Ingólfur - 22.11.1914, Síða 4

184
INQÖLFUR
Reimleikinn i Helli.
Eins og frásögw blaðains Ingólfa, 42.
tbl. þ. á., ber með »ér, fór um aláttar-
lokin að bera á óvenjulegum fyrirbrigð-
um á býlinu Helli í Áaahreppi. — Þar
er myndar-býli og þangað heyjað heim
bæði úr Safamýri og víðara að. — Þesai
reimleiki mun fyrst hafa gert vart við
aig þegar bóndinn þar var farinn af
heimilinu i Eyrarbakkaferð. Konan var
ein heima með tvö börn sín. Um ald-
ur þeirra ekki beint frétt, enda kemur
það frásögninni ekki við.
Konan var háttuð í rúm sitt og hafði
börnin hjá sér í rúminu. Heyrir hún
þá óvenju skarkala, þannig lagaðan, að
henni var ómögulegt að gera sér greiu
fyrir, af hverju stæði. Fylgdi honum
þegar einhver ömurleiki, er magnaðist
svo, að henni lá nærri örvinglun af ótta.
Þessi illu læti virtust honni sumpart
frammi í bæjardyraskúr og þó á sama
tíma uppi á bæjarhúsum og það svo
harkalega, að viðum lá við broti. Strax
um morganinn brá konan við og fann
nágranna sína að máli og tjáði fyrir
þeim það, er fyrir sig og sína bafði
borið og kvaðst ekki þar Iengur vera
að nóttu til.
Þetta hafði þann árangur, að þrír
einhuga ungir menn brugðu við og vöktu
þar næstu nótt. Segir sögumaður minn,
að það sem fyrir þá hafi borið, sé sem
næst á þessa leið:
Heyhlaða var vestan við bæjarröðina
vel um vönduð og timburþil á milli.
Þaðan heyrðu vökumenn nú atórkost-
legan undirgang, er fór fram sumpart
inni í hlöðunni eða uppi á henni. Færð-
ust ólæti þessi með afarmikilli skyndingu
yfir hin húsin. Var þekjan knúð með
svo miklu afli, að braka þótti í hverju
tré. Iun í bæjardyraskúrinn kom þetta
Iíka með líkn háttalagi og alla leið
færðist það að baðstofudyrum. Óðu þá
vökumenn fram með Ijós og hugðust &ð
verða vísari um, hvað þessum djöfla-
gangi væri valdandi. Þá hvarf skark-
alinn undan þeim og upp á þak. hús-
anna. Svona stóð þetta með litlum
hvíldum alla nóttina. Hvar sem vöku-
menn komu, hvarf reimleikinn þeim og
ekkert munu þeir séð hafa. Þó eru
nokkrar missagnir um það — er sú lýs-
ing þannig löguð, að hana ber að geyma
þjóðsagnasafni væntanlegu. Um morg-
uninn aðgættu vökumenn allar þekjur;
sá þá ekki á neinum missmíðum.
Ekki er sagt að þessu hafi lint. Hafði
borið á þessu meira og minna og stund •
um um daga. Oft var skift um vöku-
menn. Endaði þetta með því, að eig-
andi bæjarins sá sér ekki annað vænna,
en rífa hann til grunna og flytja viðuna
í burtu og byggja nýjan bæ að stofni.
Má geta sér til, að í ekki betra veðri
en var hér eystra í haust, hafi þétta
ekki verið gert að gamni sínu — alt
saman.
Hvað sem Um tildrög þessa ófagnað-
ar er, þá er eitt leitt við það: að ekki
var reynt að grafast eftir á vísindaleg-
an hátt, hvað komið hefir af stað þess-
ari hreyfingu. Úr því að bærinn var
rifinn er Iíklegt að Joku sé skotið fyrir
það framvegis.
Þessi frásögn er tekin eftir manni,
er var með í vökuuni á draugabýlinu
og mun því í flestu eða öllu vera rétt.
