Lögrétta - 20.02.1909, Qupperneq 2

30
LOGR.I ETTa.
Lögrjetta kemur á át hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendls 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
1,1 l> T-MERKI -brúkuð-kaMDÍrháu
-*• JTvJL verði Inger Östlund, Þir.g-
holtstræti 23.
skrárákvæði, því að sjeu ráðherrar
aðeins tveir og annar staddur í Kaup-
mannahöfn til erindis við konung en
hinn í Reykjavík, er ómögulegt að
köma á neinum fundi, er mál kalla
að til bráðrar ályktanar. Það er því
ætlað lögum þeim, er kveða á um
fjölgun ráðherra, að setja ákvæði um
ráðherrastefnur.
Þó að hver ráðherranna geti auð-
vitað sjálfur borið upp fyrir konungi
þau mál, sem hann hefur með hönd-
um, sbr. 6 gr. og 7. gr., er gert ráð
fyrir því að venjulega feli ráðherr-
arnir einum — og þá forseta sínum
— að fara á konungsfund einnig með
þeirra mál, er þeir þá nafnsetja fyrir
íram. Það væri óeðlilegt og enda
óheppilegt að ráðherraforsetinn bak-
aði sjer að sjálfsögðu stjórnarfarslega
ábyrgð á efni þeirra ályktana, erhann
þannig ber fram. En hinsvegar þyk-
ir rjett að hann geti með undirskrift
sinni einnig tekið ábyrgðina, efkon-
ungi þykir það meiri trygging og
ráðherraforsetinn er málefninu fylgj-
andi. Vilji hann ekki setja nafn sitt
undir og konungur ekki undirskrifa
að öðrum kosti, þá krefur nauðsyn,
að ráðherra sá, sem hlut á að máli,
fari sjálfur á konungsfund (sbr. 6. gr.).
Um 8.—17. gr. Fyrir mæli 8.
greinar um skilyrði fyrir embætti á
íslandi gilda auðvitað einnig fyrir
ráðherrana. í 10. gr. er þingsetu-
tími lengdur um 2 vikur frá jþví sem
nú má vera án konungsleyfis, og er
það gert með sjerstöku tilliti til vetr-
arþinga. í 15. gr. er sett það á-
kvæði um bráðabirgðarlög, að þau
falli úr gildi, ef næsta alþingi á eftir
samþykkir þau eigi, og bannað að
gefa ót bráðabirgðarfjárlög, nema
því að eins, að alþingi hafi ekki
samþykt nein fjárlög fyrir það fjár-
lagatímabil, til þess að koma í veg
fyrir, að stjórnin geti synjað fjárlög-
um þingsins staðfestingar. Við 16.
gr. er bætt ákvæði um, að konung-
ur geti ekki gefið ráðherrum eftir
hegning, sem landsdómur hefur dæmt
þá f, án samþykkis alþingis, og er
það í samræmi við grundvallarlög
Danmerkur.
II.
(18.—22. gr., stjskr. 187414.—18.
gr., stjskh 1903 4-—6. gr.).
í þessum kafla er stungið upp á
töluverðum breytingum frá því sem
nú er. Fyrst og fremst er lagt til,
að breytt sje skipun efri deildar al-
þingis samkvæmt þeim óskum, er
komið hafa fram bæði á þingi og í
blöðum og á mannamótum, að hafa
enga konungkjörna menn á þingi.
Eins og sjest á umræðunum á al-
þingi 1867 um stjórnarskrárfrumvarp
stjórnarinnar það ár, og á athuga-
semdunum við frumvarpið (Alþ.tíð.
1867 I. 894—940 og II. 33—35,
464—66 og 639—40) var það þá
einkum þaft til stuðnings því að hafa
menn á þingi, er væru kjörnir af
konungi eða á annan hátt óháðir
kjósendum, að æskilegt væri að hafa
jafnhliða þeim, er sæti hefðu hlotið
á þingi með almennum kosningum,
flokk manna með meiri gætni og
fastheldni, til tryggingar gegn fljót-
færnis-samþyktum af hálfu þingsins.
