Landið - 20.09.1918, Side 2

152
LANDIÐ
Lifsábyrgðarfélagið
JYLLAND,
undir eftirliti danska rikisins og við-
urkent af því, býður íslendingum
hagkvæm lífsábyrgðarkjör.
Ávaxtar íslenzkar innborganir
hér á landi.
Alíslenzk læknisskoðun; yfir-
læknir félagsins hér er Guðmundur
Björnson landlæknir.
Skírteini geíin út hér í Reykja-
vík af aðalumboðsmanni félagsins
hér, samkvæmt umboði félagsins.
Athugið tryggingarskilyrðin áður
en þér kaupið líftryggingu annars-
staðar.
Aðalumboðsmaður á fslandi
Ó. G. Eyjólfsson,
Reykjavík.
Þakkarávarp,
Hjartans þökk frá okkur hjón-
um til allra þeirra manna, sem fluttu
manninn minn veikan suður í Borgar-
nes og gjörðu það svo dásamlega
vel, að honum varð ekkert meint
við ferðina og var þó yfir Bröttu-
brekku að fara. Bændurnir voru
þessir: Bjarni Jensson, Baldvin Bald-
vinsson, Baldvin Sumarliðason, Bene-
dikt Snorrason, Finnbogi Finnson,
Sigurður Guðmundsson, Hildiþór
Hjálmtýsson og Páli Jónsson, ásamt
sonum okkar. Þessum mönnum
vottum við þakklæti okkar.
Guðný og Björn Bjarnason
frá Sauðafelli.
að milli landanna, eða alt hefði
setið við sama. Hugsum oss, að
vér hefðum lýst yfir skilnaði við
Danmörku og fengið viðurkenningu
annara ríkja. Þá hefðu þessar rétt-
indaveiziur reynst óþarfur tilkostn-
aður frá vorri hlið, ef þeir, sem þá
viðurkendu oss, hefðu eigi sett oss
skiiyrði, sem eigi væru hagfeldari
En heíði nú alt verið látið sitja
við hið sama sem riú er, þá verð-
ur að telja þessa ráðstöfun hyggi-
legs. Því að þá hefðu Danir haft
öll þessi réttindi um óákveðinn
tíma, en vér ekkert í staðinn. Og
stafi oss stórhætta af þessum ákvæð-
um, þótt vér séum fuilvalda ríki
og getum sett þau lög oss til varn-
ar, sem oss eru fullnægjandi, og
það leyfir samningurinn, þá mundi
hún þó verða margföld án full-
veldisins. Því að þá mundum vér
hafa féngið synjanir, í stað þess,
að nú, þ. e. eftir frv,, erum vér
fullvaldir um löggjöfina. Fyrir því
geta engir lastað þessa ráðstöfun,
ncma þeir menn einir, sem stað-
ráðnir voru að skilnaði heldur við
Dani, en að veita þeim nokkrar
íviinanir. En auk þess hvílir á þeim
sönnunarskylda þess, að skilnaður
hefði gengið fram og viðurkenn-
ingin minna verði keypt.
Um ii. gr. Nefndin telur þessa
grein góða, þar sem hún sýnir, að
íslenzka ríkið ætlast ekki tii, að
sambandsríkið annist málefni þess
endurgjaldslaust. Þessi grein tekur
þó eigi til ko3tnaðar við landhelgis-
gæzlu, því að hann er talinn full-
goldinn með réttindaveizlum 3. máls-
gr. 6. greinar.
Um 13. og 14. gr. Ársgreiðsla
Danmerkur til íslands er nú 60
þúsund krónur. Vextir af þeirri
miljón króna, sem hverfur undir
forræði íslands samkvæmt 14 gr.,
er með vöxtum þeim, er banka-
vaxtabréf veita, og þegar rnunur á
nafnverði og gangverði þessara
bréfa er tekinn til greina, um 47
þús. króna. Mismunur árgreiðslunn-
ar nú og vaxta þessara verður þá
13 þús. kr. Að vísu falla burt for-
réttindi íslenzkra námsmanna í
Khöfn. En í fyrsta lagi er það
vafa bundið, hvort þau forréttindi
hafa orðið íslandi að miklu gagni,
einkum síðan háskóli vor var stofn-
aður, og í öðru lagi eiga íslenzkir
námsmenn samkvæmt 6. gr. i.máls-
gr. kost á að fá námsstyrk í Khöfn
eftir sömu reglum sem danskir
stúdentar, og einnig rétt til náms
styrks hvar sem vera skal af þeim
miljónar-sjóði, er undir forræði Dana
hverfur samkvæmt 14. gr. Vér
verðum að telja það heppilegt, að
fé þetta er lagt í sjóð, en eigi haft
að eyðslueyri, eins og verða myndi,
ef það hefði verið greitt í ríkis-
sjóð vorn, og mundi þess þá hafa
Iítið gætt. Vér mundum auðvitað
hafa kosið, að alt þetta fé hefði til
vor horfið og sætt forræði voru,
einkum þar sem skoðun Islendinga
hefur verið, að það væri greiðsla
á lögmætri skuld til vor, en fjár-
atriði þetta teljum vér svo algert
aukaatriði, að eigi hefði komið til
má!a að láta samninga stranda á
því.
