Lögrétta - 12.01.1910, Blaðsíða 2

16
L0GRJETTA
Lögrjetta kemar út i hverjum mið-
\tkudegl og ank þess aukablöð við og slð,
mlnit 60 blöð alt á ári. Verð: 4 kr. árg*
á falandl, erlendia 5 kr. Gjalddagt 1. júlL
Eftir Jón Þorláksson.
V.
Vatnsheldir reggir.
t kaflanum hjer á undan var þess
geti?, hvernig farið er að verja jarð-
rakanum uppgöngu í veggina; jietta
er samt ekki nóg til þess að fyrir-
byggja raka í húsinu; til þess út-
heimtist fyrst og fremst að veggirnir
sjálfir sjeu svo vatnsheldir, að regn-
vatn komist ekki inn í gegnum þá.
Steypan sjálf, aðaiefni veggjanna,
sem lýst er í III. kafla, er ekki vatns-
held; hún drekkur í sig vatn, verður
alveg vatnsósa í votviðrum, ef hún
er ekki varin, og getur þá ekki hjá
því farið, að bleytunnar (rakans) verði
vart innan á veggjunum, ef ekki er
að gert.
Ráðin til þess að varna þessum
raka inn í húsin eru þau, annað-
hvort að gera ytra borð veggjanna
vatnshelt, eða innra borð þeirra. Ef
veggirnir eru gerðir vatnsheldir að
utan, svo að bleytan komist ekki
inn í þá, þá er það auðvitað hið
besta; en á því eru taslverðir örð-
ugleikar, svo að menn neyðsst oft
til þess að setja einnig vatnshelt lag
innan á veggina, sem varnar því, að
sá raki, sem kann að komast inn í
vegginn, komist inn úr honum.
Einfaldir steypuveggir eru gerðir
vatnsheldir að utan, með því að draga
fyrst á þá sementshúð, þ. e. */2 til
1 þml. þykka húð úr sementsstein-
lími 1 : 2 (tveir hlutar sands móti I
hluta sements). Skán þessi er sljett-
uð utan, og er hún f sjálfu sjer miklu
betur vatnsheld en steypan undir, en
þó ekki nægilega vatnsheld, Til þess
að fá hana nægilega vatnshelda, þarf
að lokum að bera á hana einhvern
vatnsheldan áburð. Eru til margs-
konar áburðir og aðferðir til þess, og
hefur fæst af því verið reynt hjer á
landi; mjer vitanlega er það aðeins
tvent, sem reynt hefur verið hjer með
góðum árangri; annað er steináburður
þýskur, sem testalín nefnist; það eru
tveir vökvar, sem bornir eru á vegg-
inn hvor á eftir öðrum; þegar þeir
mætast inni í yfirborðinu, þá stein-
renna þeir eða mynda eins konar
steinefni irtni í holum yfirborðsins,
sem þjettir yfirborðið og varnar vatn-
inu inngöngu. Þeir, sem hafa brúkað
áburð þennan, hafa látið vel af hon-
um, en full reynsla er ekki fengin
ennþá um endingu hans. Hann breytir
lítið útliti steypunnar, gefur henni að-
eins ljósleitan blæ. Það er áríðandi,
að yfirborðið sje sem þjettast áður
en áburðurinn er borinn á, og er gott
að kústa vegginn svo sem tvisvar
með sementsvatni í því skyni.
Hitt efnið, sem notað hefur verið
til þess að gera ytra borð veggjanna
vatnshelt, er olíumálun. Það er sink-
hvíta, hrærð út í fernisolíu, og má
setja þar litarduft saman við, ef
menn vilja hafa annan lit en hvítan;
en síðan málað yfirborðið með þessu
að minsta kosti tvisvar. Ekki má
olíumála sementshúðina fyr en hún
er orðin svo sem ársgömul, bæði
vegna þess, að bleytan, sem situr í
steypunni frá því veggurinn var
steyptur, verður að fá að þorna fyrst,
og svo vegna þess, að sementið jetur
af sjer olíulitinn meðan það er ný-
Iegt. Olíumálunin þornar og spring-
ur með tímanum, og þarf því að
endurnjíja hana öðru hvoru. Ymsa
áburði aðra mætti nefna, sem ekki
hafa verið reyndir hjer á landi svo
jeg viti, svo sem t. d. kalk (óleskjað
kalk, brendar skeljar) Ieskjað í undan-
renningu; sá áburður á að vera nokk-
urn veginn vatnsheldur; þolir miklu
betur vætu en venjuleg kalk-ástroka,
úr kalki og vatni.
