Lögrétta - 05.01.1910, Blaðsíða 3

L0GRJET1 A.
7
er ekki von að vel fari. En hversu
lengi skyldu íslendingar þola hina
samviskulausu meðferð ráðherr-
ans á landsfje og lítilsvirðingu á
hagsmunum þjóðarinnar?
X.
Xappsunð á nýársðag.
Nýársbikar „Grettis“.
Menn ættu að muna eftir sund-
skálafjelaginu »Grettir«. Það var
stofnað í fyrra vetur. Það hefur reist
sundskála við Skerjafjörð. Hann var
vígður í sumar sem leið, á þjóðhá-
tíðinni.
Þeir fjelagar hafa nú afráðið að
þreyta íramvegis kappsund í sjónum
á hverjum nýársdegi. Og þeim hef-
ur verið gefinn vandaður silfurbikar
til að keppa um.
Núna á nýársdag keptu þeir í fyrsta
sinni um bikarinn. Keppinautarnir
urðufimm: Benedikt W. Guðjónsson,
Guðm. Kr. Guðmundsson, Sigurjón
Sigurðsson, Sigurjón Pjetursson og
Stefán Ólafsson frá Fúlutjörn. Þeir
eru allir harðgerðir menn og köldu
vanir, enda vottaði ekki fyrir hrolli
í þeim, þegar þeir komu af sundinu.
Veður var rosalegt, útsynningur
með jeljagangi, hitinn í loftinu o° og
alveg eins í sjónum.
Þeir vörpuðu sjer út af bæjar-
b’yffgjunm og svámu að trjebryggju,
sem skotið var út í sjóinn; bilið á
milli bryggjanna var 50 stikur (rúm-
ir 25 faðmar).
Stefán Ólafsson varð langfljótast-
ur og hlaut því bikarinn fyrstur
manna. Hann svam þessar 50 stik-
ur á 48 sekúndum, og er það rösk-
lega gert í úfnum sjó og köldum.
1898 svam enskur maður 100 stik-
ur á 60V5 sekúndu og mun það vera
eins dæmi, en hann svam í lygn-
um sjó.
Dómnefnd skipuðu þeir Guðm.
Björnsson, Ólafur Rósenkranz og
Hallgr. Benediktsson.
Margt manna hafði safnast að
sjónum til að horfa á sundið.
Þegar því var lokið og sundmenn-
irnir álklæddir (í vöruhúsi Edinborg-
ar-verslunar) gekk landlæknir með
þeim til dyra, ávarpaði áhorfendur
og afhenti Stefáni Ólafssyni bikarinn.
Ræða G. Björnssonar.
Áhorfendurl
Þið hafið horft á nýárs-kappsund
nokkurra ungra manna út Sundskála-
fjelaginu Grettir.
Þeirr. Grettismönnum hefur verið
gefinn mikill og vandaður silfurbikar
með þeim ummælum, að hann skuli
vera sigurlaun þess, er sigur ber úr
býtum í kappsundi á nýársdag. Jeg
kann gefendunum, Guðjóni Sigurðs-
syni úrsmið og Ungmennafjelagi
Reykjavíkur, bestu þökk fyrir gjöfina.
Bikarinn heitir „Nýársbikar Grettis".
Og Grettismenn hafa strengt þess
heit, að þreyta jafnan framvegis
kappsund um þennan bikar á sjálf-
an nýársdag, hvernig sem blæs og
frýs; það eitt er til skilið, að sjór sje
auður við land.
Sá, er sigurinn hlýtur, fær bikar-
inn að launum og nafn sitt skráð á
hann; hann er skyldur að varðveita
bikarinn vandlega, má ekki lóga hon-
um, selja hann nje veðsetja; hann
skal láta bikarinn af hendi við þann,
er næst ber af öðrum í nýárskapp-
sundi. Sá einn fær bikarinn til efa-
lausrar eignar, sem verður öllum öðr-
um fremri á þremur nýárskappsund-
um f röð.
Þið vitið, að þeir fjelagar, Grettis-
menn, hafa reist sundskála við Skerja-
fjörð, til gagns og gleði fyrir alla bæj-
arbúa.
