Ingólfur - 25.08.1907, Blaðsíða 2

132
INGrÓLF UR
Stikakeríið emi.
Nú er nýr varnarmaður koiuinn fram
á ritvöllinn til varnar |tví tiltæki stjórn-
arinnar að gefa út íslenzk lög á þeim
málagraut, sem blettar mál vort. þenna
eina gimsteiu, sem útlendir menn hafa
aldrei reynt að ræna oss.
Þessi maður er Björn M. Ólsen,
lærður og fjölfróður málfræðingur og
allra manna lærðastur í íslenzkum
fræðum. Og þó getur hann sýnt slíka
fákunnáttu um helztu lífsnauðsyn þess-
arar þjóðar, sem er að varðveita þjóð-
erni sitt og mál. Og hvað er Jóni
Ólafssyni, er hann tekur slíka ritsmíð
í blað sitt athugasemdalaust? Mun
Jón Trausti cinn manna vera skyldur
að fara vel með móðurmál sitt?
„Þérætluðuð að gera mér ilt, en guð
sneri því til góðs“, sagði Jósep forðum.
Sama segir nú íslenzkan við Björn M.
Olsen. Það verður öllum lýðum Ijóst
hversu vondur er xná'staður þsirra
málníðinganna, er það sést, sem hér er
raun á orðin, að svo lærður maður
finnur orðum sínum engan stað.
Hann getur þess, að allir séu sam-
mála um, að stikukerfið sé gott og að
það létti einkum viðskifti vorviðaðrar
þjóðir. Þetta er rétt. En svo heldur
hann áfram og ber fram aðalástæðu
sína : Þegar vér tökum upp sömu ein-
ingar vogar og mælis sein aðrar þjóðir
og teljum eftir tugakeifi sem þær, „er
það þá ekki í fullu samræmi við þcssa
stefnu hinna nýju Iaga, að taka upp
þau nöfn á einingum vogar og mælis,
sem aðrar þjóðir hafa? Á þvi virðist
enginn efi geta leikið. Ef vér tölum
um „stikur“, en útlenlingur, sem vér
skiftum við, um „metra“, er þá vízt
að hvorir skilji aðra? 0' hvernigfer,
ef skiftavinir skilja ekki hvor annan?“
Öllum þessurn spurningum h:na há-
lærða manns er auðvelt að svara, og
þeim er fljótsvarað. 1. bað kemur
ekkert við anda þessara laga, hver
nöfn einingarnar hafa. Viðskiftaléttir-
inn liggur allur á því, að hvorirtveggja
hafa sörau einingu og teij i eins. og
þurfa ekki að veia að reikna út t. d
hve margar álnir sé i stikutug. Nafnið
er þessu óviðkomandi. Ef það er ís-
lenzkt, þá fer um það sem hvert ann-
að íslenzkt orð, að erlendur maður
verðut’ að læra það, tf hann vill tala
við mig íslenzku, en ég verð að kunna
hans nafn á þessari hugmyud ef við
tölum á Inns máli. Það er ekki neitt
nýtt að menn verði að lcera útleud
mál ef þeir ætla að tala þau eða skrifa_
Þetta veit nú Björn auðvitað. Spurn-
ing hans hvílir því á eiuhverjum sér-
atökum skilningi á stefnu lagannaj t. d.
að þau ætlist til að vér hættum að
tala íslenzku, til þess að létta viðskifti
vor við aðrar þjóðir. 2. Ef ég tala um
„stiku“ en útlendur viðskiftamaður
minn um „meter“, þá skilur hvor ann-
an, ef hann skilur íslenzku og éghans
mál. Þá getur hvor talað sitt mál og
alt skilst. En ef við skiljum ekki
hvor annars mál þá mundum við
ekki geta talað margt ura viðskifti
okkar þótt við segðurn báðir „meter“.
Björn Olsen gæti komiö með sömu
spurninguna um hvert aunað íslenzkt
orð og borið hið sama fyrir sig. Ef
ég tala um „hest“ en fjóðverjinn um
„Pferd“, mundi þá hvor skilja annan ?