Hvergi leitar vatnið eins inn í
veggina og undir gluggum öllum, í
gluggatóftunum. Þess vegna þarf
að verja yfirborðið þar sjerstaklega
vel, og eru hafðir til þess fótbekkir
(sólbekkir); þeir eru stundum gerðir
úr þjettri steypu, en það er tæpast
nógu gott, þurfa helst að vera úr
alveg vatnsheldu efni; má r.ota til
þess járnþynnur, en þær eru ekki
áferðarfallegar; best er að hafa fót-
bekki úr góðum enskum skifum; þær
eru ekki svo dýrar, að neinn þutfi
að fæla.
Asfalt það, sem áður var nefnt, er
ágætlega vatnshelt efni, en ekki munu
menn vilja smyrja húsveggi með því
að utan útlitsins vegna. Ekki mega
menn hcldur ætla sjer að smyrja
steypuvegg utan með asfalti og hylja
það svo með sementsskán að utan;
skánin dettur þá af vegna frostanna.
Aftur á móti er ágætt að smyrja as-
falti á milli gluggakistu og veggjar,
til þess að raki frá gluggakistunni
komist ekki í vegginn.
Ýmsum, sem þannig hafa varið veggi
sína að utan, hefur reynst það nægi-
legt, að minsta kosti fyrstu árin, til
þess að varna raka utan frá inn í
gegnum veggina, en þess verður
vel að gæta, að þetta er einkum í
þurviðrasömum plássum. Jeg vil ráð-
leggja öllum að gera veggi sfna líka
vatnshelda að innan, og er ekki um
annað að ræða þar, en að bera á
þá brætt asfalt, eða blöndu þá af
soðinni koltjöru og kalki, sem áður
var getið. Þetta er gert þannig:
þegar búið er að taka steypumótin
frá veggjunum, eru þeir sljettaðir
nokkurn veginn að innan með því að
kasta steinlími í ójöfnurnar og jafna
yfir með kústi. Síðan er asfaltið
brætt í potti (eða tjaran og kalkið)
og borið á heitt, og þess gætt vand-
lega, að hvergi verði göt á. Ef as-
faltlagið er ekki götótt, þá er það
áreiðanlega alveg vatnshelt, og kemst
þvf engin væta utan að inn í gegn-
um það. Þarf þá ekki að koma að
sök, þótt einhver dálítil bleyta kom-
ist utan að inn í vegginn; hún kem-
ur ekki fram inni í húsinu fyrir því.
Auðvitað vilja menn ekki hafa í-
búðarhúsaveggi svarta sem bik að
innan fremur enn að utan, enda þart
þess ekki. Innan á asfalthúðina
má festa sementsskán, ef menn vilja.
Það er algengt byggingarlag í út-
löndum, að bera asfalt innan á vegg-
inn, húða þvínæst innan á asfaltið
með kalk- eða sementsblöndu og fín-
um sandi; þegar þetta er orðið þurt,
er límt þar á lag af óvönduðum
pappír (gömlum dagblöðum) og inn-
an á það er aftur lfmdur mislitur
veggjapappír. Þetta hefur líka verið
gert á einu húsi hjer í Reykjavík
(K. Zimsens ingeniörs) og gefist þar
einkar vel. Reynslan hefur sýnt það,
að steinlfmshúð bindur sig nógu vel
við asfaltið til þess að tolla innan-
húss, en ekki utanhúss.