Raddir hafa heyrzt um það, að
Danir gætu notað sjóð sinn bein-
línis oss til óhags. Þar til liggur
það svar, að vér getum á engan
hátt spornað við því, að Danir fari
svo með sitt fé sem þeim líkar,
eins og þeir mega engu um það
ráða, hvernig vér förum með vort.
Þess getum vér þó krafizt hér, að
stofnskrá Dana nm sjóðinn verði í
samræmi við ákvæði 14. gr. frv.
En ef Danir hefðu varið slíkri fjár-
hæð án samninga við oss, sem þeir
hefðu mátt gera, ef eigi hefði af
samningum orðið, þá hefðum vér
eigi mátt hafa þar hönd í bagga.
Um 18. gr. Samningsslit sam-
kvæmt þessari grein orka því, að
samfélag um konung einn yrði eftir.
Ríkin hefðu þá felt burt jafnréttis-
ákvæðin í 6. gr„ umboðið samkv.
7. gr. og önnur atriði samningsins,
sem haldist kynnu að hafa næstu
25 árin og eigi er ákvæði um til
fullnaðar í honum, svo sem skulda-
skiftin í 13. gr. og sjóðirnir í 14.
gr. Danir telja, að samningsslitin
hljóti að valda skilnaði, og samn-
ingamenn þeirra óskuðu þvf, að þau
færu eigi fram, nema sýnt væri, að
eindreginh þing- og þjóðarvilji stæði
á bak við. íslenzku samningamenn-
irnir létu til við þá svo langt sem
greinin segir, og nefndirnar geta
eigi séð, að þar af þurfi að stafa
nein hætta. Um atkvæðamagn í
þinginu er sama krafa gerð sem
um samþykt laga í sameinuðu
Alþingi. Og vegna kröfunnar um
það, að 75% greiddra atkvæða
verði að vera með samningsslitum,
hefur eigi heyrst óánægja. Við hitt,
að einnig þurfi 75 % kosninga-
bærra manna að taka þátt í at-
kvæðagreiðslunm, eru sumir eigi
óhræddir. En með þessu er þó
eigi krsfist meira en að 9/i6 eða
56,25% allrá atkvæðisbærra manna
í landinu greiði atkvæði með samn-
ingsslitum. Ótti manna er á þvf
bygður, að eigi muni fást nægur
fjöldi kjósenda, því að svo margir
muni eigi taka þátt í atkvæða-
greiðslu. Með því skipulagi, sem
á var 1908 og 1911, er hver mað-
ur skyldi koma á einn og sama
ákveðinn stað í hreppi hverjum
sama dag, var kosningahluttakan
þó 75,7% og 78,4% af öllum þeim,
er á kjörskrá voru. Fyrir þeim,
sem hræddir eru við þessa kröfu
um hluttökuna, mun það vaka, að
atkvæðagreiðslu þurfi að haga eins
og nú er hagað atkvæðagreiðslu
við kosningar til Alþingis. Og ef
svo væri, væri þá sönnu nær, að
svo mikil hluttaka gæti verið erfið-
leikum bundin í víðlendum hrepp-
um, eftir að bæði konur og hjú
hafa fengið atkvæðisrétt. En það
er algjör misskilningur, að atkvæða-
greiðslan eftir 18. gr. þurfi að fara
fram með þeim hætti. Islenzka
rfkinu er það alveg í sjálfsvald sett,
hvernig það hagar henni, þvf að
í 18. gr, er þess aðeins krafist, að
þáttíakan í atkvæðagreiðslunni verði
svo sem þar segir, en engin skil-
yrði sett um það, hvernig henni
skuli hagad. Það má því setja svo
marga kjörstaði í hverjum hreppi
sem þurfa þykir, til þess að allir
gcti sótt. Einnig má láta hvern
kjósanda greiða atkvæði á heimili
sfnu, eða þar sem hann er stadd-
ur, og er slfkt sjálfsagt um þá,
sem eigi eru heimanfærir eða utan
hrepps síns eða kaupstaðar, eins
og nú er um alþingiskjósendur,
samkv. lögum nr. 47, 30. nóv.