Atlis. Eftir viðtsli við vinnumann,
er verið h»fði þar fyrrum og gætt sauða
fyrir Sigurð bónda, er þar bjó fyrrum;
kvað hann, að sumum hefði stundum
þótt óhreint í sauðahúsunum ogfremur
sagðist hann telja þann orðróm á rök-
um bygðan, en heima aldrei neitt und-
arlegt komið fyrir.
Ritað 8. növ. 1914.
S. Jönsson.
*
Skýrsluágrip þetta heflr Ingólfur feng-
ið frá hr. Símoni Jónssyni póstifgreiðsl-
umanni að Selforsi, er mestur þykir
eftirrýningamaður um dulræn efni aust-
anfjalls og kallað er, að viti jafnlangt
nefi sínu. Frásögnina hefir hann eftir
beztu heimildum, viðtali við vökumann
o. fl., en þó er fremur úr öllu þ vi magn-
aðasta dregið — „akeljóttum óvætti, er
heima kvað eiga í tjörn þar allnærri o.
fl.“ Er þar farið að dæmum góðra
sagnaritare, aS fella niður vitnislausar
sögur, svo að heldur megi við auka frá-
sögnina síðar, en að þvi verði hrundið,
sem skráð er.
Bærinn að Helli liggur úti í mýri all-
langtfrá öðrom bæjum og af almanna-
leið. Er því ekki til að dreifa hrekkj-
um afbæjamanna, enda hefir ókyrrleik-
inn verið með þeim hætti, að varla get-
ur stafað af menskum mönnuro. —
Austanmenn segtb, að einhverjir vöku-
manna hafi séð bregða fyrir á bænum
óvætti, er vsr „minni en köttur en stærri
en mús“, en í þekjunni þótti stundum
láta áþekt þvf, er akkerisfestar eru
unduar upp ð botnvörpuskipi.
Bærinn var Iagður í eyði áður hann
var rifinn. Yar það þá eitt kveld í
myrkri, að tveir menn vóru á ferð, sinn
hvorn veg frá bænum og sáu heim þang-
að ljós í gluggum. Þótti þeim þetta
ekki undarlegt, því að þeir höfðu þá
ekki frétt, að bærinn var auður af
mönnum.'
Nú segja síðustu fregnir, að ókyrr-
Ieikinn sé aftur kominn upp í nýja bæn-
um, með likum hætti sem fyrr. Er því
ekki loku fyrir skotið, að visindamenn-
irnir geti enn komið við rannsóknum
og mætti það nú ekki úr hömlu drag-
ast.
Símnefni Talsími 450
Agency Iteykjavík.
H. Gunnlögsson & P. Stefánsson.
Umboðsverzlun.
Lœkjartorg 1.
Reykjavik, Iceland.
Umbo3iT8?glia.
Ó. G, Eyjólfsson & Co.,
Reykjavík — Rotterdam.
íslenzkar Yörur teknar til umboðssölu.
Útlendar vörur pantaðar fyrir kaup-
menn og verzlun&rfélög.
Gott verð. — Vandaður varningur.
Stórt sýnishornasafn.
4 Sveinn Björnsson l
Lyfirréttarmálafluíningsmaöur &
Hafnarstrsati b
GísliSveinsson
yfirdómslögmaður.
Skrifstofutími ll1/,—1 og 4—5.
Miðstræti 10. T&lsíml 34.
Sælgætis- og tóbaksverzlun.
Hótel ísland.
Sími: 389.
Á annari stjörnu.
XXXI.
Ráð eem dugir, til að sjá
þar rngl og heimsku, sem les-
andanum ern pð opnaðir nýjir
heimar, er að lesa nógn heimsk-
lega.
1.
Georg Brandes segir frá því í bók
sinni Fugleperspektiv (1913, bls. 276),
er hann hitti eitthvert sinn að máli
Ágúst Strindberg, sænska skáldið fræga.