Ef ég tala um „skólastjóra“ en útlend-
ur maður um „Rector“ eða „Director“,
mundi þá hvor skilja annan? Ef ég
tala um „málfræðing“, en útlendingur-
inn um „B'liloslog“, mundi þá hvorskilja
aunan? Svarið er hið saina sem hér
að ofan. En svona gæti Björn Olsen
spurt um hveit einasta orð í íslenzku
máli. Eftir alla rannsóknina kæmist
hann svo liklega að þeirri niðurstöðu,
að sá skilur ek’-i íslenzku, sem aldrei
hefir lœrt bana. Og eftir þessa upp-
götvun mundi hanu svo telja raðiegast
að leggja niður íslenzkuua, til þess að
létta viðskifti vor við aörar þjóðir.
En þó að orðið „meter“ væri nú
einhver töfralykill að hu^um manna,
þá niundi afbökunin „metri“ ekki vera
sama eðlis. Þegar íslenzkar 0^111^-
arendingar koma aftan við það orð,
sem er óboygt í rnáli útlendingsins, þá
dettur mér í hug að hann skilji það
ekki betur en stikuna. Setjurn svo að
ég segi við viðskiftamanninn að tveim
„metrum“ sé of ukið. Þá mundi hann
ekki skilja í, hvers vegna ég færi alt
í einu að tala um bragarhætti. Því
að haDU mundi alls ekki setja „metrum“
í samband við meter. Málskrípin
mundu því hreiut ekki létta viðskiftin
og Birni mundu bregðast allar vonir í
þá átt.
3. Það er ilt ef skiftavinir skiljackki
hvor annan, alveg eins og Björn Olsen
segir. En lögfesting málskrípa er þar til
engrar hjálpar, heldur verða menn að
hafa þessar gömlu aðferðir, að annar-
hvor læri hins mál eða þá að hafa
túlk.
Þessu næst kemurhaDn meðskraddara-
þanka sína um það, að ekki spilti
það rnáliuu að taka upp útlend orð
sem allir skilji. Um það skal ekki
þrátta að sinni, en aðeins geta þess,
að það er einnig rangt. Annars kemur
það ekki þessu máli við, því að al-
menningur skilur ekki þessi útlmdu
orð. Hann þekkir ekki stikukerfið og
því síður orðin. Hér kernur það eins
og fjandinn úr sauðarleggnum hjá hon-
um, að einstök útlend orð spilli málinu
minna en óíslenzk setningaskipan.
Þetta er alveg satt, en fiost houum
vér endilega verða að fremja aðrahvora
spillinguna? Eða hyggur B. M. Ó. að
önnur spillingin, upptaka útlendra orða
í tunguna, muni útrýma hinni, útlenzku-
legri setningaskipan ? Mundi ekki
senuilegra hið gagnstæða, að útlendu
orðin drægi fremur með sér útlenda
setningaskipan inn í rnálið? ÞeDnan
kafla ritsmíðar sinnar endar hann á
því að íslenzkan yrði fátæk ef vér út-
rýmdum öllum útlendum orðurn úr
henni. Ea af hverju kemur það?
Mundi ástæðan ekki vera sú, að menn
hafa oft og lengi vaurækt að finna ný
orð yfir nýjar hugiuyndir, sprottin af
isleDzkri rót ?
Þá kemur önnur aðalástæðan bjá
honum. Hún er sú, að forfeður vorir
tóku upp útlend orð um mál og vog.
Sú ástæða er ekki svara verð. Eða
rnegurn vér ekki láta ód ýgð nein
óhappaverk, sem forfeðrum vorum hefir
orðið að vinna? „Þó brá enginu þeim
um landráð“, segir hann og telur það
sjálfsagt ósvinnu ef menn væri nú
vitrari og gætnari en þá.
Að lokuin telur haun svo upp út-
lend orð svo sem tunna, pund og pottur,
og gerir það með þeim lærdómi sem
honurn er lagiun. Og því næst lætur
hann þá von sina í Jjós að nýju skríp-
iu verði þjóðinni á endanum eins töm
sem hin görnlu eru oss nú. Það er
næsta líklegt að sú vou rætist, því að
auðlærð er ill danska. Og Qinmitt
þess vegna eigum vér að forðast þau.
