Landið - 20.09.1918, Blaðsíða 1

HiMiréti:
Jaktk Jék. Snárl
■■glriir arttaui
8 B.
LANDIÐ
Afgreiðslu og innheimtum.
ólnfnr Ólnfsson.
Lindargötu 25.
Pósthólf. 553.
38. tölublað.
Reykjavík, föstndaginn 20. sept. 1918.

III. árgangur.
9
Arni Biríksson.
c
Heildsala.
3
Talsími 265.
Pósthóif 277.
[
Smásala.

Vefnaðarvörur, PrjónavÖPUr mjög fjölbreyttar.
Saumavélar
með hraðlijóli og 5 ára
verksmiðjuábyrgð.
Smávörur, er snerta saumavinnu og hannyrðir.
Pvotta- og lircinlætisvörur, beztar og ódýrastar.
Tækifærisgjaflr — Jólagjafir — Leikföng.

V. B. K.
Vandaðar vörur. Odýrar vörur.
VEFNAÐARVARA.
Pappír og1 ritföng.
LEÐTJR og SKINN.
Ileildsala.
Smásala.
Verzlunin gjörn Kristjánsson.
^nðersen 8 Sön,
Reykjavlk..
Landsins e 1 z t a klæðaverzlun og
saumastöfa. Stofnsett 1887.
Aðaistræti 16. Simi 32.
Stærsta úrva! af allskonar fata-
efnum og öllu til fata.
Tennur.
eru tilbúnar og settar inn, bæði
heilir tanngarðar og einstakar tennur
á Hverfisgötu 46. ..
Tennur dregnar út af lækni dag-
iega ki. ii—12 með eða án deyf-
ingar. — Viðtalstími kl. io—5.
Sopliy Bjamarson.
Hviti
hanzkinn
er einhver bezta sagan.
Fæst hjá b ó k s ö l u m.
Bazarinn
á Laugaveg 5
hefur ávalt allskonar tæki-
færisgjafir fyrir börn og
==eeeí fullorðna.
Ennfremur bróderaðir og áteikn-
aðir dúkar, kragar og fleira.
Vanskil á biaðinu.
Ef vanskil verða á blað-
inu, eru kaupendur beðnir
að gera afgreiðslunni að-
vart um pað svo fljótt
sem hægt er.
Sambandslögin.
Til fróðleiks fyrir kjósendur prent-
urn vér hér upp helztu atriðin úr
nefndaráh'ti um frumvarp til dansk-
(slenzkra sambandslaga, frá meiri
hluta sameinaðra fullveldisnefnda
efri og neðri deildar Alþingis 1918.
„Á fyrsta fundi sameinaðra full-
veldisnefnda beggja deilda Alþingis
var frumvarpið tekið til meðferðar.
Meiri hluti nefndanna tjáði sig frv.
fylgjandi óbreyttu, en einn nefnd
armanna (Magnús Torfason þingm
ísfirðinga) Iýsti sig ósamþykkan.
Mun minni hlutinn lýsa afstöðu
sinni í séráliti. En meiri hlutinn
leyfir sér að ráða Alþingi til þess
að samþykkja frv. óbreytt. Að
öðru leyti skal meiri hlutinn láta
það um frv. mælt, er nú skal greina:"
I.
(Sögulegur inngangur)
ÍI.
Uiii frumvarpið alment, fyrirsögn
og I. kafla þess.
í þessum kafla er sýnt fram á,
að í frumvarpinu felist „jull viður
kenning á óskoru <lu fullveldi Is-
lands í hreinu konungssambandi við
Danmörku".
III.
Kunnugt er það, að vér höfum
hingað til deilt við Dani um rétt
vorn Eftir vorum skilningi var
þeim alla t!ð skylt, og þá eigi síð-
ur nú, að viðurkenna allan þann
rétt, sem sannað var hér að ofan,
að viðurkendur væri í frv. En Dan-
ir töldu sér það eigi skylt, og fyrir
því vildu nú samningamenn þeirra
eigi gera það, nema Dönum væri
veitt ýms fríðindi í staðinn. Samn-
ingamönnum vorum í sumar þótti
eftir atvikum rétt að fara svo langt
í þessu sem í frv, stendur, heldur
en verða af viðurkenningunni, er
hún bauðst án frekari kostnaðar
eða áhættu. En nú líta nokkrir
menn svo á þetta mál, að viður-
kenning fullveldis vors f konungs-
sambandi við Dani sé of dýru verði
keypt. Fyrir því telur meiri hluti
nefndanna rétt að fara nókkrum
orðum um þau atriði og skýra
greinar frv. að því leyti, sem það
hefur eigi verið gert,
Um 6. gr. í 1. málsgr. þess-
arrar gr. segir, að danskir ríkis-
borgarar njóti að öllu leyti sama
réttar á íslandi, sem íslenzkir ríkis-
borgarar fæddir þar, og gagn-
kvæmt.