Fjelagið er bláfátækt, og það hafði
gert sjer von um, að því mundi á-
skotnast einhverjar nýársgjafir frá
þeim, er hingað sæktu, ef það rjetti
út hendina.
En landslög leyfa það ekki,1) að
lagt sje á helgidögum f aðrar kistur
en guðskistuna; í dag erhelgurdag-
ur og á morgun er líka heilagt, en
á mánudaginn er rúmheilagt og þá
verður Grettiskistan opin, og alla
virka daga úr því. Hún er hjá for-
1) Bæjarfógeti hafði bannað, að safna
samskvtum mrðal áhorfenda.
manni fjelagsins, Sigurjóni Pjeturs-
syni, og það er ekki botnhylur f
henni; ef einhver kynni að eiga leið
þar fram hjá með eyri f vasanum,
væri vel gert að líta inn.
Þegar jeg var ungur og fór utan,
fyrir rúmum 20 árum, til að leita
mjer frægðar og frama, þá lagðijeg
hjer út sundin með þeim hug, að
koma helst aldrei aftur.
Jeg kunni þá ekki að meta föður-
land mitt, lærði það ekki fyr en
fjöllin hurfu mjer sjónum og heim-
þráin vaknaði.
Þetta ræktarleysi var ekki mín
sök, heldur þjóðarinnar; hún hafði
getið mig og alið mig upp, ug jeg
var ekki vitund verri, en hin börnin
hennar.
Því var svo hattað í þann tíma, á
ísarunum, að kjarkur manna var á
þrotum, ástin á landinn kulnuð og
trú þjóðarinnar á mátt sinn og meg-
in komin mitt í milli heims og helju.
Ungir menn og hraustir flýðu land-
ið, hver á fætur öðrum, vestur um
haf.
Hreppsnefndirnar sendu fátækar
fjölskyldur, stórhópa af kornungum
börnum, sömu leið, út úr landinu,
til þess að ljetta sveitaþyngslin.
Þjóðin bar út börnin sín.
Et ötulir smástrákar voru spurðir:
„Hvað ætlar þú að gera, þegar þú
ert orðinn stór?" þá var svarið oft
þetta: „Je ædl a faða ti Ameðigu".
Þeir fóru ekki allir til Amerfku.
Þeir eru hjer flestir enn og nú full-
þroska.
En þegar þeim þykir eitthvað að,
sem þeir kalla óáran eða óstjórn, þá
rís margur þeirra upp að nýju og
segir: „Nú þoli jeg ekki þessi höft
lengur, þessa kúgun, þetta harð-
æri; nú fer jeg til Amerfku".
Og vitið þið hvað þetta er kallað ?
Þetta hefur verið kallað vottur um
manndómshug.
Þessari vanvirðu, þessum ósóma,
þessari þjóðarsmán hefur upp aftur
og aftur verið hrósað hástöfum af
nafnkunnum mönnum.
Að flýja landið, strjúka úr því,
svíkja það, þegar þjóðin á bágt —
það hefur verið kölluð manndáð hjer
á Fróni.
Svo djúpt höfum við sokkið.
Sleppum þessum þungu hugsunum.
Allir dagar eiga kvöld — og allar
nætur morgun.
Alt jafnar sig.
Lítið á þennan bikar. (Ræðumnður
lyfti hátt bikarnum).
Þið haldið víst að hann sje alveg
tómur, en hann er fullur, fullur upp
á barma, — af ást og rækt við land-
ið, af heitum óskum ungra hreysti-
manna um það, að verða landinu til
gagns og þjóðinni til sóma, aldrei að
flýja, hvorki eld nje ís, óstjórn eða
kúgun, heldur eflast við hverja þraut.
Og þú, sem barst sigurinn úr být-
um í sundþrautinni — þjer sel jeg
nú í hendur Nýarsbikar Grettis, með
einlægri hamingjuósk. Það er þinn
frami, að þú færð fyrstur manna
þennan frægðargrip til varðveislu og
nafn þitt skráð á hann upp við efstu
brún. Varðveittu gripinn vel og
mundu, að þjer ber að fara með
hann eftir fyrirmælum fóstbræðra
þinna.
