Lögrétta - 20.05.1908, Blaðsíða 2

82
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum miö-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Yerð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júli.
Skrifstofa opin kl. 10*/*—11 árd. og kl.
3—4 síðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg «.
ákveðin, að lítið rúm virðist vera til
sennilegs ágreinings. Innan ákveðins
tíma er oss sjálfgefið að fækka sam-
eignum málum, svo að ekki verði
eftir nema i.—3. töluliður í 3. gr.,
og af þeim er ágreiningur um 1. lið
óhugsandi. — Um 2. tölulið getur hann
varla orðið mjög áriðamikill fyrir oss,
þar sem enginn samningur um utan-
ríkismál getur lagt oss neina kvöð á
herðar án vors samþykkis. — Þá eru
hermálin ein eftir, og mundu þau varla
geta valdið neinum ágreiningi fyrri en
vjer förum sjálfir að halda her og flota;
en þess mun líklega nokkuð að bíða
enn. Og þegar ad það yrði, þá hlyti
oss að vera vaxinn svo fiskur um
hrygg, að vjer stæðum þá betur að
vígi en nú með að halda því til kapps,
sem oss virtist vera vor rjettur.
Sumir hafa haldið því fram, að í
atriðum þeim, sem um ræðir í 1.—3.
tölul. 3. gr., bindi samningur þessi
oss um aldur og œfi eða alla eilífð.
En því fer fjarri, að þetta sje svo.
Þvert á móti gerir samningurinn sjálfur
berum orðum ráð fyrir, að þessi á-
kvæði sum (2. og 3. tölul.) sjeu að-
eins til bráðabirgðá og að honum
muni breytt verða. Munurinn á þessum
töluliðum og öðrum í 3. gr. er sá einn,
að hinum töluliðunum getur hvor máls-
aðili um sig, hvort ríkið, breytt að á-
kveðnum tíma liðnum, án þess að
þeim komi saman um breytinguna.
En þessum atriðum verður að breyta
með samkomulagi. Að þetta sje svo,
sýna ákvæði 6. gr. („þangað til“ o.
s. frv.) og 7. gr. („meðan" o. s. frv.).
En e/ vjer, í því rjettleysis ástandi,
sem vjer vitanlega erum í nú í sam-
eiginl. málum í reyndinni, höfum get-
að áorkað því, að fá þessi lög og
jafnframt yfirlýsing um, að Danir
muni eigi hönd til hreyfa að aftra
oss að slíta sambandið með öllu (að-
skilnaðar) nú þegar, þá ætti hverjum
heilskygnum manni að vera auðsætt, |
hve miklu betur vjer stöndum að vígi
til að fá samningi þessum breytt á
sínum tíma, ef þetta frv. verður að
lögum. Vjer verðum þá að l'ógum
(sem bæði ríkin viðurkenna) svo
miklu sjálfstæðari en vjer höfum
nokkru sinni verið í reyndinni síðan
ísland gekk fyrst konungi á hönd.
— Og semji ekki síðar um breyting
á sínum tíma, og oss sýnist þörfin
brýn þá til skilnaðar, þá stendur
hann oss opinn. Því að sú viðm-
kennrng, að máttarmeiri þjóðin hafi
ekki siðferðislegan rjett til að halda
hinni í sambandi við sig nauðugri,
hún verður ekki aftur tekin eftir að
hún er einu sinni fram komin.
Ef vjer verjum öllu því, sem vjer
höfum og fáum umráð yfir af fje, til
að efla atvinnuvegi og þar með fólks-
magn landsins, þá hlýtur oss að
vaxa svo fiskur um hrygg, að vjer
stöndum alt öðruvísi og betur að
vígi, en nú. Og er það ekki betur
varið fje og kröftum, en í deilu um
það, sem ekki getur árangur borið
um fyrirsjáanlega tíð, ef þessu er
hafnað?
Hjer eigum vjer kost á miklu meiru
en því sem Jón Sigurðsson nokkru
sinni krafðist oss til handa í fram-
kvæmd. Miklu meiru, en hann vildi
sætta sig við.