Þetta mun að vísu enn til sanns veg-
ar mega færa, en hins vegar virðist
hægt rnuni vera að fá þessa trygg-
ing, án þess að fara í bága við þá
skipun, er eðlilegust virðist vera í
sjálfu sjer, að alþingi sje að öllu leyti
skipað þjóðkjörnum mönnum. Til
að ná þessu marki eru ýmsar leiðir
hugsanlegar, og hefur stjórnin að-
hylst þá leið, að láta alla efri deild
vera kosna með hlutfallskosningum
í einu kjördæmi, er tekur yfir alt
landið, og hafa við þær kosningar
aldurstakmörkin, að því er kosning-
arrjett og kjörgengi snertir, nokkru
hærri en venjulegt er; með þessu
virðist nokkur trygging muni fást
fyrir því, að til efri deildar verði
yfirleitt kosnir menn með þroska og
lífsreynslu og alment viðurkendri
þekking og dugnaði.
Með því að aukakosningar væru
mjög miklum kostnaði og erfiðleikum
bundnar, er alt landið á að kjósa,
þykir nauðsynlegt að hafa varamenn
til að taka sæti í deildinni, jafnótt
og pláss verða þar auð á kjörtíman-
um, eftir þeim reglum og í þeirri
röð, er nánar verður ákveðið í kosn-
ingarlögunum.
Að því er snertir tölu alþingis-
manna og þingmanna hvorrar deild-
ar, hefur þótt rjettast að láta hana
aftur verða eins og áður, 36 als, 24
í neðri, 12 í efri deild, og sparast
við það nokkurt fje frá því sem
nú er.
Kjördæmaskipun og hin önnur á*
kvæði um kosningar til neðri þing-
deildar hefur ekki þótt rjett að ákveða
nánar í sjálfri stjórnarskránni, heldur
láta kosningarlögin um það, svo að
hægt sje að gera um alt slíkt með
almennum lögum.
Að því er snertir skilyrðin fyrir
kosningarrjetti og kjörgengi, þá er í
21. og 22. gr. farið fram á að orða
þau öðruvísi en áður, en auk þeirr-
ar breytingar, sem áður er getið, um
kosningar til efri deildar, er ekki
farið fram á aðra efnisbreyting en
þá, að Iáta ekki gjaldskyldu lengur
vera neitt skilyrði fyrir kosningar-
rjetti eða kjörgengi.
Loks er farið fram á að heimild
sje til þess með einföldum lögum að
veita konum bæði kosnrngarrjett og
kjörgengi, ef þær að öðru leyti full-
nægja þeim skilyrðum, er sett eru
karlmönnum, og skuli gift kona talin
fullnægja skilyrðunum, þó að hún
hafi ekki fjárumráð sín vegna hjóna-
bandsins. Það þykir of bráð breyt-
ing, að veita konum þennan rjett
jafnt karlmönnum þegar í stað, af
því að þær eru margar hverjar svo
lítt búnar undir hluttöku í landsmál-
um, og þykir æskilegast, að rjettur-
urinn verði að eins veittur smám-
saman, eftir aldursflokkum.
V.
(52.--56.gr., stjskr. 187445.—46.
gO-
Við ákvæðið í 52. gr. (45. gr.
stjórnarskrárinnar) um að hin evangel-
iska lútherska kirkja skuli vera þjóð-
kirkja íslands, hefur þótt rjett, eftir
fyrirmynd fyrri stjórnarfrumvarpa að
bæta við því ákvæði, að sam-
bandinu milli þjóðkirkju og lands-
stjórnar skuli skipað með lögum.
Eftir því horfi, sem skólamál lands-
ins eru komin í, virðist því næst á-
stæða til þess, að taka nú upp ákvæði
það er sett er í 54. gr. frumvarpsins,
sem er s?unhljóða ákvæðunum í 77.
gr. hinna dönsku grundvallarlaga.
Loks er og farið fram á, að taka upp
í 55. gr. ákvæði úr 78. gr. grund-
vallarlaganna um, að rjettindi trúar-
bragðaflokka þeirra, er greinir á við
þjóðkirkjuna, skuli ákveðin með lög-
um, sbr. stjórnarskrárfrumvarp stjórn-
arinnar frá 1867, 1869 og 1871.
Að öðru leyti en því, er nú er
sagt, er V. kaflinn samhljóða hinni
gildandi stjórnarskrá.
