Ingólfur - 08.11.1914, Qupperneq 1

XII. árg.
44. blaO
Reykjavík, sunuudaginn 8. nóvember 1914.
Þjóðin og lögstjórnin.
Rás viðburðanna hlýtur að knýja hugsandi menn
hér á Iandi til athugunar urn hiu almennu mál-
efni íslands.
Þau málefni, sem stjórnskipulegt vald alþingis
nær ekki yfir, eiga sér ekki neitt íslenzkt forvígisvald
að samþyktum og viðurkendum lögum. Lögstjórn
sérmálasvæðisins heíir látið sig þau skifta, að ýmsu
leyti, og menn hefir þá greint á, meira og minna, um
það hvern rétt alþingi hefði til þessa. Hefir einatt
þótt standa næst fulltrúahóp landsins, að Iáta til sín
taka um þau mál, en þó verið fundið sárt til þess
jafnframt at mörgum, að þjóðin var ekki komin lengra
en svo í réttarrekstri sínum gegn útlenda valdinu. —
Vegna þessarar óskipunar um almennu málin,
hafa öfugspor alþingis í stjórnarskrárbaráttunni getað
valdið svo miklu um aðstöðu Islands gagnvart Dön-
um, yfirleitt. Þeir hafa ekki viðurkent hinn eðlilega
og sögulega rétt vorn til þess að taka undir oss al-
mennu málin, jafnótt sem vér yrðum færir til, og
spurningin um það hvort vér værum þegnar þegn-
anna, sem einungis varð á sérmálasvæðinu leyst Is-
landi í vil með leysing rikisráðshnútsins — hefir svo
að segja ekki verið hafin enn af hálfu Islendinga á
svæði almennu málanna, eftir að löggjafarþingið stofn-
aðist. „Sambandsfarganið“ reisti ekki neina kröfu
um alment sjálfstæði íslands; þar var aðeins vaðið
inn á viðurkenda sérmálasvæðið, til þess að teygja
útskækla danska valdboðsréttarins, um fram eigin fyrri
yfirlýsingar og játningar Dana sjálfra, inn yfir sjó og
land íslenzku þjóðarinnar.
En hvernig sem alþingi hefir farið með aðstöðu
vora gagnvart Dönum með gerráðum sínum, óvits-
flani og trygðarofum gegn fulltrúastöðunni, verður
þjóðin nú að horfa á sitt hlutverk, eins og það er
orðið, og gera sér ljóst hvert vald hún sjálf hefir um
þessi málefni. Því það er alls ekki svo, að menn
megi lengur láta sér nægja að horfa til Danmerkur
um fullfrelsi Islands. Viðburðirnir reka hver annan
í áttina til hinna örlagaríku úrslita, sem vald Dana
fær ekki að ráða.
Hið óskipaða vald þjóðarinnar um almcnnu
málin hefir látið til sín taka oftar en einu sinni.
Þegar þingið 1867 hafnaði stjórnarbótinni sem boðin
var, ekki sem „gjöf“ heldur til þess að sinna kröfu
Islendinga, þá var það ljóst fyrir þingmönnum að
þjóðfundur var sá valdhafi, sem landsmenn áttu að-
allega á að skipa um frelsismálið. Jón Sigurðsson
lét þetta sjálfur uppi, þar sem hann sagði að naum-
ast mundi „hnífsbakkaþykt“ milli þess sem Danir þá
buðu, og þess sem farið var fram á 1851. — En
nú er mönnum farin hér mjög að fyrnast þeirra eigin
réttur til atkvæðis um stöðu íslendinga gegn öðr-
um þjóðum, og á beztan þátt í því fálm og frum-
taksleysi undanfarandi þinga, sem hvorki sýnast hafa
þekt ætlunarverk sitt innanlands né út á við.
„Lögstjórnin11, sem býr „sérlög“ til fyrir sjálfa
sig og fer ábyrgðarlaust með fé og hagsmuni þjóðar-
innar, án verulegs umboðsvalds, stendur vitanlega
heimildarlaus að réttu lagi til þess að gera neitt,
til eða frá, ef eitthvað bæri að höndum sem heyrir
undir vald Islendinga um þeirra eigin almennu mál.
Samkvæmt stöðu sinni er það að vísu eðlilegt
að þingið veki máls á hinum almennu efnum og
áfrýi þeim til þjóðarinnar, ef svo ber undir. En er
þessu þingi eða þeim sem eru framkvæmdarverkfæri
hinna sameinuðu svokölluðu „flokka“ (af stefnulausum
samtakamönnum um það að ná völdunum) — trú-
andi til þess að gegna í þessu efni stöðu sinni svo
langt sem hún nær og að virða vald þjóðarinnar á
hinu óskipaða réttarsvæði?