Þessi ráð til samans, að asfaltbera
veggina innan og að húða þá og
mála, eða strjúka með steináburði ut-
an, eru alveg óyggjandi til þess að
gera veggina vatnshelda. Samt get-
ur komið fram raki innan á slíkum
veggjum; en hann stafar þá ekki af
vætu utanfrá, heldur af því, að innra
borð veggjarins kólnar of mikið, svo
að rakagufa úr herbergjunum safnast
að þvf, með öðrum orðum af þvf, að
veggurinn er ekki nógu hlýr, ekki
nógu skjólgóður, og verður vikið að
því aftur í næsta kafla.
JI5 byggja lanðið.
Eftir Indriða Ilbreið.
(Niðurl.). III.
„Sú kemur tíð, að sárin foldar gróa,
sveitirnar fyllast, akrar hylja móa,
brauð veitir sonum móðurmoldin frjóa,
menningin vex í lundi nýrra skóga".
í þessu erindi felst björt og fögur
framtíðarhugsjón, sem þarf einmitt að
verða framtíðarhugsjón þjóðarinnar
okkar; en til þess að sú hugsjón
rætist, þarf margt að breytast til
batnaðar frá því, sem nú er. Nú
sem stendur eru búin ekki stærri en
svo, að þau bera ekki mikið fleira
fólk, en við þau vinna, og efnahagur
fæstra bænda því vaxinn, að halda
marga verkamenn fyrir fæði og kaup
Það, sem því hjer þarf með, er, að
að almenningur hafi greiðan aðgang
að jarðnæði, svo að sem flestir fái
umráð yfir landi. Ennþa er þetta
ekki í svo góðu lagi, sem vera ætti,
svo aðgengilegt sje fyrir jarðnæðis-
lausa verkamenn að ná sjer í blett
til ræktunar. Bætur á þessu geta
ekki orðið annara verk en þings og
stjórnar, og verða menn því nú að
sæta því, sem er, enda er það ekki
þeim örðugleikum bundið, að ekki
sje hægt fram úr að ráða fyrir fram-
takssama menn.
En þá vilja menn eðlilega spyrja,
hvaðan þeir eigi að fá byrjunar-
kostnaðinn. Það er von, að mönn-
um vaxi það í augum, og að eigna-
lausir fjölskyldumenn, sem margan
tíma árs verða að líða bjargarskort,
sjái ekki marga vegi til slíkra stór-
ræða. En einhvern veginn fara þeir
þó að lifa, og á sumrin fá þeir vana-
lega umráð yfir þó nokkrum pen-
ingum, og ef þeir færu nógu hyggi-
lega að, ættu þeir að geta komið
sjer þannig fyrir, að þeir gætu keypt
sjer skepnur fyrir sumarkaupið sítt
og sett þær á. Það mundi verða
þeim miklu farsælli vetrarforði, en
þó þeir eyddu þvf í einhverju kaup-
túninu.
Einna tilfinnanlegasti ókostur lands-
ins er byggingarefnisskorturinn, og
sennilega verður það einna örðugasti
hjallinn fyrir nýbyggjarana. Að vísj
höfum vjer grjótið víðast við hend-
ina, en það er ekki fullnægjandi eitt
saman, eins og kunnugt er. Að vfsu
eru torfbyggingarnar gömlu sjalfsagt
ódýrastar tii bráðabirgða, en þær
eru ekki til frambúðar. í þessu mega
menn þó ekki gera mjög miklar
kröfur, því takmark nýbyggjaranna
verður að vera það, að verða efna-
lega sjálfstæðir, og verða þeir því að
gjalda varhuga við öllum arðlausum
kostnaði, og í öllu slíku aðeins fylgja
bráðustu nauðsyn. Að sníða sjer í
hvívetna stakk eftir vexti, en ekki
reisa sjer hurðarás um öxl, er æfin-
lega heppilegast. Hjer er sú vand-
ræðaskoðun orðin rfkjandi, að sætta
sig ekki við neitt annað en að ber-
ast sem mest á í híbýlaprýði og öll-
um ytri velmegunartaknum, þótt alt
það sje bygt á veikum grundvelli,
lánstraustinu, enda hefur sá remb-
ingur nú orðið mörgum dýr, og ættu
vítin þau að verða öðrum að varn-
aði.
