Lögrétta - 17.01.1906, Blaðsíða 2
10
L0GRJE7TA.
Utan úr löndum.
Eftir Guðm. Björnsson lækni.
I. Aumingjarnir í stórbæjunum á Englandi.
Strit, sorgir, sjúkdómar, st.yrjaldir,
áþján — það er ekki til neins að
telja; mein mannanna eru óteljandi.
Aumingjar stórbæjanna þekkja þau
öll, þekkja öll mannanna mein, af
eigin reynslu, og þeim ber öllum
saman um, að eitt er þungbærast.
Hungrið er þungbærast.
Englendingar eru voldugust þjóð
í heimi, ríkust, mentuðust. Þetta er
orðið að máltæki.
En vesælust skepna í mannsmynd
er auminginn í úthverfum ensku stór-
bæjanna. Hann fær enga vinnu,
hann hefur gleymst þegar það boðorð
var geflð, að sá sem ekki vildi vinna
ætti ekki heldur mat að fá. Það hefur
gleymst, að til geta verið menn, scm
fá ekki að vinna þó að þeir vilji
vinna.
Yinnuleysið í Englandi er afskap-
legt. Nú í vetur er það hryllilegt.
Kunnugir menn segja að vinnu-
lausa fólkið í stórbæjunum ensku
skifti nú miljónum. í Lundúnaborg
einni er það taiið í mörgum hundr-
uðum þúsunda.
Skömmu eftir veturnætur komu
6000 fátækar konur í einum hóp úr
einu úthverfl bæjarins til þess að
rekja. raunir sínar frammi fyrir æðsta
ráðgjafa konungsins (Balfour); þær
komu fölar, horaðar og nötrrndi í
haustkuldanum, margar með smá-
börn á handleggjunum, bláogskinin.
Þær áttu allar sömu raunir að rekja
— maðurinn vinnulaus, sultur á
heimilinu. „Það á að bera okkur út
á morgun, af því að við getum ekki
borgað húsaleiguna"; .Jeg hefl barnið
mitt á brjósti og jeg hefl ekki bragð
að mat síðan í fyrradag"; „það er
mánuður síðan maðurinn minn misti
vinnuna, hálfur mánuður síðan við
fórum að svelta". Ein voru allra,
orð:
Vinnu handa mönnunum okkar,
brauð handa börnunum okkar.
Þær fóru þess á leit. að þingið
væii kaliað saman tii að finna ráð
við vinnuleysinu.
Og æðsti ráðherra ríkisins tók þeim
vel; hann hlustaði á orð þeirra með
athygli og það segja menn, að hann
hafi brugðið litum. Hann sagðist
kenna i brjósti um þær, en ekki sjá
sjer fært að kalla saman þingið, ekki
sjá önnur ráð en að — ieita sam-
skota.
Þar með var þessari áheyrn lokið.
Konurnar fóru heim aftur í hungrið
og ráðherrann fór heim aftur í alls-
nægtirnar.
En sveitin — fátækrastjórnin?
Jú, þangað fara margir, fara í hin
svonefndu vinnuhús (workinghouse)
og eiga þa.r góða daga.
En megnið af þessum hungraða
her eru menn og konur, sem vilja
vinna, vilja lifa frjálsu lífi, viija ekki
fara á sveitina.
Það var eitt sinn uin þetta leyti,
í vökulok, hálfri stundu eftir mið-
nætti, að vegur minn lá yfir Trafalg-
artorg, stærsta og fegursta torgið í
Vesturbænum, auðmannabænum. Þar
kom jeg auga á ianga halarófu af
manneskjum, sem stóðu í kringum
Nelson’s-styt tuna, eins og þær væru
bundnar á streng. Jeg vjek mjer
nær og rendi augum yfir hópinn.
Og það var sem jeg sæi vofur upp
úr kirkjugarði, það var sem jeg sæi
dauðra manna svipi; þeir stóðu þarna
í rifnum ræflum sínum, álútir, nötr-
andi, bláir og fölir! sami sálarleysis-
blærinn yfir öllum andlitunum; því
að langvint hungur deyðir líka sál-
ina. En hvers voru þeir að bíða?