Hann mælir enn til vor úr gröf
sinni þessi athugaverðu orð: „Það
er að voru áliti ráðlegra, að ganga
heldur að minni kostum, sem vissir
eru og fáanlegir, en að bíða í óvissu
annara“. (Ný fjel.r. XXII, 9.).
Er þetta ekki hugleiðandi áður en
menn í augnabliks-fljótræði og um-
hugsunarlítið binda sig til að hafna
þessu frumvarpi?
Reykjavík, 16. maí 1908.
Jón Ólafsson.
Eftirskrift. — Út af ritstjórnar-
grein í „ísafold" í gær, annars mjög
hógværri og stillilegri, vil jeg bæta
þessu við: Orðið „Statsforbund", eða
„Statsforbindelse", er einmitt ná-
kvæmlega rjett þýtt á íslensku ríkja-
samband; fyrir því má færa ekki lak-
ari heimildarmenn en gamla Anders
Sandoe 0rsted (sjá »Vidensk. Selsk.
Ordbog*, Larsens Dansk-norks-en-
gelsk Ordb. o. fl.). Larsen leggur
það út: alliance between States d:
samband milli ríkja. Lfkl. hefur ann-
að orð (Forbundsstat, [federated state])
vakað fyrir blaðinu. — Um hitt: det
samlede danske Rige og. „veldi Daná-
konungs" er það eitt að segja, að
þessi sömu orð eru höfð í konungs-
úrskurðinum í fyrra, sem skipaði
nefndina, bæði á dönsku og íslensku,
og hvortveggja málið undirskrifað af
konungi, forsætisráðherra Dana og
ráðherra Islands, og þessum orðum
samkvæmt tilnetndi alþingi menn í
nefndina, og þeim samkvæmt tóku
nefndarmenn allir kosningu.
Loks segir blaðið: »Vjer eigura
að fá höfuðstól fastatillagsins úr ríkis-
sjóði, miðaðan við lœgstu rentur, 1 */a
mil. króna«. Það er í annað sinn,
að blaðið talar um nlœgstu rentur«
í þessu sambandi. Þetta er víst skrif-
að í flýti. Oss er það einmitt hag-
ur, að miðað sje við lœgstu rentur.
Rentan er nú í Danmörku 6°/o, og
væri miðað við það, yrði höfuðstóll
árgjaldsins að eins ein miljón. Ef
miðað væri við enn lægri rentu, t.
d. 2°/o, þá yrði höfuðstóllinn 3 mil-
jónir. J. Ól.
Sýslujunður Jlrnesinga.
Árnessýslu 5. maí ipo8.
A sýslufundi, sem haldinn var hjer
27. f. m. til 2. þ. m., voru þessi mál
hin helstu:
Samgöngumál er fyrst að telja.
Var lagt til sýsluvega kr. 1825,00,
og er langt of lítið. En til fyrri ára
vegalánanna og Sogsbrúar gengu kr.
2482,00, svo að vegasjóðsgjöíd urðu
kr. 4307,00. En þó lagðar væru 3
kr. á hvern verkfæran mann, urðu
það ekki nema kr. 3573,00, en kr.
1091,00 verður að taka úr sýslu-
sjóði. Það er nú handhægt. En sá
er gallinn á, að gjaldþol manna er
almennt æði takmarkað og er þó
margt fleira, sem á það legst. Brauta-
viðhaldið hlýtur þó að bæta stór-
miklu við. Móti því kemur raunar
uppgjöf lánanna. En verða þá öan-
ur lán gefin upp en þau, sem sýslan
hefði, strangt tekið, aldrei þurft að
taka, ef hún hefði notið jafnrjettis
við þær sýslur, sem fengið hafa brýr
og flutningabrautir eingöngu á land-
sjóðs kostnað og hafa þó líka full
not af strandferðunum?