Samkvæmt hlutverki sínu ætti þing
og stjórn að styrkja nýbyggjara með
hagkvæmum lánskjörum af almanna-
fje til húsabóta, því yfir þá örðug-
leika verður naumast öðruvísi komist,
og sennilega yrði auðvelt að fá þann
styrk, ef almenn hreyfing vaknaði í
þessa átt. Fjárveitingar og Iagaboð
hafa ekki mikla þýðingu, ef þau eru
ekki bygð á hreyfingu, sem vakir
með þjóðinni, og það hefur þingið
margsinnis reynt, bæði í þessu og
öðru.
IV.
»— Reistu sjer bygðir og bú
í blómguðu dalanna skauti,
ukust að (þrótt og frægð,
undu svo glaðir við sitt«.
Vjer þurfum að Iæra að sætta oss
við hlutskifti vort, Iæra að sætta
oss við þau hfsþægindi, sem vjer
getum veitt oss í landi voru, án þess
að sækja til annara. Fyrri en það
verður, getum vjer ekki staðið einir,
orðið fyllilega sjálfstæð þjóð. Vjer
þurfum að auka framleiðsluna og
gera hana fjölbreyttari. Vjer þurf-
um að rækta allar þær nytja-jurtir,
sem bera arð í íslenskri mold, og á
hverju einasta sveitaheimili ætti nægi-
legur ársforði að vera framleiddur
af þeim. Á þann hátt mætti spara
kornkaup og önnur aðflutt matvöru-
kaup að miklum mun. Aðalgallinn
á búskap vorum er, hvað vjer kaup-
um mikið af útlendri vöru, því að á
þann hátt færum vjer peningana út
úr landinu. Oss er vel auðið, að
ráða bót á því tjóni, sem vjer þann-
ig bökum oss, að miklum mun, því
að engin neyð er að íifa á vel fram-
reiddum íslenskum mat, og það þótt
væri eingöngu. Vjer ættum að stofna
fjelög, sem hefðu þann tilgang, að
hafa eingöngu eða næstum því ein-
göngu íslenskar matvörur til matar.
Það gæti orðið til þess, að almenn-
ingur veitti meiri athygli þessu vel-
ferðarmali þjóðarinnar. Vjer þurf-
um að hafa bjargfasta trú á, að
landið okkar eigi bjarta og daðríka
framtíð fyrir höndum, og vjer þurf*
um að vera þess fullvissir, að þafram
tíð er oss auðið að veita þvi, ef
vjer allir með einum huga gerum alt,
sem vjer getum. Vjer ^þurfum að
setja oss það. takmark, að rækta
upp alt það land, sem borgar sig að
rækta, og það svo, að vjer höfum
ræktuð og girt heimalönd í bygð
fyrir hesta og kýr; aðeins fjöllin og
það land, sem svo hátt liggur, að
ekki borgar sig að rækta það, höf-
um vjer fyrir sumarbeit handa sauð-
fje og stóðhrossum. Þótt þetta eigi
langt í land, og virðist sjálísagt
mörgum í fljótu bragði fjarstæða
ein, getum vjer öruggir treyst því,
að það sje mögulegt, ef það getur
orðið samgróið álit og trú þjóðar-
innar. Þvf, þegar þjóðin vaknar til
meðvitundar um sitt sanna máttar-
gildi ogsín sönnu framtíðarlífsskilyrði,
og ekki lætur værugirnina aftra sjer
frá að afla þess auðs, sem landið á
falinn í skauti sínu, sjer til hagnýt-
ingar, með ráðdeild og skynse '.ii,
með öllu því áræði og erfiði, sem til
þess útheimst, þá getur hún átt bjart-
ari framtíð fyrir höndum, en ef til
vill nokkurn hefur ennþá dreymt
um, því
»Þámun sá guð,sem veitti frægð tii forna,
fósturjörð vora reisa endurborna;
þá munu bætast harmasár þess horfna,
hugsjónir rætast—þá mun aftur morgna«.
Frjettabrjef.