í þeirra nafni, fyrir hönd Grettis-
manna, þakka jeg öllum komuna, og
segi, eins og góðskáldið kvað:
Gleðilegt nýár, menn og fljóð.
Sólbjart ár yfir fögur fjöll;
frjóvsamt ár yfir blómsturvöll.
Yndisár yfir ey og sker;
arð og gagn yfir fiskiver.
Frelsisár yfir fræ í jörð;
farsælt ár yfir búmannshjörð.
Læknisár yfir lýðamein;
líknarár yfir sorg og vein.
Heilsukraft yfir hvern einn arm;
hamingjurót í sjerhvern barm.
Bjóðum svo öll fósturjörðinni gleði-
Iegt nýár með margföldu fagnaðar-
Ópi. (Nlfalt húrra).
Sveinn og Thore. 10 þús. kr.
kvað Sveinn ráðherrason nýlega hafa
veitt móttöku frá Thorefjelaginu.
Það var sagt í vetur sem leið, að
hann ætti að fá 20 þús., ef hann
gæti selt landssjóði skip fjelagsins.
En ýmsir þingmenn spiltu þar fyrir
honum, enda kvað hann um eitt
skeið hafa verið fastráðinn í, að
höfða skaðabótamál á móti þinginu
fyrir vikið. Lögr. sjer ekki betur
en að 1 horetjelagrð m«gi vera enn
ánægðara með 660 þús. kr. samn-
inginn, sem Sveinn hefur án efa átt
góðan þatt í, að faðir hans gerði
við fjelagið, heldur en hitt, þótt
hægt hefði verið að koma út skip-
unum, svo að hún álítur, að Sveinn
eigi fulla heimting á umtöluðum
launum óskertum, þótt salan brigð
ist, enda er það næsta ólíkt alkunn-
um höfðingsskap hr. Th. E. Tulini-
usar, að fara nú að klfpa af kaupi
Sveins, jafnmikið og þeir feðgar hafa
fyrir fjelagið unnið. b.
Tiltrúin til ráðherrans.
Merkilegt er það, hve ■nauðalítil
trú er lögð á orð og gjörðir ráð-
herrans íslenska, B. J., og hve sára-
litil áhrif hvorttveggja hefur, þar
sem til þekkist.
Hann hleypur til í vor og skipar
ransóknarnefnd á Landsbankann, sem
er að öllu leyti eign hins opinbera.
Allur heimurinn veit, að enginn
fullvita raðherra hefur nokkurn tíma
gert slíka ráðstöfun, nema hann hafi
áður fengið sanna vitneskju um, að
hlutaðeigandi banki væri á heljar-
þröminni, eða fyrir þvf, að í honum
væri framið eitthvað glæpsamlegt.
Og flestir íslendingar og umheim-
urinn lfka hjelt í vor í maímánuði,
að B. J. væri fullvita.
Og þó verður enginn hræddur við
Landsbankann þá. Sárafáir taka út
úr honum peninga sína, og þeir, sem
það gera, gera það ekki af ótta við
bankans hag, heldur af óhug gegn
raðstöfun B. J.
Og heldur ekki bólar neitt á því,
að erlendir bankar og erlendir við-
skiftamenn Landsbankans verði nokk-
urn skapaðan hlut hræddir við bank*
ann, þrátt fyrir þessa stórkostlegu
ráðherra-ráðstöfun.
Og alveg sama verður ofan á,
þegar hann hleypur til 22. nóvem-
ber í haust og setur af alla banka-
stjórnina, rekur frá embættismann,
er starfað hefur í embætti sínu í 16
ár, og tvo þingkjörna fulltrúa lög-
gjafarþingsins — án málshöfðunar
gegn þeim, og án dóms.
