Landið - 01.09.1916, Síða 4

140
LANDIÐ
Hll læOnr! cfiiðjié fiauptnenn yéar ávaíí um fíina alfíunnu sœísqfí Jrá alóin> " sqfayaróinni „Saniíasu í cfíeyfíjavífí.

diolasparann!
f*á Sigurjöni nota allir.
Pantið í tíma, fyrir veturinn.
Eftirfarandi vottorð gefur nægar upplýsingar um að kolasparann
á hver húmóðir að nota.
Hr. kanpmaðnr Sigurjón Fétnrsson, Hafuarstræti 16.
Undirrituð hef fengið frá yður Holasparann, og get með ánægju
vottað, að hann hefur reynzt mér ágætur „sparari**. Ég hef ávalt orðið
að nota „steamkol*, þar til ég fékk Kolasparann. Með honum hafa
vanaleg ofnkol enst mér mun betur. Gefa betri og meiri hita, en
nokkur „steamkol". 25 aura pakki drýgir vanaleg kol um 3—4 krónur
á skippund.
í ágúst 1916.
Pvottahúsið Reykjavík.
J. Helgadóttir.
Kreyns vindlar
eru aftur komnir á Lager hjá
Ó. G. Eyjólfsson & Co.
I’egiiskyldu-
viimaii.
--- (Frh.)
Þetta tal, um óstundvísina og ó-
hlýðnina, er náttúrlega sama mark
leysan, eins og þegar því er haldið
fram, að íslendingar sé fámennari
að tiltölu og fátækari, en aðrar
þjóðir, af því að þeir sé latari,
ónýtari og óhagsýnni, en nágranna-
þjóðir þeirra. Sveitabændurnir búi
illa og missi úr hor, af því að þeir
sé heimskir slóðar, en sjómennirnir
græði ekkert og drukni í hrönnum,
af því að þeir kunni eigi rétt veiði-
tök og hafi vond áhöld. En þess
skíra sannleika er eigi gætt, að or-
sökin til fátæktar íslendinga er sú,
að vér búum í miklu illviðrasamara
og óveðurblíðara landi, sem þar af
leiðandi er verra og slyshættara en
nágrannalöndin. Landið vort er eins
og harðindabýlin og harðbalakotin;
það má, og er oft búið vel á þeim,
með miklum dugnaði og ráðdeild,
og þá er lífið þar sæluríkt á marg-
an veg, en auðsælli mundi þó dugn-
aðarmaðurinn verða á gæðajörð. Ef
annað hvort á endilega að lasta, þá
mun réttara að láta landið, heldur
en þjóðina, verða fyrir því. íslend-
ingar eiga eflaust fremur Iof en last
skilið fyrir það, hversu góðri sið-
menningu þeir hafa náð hér norður
í hafísbeltinu með óstöðuga veðráttu-
farinu og alóvissa árferðinu. Efni-
viðurinn í fólkinu hér er góður;
það er áreiðanlegt; og ég er sann-
færður um, að ef vér byggim í
Danmörku, þá myndim vér búa
jafn-vel sem Danir, og ef vér bygg-
im í Norvegi, þá myndim vér búa
jafn-vel sem Norðmenn, eða séim
yfirleitt jafnokar annarra manna í
dugnaði og ráðdeild. —
En þó svo væri nú, að íslend-
ingar sé óstjórnþýðir, óstundvísir,
óhlýðnisgjarnir og óverklagnir, þá
myndi það reynast hégómi, að
slíkir ókostir lagist með þriggja
mánaða nauðungarvinnu, einu sinni
á mannsæfinni. Þegar ég var í
latínuskólanum, sem ég hef svo
margar ágætar endurminningar frá,
þá var þar (og er líklega enn)
stranglega heimtuð mikil stundvísi
af mönnum, og lá refsing við, ef
út af var breytt. Þetta gat. t. d.
komið morgunsvæfum mönnum
fremur illa; en um slíkt dugði eigi
að mögla. En þrátt fyrir þenna
ágæta aga í sex ár samfleytt, hef
ég þó þekt embættismenn, sem vóru
framúrskarandi óstundvísir trassar.
