Ingólfur - 30.04.1910, Blaðsíða 2

66
INOÓLFTJB
01 Zeð þessu blaði lcet ég af
ritstjórn lngólfs.
íKomád Síc|án£>oon.
fógeti verði íátinn aæta fyllstu ábyrgð
fyrir uppkvaðning úrskurðarin*, refs-
ingú og skaðabótum, og að þeir, gjörð-
arbeiðandi og hann in soiidum, eða til
vara annarhvor þeirra, verði dæmdir
til að greiða mál«ko»tnað fyrir yflr-
dómi, hvernig aem málið fer.
Stefndu krefjast þe»s hinsvegar, að
úrskurðurinn verði »taðfe»tur og áfrýj-
endur dæmdir til að greiða þeim mál»-
koatnað eftir mati yflrdómsins, og hinn
atefndi bæjarfógeti krefst þe»s og, að
verða algjörlega íýknaður afkærum og
kröfum áfrýjendanna.
Þesa er enn kraflst af áfrýjeudunum,
að yflrdómararnir Jón Jens»ou og Hall-
dór Daníelsaon víki dómaraaæti í máli
þesau, af því að þeir verði að álítast
vilhallir, sakir »amúðar við hinn stefnda
háyfirdómara, og umhyggju fyrir »æmd
hana og yflrdómsina, sem mundi bíða
hnekki, ef stefndi bæri lægra hlut í
þeasu máli. En með því að mál þetta
snertir ekki yfirdominn aem alíkan og
meðdómendurnir eru ekki við það
riðnir á neinn hátt, er geti gjört þá
óhæfa til að dæma í því, brestur alla
lagaheimild til að aamþykkja kröfu
þeaaa, og verður hún því eigi tekin til
greina.
Á alþingi 1905 var stefndi kosinn
af efri deild gæzlustjóri Landabankans
um 4 ár frá 1. júlí 1906, og á alþingi
1909, var hann aftur koainn af aömu
þingdeild gæzlustjóri bankan* næstu 4
ár frá 1. júlí 1910. En 22. nóv f. á.
vék landstjórnin öllum forstjórum Lands-
bankans, þar á meðal atefnda, frá atörf-
um þeirra við bankann, og setti aðra
menn í þeirra stað. Var þessi ráðatöf-
un byggð á 20. gr. í lögum nr. 14,
18. sept. 1885 um stofnun Landsbanka,
en með því þetta lagaákvæði var numíð
úr gildi með lögum nr. 12, 9. júlí 1909
um breyting á fyrnefndum lögum, er
komu í gildi 1. jan. þ. á., áleit stefndi
að »ér, þrátt fyrir téða stjórnarráðstöfun,
bæri réttur og skylda til samkvæmt
kosningu alþingis og nýnefndum lög-
um nr. 12, 1909, að taka aftur við
gæzlustjórastörfum í Landsbankanum
við byrjun þ. á., og féllst fógetinn á
þá skoðun hans í hinum áfrýjaða úr-
skurði.
Fyrir kröfu áfrýjendanna um að
málinu verði vísað frá íógetaréttinum,
eru tilfærðar þær ástæður, að iaga-
ákvæði þau, *em heimiia beÍDar fógeta-
gjörðir, nái eigi til kröfu stefnda, og
í annan stað, að atjórnarráðstöfun, eins
og frávikning stefnda frá gæzlustjóra-
starfinu, verði ekki ónýtt eða stöðvuð
með fógetagjörð án undanfarins dóms,
en það beri undir hina reglulegu dóm-
stóla, sem fógetaréttir verði ekki taidir
til, að skera úr því, hvort landstjórnin
hafi með téðri ráðstöfun farið lengra
en vald hennar var; fógetinn hafi því
með úrakurðinum aeilzt inn á valdsvið
dómstólanna og orðið brotlegur gegn
43. gr. stjórnarskrárinnar, enda mundu
hendur valdatjórnarinnar verða óhæfi-
lega bundnar tii framkvæmda ef þeim
yrði fyrirstaða veitt með beinum fógeta-
gjörðum.