Allur heimurinn veit, að enginn
fullvita ráðherra hefur nokkurn tíma
gert slika ráðstöfun, nje mundi leyfa
sjer, að gera slíka ráðstöfun, nema
hann hafi áður fengið sanna vit-
neskju um, að þeir hafi framið eitt-
hvað glæpsamlegt, eða stofnun sú, er
þeir stjórna, sje komin a heljarþröm-
ina fyrir þeirra tilverknað.
íslendingar flestir taka nauðalítið
mark á þessu. Þeim dettur ekki í
lifandi hug, að þessir 3 menn sjeu
glæpamenn, og þeim dettur heldur
ekki í hug, að bankinn sje á heljar-
þröminni. Einstaka maður að sönnu
verður hræddur, hyggur aðfarir ráð-
herra sjeu sprotnar af slæmu ástandi
bankans og hleypurí aðbjarga fje sínu.
Nokkrir aðrir taka út fje sitt af þeim
ástæðum, að þeir vilja ekki eiga fje
í þeirri stofnun, sem er undirorpin
geðþótta svona ráðherra.
En allur almenningur er rólegur;
skoðar allan gauragang ráðherra
markleysu eina, — einungis persónu-
lega árás á þrjá heiðursmenn.
Og erlendis standa menn agndofa
yfir aðförunum og vita ekki almenni-
lega, hvað hugsa skal. Þó lítur helst
út fyrir, af erltndum blöðum og frjett-
um, að þar sjeu menn, eins og í
vor, að komast að þeirri niðurstöðu,
að þetta nýjasta frumhlaup ráðherr-
ans sje einber markleysa, — í besta
falli persónuleg pólitík — aí óskap-
lega æstum manni. En ætli ekki
býsna margir menn utanlands og
innan fari nú, ennþá fremur en í
vor í maímánuði, að efast um það,
að ráðherra B. J. sje fullvita? Og
vart mundu slíkar efasemdir minka,
ef menn vissu það, að þessi ísl. ráð
herra situr við það daginn út og dag-
inn inn, og jafnvel næturnar með,
að rubba upp skammagreinum í mál-
gagn sitt, — gerir sama sem ekkert
annað fyrir landsjóðslaun sín, yfir 1000
kr. á mánuði, — og bölsótast auk
auk þess í n álgagni sínu yfir því, að
nokkur skuli vera svo vitlaus, að
taka svo vtikið mark á hamfönim
hans gegn Landsbankanum, að hann
skuli verða hræddur og taka fje sitt
út þaðan.
Dásamleg er samkvæmni ráðherr-
ans, — eða tiltrúin, sem hann ætl-
ast til, að menn beri til orða hans
og athafna!
íslensk ræningjasaga.
t næstliðnum nóvemberm. komu
hjer, eins og oft ber við, ferðamenn
að austan. Varð þá tilrætt um rán
og þjófnað. Höfðu þeir að segja frá,
að raðist hefði verið á mann á veg-
inum frá Rvík til Hafnarfjarðar.
Ræninginn biður hinn að gefa sjer i
nefið og ætlar hann að gera það, en
í sömu svipan er hann sleginn í rot.
Koma þá 2 menn utan að inn á
veginn, en áður en meira væri að
gert komu samferðamenn þess, sem
sleginn var, og hlupu hinir þá út í
myrkrið. Varð ekki af tilræði meira
en þetta, og sá, sem sleginn var,
raknaði við. Sagan segir, að hann
hafi um daginn tekið 80 kr. út úr
bankanum og hafi ræningjarnir sjálf-
sagt ætlað að ná þeim. Þótti þess-
um ferðamönnum sem ekki væri
hættulaust, nú orðið, að vera á ferð,
er dimt væri orðið, fyrir þá, sem
einir væru eða táplitlir. Þeir höfðu
og aðra sögu mikið alvarlegri að
segja, þar sem viðkomandi er mikils-
metinn nefndarmaður, en hann átti
undankomu sína hestinum að þakka.
