Lögrétta - 28.10.1908, Blaðsíða 2

198
L0GRJETTA.
Lögrjetta kemur á út hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 3 kr. árg.
á íslandi, erlendis 4 kr. Gjalddagi 1. júli.
Skrifstofa opin kl. lO'/i—11 ■> árd. og kl.
3—4 siðd. á hverjum virkum degi.
Innheimtu og afgreiðslu annast Arinbj.
Sveinbjarnarson, Laugaveg 41.
kvæði þriggja kjósenda í Kjósar- og
Gullbringusýslu. Þeir 11,169 kjós-
endur, sem taldir eru í töflunni, eiga
að kjósa 33 þingmenn, og áttu þá
að meðaltali að vera sem næst 338
kjósendur um hvern þingmann. —
Reykjavíkurbær ætti þá aðrjettulagi
að ráða kosningu 5 þingmanna,
Austur-Skaptafellssýsla, V estmanna-
eyjar og Seyðisfjörður ættu ekki til-
kall til hálfs þingmanns hvort um sig.
Með öðrum orðum: skipting landsins
í kjördæmi er svo ranglát, að úr hófi
keyrir.
Til þess að kosningalögin sjeu t ett-
lát, þarf ennfremur að vera ss iiileg
trygging fyrir því, að hver skoðana-
fiokkur kjósenda fái fulltrúa á þinginu
að tiltölu við atkvæðafjölda sinn.
Kosningarnar hafa sýnt það svo greini-
lega, að öllum má Ijóst vera, að af
núgildandi kosningarlögum er einskis
slíks rjettar að vænta. Frumvarps-
menn fá 9 (eða 9V2) þingmenn, en
ættu að hafa 14; frumvarpsandstæð-
ingar fá 24 (eða 24V2), en ættu að
hafa 20. Tilviljunin ræður öllu. Ef
atkvæðin í nokkrum kjördæmum hefði
skiptst dálítið öðruvísi, hefði getað
svo farið, að 3,475 frumvarpsmenn
hefðu að eins fengið 1 — einn —
þjóðkjörinn fulltrúa. Ef atkvæðin
hefðu skiftst á enn annan veg, hefði
tilviljunin getað orðið þess valdandi,
að frumvarpsandstæðingar hefðu orð-
ið í minni hluta á þinginu, þrátt fyrir
þann álitlega meiri hluta, sem þeir
hafa fengið meðal kjósenda.
Það er því alls engin trygging
fyrir því, að það þing, sem kosið
er eftir núgildandi kosningarlögum,
sje spegill af vilja þjóðarinnar. Nú-
verandi stjórn bar upp á síðasta þingi
frumvarp til kosningalaga, sem ómót-
mælanlega rjeð bót á þessum göllum,
en það var felt. Vonandi er að
næsta þing taki málið upp aftur.
Mjer vitanlega hefur engum tekist að
benda á neina aðferð til þess, að
ráða bót á göllunum, aðra en hlut-
fallskosningar; ef ekki er hægt að
finna neina aðra aðferð til þess, þá
verður að lögleiða þær, og skyldi
maður ætla að þeim flokki, sem
nefnir sig „Þjóðræðisfiokk", væri ljúft
að styðja að því, að meiri hluti þjóð-
arinnar gæti jafnan skipað meiri hluta
þingsins.
Jón Þorláksson.
,Yerum sjálfum oss trúir‘.
Kafii úr rœðu eftir Sigurjón Frið-
jónsson, fluttn á slœgjufundi í
Reykjadal 20. sept.
„ . . . Þetta kosningastríð (um al-
þingiskosningarnar í sumar) og úrslit
þess bera eitt ljóst einkenni, það:
að tiljinningar þjóðarinnar eru rik-
ari en vit hennar og þekking.
Það er kapp og tilfinningaríki æsk-
unnar, sem ægishjálminn ber yfir for-
sjá og samúð hinna efri ára.