Það er auðvitað skilyrði fyrir því,
að stjórnarskrá þessi geti öðlast kon-
ungsstaðfesting, að fyrst sjeu í gildi
gengin ný sambandslög um ríkis-
rjettarsamband Danmerkur og íslands
og stöðulögin úr gildi gengin, og ætti
það að geta orðið nokkru fyr en
stjórnarskrárfrumvarpið getur orðið
samþykt til fullnustu á nýkosnu auka
þingi. Hjer er því gert ráð fyrirað
stjórnarskráin gangi í gildi þegar er
hún hlýtur konungsstaðfesting.
Sjálfsmorð frömdu þeir báðir
kvöldið áður en þing var sett, Þjóð-
ræðisflokkurinn og Landvarnarflokk-
urinn. Því var lýst yfir á sameinuð-
um fundi, að þau heiti skyldu lögð
niður, og þjóðræðisflokksmennirnir
gömlu ætla nú framvegis að neita
öllu þjóðræði og landvarnarmennirnir
gömlu, að verjast með hnúum og
hnefum öllum breytingum á því á-
standi, sem þeir hafa áður kallað
innlimun.
cTyrir minni dCanmsar dCqfsteins
1. febrúar 1909.
og feld með 65 : 58 atkv., þá önn-
ur og feld með öllum þorra atkv.,
en hin fyrsta samþykt með 64 : 44
atkv.
Upp stóð einn fráneygur fulltrúi Dana,
fjölvís og geðstór, en hægur að vana,
horfir a »landann« með hálfgildings spotti,
hefur svo hrýrnar og mælir með glotti:
»Oss heyrist þjer talið um herskip og fána,
»en hálfa yðar lífsbjörg þjer verðið að lána.
»Hvað mundi eftir sem íslandi líki?
»Ætlið’ að gera það fullveðja ríki?<s.
í salnum varð steinhljóð sem stunda-rás tímanna
stöðvaðist — breyttist í rafniðinn simanna, —
eilfðar rafniðinn örlaga-straumanna,
auðnan sem vefur um markstafi draumanna.
Rjett eins og örskot þá ris upp úr kafinu
rekkur og stendur sem »klettur í hafinu«,
raustina brýnir með arnsúg i orðinu;
— andarnir feðranna titruðu á borðinu!
»Fullveðja ríki? Já, vinir, það viljum vjer,
viljum það, krefjumst þess — Norðurlönd, skiljið þjer!«
Svarið fanst M.... þeim mæringi, fátl um
og máltaksins orðan varð flestum ei brátt um.
En svo mælti Hafstein. Hann sagði ekki fleira;
en sannlega nóg hverju skynjandi eyra.
rau orð draga arnsúg til ókunnu strandanna:
eiðstafinn guðanna, sjálfstæði landanna!
*
* *
Orðheill þá kvað,
sem aldrei fyrnist,
valinn ver
í valdasæti.
Það mun orð
meðan ísland byggist
við Hafstein kent
og í heiðri lifa.
M. J.
*
* *
Aths. Þetta kvæði, eftir Matth. Jochumsson, var sungið í samsæti á
Akureyri 1. p. m., er haldið var til minningar um það, að pann dag tók fyrsta
innlenda stjornin hjer við völdum fyrir 5 árum. Efni kvæðisins er frásaga Stef-
áns skólastjóra, sem birt er i síðasta blaði.
Þingmálafundur
Reykví.kinga.
Ettir fundarboði frá þingmönnum
Reykjavíkur, var þingmálafundur hald-
inn í Iðnaðarmannahúsinu í Reykja-
vík kvöldið 13. febrúar 1909. Fund-
inn sóttu svo margir kjósendur sem
í húsið komust og varð engri tölu á
þá komið. Fundurinn var settur af
1. þingmanni kjördæmisins, dr. Jóni
Þorkelssyni landsskjalaverði. Fundar-
stjóri var Þórður J. Thoroddsen banka-
fjehirðir og fundarskrifari Þorst. Gísla-
son ritstjóri.