Sú saga gerðist rjett hjá Geithálsi á
veginum til Kolviðarhóls. Þar spruttu
3 menn upp og gengu í veg fyrir
ferðamanninn; var einn þeirra nokk-
uð á undan og bað hann þann, sem
um veginn fór, að stöðva hest sinn
og tala við sig. En með því hon-
um þótti maðurinn ekki árennilegur
og vissi sig ekki eiga neitt erindi við
hann, og svo voru 2 gildvaxnir menn
þegar á hælunum á honum, stansaði
hann ekkert, en hjelt afram; greikk-
ar hinn þá sporið og spyr ferða-
manninn — sem hann nú þskti —
því hann vilji ekki tala við sig, hvað
honum liggi svo mikið á? Kveðst
hinn þá ekkert eiga vantalað við
hann, slær f hestinn og heldur sprett-
inum upp fyrir svo kallaða Rauðu-
brú Þannig skildi með þeim. Kem
ur hann svo að Lögbergi, og segir
bóndinn þar mjer, að hann hafi ekki
borið mikið mál í þessa fyrirsát, en
óskaði samfylgdar’ upp á Kolviðar-
hól eða í hið minsta upp fyrir Vötn,
en af því enginn var þá staddur þar,
er austur ætlaði, tók hann það fyrir,
heldur en að fara einn laus-ríðandi,
að bíða eftir vagnmönnum, sem von
var þangað úr Rvík um kvöldið. Það
þótti honum óhultara, enda er hann
greindur maður. Þann dag, er þetta
bar við um kvöldið, voru þeir Elliði
sonur minn og Gunnar vinnumaður
minn að ná upp grjóti inni í girð-
ingunni fyrir neðan götuna á hálsin-
um hjerna hjá bænum, og er kvölda
tók kom Eggert á Hólmi til þeirra;
settust þeir þar á þúfurnar og tóku
tal saman. Sjá þeir þá, að maður
kemur ríðandi eftir veginum frá Rvík.
En með því að þá var nýfrjettur út-
rekstur Landsbankastjórnarinnar og
Gunnar þekti hinn ríðandi mann,
þótti þeim fýsilegt að hafa tal af
honum og fa ljósar sagnir. Standa
þeir því upp og gengur Eggert
fremstur, en þeir fengu engar frjettir,
því samtahð fór eins og áður greinir.
Jeg skrifa þessa sögu nú af því, að
þegar þessir 3 nefndu menn eru fyr-
ir löngu dauðir og hetjan frá Ey-
vindarmúla gengin fyrir ætternis-
stapa, getur þetta orðið dálagleg
„íslensk ræningjasaga".
Geithálsi í desember 1909.
Guðm. Magnússon.
yið byggja lattðið.
Eftir Indriða. Ilbreið.
I.
Athugaverðir eru nú tímarnir. At-
vinnuleysi og peningaleysi kveður nú
við úr öllum áttum. Hópum satnan
ganga menn iðjulausir og allslausir,
og svo hart kreppa að vandræðin,
að menn jafnvel taka til þess óyndis-
úrræðis, að fremja gripdeildir, til þess
annaðhvort að hafa einn málsverð
fyrir sig og sína, eða fá fleiri daga
skjól og fæði á landsjóðs kostnað í
betruna'rhúsinu,
Áður fyrri voru þetta afleiðingar
harðinda og fiskileysis, eldgosa eða
annara landplága, en nú er engu
þessu til að dreifa. Einmuna góð-
æri, mildir vetrar og grasgefin sumur
hafa gist land vort undanfarna tíð,
og fiskafli ekki verið lakari en í
meðallagi. En hvað er þá, sem
veldur? Sannarlega væri ástæða til
að heitasta umræðuspursmálið væri
þetta. En fjarri fer. að svo sje. Jeg
hef verið að skygnast í blöðunum
eftir grein um þetta efni undanfarið,
en öldungis árangurslaust. Þau hafa^
oftast öðru að sinna. Slíkir tímar
eru þó voðalegir og stórhættulegir
fyrir ekki þroskaðra þjóðfjelag en
vort. í fyrsta lagi horfa hjer þau
vandræði við, að hungursneyð getur
dunið yfir þá minst varir, t. d. í kaup-
