Lögrétta - 18.03.1908, Blaðsíða 2

42
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Skrifstofa opin kl. 10*/i—11 árd. og kl.
3—4 síðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg «.
hlið á Reykjavíkurhöfn inn að Rauða-
vatni — nokkra faðma á sjó og
rúma mílu á landi, eins og að flytja
þessar sömu tunnur frá Danmörku
norður á Reykjavíkurhöfn, eitthvað
300 mílur. Og þó er vegurinn frá
Reykjavík að Rauðavatni með bestu
akvegum landsins. Að flytja varn-
ing frá Þjórsá til Reykjavíkur, io
mílur vegar, er svo dýrt nú, að fyrir
sama verð má senda varninginn þris-
var sinnum fram og aítur milli Reykja-
víkur og England. Og þó hefur
landsjóður lagt til sinn besta og dýr-
asta akveg milli Reykjavfkur og
Þjórsár. Landvarnarmenn virðast ekki
kunna því tiltakanlega illa, þótt vjer
stöndum í þessu efni nær Skrælingj-
um en siðuðum mönnum.
Jeg fyrir mitt leyti álít það ekki
oflangt farið, þó nefnd sje nú þegar
næsta járnbrautin, sú sem væntan-
lega kemur næst á eftir Suðurlands-
brautinni. Það er járbraut frá ein-
hverri höfn við Faxaflóa — t. a. m.
Borgarnesi — norður í Húnavatns-
sýslu, og þar á eftir til Skagafjarð-
ar og Eyjafjarðar. í sambandi við
hana hæfilega stór og ekki of dýr
höfn við suðurenda brautarinnar, með
reglubundnum skipagöngum þaðan
til Reykjavíkur. Þá má sameina all-
an vöruútflutning frá tveím þriðju
hlutum landsins, og þá er íslenskum
landbúnaði borgið. En það er ekki
til neins að draga upp slíkar myndir,
ef stefna Landvarnarmanna á að ráða.
Þá er hafnargerðin hjer í Reykja-
vík; hún er ekki að eins lífsskilyrði
fyrir bæinn, heldur og fyrir allar þær
sveitir, sem senda afurðir sínar til
bæjarins til útflutnings.
Það mætti nefna margt annað,
síma, banka og fleira. En jeg tel
þess ekki þörf. Jeg er viss um, að
þessum fyrirtækjum verður komið í
framkvæmd, hverju á sínum tíma,
með lántökum eða á annan hátt,
þrátt fyrir andróður íhaldsmanna.
Þeim tekst máske að tefja fyrir fram-
förunum, en þeim tekst aldrei að
hefta þær.
Gætni í fjármálum er sjálfsögð, og
þurfa Landvarnarmenn ekki að kenna
Heimastjórnarmönnum hana. Gætnin
á að vera í því fólgin, ad ojþyngja
gjaldendum ekki með sköttum og að
verja fje landssjóðsins vel — eyða
því ekki í óþarfa. Hvort lán þarj
að taka, eða ekki, kemur því máli
ekki við; það getur verið ógætilegt
að taka lán, — ef það á að verja
láninu illa — og það getur oft verið
ógætilegt að taka ekki lán, að leggja
svo þunga skatta á gjaldendur, að
komist verði hjá lántöku.
