honum
kærast, eftir hinum hlýju orðum hans
að dæma? En ef þetta er hans ein-
lægur vilji, þá hlýtur hann líka að
vilja að við höldum sjálfstæðisrétti
okkar óskertum.
Skilningur orðanna verður þá: Með
„einingu ríkÍ3Íns“ getur konungur ekki
átt við annað en einingu konungs-
„ríkisins11, að veldi konungs verði það
sama, — konuvgurinn einn yfir báð-
um löndum, íslandi og Danmörku,
tveim rikjum í réttarlegri merkingu.
En nú vill einnig svo vel 11, að
fleira hefir frá konungi kornið í þessari
ferð, er af megi ráða, hvað hann fer,
og bendir eindregið í þessa átt. Skip-
unarbréf og erindisbréf „sambandsnefnd-
arinnar4-* er orðað á þá leið, að nefnd-
armennirnir eigi að koma fram með
tillögur um stöðu íslands (o: gagnvart
Danmörku) í „veldi konungs11. Það
má að vísu gera ráð fyrir, að svona
sé að orði komizt eftir innblæstri ráð-
gjafanna, sem hér eiga hlut að máli,
þó einkum íslandsráðgjafans. Þvi að
það hafa umræðurnar um sjálfstæðis
rnálið og undirtektir þjóðarinnar í því
gert að verkum, að ekki hefir hann
séð sér fært að ráða til að viðhafa
öðruvísi orðfæii svo sem „í danska
ríkinu“ eða þ. h. Hefði það reyndar
ekki farið neitt í bága við það, sem
hann og fyigifiskar hans hafa haldið
fram á síðustu tímum, og sér í lagi
hefði það fallið i góða jörð hjá Dönurn
og verið nákvæmlega e 'tir eldhúsbók
embættisbróður hans, forsætisráðgjafans,
sem ásamt honum reit undir skipunina
með konungi; en maðurinn hefir ekki
treyst sér að ganga svo blygðunarlaust
í berhögg við ótvíræðan vilja þjóðar-
innar, og var það jafngott. En þetta
orðalag bréfanna hefir konungur sam-
þykst. — Loks hefir konungur, í ræðu
fyrir íslandi (að Kolviðarhóli), nefnt
það í fullri alvöru rílá, jafnhliða hinu
öðru riki, er hann ræður yfir, Dan-
mörku. Kunnugt er þó, að hann hafði
nokkrum dögum áður (við Geysi) tal-
að um einn fána, er báðar þjóðirnar
ættu að veifa, en þar sem einn fáni
og tvö ríki gcta ekki samrým«t (o: hið
íslenzka ríki veifar ekki dönskum fána),
þá verður það að skoðast svo, sem
hinn hafi með hinni síðari ræðu sinni
(„ríkjau ræðunni) fallið frá þeirri skoð-
un, sem virtist koma fram í þeirri
fyrri, og afmáð þau orð, er þá hrutu
honum (,,fána“-orðin).
Yið verðuiu nú að ætla, að svona
líti konnngur á málið, á hina réttar-
lega afstöðu okkar; þið skiftir okkur
eigi litlu að vita þetta og hlýtur að
vera okkur gleðiefni. Og það er ekki
síður mikilsvert, þótt talið sé, að hann
hafi sagt þetta út frá eigin brjósti, því
að holber misskilningur er það, að á
því eiuu getum við teldð mark, er
hann mæli sem konungur Dana eða
fyrir hönd dönsku stjórnarinnar. Uann
þarf ekki að tilkynna okkur, hvað
Dmir eða stjórn þeirra ætlar um þetta
mál — þeir geta sjálfir gert það. Kon-
ungurinn hefir talað við okkur sem
íslands konungur og persónulcgt álit
hans vildum við einmitt helzt heyra;
nú höfum við fengið það. Þýðingar-
laust fyrir okkur á það ekki að vera,
sem hann í raun og veru vill, og að
minsta kosti höfum við það upþ úr
krafsinu, að nú förum við nærri um,
hvar féndur okkar er að finna, ef illa
tekst til um viðurkenningu á réttmæt-
um kröfum okkar. Nokkurnveginu vit-
andi erum við þegar um það, hvern
byr mál okkar fær hjá ýuisum meðal
Dana, og vakandi auga megum við
hafa á þeitn danska manni, er kon-
ungi geugur næstur, því að „þaðan er
mér úlfs von, er ég eyru sé.“
Manni flýgur ósjálfrátt í hug, í
sambandi við orð konungs um ísland
sem ríki, hvað þéir vesalingar, laudar
okkar, hafa mátt Lugsa, sem a!taf hafa
verið að stagast á íslandi sem dönsk-
um ríkishluta, hafa ekki viljað heyra
annað nefnt og talið það guðlast, ef
ymprað hefir verið á því, að landið
væri ríki (o; hefði fullveldi), með því
að það væri eins konar glæpur í garð
Dana og — konungs! Ósköp hljóta
manna-aumingjarnir að hafa gengið
rauðkinnóttir af þeim fundi, er sjálfar
konungurinn dirfðist að tala um tvö
ríki. „Mér er sem ég sjái hann Koss-
úth“. . . . En svo Jengi lærir, sem
liíir. —
Það er augljóst, samkvæmt því sem
að framan er rakið, að orð konungs,
vilji hans, er í fullu samræmi við þ *r
kröfur, sem við gerum og verðum að
gera, til þess að sj i okkur 'borgið. Við
krefjumst þess, að ísland sé viðurkent
frjálst land með rikisréttindum, enda
höfum við aldrei lögformlega afsalað
okkur þeim rétti. Með ríkisréttindum
stö-ndum við algerlega jafnfætis Dönurn.