Þetta sem nú hefur verið tilfært,
getur því ekki heimilað frávíaunarkröf-
una. Það verður að fallast á það álit
fógetans, að krafa atefnda séaþess eðlis,
að hann hafi átt rétt á að leita aðstoðar
fógetans til að fá henni viðstöðulaust
fullnægt, svo framarlega sem honum
taki»t, að *ýna fram á það fyrir fógeta-
réttinum, að krafan ætti við rök að
styðjast, og í þessn efni breyti þsð
engu, nvort heldur það eru stjórnarruð
stsJanir eða aðra? tálmanir, sembanna
gjörðarbeiðanda að neyta réttar aíns.-
Þá er það eigi heldur rétt iskoðað, að
fyrirtekt þessa máls fyrir fógetaréttin-
um og úrlausn þes» þar, fari í bága
við 43. gr. stjórnarskrárinnar. Það
leikur enginn vafi á því, að fógetavaldið
er eftir íalenzkum lögum einn þáttur
dómsvaldsins, en dómsvaldið er sam-
kvæmt 1. gr. stjórnarskrárinnar hjá
dómendum. Orðið „dómendur“ í 43.
gr. ber þvi að sjálfsögðu að akilja svo,
að þar til teljist allir liðir dómsvalds-
in», og orðið „dómur“ í »ömu gr. svo,
að það eigi við alla réttarúrskurði.
I'rávíaunarkrafan verður því ekki
tekin til greina.
Til vara er þess krafist, að úrakurð-
urinn verði ónýttur og málinu vísað
heim til nýrrar og betn meðferðar og
úrskurðarálagningar, fyrir þær sakir,
að fógetinn hafi ekki fært greinilegar
og glöggar ástæður fyrir úrskurðinum,
eina og lögboðið er, að hann hafi inn-
fært úrakurðinn í dómabókina og kveðið
hann upp, áður en málfærslan hófst
fyrir fógetaréttinum, og því aðein» farið
eftir málsástæðum annars málsaðila,
stefnda, en ekkert tillit tekið til rök-
semda, og málsútlistunar áfrýjenda.
Að því er til þeas kemur, að úr-
skurðurinn sé eigi svo rækilega rök-
studdur, sem lög mæla fyrir, verðursú
aðfinnsla eigi talin réttmæt, en það
verður að álíta, að íoraendur úrakurð-
arins séu svo skýrar og ýtarlegar, að
þær í þessu tilliti fullnægi því, sem
krafist verður samkvæmt D.L. 1—5—13.
Hinsvegar er það viðurkennt, að.megin-
hluti úrskurðarins hafi verið inntærður
í dómabókina, áður en fógetagjörðin
hófst. Þessi aðferð til að létta undir
samningu úrskurðarins, í fógetaréttinum,
sem fógetinn hefur þózt geta notað við
þetta tækifæri, verður eigi talin á neinn
hátt ólögleg, svo að fyrir þá sök beri
að ónýta úrskurðinn, því að það er
ekki rétt á litið eða rétt hermt, sem
haldið er fram af hálfu áfrýjendanna,
að úrskurðurinn hafi verið uppkveðinn,
þ. e. lesinn upp í. réttinum, nm leið
og hann var innfærður í dómabókina.
Fógetagjörðin ber það með sér, að fó-.
getinn gekk eigi til falls frá úrskurð-
inum, og las haan ekki upp fyr eu
sókn og vörn aðila var lokið og þeir
höfðu lagt málið undir úrskurð réttar-
ins. Fógetinn gat því tekið tiilit til
alls þess, er fram kom, og breytt, bætt
við eða ónýtt, með ölla það »em inn-
fært var í dómabókina; að svo miklu
leyti, sem honum þótti málfærslan gefa
tilefni til þess, og það verður að telja
vafalaust, að hann hefði gjört það enn
frekara, ef það sem fram kom fyrir
réttinum, hefði breytt skoðunum hans
á málinu.
Þá er það enn varakrafa af hálfu
áfrýjendanna, að úrskurðurinn verði
ónýttur og algjörlega úr gildi felldur,
sökum þess að hann sé rangur og ólög-
legur að efninu til. Er því í þessu
efni haldið fram, að þar sem gjört sé
ráð fyrir, því í úrskurðinum, og hann
byggður á því, að stefndi hafi þá enn
verið gæzlustjóri Landsbankans, þá sé
þetta lögleysa, með því að stefnda hafi
verið vikið frá gæzlustjórastarfinu til
fullnaðar með stjórnarráð*töfununni 22.