Það væri ekki vanþörf á því, að
minna Landvarnarmenn á það, að
til sjálfstæðis útheimtist tvent; fyrst
og fremst það, að geta staðið sjálf-
ur, hafa nóga krafta til þess, og í
öðru lagi, að fá að standa sjálfur, fá
það fyrir ofríki þeirra, sem meiri
máttar eru. Landvarnarmenn gleyma
alveg fyrnefnda atriðinu, sem í raun-
inni er miklu mikilsverðara, en ein-
blína á hið síðara. Heimastjórnar-
menn hafa bæði fyrir augum, hafa
sýnt það með verkum sínum, og
munu gera það eftirleiðis. Þeir vilja
efla svo hag þjóðarinnar, andlega og
líkamlega, að hún geti staðið sjálf,
en þar eigum vjer langt í land. Oll
mentun þarf að aukast svo, að vjer
þurfum ekki að sækja til útlanda
neitt af þeirri þekkingu, sem út-
heimtist til þess að framkvæma vor
daglegu störf. Nú þurfa allir smið-
ir að sigla til þess að læra iðn sína
til fulls, allir kennarar til þess að
fullkomna sig í kenslufræðum, allir
búfræðingar til þess að fullkomna
sig í búvísindum o. s. frv. Það er
með öðrum orðum. að vjer erum
ósjáljstœðir í iðnaði, í alþýðument-
un, í landbúnaði o. s. frv., af því að
vjer getum eigi staðið á vorum eig-
in fótum eða innlendri þekkingu í
þessum greinum; það tjáir ekki að
neita þessu eða láta sem maður viti
það ekki, en hins er skylt að geta
í þessu sambandi, að vjer höfum
stigið hvert stórsporið eftir annað til
þess að bæta úr þessu, síðan Heima-
stjórnarflokkurinn tók við stjórn lands-
mála.
Allir viljum vjer fá að standa sjálf-
ir, enga útlenda kúgun þola. Vjer
hötum nú meira sjálfstæði, bæði í
orði og reynd, en vjer höfum haft
nokkru sinni, síðan á Sturlungaöld,
og vjer hötum án efa betra stjórnar-
fyrirkomulag nú, en þjóð vor hefur
nokkurntíma haft síðan landið bygð-
ist. Þar með er ekki sagt, að það
sje svo gott, sem á verður kosið,
enda erum vjer nú þegar, undir for-
ustu hins fyrsta innlenda ráðherra, að
reyna, hvað vjer komumst lengst t
því að fá sjálfstæðisrjett vorn við-
urkendan. Stjórn Landvarnarflokks-
ins viðurkennir það rjettilega, að
tœkifœrið til þessa hafi aldrei verið
eins gott og nú. Og það þarf nátt-
úrlega ekki að minna stjórn Land-
varnarflokksins á það, að engum
manni innlendum getum vjer þakk-
að þetta tækifæri öðrum en Hann-
esi Hafstein.
Svar til Þjóðólfs,
Þjóðólfur hefur í 4. tbl. p. á. ámælt
Góðtemplarreglunni fyrir það, hvernig
hún ræki aðalstarfsemi sina: útbreiðslu
bindindis. Telur hann starfsmenn henn-
ar þröngsýna, ófrjálslynda o. s. frv.
Eins fær hann að átyllu fyrirlestur,
sem haldinn var í Bárubúð þá nokkr-
um dögum áður (19. jan.). Ber hann
ræðumanni á brýn öfugan sögulestur,
ofstæki og taktleysi.—Ekki get jeg við
athugun fundið að þessi ummæli blað
arans hafl við rök að styðjast. Að
vísu kannast jeg við, að reglunni er af
ýmsum miður hygnum mótsöðumönn-
um sínum lagt það til lasts, hve djarf-
lega hún berst fyrir sínu málefni; qg
er það einmitt þvert úr leið bæði við
sannan drengskap og hagsýni, að gera
það að ásökun, sem ætti lof að hljóta:
með hvilíkum hugmóð og harðfylgi
hún ræðst á hleypidóma brennivíns-
dýrkunarinnar. Að vísu þori jeg ekki
að ábyrgjast, nema innan reglunnar
kunni að vera þeir menn, sem lítt eða
ekki taka til greina mótbárur andstæð-
inga sinna, jafnframt því, sem þeir
halda af kappi fram sinum eigin mál-
stað; því af slíkum mönnum er allmik-
ið til; og er síst að fortaka, að þeir
kunni ekki að flnnast innan reglunnar
eins og annarstaðar. Þó man jeg í
svipinn ekki eftir neinum slikum manni
í reglunni, sem málsmetandi sje að
telja; og má þó lieita, að jeg sje kunn-
ugur allílestum hinum lielstu Góð-
templurum, bæði hjer nærlendis og
víðar.
