Landið - 09.06.1916, Page 3

LANDIÐ
91
viss um að hr. S, Á. G. veit eins
vel og ég, og sjálfsagt betur, að
alda er risin móti þessum kirkju-
siðum og menn, því miður, margir
hverjir telja þá lítils nýta. Hér á
landi er trúarlíf og vald kirkjunnar
á svo veikum fæti, að hæglega
getur það sundrast, sé ekki varlega
að farið.
Margir úr flokki hr. S. Á. G.
telja óhugsandi að vel hæfír menn
fáist í prestastöðuna vegna hinna
óboðlegu launa, sem þeim séu
boðin. Þessi staðhæfing mun þó
bygð á veikum grundvelli. Ég þyk-
ist hafa veitt því eftirtekt, að það
er ekki kaupgjaldið, sem skapar
starfsmanninn. Eigi er mér kunn-
ugt um að nein þurð sé á guð-
fræðiskandidötum, og er þeim þó
sjálfsagt fullljóst, þegar þeir ganga
í guðfræðisdeild háskólans, hvaða
kjör þjóðfélagið býður þeim, er
þeir hafa lokið prófi. Áður voru
brauðin mjög misjöfn að stærð og
um leið tekjum; þetta gerði mis-
rétti, sem var í alla staði óeðlilegt;
einnig sum brauðin eftirsóknarverð,
önnur mikið síður. Þetta var reynt
að jafna með nýju prestslauna-lög-
unum, og lítið mun hafa borið á
óánægju hjá prestum með þau. Það
er raunar nokkuð broslegt að hugsa
sér að væru launakjörin betri, sem
þó eru í alla staði boðleg, mundu
hæfari menn veljast í stöðuna.
Þetta kemur fram hjá hr. S. Á. G
og fleirum hans stéttarbræðrum.
Ég vil nú spyrja: var það fyrir
það, hve álitlegt brauð Saurbær á
Hvalfjarðarstönd var, að einn
landsins mesti guðfræðingur sinnar
tíðar, Haligrímur sál. Pétursson var
prestur þarf Nei, það var áhugi
hans fyrir guðstrúnni; hans eldlegi
áhugi fyrir að syngja guði sínum
lof, og vitna um hann, sem kall-
aði hann fram á sjónarsviðið, en
ekki launin. Eða dettur nokkrum í
hug, að Jón sál. Vídalín hafi vegna
launanna gerst prestur? Nei, slfkt
skulum við ekki hugsa, það var
háleitara atriði, sem laðaði þá að
þeirri stöðu, en launin hér á jörðu.
Ég get vel tekið undir með hr. S.
Á. G. og fleirum, með að laun
presta eru Iág, og gott væri, ef
hægt væri, að sýna slíkum mönn-
um þann 'sóma að bæta kjör þeirra,
og víst er um það, að allir þeir,
sem með sanngirni vilja lfta á
málið frá ýmsum hliðum, viðurkenna
að starfið er háleitt, og útheimtir
eigi aðeins sína sérfræði, heldur og
vfðtæka þekkingu á ýmsum öðrum
sviðum; en það er annars eðlis, en
krónutal launanna. S. Á. G. veit
það svo vel, að hér er allmikill á-
hugi hjá almenningi f þá átt, a<!
slíta sambandi ríkis og kirkju, og
margir telja það heillavænlegt fyrir
trúarlíf vort; ég fyrir mitt leyti skal
að þessu sinni láta ótalað um slíkt,
en hitt er á allra vitund, að fátt
ýfast menn meira við en aukin
gjöld eða skatta; því þykir mér
eigi ólíklegt að ef laun presta
væru hækkuð, mundi það flýta
drjúgum fyrir að spyrna sundur
sambandi ríkis og kirkju, en hvort
það er æskilegt fyrir presta, getur
verið álita mál. Að vísu fær hver
prestur, sem fyrir þá byltingu lætur
af embætti, full laun í fimm ár, og
ber að skoða þá fjárupphæð sem
gjöf frá þjóðfélaginu, prestum til
viðhalds meðan þeir eru að afla
sér annarar stöðu. Ég er sann-
færður um, að allmargir af núlifandi
prestum mundu láta af embætti
ef samband rfkis og kirkju væri
slitið og óvíst hvort prestum yfir-
leitt þætti ha^ur sinn bættur með
því, getur verið að sumir næði
betri stöðum, en alt slíkt er óvíst,
og víst er, að mörgum prestum
mundi bregða við ef þeir létu af
sfnum föstu lögákveðnu embættum
og gerðust fríkirkjuprestar, sem
mætti víkja frá stöðu sinni hvenær,
sem meirihlutt safnaðarins yrði sam-
mála um það.