Lítið (lregur vesalan.
Marga hluti sá ég þá í Reykjavik,
sem sýna mér með sanni að baráttan
fyiir lífinu leyfir mönnum þar tíma til
hvíldar og skemtunar. Tel ég þar til
einkum kvikmyndaaðsóknina og setur
í katíihúsum og fleira þessháttar. Munu
menn og eyða talsverðu fé til þeirra
hluta.
Eg kom eins og aðrir góðir menn
til höfuðstaðarins til þess að sjá kon-
ungsfagnaðinn og alla þá dýrð, sem
þar var þá boöin augum og eyrum
manna. Notaði ég tímann til þess að
njóta þeirra unaðiemda allra, sem bæj-
arbúar hafa sér til yndisbóta. Fanst
mér heldur fátt um margt af því. En
tvent sá ég þó og heyrði, sem ég hafði
fullan unað af. Annað var söngurinn.
Þótti mér hann furðu fagur, og undar-
legt þykir mér ef sá söngur þætti eigi
góður víðar en á íslandj. Hitt var
málverkasýning Ásgríms Jónssonar. En
kynlega þótti mér þá við bregða, því
að á þessa staði komu bæjarmenn ekki.
Eg gæti trúað því, að mönnum hefði
þótt samsöngvarnir nokkuð dýrir, en
hitt skil ég ekki að menn horfi í 25
aura til þess að sjá verk Ásgríms. Því
að þar er þó svo margt fagurt að sjá,
að enginn ætti að sitja sig úr færi
þennan tíma sem myndirnar eru
sýndar.
Eg þykist þá skilja það af mínu
bóndaviti, að Ásgrímur gæti haft dá-
lítið gagn af þvi, ef sýningin væri
fjölsótt. Og menn ættu ekki að telja
á sig að veita upprennandi islenskri
list þenna litla stuðning. Hún ætti
meira skilið, en lítið dregur vesalaD.
Bóndi.
Bóndann mundi hafa furðað á þvi,
ef hann hefði vitað, að hvorki varð
hátíðanefndinni það að vegi né nokkr-
um þingmanni, að leiða þangað konung
eða aðra gesti, ekki einu sinni erleDda
blaðamenn. Er þó hverjum manni
ljóst, að málurum vorurn er það hin
mesta nauðsyn, að þeirra sé getið er-
lendis, þvi að þar verða þeir að hafa að-
almarkað sinn.
Mislingarnir
útbreiöast í líeykjavík.
Misliugarnir eru að verða mjög í-
skyggilegir hér í bænum.
Á sunnudaginn var sýktist stúlka af
iuislingum í Selkoti við Brekkustíg (í
Vesturbænum). Hafði hún fyrir 10
dögum verið stödd í öðru húsi (nr. 8 í
Tjarnargötu) og kom þá í svip inn
þangað stúlka sú, er fyrst lagðist hér
og flutti veikina til bæjarins vestan úr
Stykkishólmi. Sýnir þetta, hve afar-
næmir mislingarnir geta verið, því að
stúlkurnar höfðu aðeins dvalið skamma
stund í sama herbergi. Vóru síðan
allir sendir í sóttvarnarhúsið, sem misl-
inga gátu fengið í þessurn tveimur
húsum.
Á fimtudaginn lagðist drengur í húsi
Gunnars Hafliðasonar nr. 29 í Bergs-
staðastræti í mislingum og er margt
barna og unglinga þar. Er mjög hætt
við, að veikin hafi borist þaðan í ýms-
ar áttir, þvi að drengur þessi hafði
borið út blöð og f >rið víða um bæinn
dagana á undan. Hús þetta var þeg-
ar einangrað.
Sama dag veiktist stúlka af sömu
sýki í nr. 8 í Kirkjustræti og er það
hús einnig einangrað.