Þjóðin verður nú sjálf að vaksi yftr Vclfcrð Og
frelsi íslands. Hún má ekki trúa^ framkvæmdar-
lausu lögstjórninni, sem er ckkí hær að fara með
þessi mál samkvæmt núverandi fyrirkomulagi um skip-
un þjóðvaldsins og hefir sýnt, þar að auki, að hún
er ekki hæf til þess að gæta réttar Iandsins og hags-
muna, ef til kæmi. —
— Vér erum þegar komnir það áleiðis í sögu
ófriðarins mikla, sem er þó enn svo að segja óskrif-
uð, að almenningur verður að láta þetta mál til sín
taka, tafarlaust. Hættan á því að málaskúmar eða
bleksnápar, sem lifa hér á sínu eigin politiska sam-
visku og sannfæringarleysi, fari að blaðra eða makka
við útlend völd um stöðu íslendinga gagnvart öðr-
um þjóðum er þegar fyrir hendi. Svo illa er geymd
æra og velferð gamla Islands í þeim höndum, sem
nú teygja lengst fingurna að fjárhirzlu landsins og
valdasætinu, að hcetta er þegar á ferðum. Þjóðin
með sitt óskipaða vald, dreifð og fámenn og dauflega
hugsandi í óáran og erfiðum kjörum, er svo fjarlæg
þekkingunni um það hve langt getur komist brall eigin
hagsmuna og fordildar með rétt þessa lands, að ótt-
inn er ekki til ennþá hjá þeim, sem hafa málefni
Islands að leiksoppi, fyrst innanlands, svo í stjórnlaga-
málinu og seinast út á við gagnvart öðrum þjóðum
ef svo ber undir.
Þannig hefir „lögstjórnin“ farið með náðartíma
Islands. Hún gat nú haft hreint borð í stjórnarskrár-
deilunni gagnvart Dönum, hvernig svo sem þeir hefðu
tekið í það mál. Hún gat fyrir löngu síðan vakið og
glætt hugsun þjóðarinnar um hið almenna vald og
borið fram fyrir hennar hönd og eftir hennar umboði,
kröfur um afhending nokkurs af því valdi, er Danir
hafa haft með höndum fyrir hana til þessa, (t. a. m.
löggæzlu á sjó gagnvart botnvörpunguin og erlendum
fiskurum, erindreka viðurkenda af Dönum sjálfum, um
verzlunarhagsmuni á helztu mörkuðum íslenzkra út-
fluttra afurða o. s. frv.) En hvað hefir „lögstjórnin"
gert í stað þessa? Hún hefir sauðmerkt stjórnlaga-
þrefið með heimsku, hverfulleik og hagsmunapólitík
einstakra manna — hún hefir blettað málstað íslands
á sérmálasvæðinu með fráfalli á fráfall ofan frá
réttmætum, viðurkendum frelsiskröfum fyrri þinga —
hún hefir gert löggjöf landsins að athlægi og endemi
í augúm allra skynbærra, réttlátra manna, innan lands
og utan. Og á almenna málasvœðinu hefir hún
tyldrað upp svikamylnu, þar sem áttu að ginnast í
þeir sem ennþá áttu eftir óskemdan neista af vilja til
fullfrelsis fyrir Island. —
Hefði lögstjórnin staðið svo í stöðu sinni hér, sem
hefði mátt vænta af henni — þá væri þjóðin nxí
öðruvísi undirMin, að taka því sem bera kann að
höndum.
Konungstrygð og skynsamleg eining við Dani um
hin ytri mál, hafa verið hér gerð að grýlum fyrir al-
menningi — einmitt af þeim hinum sömu, sem mest
hafa starfað að hruni og eyðilegging sjálfstæðisins is-
lenzka. „Skilnaðarglamrið“ hefir hjá þeim skjótlega
snúist upp i „innlimun“. Óhugsað og ómögulegt fyr-
irkomulag af ýmsu tagi, sem ekki hefir orðið skýrt
neinum nöfnum, hefir verið básúnað og boðað þjóð-
inni af ýmsum framhleypnum málaskúmum, sem
naumast höfðu gripsvit á slíkum efnurn. „Ríkisheitinu“
hefir verið klint á pappírinn, þar sem ekkert bjó und-
ir nema froða, fleipur og stundum annað verra o.s.frv.
Þjóðin á Islandi getur ekki verið örugg á þess-
um timum um það, að gert verði hið hesta fyrir
hennar hönd. Hún þarf að gera sér Ijóst að hún er
ein allra þjóða álfunnar, sem á enga viðurkenda,
lögmæta verndara um sinn eigin rétt. — Allar aðrar
siðaðar þjóðir eru fullskipaðar undir innra og ytra
vald, sem grípa yfir öll hlutverk, sem vinna á eða
kunna að koma fyrir. — Hvort sem máttur þess valds
er meiri eða minni þá verður hið bezta gert, sem unt
er, eða álitið fyrir hverja þjóð siðmenningarinnar —
nema þessa einu.
En hvað getur þá hið ólögskipaða islenzka þjóð-
vald gert, eins og nú stendur?