Það fjekk jeg að vita daginn eftir.
Þet.ta var litill hópur af aumingjun-
um í Lundúnum, þeim sem ekkert
húsaskjól eiga, en hafast við á göt-
unum nótt og dag. Hjálpræðisher-
inn gerir sitt til að seðja sárasta
hungrið, hefur fengið sjer húsnæði í
því skyni hingað og þangað í bæn-
um, eitt nálægt Trofalgartorginu.
Um miðnætti smala aumingjarnir
sjer saman fyrir utan þessa skála —
lögreglan hjálpar til — svo er þeim
hleypt inn í smáhópum. Þeir fá
hver um sig súpu í skál og brauð-
bita., og þeir fá að halla höfði fram
á borðið og blunda fjórðung stundar.
S.yo verða beir að fara út, til þess
að hinir komist að, og hýma það
sem eftir iiflr nætur á dyraþrepum
og stjettasteinum. Það er erfitt að
segja hversu margt manna í London
er húsnæðislaust og liggur úti, en
oft mun talan vera talsvert hærri en
íbúatala Reykjavikur.
Skömmu eftir kvennagönguna hóf-
ust samskot í stórum stýl. Alex-
andra drotning er annáluð fyrir brjóst-
gæði; hún varð fyrst til að gefa og
gaf 36,000 kr. Síðan hefur safnast
stórfje. En hvað gagnar það til
frambúðar? Alls ekki. Það vita
allir.
íhaldsmenn hafa nú ioks hröklast
úr völdum og frjálslyndi flokkurinn
hefur tekið við stjórnartaumunum.
Henry Carnpbell-Bannermann er orð-
inn forsætisráðherra.
En jeg hef ekki heyrt nokkurn
Englending vænta þess, að frjálslyndi
flokkurinn muni ráða bót á vinnu-
skortinum og sultinum.
Gainli Chamberlain er eini mað-
urinn, sem þykist vita ráð, það
ráð, að tolla ýmsa innflutta vöru;
þá eykst iðnaður í landinu, segir
hann, og þá verður til vinna handa
þeim sem nú eru vinnulausir.
Chamberlain er enn í minnihluta
og honum litlum, en hann segir svo:
Jeg og mínir menn, við vitum hvað
við viljum; við viljum gera stórbreyt-
ingu á þjóðarbúskapnum, þjóðinni til
þrifa. Þeir frjálslyndu vita ekki hvað
þeir vilja, vilja bara bola sjer að.
Lofum þeim að komast að. Það
stendur ekki lengi.
Og það er líka svo að sjá, sem
allir búist við því, að Englendingar
muni innan skamms aðhyllast póli-
tík Chamberlain’s.
II. Kirkjan á Frakklandi.
Frakkar eru flestir kaþólskir — að
nafninu til.
Einu sinni var franska þjóðin vóld-
ugasti vörður kaþólskunnar — páf-
arnir kölluðu hana óskabarn kirkj-
unnar.
En nú er öldin önnur.
Trúarbragðakensla er afnumin í
barnaskólunum. Munkar og nunnur
eru rekin úr klaustium sínum, eí
þau vilja ekki lúta landsstjórninni
um skipulag í fjelagsskap sinum.
Ríkið slær eign sinni á alt kirkjufje.
Prestar verða hjeðan af að lifa á
bónbjörgum.
Rjett fyrir skömmu, 6. dag desem-
bermánaðar, hálfri stundu eftir mið-
aftan, gerðist sá merki atburður að
kirkja og riki voru skilin að lögum.
Á þeirri stundu samþykti efri deild
franska þingsins (senatið) lögin um
aðskilnað ríkis og kirkju, samþykti
þau óbreytt eins og þau komu úr
neðri deild þingsins (chambre des
députés); og atkvæðamunurinn varð
býsna mikill í senatinu, 181 atkvæði
móti 102.
Það er sagt að guðs vegir sjeu ó-
rannsakanlegir.