Annars getur það sjálfsagt verið
álitamál, hvort hálaunaðar stöður
séu eftirsóknarverðastar; eftir því
sem hver og einn fær meira af
hinu gullna gjaldi fyrir litla fyrir-
höfn, því ver lærir hann að meta
gildi peninganna, en að hafa óljósa
hugmynd um slfkt getur orðið alt
of mörgum að falli. Ég held það
gott fyrir hvern og einn að öðlast
hvorki fátækt né auðlegð, heldur
sitt afskamtaða uppeldi. Vandséð
er það, hvort lág laun, sem þó eru
viðunanleg, lama manninn eða
gefa honum þrek. Ég held, og svo
munu fleiri, að engin sönnun sé
það fyrir nýtum starfsmönnum í
sinni stöðu, að lauoin séu sem
hæst; hygg það draga úr starfs-
vilja og þreki, ef embættismanna-
efnin vita að þjóðfélagið tekur við
þeim, er þeir hafa náð embættum,
og veitir þeim peninga eftir þeirra
vilja. Það er allmikil vöntun á
hvern þann, sem ekki hefur öðlast
skilning á hagfræðinni og þýðingu
hennar. Bezta þekking í hagfræði
fær sá, sem hefur hæfilegan fram-
færzlueyri, og illa trúi ég þeim
mönnum til að vera Ieiðandi menn
í mannfélaginu, sem ekki geta
lifað sómasamlegu lífi af þeirri
fjárupphæð, sem prestar vorir fá í
árslaun hér á landi. P. J.
Ritfregnir.
Hagsbýrslur íslands 9. Eru
það búnaðarskýrslur árið 1914.
Útdráttur úr nokkru af innihaldi
þeirra hefur birzt í Landinu, eftir
Hagtíðindum.
Dýraverndarinn, 3. blað 1916.
lnnihald: Sundv'ótn (með mynd),
Sveitaneýndir til eftirlits með með-
ferð á skepnum, Hrossaréttirnar á
Sauðárkróki, Kattafjöldinn í Reykja-
vík, Rauða stjarnan, alþjóðafélag
til líknar særðum skepnum á víg-
vellinum, stofnað 22/2 1915, — og
ýmisl. fleira.
LaidsMi Islands 1915.
Nýkomið er út yfirlit yfir starf-
semi Landsbankans á síðastliðnu ári.
Eru það reikningar bankans og út
búanna á Akureyri og ísafirði
Fróðlegt yfirlit er þar og yfir vöxt
bankans frá 1886—1915, eða nú í
30 ár.
Ársvelta bankans var 1886 837
þús. kr.; í árslok 1909, þegar nú-
verandi bankastjórn tók við, var
hún 36V2 milj. kr., en 1915 var
hún orðin /0/V2 milj. kr. Reyndar
var það óvanalegt ár, sökum hækk-
unar á öllu, en þótt vanalegt ár
hefði verið, þá hefði samt ársvelta
bankáns vaxið um meira en helm
ing á þessum sex árum. ,Árið 1914
var hún rúmar 69 milj. kr.
Sparisjóðsfé bankans var 1887
orðið 3 52 ll2 þús kr.; í árslok zpop
var það rúmar j milj. kr. en 1915
var það orðið fullar 6ll2 milj. kr.,
eða rúmlega tvöfaldað á síðustu 6
árum. Er sá vöxtur harla gleðileg-
ur, því að í Landsbankanum ætti
allir að ávaxta sparisjóðsfé sitt,
það sem er ekki í sérstökum spari-
sjóðum sveita og héraða, því að
þar sem bankinn er alþjóðarstofnun
og landssjóður ábyrgist hann og er
hluthafi í honum, fer allur ágóði
af rekstri hans til landsins sjálfs,
en ekki til útlanda.
Víxlar og ávísanir námu 1886
kr. 3,950,00, f árslok 1909 1V4
milj. kr., en árið 1915 23/4 milj. kr
Varasjóður bankans nam f árslok
1909 706 þús. kr., en í árslok
1915 var hann full x miljón kr.
Vöxtur bankans hefur þvf verié
gffurlega mikill.
KAFFI
brent og malað er bezt og drýgst frá
Verzluninni NÝHÖFN Hafnarstræti 18.
NÝHÁFNARKAFFIÐ
er oröið landfrægt.
KATJPIÐ PAÐ
Úrval úr frumsömdum og pýdd-
um kvœðum Bjarna Jónssonar
frá Vogi. Rvík 1916. Kostnaðarm.
Gunnar Sigurðsson frá Selalæk.
Þetta er góð bók og eiguleg.