Þetta kemur t. d. mjög ijóst fram
í afskiftum Vestur-íslendinga af mál-
inu og notkun þeirra afskifta hjer inn-
byrðis. Það er engin tilviljun, að
um leið og Vestur-íslendingar senda
brennandi skilnaðarhvatir heim til
vor, sinna gömlu bræðra, jafnframt
því, að þeir líkja forgöngumönnum
sambandsmálsins við Gissur jarl Þor-
valdsson — um leið sparka þeir frá
sjer Friðrik presti Bergmann, sínum
þroskaðasta gáfumanni.
Rótin til hvorstveggja er ein og
söm: tilfinningaríki blindrar trúar
(fanatisme).
,í sömu átt bendir einnig kosning-
iti í Reykjavík mjög ótvírætt. Fyr-
iv kosningahríðina eru þar tveir flokk-
ár, sem reynsla liðinna ára hefur sýnt,
að voru jafvígir að kalla. Leiðandi
menn í heimastjórnarflokknum hneigj-
ast allir að sambandslagafrumvarp-
inu, að undanteknum Hannesi Þor-
steinssyni, sem aldrei hefur þótt sjer-
lega skýr gáfumaður; og mikill hluti
af betri mönnum hins flokksins hall-
ast á sömu sveif; þar á meðal Jón
Jensson, upphafsmaður og aðaleið-
togi landvarnarstefnunnar, Jón Jóns-
son sagnfræðingur, einna mestur gáfu-
maður í þeim flokki, og fleiri merkir
menn og góðir drengir. Líkurnar
urðu þannig yfirgnæfandi til þess, að
þarna hlytu frumvarpsmenn að vinna
sigur; og þeir gátu þ v í a ð e i n s
beðið ósigur að hlutfallið breytt-
i s t milli hinna þroskaðri leiðandi
manna og annara kjósenda, og það
sýna úrslitin að orðið hefur. Lík er
niðurstaðan víðar á landinu, eftir blöð-
um og frjettum að dæma. Menta-
mennirnir í heimastjórnarflokknum
hneigjast að frumvarpinu yfirleitt og
það vinnur töluvert fylgi í fyrstu —
meðan æsingin er ekki komin í al-
gleyming — meðal hinna mentaðri
stjórnarandstæðinga. Og þó bíða
frumvarpsmenn stóran ósigur — svö
mikið vinna andstæðingar meðal hinna
óþroskaðri kjósenda, þar
sem æsingunni verður best komið við.
En svo mikið áhyggjuefni, sem
þetta er að vissu leyti — og ætti að
vera ekki síst fyrir þá, sem sigurinn
unnu í bili — þá er það þó engu að
síður gleðiefni í aðra röndina. Það
sýnir ótvírætt, að í æðum þjóðarinn-
ar rennur „órótt ólgublóð", æsku-
blóð þrungið af vonum og opurkappi.
Og tilfinningaríkið og ofurkappið eru
ein hin nauðsynlegustu skilyrði stórra
framkvæmda. „Oft verður góður
hestur úr göldum fola", segir mál-
tækið. „Kapp er best með forsjá",
segir annað máltæki, sem vafalaust
er rjett. En forsjá k e m u r með
reynslu og þroska; kappið þarf að
vera til í eðli þess, sem mik-
ið skal vinna. Frá sálfræðislegu sjón-
armiði er því ungri þjóð og ungum
manni forsjárlaust kapp meira virði,
en kapplaus forsjá — ef um tvent er
að velja. I því tilfelli, sem hjer er
um að ræða, getur kappið þannig að
vísu eyðilagt það spor í sjálfstæðis-
áttina, sem vjer ella hefðóm tekið.