nóv. f. á., og heimild fyrir þessarj frá-
vikningu sé í 20. gr. bankalaganna
1885; það sjáist af þesaari grein, sam-
anborinni við 4. gr. í auglýsingu um
verkavið landshöfðingja 22. febrúar
1875, að ákvæðið í bankalöganum sé
ekki annað en upptekning hinnar al-
mennu reglu í auglýsingunni um vald
landshöfðingja til að víkja frá um
stundarsakii’ öllum embættismönnum ;i
íi.landi, en ðllum hinum somu embætti*-
mönnum og starfsmönnum, að fráskild-
um nokkrum dómurnm, hafi ráðherrann,
sem ber alla ábyrgð á stjórnarathöfn-
inni, vald til að vikja frá til fullnaðar
og séu gæzlustjórar Landsbankans einnig
háðir þeirri meginreglu. Þá er það, og
tekið fram, þessum málstað til stuðn-
ing», að eftir hlutarins eðli hljóti land-
stjórnin að reka ýms erindi fyrir hönd
alþingis, þegar nauðsyn krefur milli
þinga, einnig í þeim málum, sem beint
heyra undir úrlausn þingsins, svo sem
að skipa til bráðabyrgða gæzlustjóra
Landsbankans, endurskoðunarmenn
landsreikninganna o. ». frv., þegar
þessir fulltrúar alþingi# faíla frá eða
fatlast frá, til þess að störf þeirra falli
ekki niður.
Áður tilvitnað ákvæði i 20. gr. banka-
laganna 1885 hljóðar svo: Landshöfð-
ingi getur vikið hverjum foratjóra
Landsbankans frá um stundaraakir
þegar honum þykir ástæða til; hann
skal þó með næ»tu póstferð gefa ráð-
gjafa ísland# skýrslu um tilefnið til
frávikningarinnar. Af þessu ákvæði
verður það nú ekki ráðið, að vald ráð-
gjafa í téðu efni hafi verið víðtækara
en landshöfðingja; niðurlag greinar-
innar virðist öllu fremur benda í gagn-
stæða átt, því þar er ekki gjört ráð
fyrir, að svo geti borið undir, að lands-
höfðingi þurfi að setja mann í stað
bankaforstjóra, sem vikið er frá til
fullnaðar. 4. gr. augl. 22. febr. 1875
virðist ekki eiga skylt við þetta mál;
það sem þar er fyrir mælt um embættis-
msnn, sem skipaðir eru á íslandi, getur
ekki átt við hinaýjmykosmu gæzlustjóra
Landsbankans, enda er það eigi rétt
’álitið, að ráðherrann geti vikið frá til
fulls öllum embættismönnum álandinu,
nema nokkrum dómurum, því að em-
bættismenn, er konungur skipar, verða
eigi leystir frá embætti nema með kon-
ungsúrskurði, og ef ályktun væri leidd
af þessu um gæzlustjóra Landsbankans,
mundi hún vera sú, að til að víkja
þeim írá tíl fullnaðar yrði að|koma úr-
skurður alþingis. Það verður eftir
þessu ekki álitið, að *bankalögin 1885
út af fyrir ^sig, eða í sambandi við
önnur lagafyrirmæli, hafi heiínilað iands-
stjórninni vald til að víkja gæzlustjór-
um Landsbankans frá til fullnaðar, og
til stuðnings þvi, að landstjórnin þó hatt
þetta vald, nægir eigi að vísa til þess,
að landsstjórnin hljóti í viðlögum miili
þinga, að hafa vald og skyldu til að
gegna ýmsum störfum, sem bera undir
aiþingi, því að engin ástæða er til að
teygja þann rétt eða skyldu stjórnar-
innar lengra, eða skerða vaid alþingis
frekar, en eðli málsins og nauðayn
krefur, en þeirri nauðsyn sáu banka-
lögia 1885 fyrir, með því að veita
landstjórninni vald til að víkja forstjór-
um bankans frá um stundarsakir,
þangað til fullnaðar-úrskurður væri
lagður á málið af alþingi, eða ef svo
bæri undir af dómstólnnum.
Með því nú að landstjórnina sam-
kvæmt þessu brast heimild til frávikn-
ingar stefnda frá gæzlustjórastarfinu að
fullu og öllu; en það getur eigi eins
og málið liggur fyrir komiðj til álita
hér, hverjar horfur þess hefðu verið, ef
um frávikning um stundarsakir sam-
kvæmt bankalögunum hefði verið að
tefla — verður stjórnarráðstöfunin 22.
nóv. f. á., er stefnda var algjörlega
vikið frá gæzlustjórastarfi við Lands-
bankann, eigi álitin lögum samkvæm,
* og gat hún því eigi svift stefnda rétti
hans, sem gæzlustjóra samkvæmt kosn-
ingu alþingis; það verður af þessum
ástæðum að telja rétt, að fógetinn tók
kröfu stefnda til greina, og ber því að
itaðfesta hinn áfrýjaða úrskurð.