Hluturinn er, að náttúran verður
oftast náminu ríkari, og gamli mað-
urinn í oss leitar út, þegar hann
finnur sér færi til. Það sem góð-
um skólum tekst eigi að uppræta
að fullu, það tel ég auðsætt, að
þegnskylduvinnunni takist eigi held-
ur. Og verklagnin, sem skyldu-
vinnan á að skapa, hlýtur í flest-
um tilfellum að verða einskisvirði;
því bæði er það, að margur mað-
ur vinnur þar verk, sem honum er
ógeðfelt, og svo er víst, að fjöldi
manna starfar þar að verkum, er
þeir aldrei framar á æfinni snerta
hendi sinni á, svo ágóðinn verður
harla smár. Það er vissulega of-
mikið lagt á hættu, að ætla sér að
laga galla landslýðsins með þessu
skylduvinnubjargi, og væri eflaust
heppilegra, að reyna aðrar ljúfari
leiðir áður. Ekki efast ég um,
að meðhaldsmennirnir haldi þessu
máli fram af ættjarðarást; en mót-
haldsmennirnir halda sinni skoðun
fram engu síður af ættjarðarást.
Missýning í málinu er hjá öðrum-
hvorum, og eftir röksemdunum að
dæma, virðist hún vera hjá með-
stöðumönnunum. Það væri eflaust
ágætt, að fá t. d. marga af íslenzku
foratflóunum gæðasnauðu ræsta
fram, svo þar gæti skapast gras-
gott valllendi eða nýtilegt flæði-
engi. En ofdýru verði má þetta
kaupa, og eflaust er unt að finna
önnur ráð til þess, en þegnskyldu-
vinnuna. Að þetta og margt fleira,
sem gera þarf, verði alls eigi gert
nema þegnskylduvinnan komist á,
það er sleggjudómur, sem við enga
reynslu hefur að styðjast. En allar
framkvæmdir hljóta að taka tíma,
og heimskulegt er ofmikið bráðlæti.
Eftir því sem máli þessu nú er
komið, virðist svo sem þegnskyldu-
vinnan hljóti að ná jafnt til kvenna
scm karla; enda er það sanngjarnt,
úr því að konur hafa fengið jafn-
rétti við karla í stjórnarfarinu, og
sjálfsagt, fyrst þeim er líka ætlað
að greiða atkvæði um málið. En
í verkafólkseklu þeirri, er nú geng-
ur yfir landbúnaðinn, hlýtur þó
heimilunum að verða kvöðin enn
þungbærari, þegar kvenfólkið er
tekið með. Vinir þegnskylduvinn-
unnar spyrja samt furðu lítið um
hag einstaklinga og heimila í þessu
máli. Það er þó eigi annað sýnna,
en að landbúnaðurinn ætli hreint
að eyðileggjast af þessu voðalega
fólksleysi um þennan afarstutta
bjargræðistíma hans, og svo Hka
sligast undir ofurhæð kaupgjaldsins.
En það mætti þó allir sjá, að brott-
nám unga fólksins í þegnskyldu-
vinnu hlýtur að auka á fólksekluna,
og þá hækkar um Ieið kaupið, svo
að landbúnaðurinn stenzt alls eigi
við það. Ég hygg, að sjávarút-
vegurinn biði líka tjón við þessa
skylduvinnu. Það getur jafnvel verið
álitamál, hvort það er rétt af lands-
stjórninni, að taka fólk frá atvinnu-
vegunuin til vegagerða, og hvort
eigi væri réttara, að fá útlent lið
til þess; en þó er ég nú á því, að
þessi vegavinna hafi, enn sem kom-
ið er, fremur lítið gert til í þessu
efni. Þar á móti verður slíkt eigi
sagt um þegnskylduvinnuna, þegar
hún bætist á alt annað.