Bjarni hefur hingað til verið öllu
kunnari fyrir þýðingar sínar úr er-
lendum tungum, en frumkveðin Ijóð
sín. Má og segja með sanni, að
fáir hafa verið þarfari íslenzkum
bókmentum, en Bjarni, því að
mörgu snildarverki hefur hann snúið
á íslenzku, t. d. Nadeschda eftir
finska snillinginn Runeberg, Huliðs-
heimum og I Helheimi eftir Árna
Garborg o. m. fl. En langt of
litla athygli hafa menn veitt ljóðum
hans frá sjálfs brjósti. Voru þó
mörg kvæðin falleg í Baldursbrá
og man ég enn ýmsar vísur þaðan,
er ég las í æsku.
í Úrvali þessu er mörg afar-
fögur ljóð. Rímlistin bregzt Bjarna
aldrei og vfða er hugmyndaflug og
smellnar Iíkingar. Nefna má m. a.
Aldamótavísu, Ljós yjir landið,
Sumarvísur Siggu Bjarnad., Gleði-
legt sumar o. fl.
Þýdd eru m. a. ljómandi falleg
kvæði eftir Anders Hovden, Ásm.
Vinje, Goetke (úr „Fást"), Schiller
0. fl. Er það ósvikið gull, sem
veitt getur gleði og auði í sálir
manna — ef nokkur nennir að
lesa. En því miður virðist almenn-
ingur vera orðinn hundleiður á góð-
um bókum og ekkert vilja nema
rusl. Er það alvarlegt áhyggjuefni
öllum vinum íslenzkrar menningar.
Bókinni fylgir mynd höfundar.
Frágangur f góðu Iagi.
Ljóðavinir — ef þeir eru ekki
flestir dauðir og dottnir upp fyrir
— ætti að flýta sér að eignast bók
þessa.
‘tJtlöndL,
Öðru stórtjóni hafa Bretar orðið
fyrir nýlega. 5. þ. m. fórst beiti-
skipið „Hampshire" fyrir vestan
Orkneyjar. Vita menn eigi, hvort
tundurdufl eða kafbátur hefur vald-
ið. Sjógangur var mikill, svo að
ekki er talið líklegt, að nokkur
maður hafi bjargast. En á skipinu
var Kitchener lávarður, yfirhers-
höfðingi og hermálaráðh. Breta, og
herforingjaráð hans, á leið til Rúss-
lands.
Kitchener var hátt á sjötugsaldri,
afbrigðaduglegur og forsjáll hers-
höfðingi. Er það ómetanlegur skaði
fyrir Breta að missa hann.
Á Frakklandi miðar Þjóðverjum
heldur áfram, þótt hægt fari. —
Austurrfkismenn eru nú í bili
hættir sókn sinni gegn ítölum, en
hefur orðið mikið ágengt. Er nú
barizt mestmegnis á ítalskri jörð.
Að austan kvað Rússar nú hefja
sókn gegn Austurríkismönnum.
Á Balkan sækja Búlgarar fram
í Grikklandi (hluta þeim, er Grikkir
fengu frá Tyrkjum í fyrsta Balkan-
stríðinu). Hafa þeir tekið borgina
Seres, sem er nokkuð frá sjó, hér
um bil miðja vegu milli Kavalla
og Saloniki — og sækja fram til
Kavalla. Þessar tvær borgir og um-
hverfið vildu Búlgarar fá úr býtum,
en Grikkir urðu yfirsterkari. Eru
Grikkir nú milli steins og sleggju
og þora sig hvergi að hreyfa. Hafa
hingað til haldið herliði sínu undan,
þar sem Búlgarar sóttu fram.
Á hinn bóginn gerast Vesturríkin
æ umsvifameiri í Saloniki og Kavalla.
Hefur Saloniki nýlega verið Iýst f
hernaðarástand.
Þjóðverjar ætla nú að taka fimta
herlán sitt, sem á að nema 12
miljörðum marka (12000 milj.)
Síðasta (fjórða) herlán Þjóðverja
gekk ágætlega; fengu þeir inn xo,6
miljarða. Öll eru lán þeirra tekin
innanlands.
Ekki mun bráð hætta á því, að
Þjóðverjar komist í efnaþrot. Spari-
sjóðseignir manna hafa aukizt mik-
ið síðustu árin, þrátt fyrir stríðið.
Ásmnndnr Gnðmnndsson
aðstoðarprestur í Stykkishólmi er
staddur hér i bænum.
Próf í forspjnllsvfslndnm
tóku þessir stúdentar við Háskólann
á mánud. var:
Benedikt Arnason II. betri eink.
Danfel Fjeldsted I. —
Eggert Ó. B. Einarsson I. —
Freysteinn Gunnarsson I. ágætis —
Guðni Hjörieifsson I. —
Jón Árnason II
Jón Kjartansson II. —
Katrfn Thoroddsen I. ágætis
Kjartan Ólafsson I.