Úr R a n gá r v a 11 asý s I u
31. des.
(Arið, sem er að kveðja — Tiðarfar —
Verslun — Heilsufar— Breytingar—Fje-
lagslíf — Búnaðarsamband Suðurlands —
Búnaðarfjelag íslands. —)
Þegar á alt er litið, má teljaþetta
ár, sem nú er að kveðja, yfirleitt gott
ár. Veturinn frá nýári var ágætur,
voraði snemma og heybirgðir alstað-
ar nógar. Grasspretta með allra besta
móti, og því byrjað að slá 1—2 vik-
um fyr en v; nalega. Heyskapur al-
ment góður, þótt miklar tafir yrðu
vfða af vætu meira og minna f ágúst-
mánuði, en það hjálpaði öllum, hve
snemma var farið að slá. Haustið
hefur verið snjóa og frostasamt, snjó-
aði strax með október, sem er óvana-
lega snemt hjer, og sfðan hefur snjó-
að öðru hvoru, en gert góðar hlák-
ur á milli; snörp frost hafa einnig
verið með köflum, mest 19—29. þ.
m„ frá 10—18 st.
Verslun hefur verið betri þetta ár
en síðastl. ár, ull og hross f mun
hærra verði, smjör og slaturfje í
fullkomlega eins háu verði, sem er
að þakka hinum þörfu nytsemdar-
stofnunum, rjómabúunum og slátur-
fjel.tginu, er svo áþreifanlega sýna
oss gildi og árangur góðs fjelags-
skapar.
Engir markverðir viðburðir hafa
skeð hjer þetta ár.
Heilsufar manna yfirleitt gott og
manndauði lítill síðan kfghóstanum
Ijetti, en hann gerði töluvert vart við
sig fyrstu vikur ársins.
Fólksstraumur sá, er tekinnvarað
streyma hjeðan úr sýslunni til Reykja-
víkur og annara sjavarþorpa, virðist
nú alveg hættur, því nú heyrist
ekki, að neinn ætli að hreyfa sig til
slíkra breytinga, enda er víst, að
margir þeirra, er hjeðan fluttu, óska
sig komna hingað aftur, og ætti það
að vera viðvörun fyrir þá, sem í
sveitum eru, að hlaupa ekki eftir
hinum fölsku gullflugum, sem verið
er að fleygja í lausu lofti, heldur ætti
það að sannfæra þá um það gildi,
festu og farsæld, er landbúnaðurinn
hefur fram yfir flesta aðra atvinnu-
vegi og vera þeim sterk hvöt til þess,
að starfa meira að framför og full-
komnun hans, svo hann verði þeim
ennþá sterkari og ábyggilegri atvinnu-
vegur, því það getur hann orðið, ef
honum er sa sómi sýndur, er hann
verðskuldar.
Fjelagslíf og mannfundir eru að
aukast hjer, því auk hinna almennu
skemtisamfunda, er unga fólkið og
ungmennafjelögin hafa sameinað sig
um, um þessi björtu jól,— og vonandi
er, að verði fyrirrennari einhvers
verulegs og verkl«gs fjelagsskapar,
er oss vantar hjer, sem víðar annar-
staðar, svo tilfinnanlega — eru hjer að
aukast samfundir manna til að ræða
ahugamal sín, fjelags- og framfara-
mál.
Að tilhlutun Búnaðarsambands Suð-
urlands — er Búnaðarfjelag íslands
hefur styrkt svo rausnarlega — hefur
herra búfræðingur Jón Jónatanssonar
verið hjer á ferð og haldið mjög
skýra, Ieiðbeinandi og vekjandi fyrir*
lestra í hverjum hreppi í Árnes-,
Rangárvalla- og V.-Skaptafellssýslum.
Það er víst, að fátt er eins vel
lagað, eins og þannig lagaðir fyrir-
lestrar, til að vekja og glæða hugs-
unarhátt og verklegan áhuga manna
á milli, — fyrirlestrar, sem fluttir
eru af jafn-mikilli þekkingu, áhuga
°g fjöri, samfara eigin reynslu í
þeim efnum.