Það er víst, að trúarlíf þjóðanna
er mjög erfitt rannsóknar, torskilið,
dularfult.
Víða í lúþerskum löndum riður ka-
þólskan sjer óðum til rúms, en víða í
kaþólskum löndum fer henni óðum
hnignandi.
Það var sunnudagsmorgun, fyrsta
sunnudaginn minn í Paris; þegar jeg
kom út þótti mjer sem annaðhvOft
hlyti jeg eða bærinn að hafa ruglast í
dagatalinu: Allar búðir stóðu opnar,
öll veitingahús opin, vinnuvagnar á
fleygiferð um göturnar.
Og mjer kom til hugar að gá að
því, hvort kirkjurnar væru þá líka
opnar.
Maríukirkjan (Notre Dame) er stærst
og fegurst af kirkjunum í París —
þangað reikaði jeg.
Það var um miðja messu.
Á torginu fyrir framan kirkjudyrn-
ar voru menn að vinna að vegabót-
um rjett eins og á rúmhelgum degi.
Inni í kírkjunni var fátt manna —
tómt hús að heita mátti — og jeg
er þess fullviss, að meir en helming-
urinn af kirkjugestuuum voru ekki
kaþólskir menn heldur, eins og jeg,
komnir í forvitniserindum.
Mjer er sagt að á aðfangadags-
kveld sjeu mjög margar búðir opn-
ar fram að miðnætti; þá hefst
inessa í kirkjunum og þá þyrpist fólk-
ið þangað til að skemta sjer.
Annar í jólum er rúmhelgur dagur.
Kirkjulífið er álíka aumt og blakt-
andi hjer eins og á íslandi.
En munurinn er sá, að menn
hræsna minna hjer en þar. Prh.
Þýðingarmikill fundur.
Mánudaginn hinn 8. þ. m. hjeldu
bændur úr Rangárvallasýslu og Ár-
nessýslu rnikinn fund með sjer að
Þjórsárbrú. Voru þar saman komnir
margir helstu og bestu búendur úr
nefndum sýslum til þess að ræða það,
á hvern hátt þeir mættu kom allri
verslun þar í sýslunni undir sig sjálfa,
og auk þess var með miklum hug
rætt um stofnun slátrunarhúss hór í
Reykjavik, eða við bæinn.
Fundurinn byrjaði nokkru eftir há-
degi á því, að Sigurður ráðunautur
Sigurðsson flut.ti fróðlegan fyrirlestur
um almenna samvinnu í verslunar-
málum og um kaupfjelög. Þökkuðu
menn honum alment fyrir lesturinn
og hófust, síðan umræður, sem brátt
snerust að slátrunarhússmálinu, með
því að fundarmönnuin þótti það liggja
nær til úrslita. Urðu umræðurnar
helst um það, hvort hið vænta.nlega
slátrunarhús ætti að stofna sem hluta-
fjelag eða á samvinnugrundvelli, og
voru flestir á þeirri skoðun, að sam-
vinnufjelag væri heppilegra.; tóku
menn það alment fram í ræðum sín-
um, að hjer væri eigi tilgangurinn sá,
að mynda neinn hring eða annaðþví
um likt, er ráða skyldi verði á kjöti
í Rvík, heldur væri svo mikill slátr-
unarfjelagsskapur miklu fremur bygð-
ur á því, að geta sent betri og vand-
aðri vöru til útlanda, verkað skinn og
yíir höfuð að koma kjötversluninni í
eðlilegra og notadrýgra horf en hing-
að t.il. Eptir umræðurnar var kosin
nefnd til þess að undirbúa mál þetta
og koma með tillögur sínar og voru
þessir kosnir:
Ágúst Helgason, Birt.ingaholti; Sig-
urður Guðmundsson, Helli; Vigfús
Guðmundsson, Haga og Þórður Guð-
mundsson, Hala. — Auk þessara eirm
eða tveir varamenn.