Þetta ákvæði segir fyrst og
fremst, að hvort ríki hafi sinn ríkis-
borgararétt, sína ríkisborgara, eins
og sagt er f aths. dönsku og ís-
lenzku samningamannanna við þessa
grein, enda leiðir slíkt beinlínis af
fullveldi landsins, að það hafi sína
þegna (ríkisborgara). ísland ákveð-
ur því sjálft um veizlu þessa rétt-
ar, hvaða réttindi og skyldur hon-
um séu samfara og hvernig menn
missi hann. Enda þótt þegnar ann-
ars ríkisins hafi jafnrétti við þegna
hins ifkisins samkv. þessari máls-
grein, skiftir það afarmiklu máli,
að þegnréttur er hvoru ríki sér-
stakur, auk þess, sem þegar er sagt,
að þegnar eru eitt grundvallarskil-
yrði þess, að ríki megi til verða,
Skal hér skýrt nokkuð, hvaða þýð-
ingu sérstakur þegnréttur hefur að
öðru leyti.
Út á við, gagnvart öðrum ríkj-
um, kemur þetta skýrt fram. Ef
t. d. annað ríkið áskildi þegnum
sínum, eftir að sambandslögin eru
í gildi gengin, sérstök réttindi, t.
d. atvinnuréttindi, tollfrelsi, fram-
færslurétt í öðru ríki eða Iegði á
þá sérstakar skyldur öðru ríki til
handa, þá væti slíkt óviðkomandi
þegnum hins ríkisins. Þess vegna
birtist aðgreining þegnréttarins ljóst
í miliiríkjaskiftum.
Inn á við, í skiftum þegna ann-
ars ríkisins við hitt, kemur aðgrein-
ingin einnig glöggt fram í fram-
kvæmdinni. Ef Danmörk og ís-
land gerðu t. d. gagnkvæman samn-
ing um framsal afbrotamanna, sbr.
12. gr, mundi hvort ríki um sig
undanskilja þegna sína framsali,
eins og venja er að gera í slíkum
samningum. Danmörk mundi t d
eigi undirgangast, að framselja
danskan þegn, sem hefði framið hér
glæp, né ísland íslenzkan þegn, er
framið hefði glæp í Danmörku.
Danskur þegn mundi eigi sæta
refsingu í Danmörku fyrir svikræði
við ísland, því að hann yrði ekki
dæmdur eftir IX. kap. danskra
hegningarlaga um landráð, þvf að
þau ákvæði eiga aðeins við ríktð
Danmörk, en eigi ríkið ísland.
Slíkt hið sama væri um íslending,
er fremdi svikræði við Danmörk.
Þar á móti gæti verknaðúrinn heyrt
undir X kap. hegningarlaganna, ef
hann miðaði til að svifta konung
konungdómi eða breyta ríkiserið-
unum, því að það væri jafnframt
brot á sambandslögunum, sem bæði
ríkin eru bundin við. Mörg fleiri
dæmi mætti nefna, en þetta nægir
til þess að sýna aðgreininguna milli
þegna ríkjanna.
Skal þá vikið að jafnréttisákvæð-
inu sjálfu í því felst það, að ís-
lendingar hafi jafnrétti við Dani,
ef peir fullnœgja þeim skilyrðum
öllum, er dónsk l'óggjóf setur til
nautnar hverra réttinda, og að þeir
verði að hlíta öllum takmörkunum.
er dónsk löggjóf setur gagnvart
sínum þegnum um nautn hverrar
réttindagreinar. Oldungis satnsvar-
andi gildir um jafnrétti Dana við
íslendinga. Danir verða að Jull-
nœgja s'ómu skilyrðwn og sœta
s'ómu takmörkunum, sem sett eru
eða sett verða um réttindanautn ís-
lenzkra þegna í hverri grein, Til
þess að njóta kjörgengis og kosn-
ingarréttar þarf maður samkv. lög-
gjöf beggja ríkja að vera búsettur
í landinu, og getur hvort ríkið um
sig sett þau skilyrði, að hver sá
þegn þess, er slept hefur heimilis-
fangi í ríkinu, eða hefur aldrei haft
það, skuli enn fremur hafa verið
þar heimilisfastur óslitið ákveðinn
tíma, áður hann megi neyta téðra
réttinda, t. d^ að hver maður verði
að hafa átt fast heimili 5 ár f Dan-
mörku til að njóta þar kosningar-
réttar og kjörgengis, hvort sem
haan væri danskur þegn eða eigi.