1914. Svo má og taka fleiri en
einn dag til atkvæðagreiðslu, svo
að menn mættu fara til skiftis
hver af sínu heimili. Og loks, ef
eigi þætti enn nægilega trygt, mætti
skylda menn til að greiða atkvæði,
að við lögðum háum sektum eða
réttindamissi, svo sem dæmi eru
til í Belgíu, á Spáni, í sumum
sambandsríkjum f Svisslandi og
víðar. —
Ilitfregnir.
Eimreiðin XXIV, 1.—2. — Þá er
nú „Eimreiðin" (sem fleira gott)
flutt hingað heim til íslands. Hinn
ötuli bóksali Arsæll Árnason er út-
gefandinn, og ritstjóri Magnús dó-
sent JónssOn. Fyrst byrjar ritið með
ávarpi, er heitir Eimreiðin komin
heim. Þvf næst kemur langt snild-
arkvæði, Looksley höll, frumort af
enska skáldinu Alfr. Tennyson, en
þýtt með mesta hagleik af Guðm.
Guðmundssyni. Þetta kvæði þurfa
menn að lesa aftur og aftur til að
njóta gæða þess að fullu. Þýðing-
ar, sem vel eru gerðar af slíkum
skáldverkum, eru velkomnir gestir.
Aftan við þetta kvæði er athuga-
semd um það eftir ritstjórann til
leiðbeiningar.
Með 17. bls. byrjar frumsamin
ritgerð eftir próf. Lárus Bjarnason:
Nýja sambandslagafrumvarpið. Sú
ritgerð er skýr og glögg, svo sem
þeim manni er lagið að rita. Það
munu allir óhlutdrægir menn játa,
að þeir græði mikið við Iestur þess-
arar ritgerðar. Þó skjátlar höf. á
30. bls. Þegar hann talar um „kosn-
inga-jafnréttið". Það er satt, að
eftir núgildandi stjórnarskrá ísiands
hafa Islendingar og Danir að fullu
sama réttinn. Kjósandinn þarf ann-
aðhvort að vera fæddur hér á landi
eða haýa átt hér lógheimili síðustu
S ár. En þegar Sambandslögin
eru gengin í gildi, þá breytist þetta,
því að þá verða Danir rétthærri en
vér sjálfir erum nú, því þar stend-
ur: „Danskir ríkisborgarar njóta að
öllu leyti sama réttar á íslandi sem
íslenzkir ríkisborgarar ýœddir þar".
Þetta: „eða hafa átt hér lögheimili
sfðustu 5 ár“, nær því ekki lengur
til þeirra, heldur verða Danir undir-
eins jafnstæðir hér fæddum mönn-
um. Með því nú að þrengja ofur-
lítið, en víst án alls skaða, að rétti
vor sjálfra, stafar oss þó engin
hætta af þessu ákvæði, eða þeirri
breytingu, er gera verður á Stjórn-
arskránni. Með því einu, að setja
og fyrir eða og segja í Stjórnar-
skránni: „karlar og konur, sem
ýædd eru hér á landi, og hafa í
síðustu s ár átí hér lögheimili, haýa
kosningarrétt" — er fult samræmi
fengið og hættan horfin.
Vel er það sagt hjá höf, að með
Iögum einum reynist torvelt að
komast undan skaðlegum áhrifum
útlendinga, því þegar við hættuleg-
ustu áhrifin, peningavaldið, sé að
tefla, reyni meira á brjóst valdhaf-
anna, en iagabókstafinn.
Þá koma tvær útlendar smásög-
ur, og eru báðar gamansögur. —
Hin fyrri, „Veizlan í gryfjunni",
er mjög Iítils verð, en á víst að
sýna skárri hlið lífsins í skotgröf-
unum. Hin gamansagan „Guðinn
Gleraugna-Jói" er talsvert betri.