stöðum, sem ótímabær ofvöxtur hefur
hlaupið í og fólk hefur streymt
óeðlilega mikið að, sem svo, þegar
lánsstofnanirnar eru tæmdar, ekki
horfir annað við en atvinnuleysi og
eymd. í öðru lagi, þegar svo er
komið, er við búið, að sveitarþyngsli
vaxi afskaplega, svo þar af stafi
önnur vandræðin. Þarf hjer því vel
á verði að standa, að ekki hlaupi nú
þeir, sem geta, af þessu fólki af landi
burt, eða fari á sveitina. Nú höfum
vjer tækifæri til að sýna þroska vorn,
þann er vjer höfum svo mjög gumað
af. Það er algild regla í heiminum,
að þær þjóðir, sem eru lífinu vaxnar,
finni jafnan ný ráð við nýjum vand-
ræðum. Meðan vjer eigum alt
þetta geisiflæmi af óræktuðu landi,
og ekki þó fleira fólki milli að miðla,
ættu góð ráð ekki að vera dýr. Og
ef nauð skapar nú ekki nýja dáð og
neyðin framaskeið, — ef ekki þessi
óheillakreppa, sem þjóðin liefur ratað
í, kennir henni að þekkja sinn vitj-
unartíma, kennir henni að standa
vakandi á verði og ekki sóa efnum
sínum og lánstrausti í óeðlilegt, auð-
laust bruðl, — ef hún nú ekki snýr
sjer með rjettum tökum að þeim at-
vinnuveginum, sem farsælastur er og,
þegar á alt er litið, best borgar
sig, jarðræktinni,— þá á hún enga
framtíð fyrir höndum. Nú er tími
fyrir alla sanna ættjarðarvini að vinna
öllum árum að hennar mesta vel-
ferðarmáli; nú má líka glögg-
lega sýna, að landbúnaðurinn stend-
ur sig fullkomlega á við aðra at-
vinnuvegi landsins og að sjávarferðir
sveitabænda hafa í flestum tilfellum
verið harla fljótráðnar og misráðnar.
Vil jeg þó ekki þar með segja nokk-
urt ógnunarorð í garð sjávarútveg-
- inum, þótt hann hins vegar sje áhættu-
meiri og kostpaðarmeiri en landbún-
aðurinn og því örðugri og óvissari
fyrir efnalitla menn. En til þess að
velmegun landsins sje að fullu borgið,
þurfa báðir þessir aðalatvinnuvegir
landsins að vera í góðu lagi og vinna
saman að sameiginlegri velferð allrar
þjóðarinnar.
II.
„Landið er fagurt og frítt“, segir
f kvæðinu góðkunna, og enginn
mundi dirfast að neita, að það satt
væri; en vjer getum með alveg eins
miklum rjetti sagt: „Landið er grös-
ugt °g g°tt, | og gróður í dalanna
skauti, | búsæld, ef betur er gáð [ að
björg, sem í moldinni dylst“.
Vjer þurfum hvorki gulls nje kola
með til þessað láta oss lfða hjer vel(þótt
það vitanlega ekki spilti til, í viðbót),
því vjer höfum fulla reynslu fyrir því,
að íslenska moldin borgar það, sem
kostað er til að yrkja hana. Ef vjer
plægjum jarðveginn, berum í hann
aburð og sáumíhann, eðaþekjum hann
með grasrót, þá getum vjer aflað oss
allra vorra lífsnauðsynja með vel til-
vinnanlegu móti, og meðan landið er
svona óyrkt, þá eru tækifærin á
hverri þúfu.
Flestar jarðir á landinu geta tekið
við og borgað mikið meiri vinnu, en
nú er til þeirra kostað; en auk þess
eru víða gróðursæl bygðarlönd alls-
endis ónotuð. Þannig fer óhemju
auður árlega ónotaður, en margur
vinnufús og vinnufær maður sveltur
með fjölskyldu sinni fyrir atvinnu-
skort. Jeg er viss um, að allir, sem
út í þetta hugsa, sjá, hvað það er
öfugt og óeðlilegt, og mjög hlýtur
þjóðfjelagsfyrirkomulaginu 1 landinu
að vera abótavant, fyrst þetta gctur
átt sjar stað.