Mundi íslenzkur þegn verða að
sæta þvf, að hann fengi sama rétt
í þessu efni, að uppfyltum sömu
skilyrðum sem danskir þegnar.
Öldungis samsvarandi gildir um
hitt ríkið. í Danmörku er búseta
í landinu skilyrði til ýmiskonar at-
vinnurekstrar, og er sýnt, að fs-
lenzkir þegnar verða að fullnægja
þeim skilyrðum. Danir geta t. d.
gert búsetu í löggjöf sinni að ski!
yrði til þess að eignast fasteignir
í Danmörku, sbr. grvl. Dana 5,
júní 1915, 50. gr. 2. mgr., og yrðu
íslenzkir þegnar jafnt og danskir
annarsstaðar búsettir að sæta því.
Að því leyti, sem samsvarandi
ákvæði eru í löggjöf vorri, sbr. t.
d. fossalöggjöfina, eða verða sett,
verða danskir þegnar einnig að
fullnægja þeim. Ef sett verður í
íslenzka löggjöf það ákvæði, að
föst búseta sé skilyrði til þess að
mega verzla hér, yrðu danskir þegn-
ar að sæta því. Til þess að verða
t. d. dómari í Danmörku þarf Iaga
próf frá Khafnarháskóla. íslenzkur
þegn getur þá því að eins orðið
þar dómari, að hann hafi slíkt próf
Dómari hér verður meðal annars
að kunna íslenzka tungu og hafa
lagapróf frá háskóla vorum. Þess-
um skilyrðum yrðu danskir þegnar
einnig að fullnægja til þess að
vcrða hér dómarar. Aðeins gildir
það eftir 6. gr. 3. mgr. um fiski-
veiðarétt í landhelgi ríkjanna, þar
á meðal landhelgi við Grænland,
þegar hún verður heirnil dönskum
þegnum -— og þar með ísleczkum
— til fiskiveiða, að þar má hvor-
ugt gera búsetu að skilýrði. Þar
á móti getur hvort ríkið sett regl-
ur bæði þegnum sínum og öllum
um veiðiaðferðir, sbr. fiskiveiða-
samþyktirnar, botnvörpuveiðalög-
gjöfina, um meðferð aflans í landi
o. s. frv.
Sem dæmi takrnarkana um rétt-
indanautn, er þcgnar ríkisins verða
að sæta, má nefna hið skilyrðis-
lausa bann við botnvörpuveiðum í
íslenzkri landhelgi. Sömu takmörk-
un verða og danskir þegnar að
hlíta, því að þeir hafa eigi meiri
rétt en íslenzkir þegnar, heidur
jafnan, sbr. 6. gr. 3. málsgr.: „að
jöfnu", í danska textanum: „i iige
Grad“.
Ákvæði 6. gr. 4. málsgr. um
jafnrétt' skipanna felur það í sér,
að dönsk skip á íslandi og íslenzk
skip f Danmörku greiði t. d. jöfn
hafnargjöid, vitagjald o. s. frv.
Samskonar fyrirmæli er eigi eins-
dæmi í ríkjasamningum.
6. gr. 5. málsgr. hefur satris-
konar fyrirmæli að geyma sem
margir aðrir tíkjasamningar. Af
þessari málsgr. leiðir það, að ef vér
t. d. hétum einhverju öðru rfki en
Danmörku tollfrelsi á einhverri vöru
þaðan, fluttri hingað, ætti danska
ríkið rétt á því, að sama vara það-
an, flutt hingað, yrði einnig toll-
frjáls. Samsvarandi gildir um ís-
lenzka vöru, flutta til Danmerkur.
Þessi málsgrein hefur, í almennum
orðuni sagt, að geyma það ákvæði,
að hvort ríkið fvilni hinu um vör-
ur, afurðir og afrek svo, að réttur
þess verði að þessu leyti eigi lak-
ari en nokkurs annars rfkis.
Þeir menn, sem telja viðurkenn-
ing fullveldis vors of dýru verði
keypta, einkum sakir 6. gr., sera
nú hefur verið skýrð, munu telja
hana svo skaðvænlega í atvinnu-
og fjáihagsmálum vorum, að hún
ónýti fullveldið. Því er rétt að ltta
á, hvort sú skaðsemi hefði orðið
minni, ef eigi hefði verið gengið
að þessum samningi. Tvent var til,
ef eigi hefði orðið úr samningum:
Annaðhvort hefði leitt af því skiln-