Krafa áfrýjenda um refsingar- og
akaðabótaáþyrgð á hendur fógetanum
fyrir að hafa kveðið upp úrakurðinn,
verður samkvæmt framansögðu ekki
tekin til greina.
Eftir þeasnm úrslitum málsina þykir
rétt að dæma hinum stefndu endur-
gjald málskostnaðar fyrir yfirdómi, er
ákveðst 20 kr. handa hvorum þeirra
Qg greiðist af Landsbankanum.
Því dæmist rétt vera:
Hinn áfrýjaði úrskurður á aðvera
óraskaður, og hiun stefndi bæjarfó-
geti Jón Magnússon vera sýkn af
kærum og kröfum áfrýjendanna í
þessu máli. Áfrýjendurnir Björn
Kristjánsson og Björn Sigúrðsson
bankastjórar fyrir hönd Landsbankans
greiði stefndu Kristjáni Jiínssyni há-
yfirdómara, og Jóni Magnússyni
bæjarfógeta málskostnað fyrir • yfir-
dómi 20 kr. hvorum innan 8 vikna
frá lögbirtingu dóms þessa að við-
lagðri aðför að lögum.
í stað justitiarii
J’on Jensson.
Þýðing dómsins.
í hverju siðuðu Iandi mundi slíkur
dómur sem þessi vera talinn rothögg á
stjórn þá, sem dæmd væri. Að æðstidómur
landsins dæmii» eina „stjórnarathöfn"
lögleysu frá upphafi til enda ætti að
vera nægilegt tilefni til að láta lansa
stjómartaumana. Ekki síst þegar svo
er ástatt sem hér, að ómögulegt er að
bregða dómnum um minnstu hlutdrægni
þar sem ráðherra sjálfur (annar máls-
aðilinn) hefur skipað einn dómarann
og sá dómari er í hverju einstöku at-
riðú — smáu sem stóru — sammata
meðdómendum sínum.
Dómurinn er stuttur og er því ef til
vill ástæða til að taka þetta fram til
skýringar honum: Dómur yfirdómsins
fer töluvert lengra en úrskurður fógeta-
réttarins. Fógetarétturinn lét sér nægja
með að úrskurða, að írávikningin
væri ólögleg eftir 1. janúar. Yfirdóm-
urinn dæmir frávikninguna ólöglega frá
upphafi. Með þessu er jafnframt stað-
fest álit fógetaréttarins um, að frávikn-
ingin sé ólögleg eftir 1. janúar. Ef
frávikningin 22. nóvbr. er ólögleg þrátt
fyrir það, þótt 1. 18. 9. 1885 gefi ráð-
herra vald til að víkja gæzlustjórunum
frá um stundarsakir hhjtur frávikningin
því fremur að vera ólögleg eftir 1. jan-
úar, þar »em ráðherra eftir þann tíma
er sviftur öllu frávikningarvaldi samkv.
1. 9. 7. 1909. Það er því rangt, sem
ísafold segir á miðvikudaginn, að yfir-
dómurinn byggi á öðrum ákvæðum en
fógetinn. Höfuðástæðan er einmitt hin
sama, nfl. sú, að ráðherra hafi ekki
frekara frávikningarvald en lögin ljós-
lega veita honum, þ. e. eftir 1. 1885
eingöngu „um stundarsakir“ og þaraf-
ieiðandi alls ekkert eftir 1. 1909.' En
fógetinn skýrði frávikninguna, eins og
Kr. J., þannig að undirskilið væri „um
stundarsakir“, en yfirdómurinn telur
nauðsynlegt, að það væri tekið fram
berum orðum. Þetta er ágreiningur
um aukaatriði, en snertir ekki höfuð-
atriðið: að endanleg frávikning er ólögleg.
Dánir:
Gísli í Nýlendu, aðfaranótt 27. f. m.
Ólöf Hafliðadóttir, kona Gunnsteins
bónda Eyjólfssonar í Skildinganesi 26.
þ. m.
Fiskafli
er stöðugt ágætur við allt tíuðurland.