„Ved De at der i den ældre franBke
Literatur er spaaet om mig“ (vitið þér
að spáð hefir verið um mig áður fyrr
í frönskum bókmentum) segir þá Strind-
b9rg við hinn nafntogaða danska rit-
höfund, og ennfremur að spádómur þessi
sé í bók eftir Bilzsc sem heitir Ssra-
phitus Seraphita. Hann sýadi mér stað-
inn segir Brandes, og er spádómurinn
þannig: Endnu en Gang vil Lyset kom-
me fra Nordeu (enn — eða aftur —
mun Ijósið koma frá Norðurlöndum).
Það er eg sem átt er við, sagði Strind-
berg.
Honoré de Balzac var framúrskar-
andi merkilegur skáldsagnahöfundur, og
ófreskur maður, eða skygu einsog skáld
eru oft, framar en þau vita sjálf. Bók-
in sem nefnd var, er því miður ekki til
hér, en óhætt mun að gera ráð fyrir
að rétt sé frá sagt um spidóminn.
2.
Hvort Strindberg hefir haft rétt fyrir
sér eða ekki, læt eg auðvitað ósagt. Eu
öll ástæða er fyrir mig*til að benda á
spádóm þeuna, þvi að það liggur mjög
nærri að þýða hann sem sannspá um
sannindi þau sem eg hefi fundið. Þar
•em gefið er í skyn í spánni, að ljós
(þ. e. athuganir og hugsanir, sem auka
mjög skilning á tilveranni) hafi áður
komið frá Norðnrlöndum, þá er senni-
lega átt við Emanuel Swedenborg; var
Swedenborg frábær gáfumaður og hinn
hugkvæmdasamasti í nóttúrufræði ; í
mörgum greinum á uudan sinni öld.
Hann var kominn yfir fimtugt þegar
hann fór að fá vitrauir, og halda marg-
ir, að þangað til bafi hann verið af-
bragð annara manna að viti, en úr því
séu athuganir hans hugarburður einn
og markleyaa. Eu þá hóf Swedenborg
sig einmitt hærra en áður, upp yfir
vanalegt mannlegt vit, til hugfélags eða
sálusamlags við vitrari verur á öðrum
hnöttum. Eu að vísu tókst honum þó
ekki sú aflraun, sem ýmsir virðast hafa
búist við af honum, sem ekki var nógu
kunnugt um heimsku vora á jörðu hér,
að geraguðafræðina að náttúrufræði. Siíkt
var í þá daga ofraun mensknm manni.
Swadenborg var fæddur 1688; voru
þeir samtíðarmenn og lifðu flest ár hin
sömu, hanu og hinn ágæti Linné, mað-
ur sem er nokkurskonar dýrðlingur í
augum iivers náttúrufræðings; hefir
sjálfsagt verið nokkurt sálufélag milli
þessara ágætu Svía, líkt og áður milli
Bacons og Shskespeares og síðar milli
Lamarcks og Goethe, eða Darwin3 og
Spencers; Wallace mætti líka nefna í
því sambandi.
3.