Annars ætti tímaritin að gera sem
minst að því, að flytja útlendar
skáldsögur, nema því að eins, að
þær séu meira en í meðallagi góð-
ar. Það er þó betra að fylla síðurn-
ar með innlendu moði en útlendu.
Næst koma „Þrjú kvæði" eftir
Guðm. G. Hagalfn, sem eiginlega
er ekkert hægt um að segja, nema
það, að miðkvæðið dettur botnlaust
niður, þegar það byrjar. Fyrra er-
indið er þar í tilbót alt ruglað í
prentun, og er undarlegt, að próf-
arkalesari tók ekki eftir því.
Þá birtist veigamikil og vel sam-
in ritgerð eftir ritstjórann sjálfan:
„Heljartök miðaldaveldanna". Þar
er mikið efni, nfl. baráttan milli
kirkjuvalds og keisaravalds, sýnd
með skýrum orðum og er furða,
hversu höf. hefur tekist að koma
svo miklu efni að f stuttri ritgerð
án þess að alt verði tómir molar.
Það er góður fengur að fá slíkar
ritgerðir í alþýðlegum tfmaritum.
Svo kemur sagan: „I lífi og
dauða" eftir Gunnar Gunnarsson,
en þýdd af Sigurði Gunnarssyni.
Það er víst erfitt að segja, til hvers
sú smásaga er eiginlega rituð. Hún
líkist svo mjög þvf, sem skrifað er
aðeins til að skrifa. Sagan gerir
Iesandann víst engu betri og varla
miklu glaðari eftir lesturinn, en það
skyldi vera að hann yrði fróðari
og þarna sé verið að menta mann
í sálarfræði með því að sýna, að
svona kátlegir menn séu til. En
það má teljast hæpið, að þeir fyrir
finnist.
Næst kemur grein er heitir „Bein-
asta leiðin". Skáldlegur staðleysu-
draumur bandarfkskrar konu um það,
hvernig stríðið muni hætta, nfl. á
þann hátt, að allir hermenn Mið-
velda og Sambandsþjóða, kasti alt
í einu frá sér vopnum og haldi
hver heim til sín. En því miður
verður það víst aldrei, að þessi
draumur rætist
Þá er næst „Skopvísa um skálda-
leyfi" eftir Jónas heitinn Hallgríms-
son. Hæðir hann þar, nú upp úr
gröf sinni, snildarlega, þó nær því
80 ár séu liðin, skáldaleyfin hjá
allmörgum nýju ljóðasmiðunum
meðal hálærðu mannanna á vor-
um dögum og þessum skammsýnu
og skjallandi ritdómurum þeirra, er
taka að sér að verja vandræðin og
vitleysurnar. Mörg alþýðuskáld yrkja
fyrirtaks vel og kvarta þó ekkert
undan ljóðstöfunum, en þessir nýj-
ungavinir vilja veita leyfi til að
hætta við eða til að nota lögmáls-
laust stuðulstafina f fslenzkum ijóð-
um. Færi menn að hallast að
því ráði, þá er eitthvert fegursta
einkenni íslenzks máls og íslenzkr-
ar snildar gert landrækt (ágætt
Ness — Jóhanness: dæmi, rfmsins
vegna !1).
Skáldsagan „Phocas", eftfr Per
Hallström, er þessu næst. Það er
ágætt æfintýri frá píslarvættistím-
unum. —
Þá kemur grein eftir ritstjórann:
„Er íslenzkt pjóðerni í voðar" Þar
virðist höf. vera blóðhræddur um,
að íslenzka þjóðernið deyi út við
vaxandi samgöngur við útlendar
þjóðir, einkum þegar flugvélarnar
fara að koma hingað. En slík
hjartveiki virðist á litlum rökum
bygð.
Næst kemur upphafið á útlendri
sögu, er heitir „Freskó" (o: múr-
pent) og loks að síðustu „Ritsjá".
Eru þar ritdómar: 1) á Hræðum
eftir Sig. Heiðdal, 2) á Nýjum tím-
um eftir Axel Thorsteinsson, 3) á
íslenzk húsgerðarlist eftir J. Rávad,
4) á Overblik over det islandske
folks historie eftir Age Meyer Bene-
dictsen, 5) á Skýrslu um bænda-
skólann á Hólum. Og svo eru
nefnd þessi rit: Réttur III. ár, Ró-
bínsson Krúsóe og Útilega og end-
ar svo heftið með ávarpi til kaup-
endanna. En um suma þessa rit-
dóma má segja, að þar muni margir