En hvað fyrirlestur þann snertir sem
á var minst, þá er það fyrst og fremst
af honum að segja, að tæplcga hygg
jeg með rökum hægt að vefengia eitt
einasta af þeim sögulegu dæmum, sem
þar eru dregin fram, hvort heldur
snertir mannfjelög eða einstaklinga,
þótt aldrei nema allfast væri difið þar
í árinni sumstaðar. — Hvað ofstækis-
blæinn snertir, þá var hann liverfandi
við það, sem vant er að vera í ræð-
um og ritum hjá fjðlda manna, og rök-
um beitt alstaðar, en hvergi sleggju-
dómum; dæmin látin tala sjálf máli
sinu, og áheyrendunum sett ályktunin
í sjálfs vald. — fín þá er þriðja atrið-
ið, sem Þjóðólfur gerir að aðalásökun
sinni. Það er, að í fyrirlcstrinum er
getið tveggja ónafngreindra núlifandi
fnanna, sem víndrykkja hafl hraklega
leikið, auk nokkurra nýlátinna roerk-
ismanna vorra, sem flestir eru nefndir
fullu nafni. Það er nú fyrst fram að
taka, að síst skyldi nokkur ætla, að
það hafl verið gert þeim til hnjóðs,
sem leiddir voru fram á sjónarsviðíð
í þessu sambandi, en þvert í móti
sýnd sú ógæfa, sem hin sorglega,
ósjálfráða vínlöngun bakaði þessum
mönnum. Og þykir mjer kynlegt, hafl
ekki hverjum manni með sæmilegri
athygli og tilflnningasmckk orðið full-
Ijóst, að af fyrirlestrinum skein fremst
af öllu gremjukend lirygð yflr því,
hversu margur efnis- og ágætismaður
hafl orðið hinu fárlega brennivínshafl
að bráð. En ásökunum um einstaka
menn bregður þar jafnt fyrir og vant
er í líkræðum og erfiljóðum að ásaka
landsins börn, sem öldur sjávarins
hafa dregið í skaut sitt; enda mundi
hvorttveggja með jöfnum rjetti gert.—
Og »frelsunar«-hrokans skil jeg varla
að nokkur hafi orðið var, nema þessi
eini. — — En hins vegar er mjer það
óskfljanlegt, að það þurfl nokkurn
skynsemi gæddan mann að hneyksla, að
minst sje í sambandi við drykkju-
breiskleik á nokkra núlifandi menn ó-
nafngreinda, — þótt aldrei nema ein-
stakir menn þykist ráða í, hverjir það
sjeu — sje það annarsvegar ósaknæmt
að leiða fram sem dæmi brennivíns-
bráðar að fullu nafngreint það skáld,
sem íslendingar elska mest, og þeir
hafa nú fyrir nokkrum vikum sýnt
hinn ótvíræðasta vott aðdáunar sinn-
ar. Því enginn er meiddur með því
að látlaust sje sagt um hann það, sem
allir vita að satt er; en svo er einmitt
um hina núlifandi menn. En yfir
bresti hinna er nú einmitt farið að
breiðast af tímalengdinni; og væri því
miklu síður ástæða til að ryfja það
upp, ef þannig væri gert, að til niðr-
unar væri. En það álít jeg, að varast
hafi verið, svo sem frekast er unt, í
fyrirlestri þeim, sem hjer um ræðir,—
og ekki sist þeir núlifandi á drengi-
logasta ináta látnir njóta fulls sann-
mælis. Og viðvíkjandi þeim ógæfu-
sama stúdenti, sem sagt var frá undir
dularnafni, þá var á brestum hanstek-
ið svo mjúkum og mildum höndum í
frásögninni sem hægt var. — Að visu
skal jeg játa, að ærið leitt er að þurfa
að særa tilfinningar góðkunningja sinna
og vina. En miklu má skifta, hver or-
sökin er. Og sje hún sú ein, að bent
sje almennum orðum á bresti, sem í
fari þeirra kunna að vera, án þess að
neinn sje nafngreindur og síst ásakað-
ur, þá flnst mjer, að slíka fávíslega
orðsýki beri síst af öllu að taka til
greina, og hún enda beinlínis hlægilega
barnaleg af mentuðum mönnum.