Á Swedenborgs dögum var náttúru-
fræðin ekki komin lengra en það, að
engin von var til annars en vitringur
þessi, sem var biskupssonur og aliun
upp í miklum guðsótta, teldi vitranir
sínar vera frá hinnm andlega heimi, og
béldi að mjög margir andar þeir sem
haun sá, væru sálir framliðinna. Meðal
annara anda sem honum birtust, var
fornkunningi hans, Karl 12„ og kom
honum þjóðhetja Svía fyrir sjónir „hinu-
megin“ sem hinn versti djöfull (disbol-
us pesiimus). En að vísu muu þeisi
vera sem hann skynjaði, ekki hafa verið
Karl 12., heldur einhver mjög líkur hou-
um, og lífa en ekki liðinn. Virðiatmér
af þeirn athugunum sem eg hefi getað
gert, helst mega ráða, að andar fram-
liðinna sé ekki á ferð; og síðan eg fór
að kunna að gefa betur gætur að því
sem fyrir mig ber í svefni, hefi eg get-
að gengið úr skugga um það, að mig
dreymir aldrei neinn sem dáinn er, held-
ur einhvern líkan. Þykir mér líklegast,
að sálir framliðinna geymist með verum,
æðri eða lægri, sem meun hafa átt sálufé-
lag við í lifanda Iífi, en eigi sér.ekki
sjálfstæða veru. En eg leyfi mér auð-
vitað ongar fullyrðingar um þetta; það
mnn verða hægt að fá miklu meiri
vitneskju um þetta efni, þegar menn
fara að reyna þá leið, sem verið er að
benda á í þessum ritgorðnm. (Mjög
merkilega hugsnn sem að þessn lýtur
hefir prófessor Ágúst Bjarnason látið í
ljósi í bók sinni Hellas bls. 266). Ekki
skal neinn skilja orð mín svo sem ver-
ið sé að telja úr honum að trúa á fram-
hald lífsins. Hafi einhverjum veizt slíkt
útsýni sem mér, á góðum augnablikum,
þá verður honum alveg ljóst, að lifið
mun sigra, framhald þess lífs sem vér
nefnam líkamlegt, þó að erfiðlega gangi
enn, þar sem fjarst er hinum fullkomn-
ustu, og dauðanum verði hver að lúta
í helheimi, Og er það að vísu, einsog
mönnnm finst, ósignr mikill.
4.
Swedenborg skildist aldei, að það sem
vérið er að segja frá, t, a. m. í opin-
borun Jóbannesar, einni af merkilegustu
bókum biblíunnar, er einmitt vitrun frá
öðrum hnöttum, og eins dómsdagsopin-
berun sú sem hann talar um af eigin
sýn, yfirleitt allar hans vitranir, nema
það sem hann fjarskynjaði af þvi sem
gerðist á þessum hnetti, einsog eldur-
inn mikli í Stoekhólmi, sem hann „sá“
þó að hann væri þá staddur i Gauts.
borg. Eu Swedenborg vann þó það af-
reksverk, að sjá um sumt af því sem
fyrir hiua bir, að það gerðist ekki í
einhverjum öðrum andlegum heimi, held-
ur á öðrum huöttum í þessum heimi;
þar rofaði til í þokuuui; er rit Swed-
euborgs um jarðstjöruurnar í aiheimuum
afarfróðlegt, og margfaldlega skemtilegt
þegar menu vita með vissu, að þar er
ekki um hugarburð að ræða, heldur at-
huganir á lífiuu á stjörnum í öðrum
sólkerfum1). Swedonborg hddar að hiun
hafi séð íbúana á Júpíter og mun það
vera misskilningur, því að Júpíter virð-
ist stjörnufræðingum vera glóandi enn-
þá og moð öllu óbyggilegur; en Swed-
enborg mun hafa athugað lífið á stjörnu
sem líkiat Júpíter, en er íöðru sólkerfi.
í íjarskynjunum er altaf mjög hætt við
missýningum og misskilningi, og mér
virðist svo sem draumar, einsog vana*
lega er sagt frá þeim, séu mest missýu-
ingar og rangar ályktanir. Eu draum-
ar keru, einsog áðar er getið nm,
fjarskynjanir. Mun mannkyninu verða
það til stórmikils vitauka, þegar
menn fara að læra að glöggva sig bet-
ur á því hvað það er, sem fyrir þá ber
í draumi. En fyrstir muuu þar verða
til, þeir sem glöggastir eru á það sem
fyrir þá ber, á vanalegan hátt, í vöku.
1) Rit þetta er til í enskri þýðingu hér á,
landsbókasafninu. Heflr margt vorið Þýtt á
íslenzku sem ófróðlegra er.
Framh.
Helgi Pjeturss.