Skógræktarmálið
var rætt allítariega við aðra umræðu
fjárlaganna. Hafði fiárlaganefnd fært
laun „dýra búfræðingsins“ niður í
3000 krónur en veitt honum að auki
500 kr. í ferðakostnað, og takmarkað
önnur útgjöld til skóggræðslunnar. Ráð-
herrann barði það blákalt áfram með
miklum móði, að alþingismenn hefði
lofað „st’rdönunum“ Ryder og Prytz
að stofna yfirskógarvarðarembættið þeg-
ar þeir fóru þess á leit á Botníu í
fyrra og leggja ríflegt fé til skógrækt-
arínnar. Þessu þverneituðu þingmenn.
Beindi hann máli sínu þá einkanlega
til þiugmanns Borgfirðinga (sr. Þórhalls)
og kvaðst viss um að hanu myndi það.
En haun synjaði þess með öllu.
Stefán Stefánsson þingm. Skagfirð-
inga flutti einkarsnjalla ræðu og rakti
málið allt mjng ítarlega. Sýndi fram
á, hversu vanhugsuð væri aðferð hinna
döusku skógarmanna hér og óheppilegt
að láta þá hafa umsjón yfir skóggræðsl-
unni. Mun „Ingólfur11 flytja ræðu hans
í næsta blaði.
Sr. Þdrhsdlur tók að miklu leyti í
sama strenginn. Kvað það mjög hafa
glatt sig, er ungmennafélögin hefðu
lýst sig hlynt skóggræðslunni og væDti
þaðan mikils styrks. Þetta þyrfti að
verða áhugamál almennings, ef alþýða
tæki ástfóstri við það þá væri stórmik-
ið unnið. Hitt þótti honum ganga í
öfuga átt, að kaupa dýra útlendinga til
þess að hara forustu og framkvæmd
málsins á heudi eins og verið hefði
undanfarin ár og ætlast væri enn til
að yrði. Kvaðst mjög hræddur um að
það gæti oiðið til þess að fyrta al-
menning, svo að hann feingi óbeit á
málinu og jafnvel hatur á, hversu að
því væri unnið og væri það ómetan-
legt tjón.
Mun fáum kuunugum mönnum dylj-
ast að þessi skoðun er hárrétt í alla
staði.
Þvíer fleygt að Kofoed-Hansen þyk-
ist alls ekki rnunu þiggja yfirskógar-
varðarembættið með lægri launurn en
5000 kr. !! — en margir eru þó mjög
lirœddir nm, að hann láti ekkert úr
þeirri hótun verða, þvi miður, þegar
til kemur, og muni sannast hér hið
fornkveðna, að „íslands óhamingju
verður alt að vopni“.
Soplius Bugge háskólakennari í
Kristjaníu andaðist 15. f. m. Hann var
nafnkunnur mjög sakir lærdóms síns í
forntungum, goðasögnum, og öðrum
fornum fræðum. Var hann um þau
hverjum manni lærðari og fjölfróðari.
Hann gaf út Sæmundareddu og fleiri
fornrit vor og fekst mjög við að skýra
goðakvæðin. Vildi hann rekja upphaf
flestra goðsagna vestur um baf til
kristilegra trúbragða og helgisagna
Lýsa rökleiðslur hans um þau efni
mikilli kunnáttu og fróðleik, en ekki
er því að neita, að mörgum þykir í-
myndunaraflið hafa teygt hann al langt
afvega og margar getgátur h ins hinar ó-
sennilegustuogfullumfjarstæðum næstar.
Jarðarför hans fór fram á kostnað
ríkisins.
Dáin er 30 f. m. húsfrú SigrÍSur
Daníelsdóttir að Hóli í Hvammssveit,
kona Jens Jónssonar. Þau hjón hafa
búið þar yflr 30 ár mesta myndarbúi
Hún var fædd 23. ágúst 1845 á Kvía-
bekk og dóttir séra Daníels Jónssonar
er síðast var prestur í Ögurþingum.
Jarðarförin fór fram þann 7. þ. m.
að Hvammi, og var þar mjög fjölment,
enda var Sigríður sál. mesta mcrkis-
kona, hjálpfús, greind og vinsæl kona.