Þessi mál voru Iögð fyrir fundinn
til umræðu og atkvæðagreiðslu: 1.
sambandsmálið, 2. fjárhagsmál, 3.
samgöngumál, 4. útvegs- og útgerð-
armál, 5. sala á Arnarhólslóð, 6. lög-
gilding Viðeyjar, 7. aðflutningsbann-
ið. En síðar voru þessi mál tekin í
viðbót: 8. kosningalögin, 9. eftir-
laun, 10. stjórnarskrárbreytingar. —
Ákveðið var, að enginn mætti tala
lengur en V4 klt. í senn og gæti
fundarstjóri, þegar á liði, ef naumur
væri tínr.i, stytt þann málsfrest. Sam-
þykt var sú breyting á dagskránni,
að aðflutningsbannið yrði fært og
gert annað mál í röðinni.
Þá voru málin tekin fy-rir eins og
hjer segir:
I. Um sambandsmálið urðu lang-
ar og fjörugar umræður. Þrjár til-
lögur komu fram svobljóðandi:
1. Fundurinn skorar á alþingi, að
samþykkja sambandslagafrumvarpið
og gera engar þær breytingar á því,
er geti orðið því til falls.
2. Fundurinn skorar á þingmenn-
ina, að halda fast fram þeirri stefnu
í sambandsmálinu, að sjálfstæði lands-
ins verði að fullu borgið og að eng-
um fornum rjettindum þess sje af-
salað.
3. Með því að vilji kjósenda í
sambandsmálinu kom greinilega fram
við alþingiskosningarnar 10. sept. síð-
astl., álítur fundurinn óþarft, að
greiða atkvæði um það mál og álykt-
ar því, að taka fyrir næsta mál á
dagskránni.
Þriðja tillagan var borin fyrstupp.
Atkvæði var ilt að telja, en þó álit-
ið, að um 200 hefðu greitt atkv.
með tillögunni, en nokkru færri á
móti.
II. Um aðflutningsbann var sam-
þykt með öllum þorra atkv. svo-
hljóðandi tillaga:
Fundurinn skorar á alþingi, að
samþykkja aðflutningsbann á áfengi
nú þegar á næsta þingi.
III. Um fjárhagsmálið var sam-
þykt svolátandi tillaga:
Fundurinn skorar á þingið, að gera
alvarlegar ráðstafanir til þess að bæta
úr hinum ískyggilegu peningavand-
ræðum, svo fljótt sem unt er.
IV. Umsamgöngumál urðu nokkr-
ar umræður og var að þeim lokn-
um samþykt svohljóðandi tillaga :
Fundurinn skorar á alþing, að
komast að sem haganlegustum samn-
ingum um strandferðir og millilanda-
ferðir.
V. Um útvegs og útgerðarmál
urðu töluverðar umræður og voru
samþyktar þessar tillögur :
1. Fundurinn telur heppilegt, að
þingið styðji eftirleiðis sjávarútveginn
á þann hátt, að veita lán með væg-
um kjörum íslenskum fjelögum, er
reka þá atvinnu.
2. Fundurinn skorar á alþing, að
endurskoða lög þau, sem til eru um
atvinnu við sigíingar á íslenskum
skipum, og gera þau svo úr garði,
að þau verði skýr og auðskilin.
3. Þar sem ekki eru til sjerstök
lög á íslandi um rjett skipstjóra á
íslenskum skipum gegn útgerðar
manni, ef útgerðarmaður verður gjald-
þrota, þá skorar fundurinn á alþingi,
að ráða bót á þessu með lagaákvæð-
um.
4. Fundurinn skorar á þingmenn
sína, að fylgja því fram á alþingi, að
lífsábyrgðaríjelagslögunum fyrir sjó-
menn verði breytt á þann veg, að
lögin nái og til þeirra sjómanna, sem
eru í förum hafna á milli eða Ianda
á milli á íslenskum skipum.
5. Fundurinn skorar á þingið, að
veita fje til íslenskra verslunarerind-
reka til þess að greiða fyrir sem
bestri sölu íslenskra afurða á útlend-
um markaði.
6. Fundurinn skorar á alþingi, að
taka til íhugunar verslunarlöggjöf
landsins jafnframt siglingalöggjöfinni.
VI. Um sölu á Arnarhólslóð urðu
allmiklar umræður og voru bornar
upp 3 tillögur:
I. Fundurinn skorar á þingmenn,
að gera alt sitt til, að engin ákvæði
verði tekin um, að breyta söluverði
á Arnarhólslóðinni.
1. Fundurinnn skorar á alþingi,
að selja ekki lóð á Arnarhólstúninu.