-----Sú var tíðin, að mönnum þótti
kenningar Góðtemplara undur ein og
fádæmi. Að hætta að fá sjer hressingu
þótti mönnum jafneðlileg krafa eins
og mönnum þætti nú, væri þeim bann-
að að fá sjer svaladrykk þegar þá
þyrstir. —Nú aftur á móti munu flest-
ir skirrast við að mótmæla kenning-
um þeirra opinberlega, þvi sárafáum
er svo skynsemi vant, að ekki fínni
þeir sjer tregt um mótrökin. S vo'
skynsamur er Þjóðólfur og. Þvi að>
engu reynir hann að mótmæla kenn-
ingum þcim, sem i ofannefndum fyrir-
lestri voru fluttar, nje Góðtemplara í
heild sinni, — en lætur sjer aðeins
nægja, að ásaka þá fyrir, hve berorðir
þeir sjeu um brot og bresti náungansr
og hef jeg sýnt, að hverju sú kæra er
á rökum bygð hvað þennan fyrirlest-
ur snertir. En þegar svo er komið
góðum málstað, að menn treystast ekki
lengur til að hagga með rökum nje á-
rásum þungamiðju hans, en deila að
eins um hitt, hve stranglega hann skuli
halda sannleikanum fram, þá má lcalla,
að honum verði ekki betur komið. En
svo er einmitt nú komið hjer á landi
málstað Góðtemplara. Enginn meðal-
hygginn maður segir nú lengur um
kenningu þeirra: »Þetta er ósatt!« —
Nei, mótstöðumennirnir verða að láta
sjer nægja, þeir sem ekki vefja hjúpi
flrðarinnar um eyru sjer, — ef þeir þá
á annað borð áræða að svifta af sjer
þagnar-múlnum — að kveða upp: »Þetta
er auðvitað dagsatt. En því gatstu ekki
þagað yflr því ?« — Og einmitt þetta>
skín út úr allri ásökunargrein Þjóð-
ólfs: »Ofmikið satt! — of satt!«
Porsteinn Björnsson.
ísafold d Suðurnesjum.
Brjejkafti að sunnan.
I 5. tölubl. Isaf. þ. á. birtist grein
með fyrirsögn: »Fjársóun og lítil-
menska«, og er svo auðkend með þvi,
að hún sje »brjefkafli af Suðarnesj-
um«.
Mjer hefði ekki komið til hugar, að’
skifta mjer neitt af þessu ísafoldar-
rugli, ef að þessi orð: »Brjefkalli af
Suðurnesjum«, hefðu ekki verið auð-
kennið, því við erum orðnir svo van-
ir líkum greinum í því blaði, að flest-
ir hlaupa yflr þær. Brjefritarinn — ef
hann annars er lijer til og þetta er
ekki tilbúningur, því jeg á bágt með
að trúa þvi, að nokkur Suðurnesjabúi
sje enn svo svartur, að hann sje ekki
farinn að sjá, hvern leik Isa gamla
hefur leikið nú í nokkur ár — veit
varla af því sjálfur, hvern leik hann
er að leika, að eins sjá allir, að verið
cr að nudda sjer upp við ritstj. Isaf.
og hans hugmyndir. Höfundurinn tek-
ur fallega til orða, eða hitt þó heldur,
er hann segir: »Oss hjer virðist at-
hæfi stjórnar og meiri hluta þings lýsa
sjer aðallega í fjarsóun, óorðheldni,
lítilmensku og afarsljórri rjettlætistil-
finningu«-
Hvernig fcr nú höfundurinn að rök-
styðja slík orð? Hann byrjar á því,
sem jeg vildi óska að jeg hefði aldrei
sjeð á prenti á íslensku máli, en það
er: að meta til peninga viðtökurnar í
sumar sem leið móti konungi vorum og,
föruneyti hans. Hjer mun ekki verai
um lítilmensku að ræða hjá höfund-
inum sjálfum? Að telja móttökunai
eftir, er, að allra hugsandi manna áliti,.
þjóðarsmán, og er sárt til þess að vita,,
að slíkir mannræflar skuli flnnast á
Suðurnesjum. Vel getur verið, reikn-
að eftir hugsunarliælti höfundarins, að
viðtökurnar haíi verið of dýrar, en þar
við átti ekki stjórnin ein, eða meiri
hluli þings, heldur all þingið, og jeg
efast um, að nokkur sannur íslending-