En að vonum verður það ekki nema
um stundarsakir, og vinningurinn
verður hins vegar að líkum ýmis-
legt, sem við það lærist að reka
s i g á. — Annað, sem þessar kosn-
ingar sýna og mikils er um vert, er
það, að þjóðin vill vera sjálfri
sjertrú — að henni hafi tekist
það, er annað mál. í þriðja lagi er
þess að gæta, að ómögulegt er
það ekki, að þessi úrslit kosning-
anna þoki sjálfstjórnarmáli voru í þá
áttina, sem oss þykir ólíklegra, þ. e.
nær voru endilega sjálfstjórnarmarki.
Það, sem ánægjulegast er við þessa
kosningahríð, er þannig [kappið og
tilfinningaríkið; það sem óánægjuleg-
ast er; forsjáleysið og ruddaskap-
urinn — ruddaskapurinn eink-
anlega, því úr honum er ennþá verra
að bæta.
Það er þannig t. d. alveg hörmu-
legt, að lesa annað eins og brjef
Odds Björnssonar til Jóns Jónssonar
sagnfræðings; hörmulegt að sjá og
finna þetta ofstæki, sem gengur út
frá því sem sjálfsögðu, að sjálfur
hafi maður hina einu rjettu skoðun,
og þeim, sem öðruvísi líta á málið,
geti ekki gengið annað en illvilji til,
eiginhagsmunahvatir eða eitthvað því
um líkt. Yfirleitt er þetta einkenni-
legt við deilur hjer á landi, að mönn-
um verður oftast fyrir að kenna ill-
vilja, hagsmunahvötum eða einhverju
öðru þvílíku um afstöðu andstæð-
inga sinua. Og líklega brennurþetta
víðar við, og hefur brunnið — að
minsta kosti er langt síðan Faríseinn
þakkaði fyrir, að hann væri ekki eins
og aðrir menn. Hið sanna mun þó
vera, að mismunandi afstaða sprettur
vanalega af mismunandi skilningi,
eða öllu heldur misskilningi á aðra
hlið eða báðar. »Faðir fyrirgef þeim,
því þeir vita ekki hvað þeir gera«,
sagði höfundur trúar vorrar. Svona
er hugsunarháttur hins góða manns,
og svona hugsar sá vanalega, sem
mennina þekkir og vitur er.
Það er ekki illvilji, heldur þekk-
ingarskortur eða einhverskonar van-
máttur annar, sem oftast veldur því,
hvernig af stað er farið. Hitt er
satt, að mörgum gengur illa að kann-
ast við það, bæði fyrir sjálfum sjer
og öðrum, þótt hjá þeim vakni með-
vitund um að afvega sje farið, þeg-
ar einu sinni er í villuna komið. En
slík meðvitund óstyrkir manninn og
æsir oftast nær, og af þeim sökum
er einlægt grunsamlegt, að eitthvað
sje óheilt undir, þar sem mikil æs-
ing er, þótt ekki þurfi svo að vera.
Og nú kem jeg að því að svara
spurningunni um 1 j ó s i ð, sem mesta
birtuna á að leggja yfir þessastund,
og hverja aðra gleðistund. Það ljós
er meðvitundin um að vera og hafa
verið sjálfum sjer trúr, með-
vitundin um að breyta og hafa breytt
samkvæmt því, er maður vissi rjett-
ast með sjálfum sjer, og sú von, er
slíkri meðvitund oftast fylgir, þ. e.
trúin á það, að góður málstaður
hljóti að sigra fyrir sjálfs sín kraft
að lokum, h v a r sem hann liggur.
Hvort vjer höfum í rauninni gert
það, sem í sjálfu sjer var rjettast,
vitum vjer ekki, og getum ekki vit-
að, á meðan vjer erum hvorki alvitr-
ir nje alfullkomnir. Vjer getum hafa
vilst, þótt vjer hyggjumst vera á
rjettri leið. En á meðan vjer erum
í sannleika sjálfum oss trúir, er eðli
vort heilbrigt og líkurnar yfirgnæf-
andi til þess, að vjer finnum aftur
hina rjettu leið, þótt vjer villumst
um stundarsakir. Sá, sem er sjálf-
um sjer trúr, er eins og grundin gró-
andi; hana getur kalið, en hún grær
á ný. Sá, sem er sjálfum sjer trúr, get-
ur tæplega beðið fullan ósigur, og sá,
sem er sjálfum sjer ótrúr, getur
aldrei unnið fullan sigur . . . «
Sigurður Kristjánsson
bóksali.