Hugsjón þegnskylduvinnunnar hjá
Hermanni, frumkveða þessa máls,
var (svo sem von var af honum)
í fyrstu að mörgu leyti fögur, því
hann lagði höfuðáherzluna á upp-
eldi lýðsins og svo uppgræðslu
landsins, en hjá mörgum fylgis-
mönnum hans er farið í hundana
með alla fegurð, því að þeir virð-
ast hugsa mest um að spara fyrir
landssjóðinn með þessu, og jafnvel
gera þetta að tekjuauka fyrir hann,
til dæmis með því, að losa hann
við framlag til vegabóta. Hér er
þá, þar sem sízt skyldi, vikið frá
herskyldufyrirmyndinni, því eigi er
herþjónusta nein tekjulind ríkissjóð-
anna, heldur til gjaldauka. Þar að
auki vilja sumir, að vinnuþegnarnir
starfi f smáhópum hver í sinni
sýslu eða jafnvel sveit, en með
því er málið komið út í örgustu
hreppastjórnvizku. Það var þó til-
ætlunin í fyrstunni, að þetta yrði
helzt frjáls menningarskóli fyrir
fólkið og græðslumeðal fyrir landið,
til að bæta það og prýða. Nú virð-
ist þó sem Hermann sjálfur sé far-
inn að skaðskemma málið fyrir sér,
eftir því sem ég hef áður skilið
uppástungu hans, því í ritgerð
sinni f Skírni í ár, setur hann upp
reikning, þar sem útgjöld lands-
sjóðs af fyrirtækinu eru talin 108
þúsundir króna og tekjurnar af
vinnunni taldar landssjóði til inn-
gjalda nákvæmlega jafnháar. Þetta
er nú víst oflág áætlun, en það
gerir auðvitað minst til, svona f
umtalinu, og kemur það af þvf, að
hann telur vinnuþegnana um 800
manns á ári, en ég býst við, ef
allar konur á 19. ári og allir karlar
á 21. ári væri teknir, þá yrði það
hér um bil fertugasti hver maður,
eða um 2000 manns á ári, en við
þetta hækkar áætlunin meir en ti)
helminga. En hvað sem um þetta
er, þá er auðsætt af þessari áætlun,
að Hermann ætlast nú eigi til, að
vinnan gangi sem aukreitis hjálp
til þeirra verka, sem annars yrðu
látin sitja á hakanum, svo sem til
að græða upp in mörgu sár, er
landið hefur fengið; ekki til að
rista fram fenin, gróðursetja skóga,
auka blómskrúð og grasklæða
hrjóstrin, heldur til að vinna verk,
sem landssjóði ber að láta gera nú
þegar og byrjað er á, svo sem að
koma upp vatnsveitingum, leggja
vegi, bæta hafnir o. m. fl.
Samkvæmt þessu ætlast Her-
mann nú til, að landssjóður hætti
hér eftir við framlög sín til búnað-
arfélaga, skógagræðslu, sandaupp-
græðslu, gróðrarstöðva og margs
fleira. Þegar ég las þetta, spurði
ég sjálfan mig, hver hagurinn þá
eiginlega yrði fyrir ættjörðina sjálfa
af þessum vinnuskatti og fann hann
engan, við slfka vöruvíxlun. Maður-
inn er auðsjáanlega orðinn of veill
til að halda inni fögru hugsjón ó-
breyttri til streitu, hvað sem á
dynur og stjórna fylgismönnum
sínum. Þessi stefnubreyting f lakari
átt, hlýtur að spilla fyrir málinu
hjá stórhuga og víðsýnum ættjarð-
arvinum. (Frh.).
yókannes L, L. jfóhannsson.
153
iila. Loddarinn gekk fram á gólfið og pataði
út f loftið. Þegar hann opnaði hnefann, hafði
hann rautt blóm f hendinni.