Nú var alþingi beðið um breyting-
ar á hinum nýju vegalögum. Fyrst
um það, að eigi verði lagt á sýsl-
una viðhald vegarins milli Þjórsár-
brúar og Kamba, þar eð utanhjer-
aðsmenn frá austri og vestri nota
hann jafnvel meira en sýslubúar sjálf-
ir. Annað það, að eigi fari fram af-
hending brautanna í sýslunnar hend-
ur fyr en vorið 1910, þar eð mest
er að marka, hvernig vegur þolir á-
hrif vetrarins. Þriðja var, að lands-
verkfræðingurinn verði ekki bæði af-
hendandi veganna landsjóðs vegna
og líka viðtakandi þeirra sýslunnar
vegna, heldur kjósi sýslan viðtak-
anda, en þeir báðir oddamann, þar
eð þetta virðist eiga að vera úttekt,
eins og jarðarúttekt, og eigi rjett, að
landsverkfræðingurinn beri einn alla
ábyrgðina.
Landstjórnin var beðin um að hafa
fyrir haustið komið upp ieiðarvísi frá
þjóðveginum heim að Kolviðarhóli
og ljóskeri þar heima. Lfka var hún
beðin að láta gera vörður með Mos-
fellsheiðarvegi austur að Kárastöð-
um. Ennfremur var hún beðin að
sjá um, að grafin verði fullnægjandi
skurður, er leiði til sjávar vatn það,
sem vegargarðurinn í Flóanum stend-
ur fyrir, þar eð það að öðrum kosti
gerir stórskemdir á sýsluveginum og
á eignum einstakra manna. Var beð-
ið um kostnaðinn að minsta kosti
halfan af landsjóði móti sýslunni og
hinumeinstöku hlutaðeigendum. Sýslu-
nefndarmaður Hraungerðishrepps hjelt
því fram, að landsjóður ætti að bera
allan kostnaðinn og Ijet bóka ágrein-
ingsatkvæði um það.
1 sýsluvegatölu var tekinn vegur-
inn, sem konungur fór í sumar um
Hrunamannahrepp.
Synjað var um borgun fyrir áfanga-
stað á Laugarvatnsvöllum, þar eð fá-
ir sýslubúar nota hann.
Samþykt var fjárveiting til fram-
haldandi rannsóknar á hafnarstæði í
Þorlákshöfn. Farið þó fram á, að
Þorlákshafnareigandi og Olfushrepp-
ur kosti nokkru til.
Búnaðar- og atvinnumál voru mörg.
Til þeirra má telja það, að 7 kirkju-
jarða-ábúendur, er kaupa vilja ábýli
sín, fengu álit sýslunefndar um, hvort
þær fjelli undir 2. gr., I. og 2. máls-
lið í kirkjujarðasölulögunum. Nefnd-
in áleit, að það væri ekki En hún
lagði til, að skilja undan sölu fossa,
sem eru fyrir löndum tveggja jarð-
anna.
Synjað var um styrk til sauðfjár-
kynbótabús í Mjóanesi.
Alþingi var beðið að lögskipa ull-
armatsmenn á helstu ullarútflutnings-
stöðum.
Til fjenaðarsýninga voru Ölfus-
hreppi veittar 40 kr. og Hruna-
manna- og Gnúpverjahreppum 50 kr.
f sameiningu.
Til gróðrarstöðvar austanfjalls var
heitið 25 kr. á ári í 10 ár, ef Rang-
árvallasýsla legði jafnmikið til og
Búnaðarfjelag íslands tvöfalt við þær
báðar.
Kosning fór fram til búnaðarþings-
ins.
Búnaðarfjelagi íslands var þakkað
fyrir námsskeiðið við Ölfusárbrú í
vetur og óskað framhalds að vetri.
Til sjógarðs fyrir Stokkseyrarlandi
vestan til, sem garðyrkjufjelagið
»Njörður« byggir þar, voru veittar
300 kr. og jafnmikið til sjógarðs fyr-
ir Hraunslandi.
Til „mótor"-báta ábyrgðarsjóðs
voru veittar 300 kr.
Til vagnkaupa var Ólafi bónda í
Selkoti veittur styrkur af Melsteðs-
gjafasjóði: kr. 43,80.
Guðmundur Erlendsson í Skipholti
og Jóhannes Einarsson á Ormsstöð-
um fengu meðmæli til verðlauna af
gjafasjóði Kristjáns konungs IX.