Síðan var tekið til umræðu hið al-
menna verslunarmál og var á að
heyra, að hjer væru allir á eitt sát.tir;
áhuginn mjög mikill, og má víst bú-
ast við því, að endirinn á þessu verði
sá, að stofnuð verða smá-samvinnu-
fjelög, sem ná yfir einn eða fleiri
hreppa eftir því sem til hagar, og öll-
um smáfjelögunum síðan slengt saman
svo að keypt verði inn fyrir öll í einu.
Nefnd var einnig kosin til að und-
irbúa þetta mál, og sitja í henni r
Eyjólfur Guðmundsson, Hvammi;
Skúli Skúlason, Odda; Kjartan Helga-
son, Hrnna og Eggert Benediktsson,
Laugardælum. — Auk þessara tveir
varamenn og einn úr Vestur-Skafta-
fellssýslu, sem enn er ókosinn.
Það er víst óhæt.t að segja, að þessi
fundur er eitthveit hið þýðingarmesta
spor í áttina til þess að koma hinni ísr
lensku bændastjett upp úr þeirri deyfð,.
sem hún um langan aldur hefur átt við
að búa. Hjer kom fram dugnaður, þol
og þrek hjá mörgum manni, og lýsti
þetta sjer ekki, eins og oft áður, í hroka
og digurmensku einstaklingsins, held-
ur í þvi, að allir voru sammála um,
að verja fjöri sínu í þarfir heildarinn-
ar og vera ekki lengur eins og stirðir
staurar að glíma :— mest við sjalfa
sig. Líf og fjör var allan daginn í
umræðunum og skildu menn fyrst
þegar liðið var fram undir miðnætti.
Með þessum fundi og öðrum slík-
um vex bændum fiskur um hrygg;
tortrygnin týnir lífinu, en trúin á
landið og landa tekur víð.
r
Utlendar frjettir.
Byltingin á Rússlandi er nú orð-
in óstöðvandi. Witte hugðist um
tíma í haust geta komið stjórnar-
farsbreyting friðsamlega á, en
reyndin ætlar að verða önnur.
Menn treysta illa heitorðum keis-
arans og byltingamenn heimta nú
öllum kröfum sínum fullnægt við-
stöðulaust. Föstudaginn 22. des.
hófst alment verkfall um alt land.
Rjett fyrir jólin, á Þorláksmessu,
varð ákaft uppþot í Moskwa; rjeð-
ust uppreisnarmenn á húsakynni
bæjarstjórnarinnar, en hermenn
voru sendir til varnar þeim og
voru uppreisnarmenn skotnir nið-
ur svo þúsundum skifti. Virki
höfðu þeir gert sjer þversum stræt-
in, en þau voru skotin sundur og
saman með fallbyssum. Allt að
6000 manns er talið að farist hafi
í þessu uppþoti, en miklu fleiri
særst og meiðst. — Síðan hefur
allt verið í uppnámi þar í borg-
inni; þó segja hraðskeyti frá 4. þ.
m. að óspektirnar þar sjeu i rjen-
un.
Eystrasaltsfylkin eru öll í upp-
reisn og er nú herlið senl frá
Pjetursborg til þess að kæfa hana
niður.
Hið nýja þing Rússa á nú inn-
an skams að koma saman.
Ný lög eru komin í gildi í Eng-
landi, sem hefta innflutning ann-
ara þjóða i landið, og hefir þeim
þegar verið beitt gegn nokkrum
innflytjendum frá Hamborg og
þeir gerðir afturreka.
Ameríkumaður, Wellmann að
nafni, ætlar i vor að reyna að
komast til norðurheimskautsins á
loftfari; er nú verið að smíða það
í París og ætlar hann að leggja
upp frá Spitsbergen.
"" Nóbelsverðlaununum var úthlut-
að 10. des. síðastl. og hlutu pess-
ir: Bertha von Suttner barónessa,
austurríksk skáldkona, friðarverð-
launin; F. Lenard, háskólakennari
í Kiel, eðlisfræðisverðlaunin; Adolf
von Bayer, háskólakennari í Munc-
lien, efnafræðisverðlaunin; Robert
Koch, þýskur læknir, læknisfræðis-
verðlaunin; Henryk Zienkiewicz,