»Leyfið mér að láta þetta yfir falska stein-
inn, Iafði mín«, sagði hann. »Svo tek ég
þenna vasaklút og vildi gjarna, að einhver
frúin gerði svo vel að breiða hann yfir
blómið. Þökk, nú tek ég klútinn burt aftur,
og einnig blómið. Ég hristi klútinn — og
blómið er horfið. En sjáið nú, hvað er komið
f þess stað«.
Fólkið rak upp undrunaróp, þvf að í stað
rauða blómsins, sem hulið hafði falska stein-
inn, Ijómaði nú rétti, stóri demantinn á
brjósti frúarinnar. Enginn skildi, hvernig
þetta hefði mátt verða með slíkri skyndingu.
»Nú hef ég aldrei séð annað eins«, sagði
Sir Jósep. »Að hugsa sér, að þetta alt saman
hefur aðeins verið —«
18. kapftnli.
Á. slóðinni.
»LeikurI«, æpti Rayne. »Osvífinn skrípa-
leikur, sem ég hef orðið að þola ilt fyrir.
Hafið þér allan tfmann haft gimsteininn á
yður? Og ég hef verið rannsakaður fyrir
154
illan grun, til þess eins, að gera loddaralæti
yðar áhrifameiri. Þér megið þakka yðar sæla,
að hér er kvenfólk viðstatt. Annars skyldi
ég berja yður, svo að um munaði*.
Loddarinn var niðurlútur, en ekki virtist
hann óttast hótunina. Og hann var ekki
þesslegur, að ráðlegt væri að fara í handa-
lögmál við hann.
»Ég bið yður afsökunar«, sagði hann.
»Ég ætlaði f upphafi að láta þetta enda
öðruvfsi. En þar eð þessi maður tók svo
alvarlega f málið, þá langaði mig að gera
dálítið gaman. Ég lét við gangast rannsókn-
ina, en sá fljótt, að ég hafði farið of langt,
en of seint var að bæta úr því. Ég get ekki
annað gert, en beiðzt afsökunar*.
Rayne var fokvondur, en frú Manton gat
stilt hann, svo að hann fór að brosa. Það
var heimskulegt, fanst honum, að vera reiður
við óvalinn loddara. Rayne lofaði að vera
kyr enn um stund, og játaði, að hann hefði
ekkert að gera. Lafði Sloman fór að tala við
hann, svo að frú Manton gat komizt brott.
Hún gekk út á svalirnar með Clifford.
»Jæja«, sagði hún. »Hefur hepnin verið
með yður?«
»Ég get ekki neitt sagt um það ennþá«,
svaraði Clifford. »Hann hafði hvorki á sér
155
lykla né skjöl, og yfirleitt var ekkert merki-
legra þar, en þetta vindlingahylki*.
»Þér hafið þó líklega ekki stolið vindlinga-
hylki Raynes«, varð frú Manton að orði.
»Ég tók það traustataki«, anzaði Clifford
rólega. »Vinur yðar, prófessorinn gerði það
fyrir mig. Hann er líklega meðsekur okkur
í þessu máli?«
»Já, að nokkru leyti. Én hann vissi auð-
vitað ekki annað, en að hann átti að koma
fram ákveðnum atburðum. En hvað eigum
við að gera við þetta hylki?«
»Sumir geyma skjöl í vindlingahylki sínu,
og svo gæti verið hér, því að annars hefur
hann hvergi getað geymt neitt slíkt á sér.
Þar að auki bauð Rayne mér vindling, þegar
átti að fara að rannsaka hann og ég tók þá
eftir þvf, að hann hafði tvenskonar vindlinga,
vanalega og gráa. Hann varð gramur við
sjálfan sig, þegar ég ætlaði að taka einn
gráa vindlinginn, og sagði að í þeim væri
meðal við andþrengslum*.
Frú Manton kinkaði kolli. Hún virtist
skilja alt að ósögðu máli.
»0g svo hafið þér skift um«, sagði hún.
»Það verða fleiri listir leiknar, fyrir náttverð-
inn, svo að prófessorinn getur sjálfsagt skift
um aftur. En nú verð ég að fara, annars
verður mín saknað. Þér getið verið í næði í