jafnréttháir hvorirtveggja, þótt sami sé
konungurinn yfir báðum löndurn; við
eigum þá kost á að ráða okkur að
öllu leyti sjálfir með konungi, á sama
hátt og Danir ráða sér með sínum
konungi, sem þeir eiga með okkur,
Konungurinn er það eina, sem réttar-
lega samanbindur löndin. Þetta er sá
grundvöllur, er við megum ekki víkja
frá, er til samninga kemur við Dani
um það, hvernig tiltækilegast sé að
haga sambandinu, skiftingu mála og
þvíurnl, undir einum konungi; okkur
má ekjci fipist í því, að sjálfstæðis-
grundvöllun in er aðeins þessi: Ríkin
eru tvö, Island er sérstalct riki.
Hvað er þá unnið við að vera ríki?
Það, að þá fyrst höfum við áreiðan-
legan rétt til að ráða okkur sjálfir,
þá fyrst höfuin við æðsta valdið í öll-
uui ofekar málum — fidlvéldi (Suver-
ænitet), þvi að einungis þau lönd, sem
eru ríki, hafa fullveldi; „ríki“ („Rige“
= Stat) er sem sé algerlega réttar-
legt hugtak, sem notað er um fullvöld
þjóðfélög. Við getum þá gert samning
sem frjáls aðili, alveg eins og eigandi
getur gert samning við annan mann
um þann hlut, er hi^pn á, að svona eða
hins vegar skuli með hlutinn fara um
lengri eða skemri tíma, og getur hvor
um sig sagt þeim samningi upp, ef
skilyrði eru sett í þá átt. Báðir eru
í sjalfu sér jafnfijálsir eftir sem áður.
Yrnsir kunna nú ef til vill að hyggja,
að við getum verið eius sjálfstæðir,
þótt við séum ekki ríki. En þeim er
að svara þannig, að við erum ekki svo
voldugir, að okkur veiti af að hafa
okkar rétt ákveðinn; það á þó ætíð að
vera heldur til bóta, hvað sem i slæst.
Séum við hluti af danska rikinu (=
innlimaðir), þá hefir það — dauska
ríkið, heildarríkið — æðsta valdið og
getur altaf tekið í taumana, ef á herð-
ir og því býður svo við að horfa,
hversu miklar og frjálslegar ívilnanir,
sem okkur aunarseru veittar („sérmála-
sjálfstæði“). Ekkert riki getur afsalað
sér hluta af yfirráðarétti sínum í hend-
ur einum ríkisparti, þótt það leiði hjá
sér að nofca hanu um svo eða svo laugt
bil, nema svo sé, að parturinn sé þá
oiöinn fullvaldur, o: orðinn ríki út af
fyrir sig; á annan veg getur þetta
ekki gerzt, því að í „hálf-fullveldi“
felst eins mikil sjálísmótsögn og í
„hálf-almætti“ — og hver vill taka að
sér að verja slikt hugtak?
Þegar fram úr ríkis-atriðinu er láð-
ið, aðalatriðinu, und rstöðuatriðinu, þá
liggja aukaatriðiu ljós fyrir: Sérstakt
ríki á sitt eigið ríkisráð, þegnréttur
fylgir ríki (nema öðruvísi sé um sam-
ið), hvert ríki hefir rétt á hinu ytra
tákni sjálfstæðisins, fullveldisins: fán-
anum, o. s. frv. —
Við verðurn að vona (a. m. k. þang-
að til við komumst að raun um aunað),
að konungur okkar skilji þetta alt rétt,
við nánaii umhugsun og kynning, þvi
að eins og hver annar maður þarf hann
að hugsa og kynnast til að skilja. Við
efumstekki um, að hann fer þess ekki
dulinn, að vegur hans og veldi vex
fremur en bitt við að ráða yfir tveirn
ríkjum. Reyuist hann hollvinur sjálf-
stæði okkar, er það maklegt, að við
munum houum það og ættmennum
bans.
O. Sv.