Lárus Arnórsson I.
Þórunn Hafsteinn I.
betri —
er
Ymsir atburðir hafa þeir orðið
síðustu viku, er merkilegir munu
þykja. Má þar fyrst nefna sjóorustu
mikla fyrir vestan Jótland þ. 31. f.
m. Var þar á sveimi brezk flota-
deild og komu Þjóðverjar að henni
og lögðu til orustu. Fóru svo leikar,
að Bretar mistu 4 bryndreka(„Queen
Mary“, „Infatigible", „Invincible*
og „Warrior"), tvö beitiskip „(Black
Prince", „Defense") og um tíu
tundurbátaspilla. Þjóðverjar mistu
tvo bryndreka og eitt létt beitiskip,
en tvö önnur urðu óvfg. Þeir mistu
og 6 tundurbátaspilla. Þar fyrir
utan skemdust nokkur skip af skot-
um. — Þegar aðalfloti Breta kom
til bardaga, létu Þjóðverjar undan
síga og héldu til hafnar.
Það er augljóst, að Þjóðverjar
hafa borið betra hlut frá orustunni,
þótt styrkleikahlutfall flotanna sé
líkt eftir sem áður. Orusta þessi
kvað vera mesta sjóorusta, sem
sögur fara af.
A ð austan
Landinu skrifað nýlega, að
sumir Heimastjórnarmenn séu orðn-
ir hálfruglaðir í ríminu. „Vita þeir
varla, hvorn Heimastjórnarlistann
þeir eiga að kjósa, Hannesar eða
Einars Arnórssonar, nema þá þeir,
sem eru óvenju glöggir á háralag
og holdafar flokkanna. Þeir einir
sjá, að Heimastjórnarærin lifir á
gömlum holdum, en dilkurinn er
næsta magur og illa til reika, og
því ekki á vetur setjandi, enda
kynið ekki sem bezt".
Spurning.
Hvernig er það, er búið að af-
nema risnufé ráðherrans? Eða þarf
hann alls ekki að nota það í þeim
tilgangi, sem til var ætlazt? Má
hann stinga fénu f vasa sinn án
þess að halda nokkurt boð?
Spyr sá sem ekki veil.
Vér vísum spurningunni
til hlutaðeigenda.
áleiðis
JF'rettir.
Jarðarför
Skúla alþm. Thoroddsens fór fram á
laugard. var, að viðstöddu miklu fjöl-
menni. Bjarni Jónsson frá Vogi talaði
á heimili hins látna, en sr. Bjarni
Jónsson í dómkirkjunni. Alþingismenn
báru kistuna út úr kirkju. Sungin voru
í kirkjunni kveðjuljóð frá Kvenréttinda-
félagi fslands og Hinu fsl. Kvenfélagi*
eftir Maríu Jóhannsdóttur.
Pétur Jónsson
óperusöngvari söng í Bárunni 5 fyrstu
daga vikunnar kl. 9 að kveldi, fyrir
mergð manna og gerðu menn að á-
gætan róm.
Sklpaferðir.
Botnía fór til Vesturlands á föstu-
daginn var, en Gullfoss til Austfjarða
og útlanda á miðvikudaginn.
Ættarnafn.
Börn Haralds próf. Níelssonar hafa
fengið staðfestingu á ættarnafninu
Haralz.
Slirítlwr.
A. : Hvað hafið þér í kapselinu þarna?
B. : Hárlokk, til minningar um kon-
una mína sálugu.
A. : En lokkurinn er ljós og hún var
ekki Ijóshærð.
B. : Nei, en ég er það".
Hann: Nú hef ég efni í nýja skáld-
sögu.
Hun: Þú ættir heldur að óska þér
efnis í nýjar buxur, góði minn.
Stórkaupmadurinn: Jæja, Möller, þér
óskið hækkunar á launum yðar. En
getið þér nú fært mér, þó ekki sé
nema tvær ástæður, sem mæla með
þvf, að ég verði við beiðni yðar?
Mölltr: Já, það get ég hr. stórkaup-
maður. Tvíburar.
Greifinn: Dæmalaus klaufi ertu,
strákurl Þú hefur skorið mig stóran
skurð í hökuna.
Rakaradrengurinn: Ég ætlaði bara
að sjá, hvort blóðið í yður væri blátt.
(Á sumum útlendum tungum er
aðalsblóð nefnt „blátt blóð". Að hafa
það í æðum sínum er þá sama sem
að vera af aðalsættum).
X. : Þekkið þér séra Árna?
Y. : Já, ég hef þekt hann, síðan faðir
hans var smástrákur.