Að tilhlutun sambandsins ferðað-
ist hr. búfr. J. Jónatansson í sumar
um áðurnefndar sýslur og gerði til-
raunir með sláttuvjelar, og leiðbeindi
mönnum í þeim efnum. Af þeim
ferðum hans varð meiri árangur en
flestir bjuggust við. Því tiiraunirnar
gengu yfirleitt mjög vel, svo vel, að
nú eru margir að panta sjer sláttu-
vjelar, er munu stórum Ijetta at
bændum, er búa á sljettlendis-engja-
jörðum, hinu dýra kaupamannahaldi,
er hefur verið svo tilfinnanlegt nú
á síðkastið.
Búnaðarsamband Suðurlands hefur
á þessu fyrsta starfsári sínu sýnt, að
það hefur hug á að koma einhverju
verulegu til leiðar. En um leið og
vjer minnumst þess með þakklæti og
vonum, að það sýni það framvegis,
má ekki gleyma því, hvaðan það
hefur aðalstarfskrafta sína, sem eru
frá Búnaðarfjelagi íslands, er hefur
hjer sem oftar sýnt, hversu mikinn
áhuga það hefur á að lyfta landbún-
aði vorum á það þroskastig, sem sam-
boðið er atorkusamri menningarþjóð.
En því miður er svo að sjá, sem
bændurnir sjálfir fylgi ekki þessari
áhugasömu nytsemdurstofnun eins vel
og vera ætti, að ná þessu háleita
takmarki. En þó svo sje, má þó
fuilyrða, að til eru margir, er með
þakklæti og hlýjum huga minnast
þess mikla áhuga og starfandi vilja,
er Búnaðarfjelagið hefur sýnt og sýnir
í því að reisa landbúnað vorn úr
þeim rústum, er hann hefur svo
lengi legið i, og vonandi kemur sú
tíð, að það sjái verulegan árangur
starfsemi sinnar.
VII.
Dáinn er á gamlárskvöld.þ. 31,
f. m., á Akranesi Þoivaldur Björn
Böðvarsson, eftir langa legu, úr berkla-
veiki. Hann var fæddur 18. nóvem*
ber 1887, og var sonur hinna góð-
kunnu hjóna Böðvars kaupmanns Þor-
valdssonar og frú Helgu Guðbrands-
dóttur Sturlaugssonar frá Hvftadal.
Björn sál. ólst upp í foreldra húsum
þar til hann var 16 ára að aldri. Þá
fluttist hann til Keflavíkur og dvaldi
þar við verslun H. P. Duus í eitt ár,
og síðan til Rvfkur og var þar við sömu
verslun í tvö ár. í septembermánuði
1907 fór hann til Kaupmannahafnar,
til að leita sjer frekari mentunar við
verslunarskóla þar. En — því miður
— naut hann ekki þeirrar mentunar
nema um tæplega mánaðar skeið,
því þ. 25. okt. tók hann mislinga-
sótt, og upp úr henni fjekk hann
þann sjúkdóm, sem varð honum að
banameini. Hann lá lengi á spítöl-
um erlendis, fyrst á Eyrarsundsspítala,
síðan á Silkiborgarheilsuhæli, enda
var ekkert til sparað af foreldranna
halfu, að hann fengi heilsuna aftur.
Um miðjan febrúar 1909 kom hann
heim aftur, og var þá að dómi lækna
alitinn heilbrigður. Þessi bati reynd-
ist þó ekki nema um skamma stund.
Þratt fyrir það, þótt haldið væri allri
heilsuhælisvarúð, sem unt er að koma
við í heimahúsum, og framúrskarandi
góða aðhlynningu, varð hann að
Þggja rúmfastur mestan hluta arsins.
Nokkru fyrir jól greip hann brað
brjósthimnubólga, sem ýfði upp sjúk-
dóm hans, og varð honum að bana.
Allan þann tíma, sem hann var heima,
naut hann aðdáanlegrar hjúkrunar
ástkærrar móður sinnar, sem hann
aldrei matti sjá af alt til síðustu
stundar.