Þriðji umsækjandi, Gísli Ein; rsson,
er nú búsettur í Reykjavík, og var
talið eiga við, að hann fengi með-
mæli þar. — Með 19 mönnum var
mælt til verðlauna úr Ræktunarsjóðn-
um.
Krafa kom frá 6 búendum í Ölf-
usi um bætur fyrir það, er þá vant-
aði á lengd gaddavírs, sem þeir höfðu
pantað samkvæmt túngirðingalögun-
um. Sýslunefndin fjekk vissu fyrir
því, að þeim höfðu verið afhentar
allar þær »rúllur«, sem þeir áttu að
fá, en vírinn í þeim hefur reynst
styttri en stjórnarráðið hefur áætlað.
Var því kröfunni ekki sint.
Mentamál voru þau helst, að al-
þingi var á ný beðið að styðja að
því, að stofnaður verði unglingaskóli
fyrir Árnes- og Rangárvallasýslur;
hann sje með lýðháskóla sniði og
standi á hentugum stað í sveit, —
og að samþykt var fræðslusjóðs-
stofnun Gnjúpverjahrepps.
Heilbrigðismál voru þau, að ósk-
að var dýralæknisrannsóknar á kúm
í sýslunni, — og að oddvita var fal-
ið að gera undirbúning til spítala-
byggingar, ef Rangárvallasýsla vill
verða með til að byggja hann.
Sveitamál og 'ónnur mál voru fleiri
en hjer verða talin. Ymsum smærri
innansýslumálum er slept. Einstakir
hreppar fengu lántökuleyfi ýmist til
barnaskóla eða þinghúsa; námu þær
upphæðir kr. 1900,00. Enn fleiri
hreppar fengu leyfi til að ábyrgjast
lán einstakra manna. Þær upphæð-
ir námu kr. 5000,00.
Sjálfum var sýslusjóði leyft að taka
IOOOOO kr. lán í veðdeild landsbank-
ans, en í Islandsbanka ella, til þess
að fje sje fyrir hendi handa mikils-
verðum framfarafyrirtækjum innan
hjeraðs, sem talið er að liggi við
borð.
Um Álafoss-lánið var oddvita falið
að leita samninga við Kjósar- og
Gullbringusýslu.
Ákveðið var meðalmeðlag með ó-
skilgetnum börnum í öllum hreppum
sýslunnar: 90 kr. fyrir 1.—5. aldurs-
ár, 70 kr. fyrir 6.—IO. aldursár og
50 kr. fyrir 10.—a6. aldursár barn-
anna.
Til þjóðhátíðarhalds innanhjeraðs
voru veittar 50 kr.
Gjaldaupphæð sýslusjóðs var áætl-
um kr. 10604,77.
Hið mesta fagnaðarefni,
Árangurinn af starfi millilanda-
nefndarinnar hlýtur að verða öllum
íslendingum hið mesta fagnaðarefni.
Þegar nefndarmennirnir hjeldu að
heiman fyrir rúmum 3 mánuðum, voru
menn mjög vondaufir; menn óttuð-
ust að Danir mundu taka illa í meg-
inkröfur íslendinga, þrátt fyrir væn-
leg ummæli þeirra 1906 og 1907, og
bjuggust enda við því hálft í hverju,
að okkar menn mundu koma heim
aftur um hæl jafnnær og áður. Fá-
um hafði til hugar komið, að svo
vel mundi takast, sem nú er raun á
orðin.
Því að það er satt sem stendur í
símskeytinu síðasta: Danir hafa al-
staðar látið undan. íslendingar hafa
komið fram öllum kröfum sínum, svo
að allir skynsamir menn geta sætt
sig við. Ef frumvarp nefndarinnar
gengur í gildi, þá er ísland orðið
fullveldisríki í sambandi við danska
konungsríkið; þá er það fengið, að
við getum bannað Dönum sem öðr-
um þjóðum veiðar í landhelgi, leyf-
um þetta að vísu fyrst í stað gegn
því, að þeir verji landhelgina, en