Hann átti 20. þ. m. 25 ára bók-
sala-afmæli. Þann dag 1883 er dag-
sett verslunarborgarabrjef hans. Hann
keypti þá um haustið steinhúsið nr.
3 við Bankastræti og byrjaði þar
bókaverslun sína, er hann síðar hefur
haldið áfram á sama stað. Enginn
hefur rekið hjer bókaútgáfu í eins
stórum stíl og Sigurður, og enginn
bókaútgefandi hefur verið íslenskum
bókmentum jafnþarfur maður og hann.
Verki því, er hann tók sjer fyrir
hendur fyrir mörgum árum, fornrita-
útgáfunni, er nú bráðum lokið; ís-
lendingasögur allar og Eddurnar eru
komnar, en Sturlunga er á leiðinni.
Með brjefi dagsettu 20. þ. m.
sendi Sigurður sjúkrasamlagi prent-
ara hjer 1000 krónur að gjöf, og
fylgdu þau ummæli, að þetta væri
gert í minningu þess, að þá væru
„liðin 25 ár frá því að hann skifti um
vist í musteri mentagyðjunnar, gerð-
ist bókaútgefandi og bóksali, í stað
þess að hann var áður prentari".
Albertí.
Daglegu lífi Albertís lýsir eitt af
dönsku blöðunum svo:
Hann var fremur vinsæll maður
meðal þeirra sem umgengust hann,
glaðlyndur og góðlyndur og enginn
skapbrigðamaður. Fyndinn var hann
ekki, en skjótur til svars, ruddafeng-
inn nokkuð í orðum og stundum
ekki sem smekkvísastur. En þessi
grófgerðu orðatiltæki hans náðu margra
eyrum og fjellu ýmsum vel í geð.
Hann var reglusamur í lifnaðarhátt-
um og gætti vel heilbrigði sinnar.
Þó hann væri engan veginn frábit-
inn góðum vistum og vínum, þá
hjelt hann, að svo miklu leyti sem
honum var það hægt, þeirri reglu,
að vera genginn til hvílu kl. 9 á kvöld-
in. Aftur á móti fór hann snemma
á fætur og settist þá við vinnu sína.
Fyrri kona hans elskaði fagrar listir
og hafði gaman af að bjóða til sín
rithöfundum, tónsnillingum og söng-
mönnum. En Alberti fyrirleit alla
list og tók aldrei þátt í þeim sam-
komum. Hann kaus þá heldur að
hátta ofan í rúm sitt. Stundum hjeit
hann aftur á móti umsjónarmönnum
bændasparisjóðsins stórar veislur, og
það voru einu gleðisamkomurnar,
sem hann virtist hafa skemtun af.
Fyrir nokkrum árum skildi Alberti
við fyrri konu sína og giftist hún
rjett á eftir leikara við kngl- leik-
húsið. Albertí átti eina dóttur með
fyrri konu sinni, og er hún nú gift,
en með síðari konunni átti hann
ekkert barn. Hún var tvígift áður
og hafði skilið við báða fyrri menn
sína, hinn síðari eftir 18 ára hjóna-
band. Hún er sögð fríð kona og
myndarleg og segja dönsku blöðin,
að hún sje ein af þeim fáu ráðherra-
frúm á síðari árum, sem gaman hafi
haft af að sækja hirðveislurnar með
manni sínum.
Albertí er fæddur í Khöfn 10.
júní 1851. Faðir hans var nafn-
kunnur maður á sinni tíð, yfirrjettar-
málafærslumaður og þingmaður, og
stofnaði bændasparisjóðinn, sem son-
ur hans hefir nú eyðilagt. Alberti