3. Lagt til, að engin ályktun sje
gerð í Arnarhólslóðarmálinu.
Þriðja tillagan var fyrst borin Hpp
VIÍ. Um löggilding Viðeyjar urðu
nokkrar umræður og var samþykt
þessi tillaga:
Fundurinn skorar á þingmenn bæj-
arins að sporna móti því, að löggild
höfn verði í Viðey.
VIII. Um kosningalögin var lítið
eitt rætt og tvær tillögur bornar upp:
1. Fundurinn skorar á alþingi, að
haga kjördæmaskipun svo, að alstað-
ar sjeu eins manns kjördæmi, er. tjá-
ir sig mótfallinn hlutfallskosningum.
Sú tillaga var feld með 38 : 34
atkv.
2. Fundurinn krefst, að kjördag-
ur sje færður til 10. október.
Sú tillaga var samþykt í cinu
hljóði.
IX. Um afnám eftirlauna kom
fram svohljóðandi tillaga, er skift
var í tvent til atkvæðagreiðslu:
1. Fundurinn skorar á alþingi, að
afnema eftirlaun allra embættismanna.
2. En launa þeim betur en nú,
meðan þeir gegna embættum og
auka skyldu þeirra til að kaupa sjer
ellistyrk.
Fyrri liður tillögunnar var sam-
þyktur í einu hljóði, en síðari feld-
ur með öllum þorra atkv.
X. Um stjórnarskrárbreytingarkom
fram þessi tillaga, er skilt var í þrent
til atkvæðagreiðslu:
1. Fundurinn skorar á alþingi, að
hefja nú á þessu þingi endurskoðun
á stjórnarskránni.
Samþykt í einu hljóði.
2. Þar á meðal, að afnema kon-
ungkjörnu þingmennina.
Samþykt með öllum þorra atkv.
3. Og rýmka sem mest rjettindi
kvenna.
Samþykt með 72:21 atkv.
Meðan á fundi stóð fækkaði mik-
ið í húsinu, svo að miklu færri
greiddu atkvæði um síðari málin en
hin fyrri.
Fundurinn stóð frá kl. 8'A um
kvöldið til kl. 2V2 um nóttina.
Þórður J. Thoroddsen
fundarstjóri.
Þorst. Gislason
skrifari.
Opið Iwrjef
til
Hannesar Þorsteinssonar
ritstjóra.
í greinarstúf með fyrirsögninni
»Viðsjárverð fundahöld«, í síðasta (6.)
tölublaði „Þjóðólfs", hreytið þjer,
gamli kunningi, nokkrum steinum í
minn garð, í tilefni af borgaratundi,
sem haldinn var hjer 2. þ. m. Eru það
nokkur atriði í áminstri grein, sem
jeg vildi tala um við yður. Þjer seg-
ið, að jeg »hafi verið látinn hóa sam-
an fundi þessum«,og dylgiðumþað,
að þar sstandi á bak við einn eða
fleiri heimastjórnarhöfðingjar«.
Því nefnið þjer þá ekki ? Haldið
þjer, að ósannindi yðar hefðu mælst
nokkuð ver fyrir eða aukist við
það? Ekki er hætt við, að þjer
hafið ritað þetta af fljótfærni,
þekkingarleysi, pólitisku hatri, eða
öðrum illum eðlishvötum, úr því
þjer standið á strætum og gatna-
mótum með yfirskins-guðhræðlu og
yfirskins-samviskusemi til að vanda
um við aðra. Sannleikurinn um
undirbúning við fund þennan er sá,
að á fundi Framfarafjelagsins 24. f.
m. kom fram tillaga um, að halda
borgarafund til að ræða vatnsmálið,
gasmálið og fleira. Tillögumaðurinn
var æstur andstæðingur heimastjórn-
armanna, Guðjón Einarsson prentari.
Tillagan var rædd og samþykt, og
bent á stjórn fjelagsins, að gangast
fyrir undirbúningi fundarins, þrátt
fyrir mótmæli hennar. Forseti fje-
lagsins, Tr. Gunnarsson, kallaði svo
meðstjórnendur sína saman, og var
þá búinn að skrifa köllun þá, erbirt
var í blöðunum og stefna átti borg-
urunum saman. Skifturn við þá með
okkur verkum og tók Tr. Gunnars