Það fyrsta og mikilvægasta af öllu er það, að
lialda lög öll, sem nú standa, við þá þjóð sem hefir
verndarskyldu fyrir Island gagnvart öðrurn þjóðum,
en sú lögheldni er aðallegast í því fólgin hjá vorri
vopnlausu þjóð, að gæta stranglega hlutleysis,
bæði í orði og á borði — og almenningur á að
vaka yftr því að þetta sé gert, bæði af einstökum
mönnum og stofnunum, því ef út af ber, getur það
valdið meiri ógæfu fyrir þetta land og alt framtíma-
frelsi vort heldur en unt er neinum að Iýsa með orðum.
Þjóðin þarf að vera við því búin, að til hennar
verði skotið því máli sem varðar hana mest af öllu.
Svo getur vel farið og það innan skamms tíma, að
þjóðfundur verði að kallast saman, til þess að ræða
og skera úr um aðstöðu íslands út á við. Til þessa
þarf ekki að koma fyrst um sinn meðan engin breyt-
ing verður um hlutleysið, en enginn getur hér sagt
um það, hve langt eða skamt kann að vera annars
að bíða.
— Ef svo skyldi fara af einhverjum ástæðum að
hér kæmi til þjóðarinnar kasta að ráða um sín eigin
ytri málefni gagnvart öðrum ríkjum, þá er enginn
efi á því, hvern veg hún verður að stefna, vilji hún
varðveita frelsi sitt og sérstaklegt þjóðerni um ókom-
inn tíma. — Vopnleysi hennar og vanmáttur knýr
hana inn á þá braut að leita ekki einungis viður-
kenningar heldur verndar hjá öðrum. Landið er
ey, og þar af leiðir eðlilega að ftotaveldin verða þar
að koma til skjala. En öll hyggindi og framsýni
knýja jafnframt þjóðina til þess að gæta þess, að
flcirl cn ein þjóð tæki þátt í vernd íslands, ef þar
að kemur.
Það er enginn efi á þvi að lífsskilyrði þjóð-
crnis vors á komandi tíma, svo framarlega sem
ófriður þessi veldur breytingu um hlutleysið er það,
að þjóðinni takist að láta jafnvæglð niilli vernd-
iindi flotaþjóða koma til greina við ákvörðun um
stöðu Islendinga í þjóðafélaginu. Þessi meginsetning
um stefnu þessarar þjóðar framvegis meðan hún er
ekki vaxin sinni eigin vernd og meðan ekki verður
alþjóðaréttur svo, að viðurkenningin verði ein nægi-
leg lil að tryggja þjóðarsjálfstæði — mun naumast
geta valdið ágreiningi. Þetta liggur svo í augum uppi.
Ein þjóð má ekki alein vera hér um það að setja
menningarmark sitt á auðnirnar í landi og hjá lýð.
Það er ómælt og ótaiið, hvað þjóðerni vort hefir
liðið mikið böl af því hve einlit og einskorðuð hata
verið hin ytri menningaráhrif vor um undanfarnar
sambandsaldir við Dani. — Ef tímarnir eiga hér að
fara að breytast og ef þjóðerni vort á að taka ný
áhrif utan að á annað borð, þá er umfram alt að
gæta þess, ekki svo mjög að firrast hin eldri áhrif,
eins og hins að gera áhrifin fjölhreytilegri.
Með „lögstjórninni“, án verulegs umboðsvalds,
jafnvel á þvi takmarkaða svæði sem hún nær yfir,
er lögð sú byrði á þjóðina að gæta sín sjálfrar, sjálf-
stætt og með skarpri athuguirum, hvernig mál hennar
standa, jafnóðum sem viðburðirnir gerast. Hún verð-
ur þar að trúa sjálfri sér og trúa á sjálfa sig, til þess
að vita sinn eigin vilja víst — og hún verður að
láta alla sína þjóna og umboðsmenn kosna og skip-
aða finna, að hún hefir augun á þeirn á þessum
hættulegu tímum.
Þessari byrði fylgir mikill vegur og því mega
Islendingar nú ekki gleyma að hcimiiriun muil
virða þjóð vora eftir því sem hún kemur fram í
sinu eigin lífs og velferðarmáli.
Lögstjórnin hefir ekki verið sönn mynd þjóðar-
eiakennanna íslensku. Fyrirkomulagið, vöntun um-
boðsvalds, og afleiðingar kúgunar og fátæktar hafa
valdið svo miklu þar um. — Þessvegna eigum vér
ennþá veg fyrir framan oss til sjálfstæðis og sérstak-
leiks í fólagi þjóðanna, ef almenningur vakir og gætir
síns eigin valds og réttar, hvað sem „lögstjórninni“
líður. —
Annars er hætta fyrir því versta, — að umboðs-
valds- og ábyrgðarlausa lögstjórnin kunni að hneppa
að frelsi Islendinga í annað sinn, — og nú því ver
en varð á 13 öld, að þjóðernið glatist rneð frelsinu.
Einar Benediktsson.