Lögrétta - 25.05.1910, Page 2

100
LííGRJETTa.
Lðgrjetta kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á fslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
Friðarræða Roosevelts.
Kristjaniu 7. maí 1910.
Eitthvað á þessa leið hljóðaði
ræða sú, sem Roosevelt hjelt hjer í
Kristjaníu á dögunum, í tilefni af
friðarlaunum Nóbelssjóðsins, sem
honum höfðu verið veitt:
»í*að er mjer mikil ánægja, að
standa hjer í dag og þakka fyrir
þann mikla heiður, sem mjer hef-
ur verið sýndur með því að veita
mjer friðarverðlaun Nóbels. Jeg
mun altaf geyma gullmedalíu þá,
sem var einn hluti verðlaunanna,
og láta hana í hendur afkomenda
minna sem göfugan arf.
Fjárupphæð þeirri, sem hinn göf-
ugi stofnandi þessaheimsfræga sjóðs
hefur ákveðið að skuli vera einn
hluti verðlaunanna, fanst mjer jeg
ekki geta stungið í eiginn vasa,
eftir því sem á stóð. Jeg álít það
samt sem áður fullkomlega sann-
gjarnt og sjálfsagt, að sá, sem verð-
launin fær, verði fjárins aðnjótandi
og noti það til eigin þarfa í flest-
um tilfellum. En þótt jeg við það
tækifæri, sem hjer um ræðir (jap-
ansk-rússneska stríðið) kæmi ekki
beinlínis fram sem forseti Banda-
ríkjanna, þá á jeg þó forsetastöðu
minni það að þakka, að jeg gat
orðið friðnum að nokkru liði, og
mjer virtist því, sem mjer væri
fengið þetta fje í hendur til um-
ráða í þarfir Bandaríkjanna. Jeg
notaði það þess vegna til að stofna
sjóð til eflingar iðnaðarfriði, með
því jeg áleit það í fullu samræmi
við tilgang hinnar heiðruðu Nóbels-
nefndar.
Því í hinni flóknu menningu nú-
tímans er friður, bygður á sann-
girni og rjettlæti, — sem er sá eini
friður, sem verður er að berjast
fyrir — jafn-nauðsynlegur fyrir iðn-
aðarheiminn sem friðurinn ríkja
á milli. Það er að minsta kosti
jafn-nauðsynlegt, að koma í veg
fyrir hina grimmilegu aurafíkn og
ágirnd, sem á sjer stað meðal vissra
auðmanna — og draga úr hinum
viðbjóðslegu æsingum og ágengni,
sem á sjer stað meðal nokkurs
hluta verkalýðsins, eins og að vinna
á móti hinni grimmilegu og óhollu
hernaðarstefnu, sem hæðst er á
baugi meðal þjóðanna.
Við verðum að hafa það hug-
fast, að aðalmarkmiðið er sann-
girni og rjettlæti, bæði meðal hinna
einstöku borgara og þjóðanna, sem
skapar möguleika til að lifa lífmu
á göfugri hátt í anda víðsýnis og
umburðarlyndis, sem innbyrðis
bræðrakend skapar.
Friðurinn er í sjálfu sjer oftast
nær hnoss, en hann er ekki hið
æðsta hnoss, nema hann sje í þjón-
ustu rjettlætisins; og hann er til
ills eins, ef hann að eins er gríma
fyrir hugleysi og leti, eða verkfæri
í höndum á harðstjórn og kúgun.
Vjer fyrirlítum og smáum ribb-
aldann, slagsmálamanninn og harð-
stjórann bæði í opinbera og ein-
staklingslega stefnu, en vjer fyrir-
lítum engu að síður raggeitina og
munaðarbelginn.
Sá er ekki verður að bera manns-
nafn, sem vill ekki heldur berjast
en búa við smán, og horfa á, að
vandamönnum hans sje gert rangt
til. Sú þjóð, sem glatar hreysti
sinni og karlmensku, á ekki skilið
að lifa, hvort sem það nú stafar
af mannúðarlausri auðvaldseyði-
leggingu, munaðarsýki og deyfð eða
sjúkri sjálfsdýrkun.
Þar að auki verðum við að
muna, að orð hafa því að eins
þýðingu, að þau skýri frá eða renni
af rótum verknaðarins. Forsprakk-
ar skelfingarstofnunarinnar (terror-
istar) göspruðu um frið með hend-
urnar roðnar i blóði saklausra, og
Qölmargir harðstjórar hafa kallað
það frið, ef þeim hefur tekist að
bola niður heilbrigða og rjett-
mæta uppreisn.
Orðin verða að dæmast eftir
verkum vorum. Þegar vjer berj-
ums fyrir að koma einhverri göf-
ugri hugsjón í framkvæmd, verð-
um við að nota pólitiska aðferð,
og getum við ekki náð öllu í einu,
þá verðum við að ná því smám-
saman og láta oss lynda að kom-
ast eitthvað í áttina.
Þegarjeg nú hef bent átakmörk
baráttu vorrar, og þær sanngirnis-
ástæður, sem taka verður tillit til,
þá vona jeg, að jeg geti krafist
þess með fullum rjetti, að orð mín
sjeu tekin alvarlega, þegar jeg bendi
á atriði, sem eftir minni meiningu
geta haft stóra þýðingu fyrir heims-
friðinn og stuðlað að því, að hann
komist á. Jeg tala hjer eins og
reyndur maður, og það, sem jeg
ráðlegg nú, hef jeg sjálfur reynt að
framkvæma, þegar jeg var fyrir-
maður stórrar þjóðar, sem jeg bar
mjög fyrir brjósti. Það mundi
gleðja mig að sjá mína eigin þjóð
gera það, sem jeg ræð nú öðrum
þjóðum til að gera.
Þær friðarframfarir, sem jeg á
við, geta orðið á ýmsan hátt. Fyrst
og fremst vil jeg nefna gerðar-
samninga (voldgiftstraktater).
Það eru auðvitað til þjóðir á
svo lágu stigi, að siðaðar þjóðir
geta ekki gert gerðarsamning við
þær, að minsta kosti ekki fyr en
vjer höfum náð lengra í að koma
á stofn nokkurskonar alþjóða-lög-
regluliði. En allar siðaðar þjóðir
ættu að gera með sjer slíka gerðar-
samninga.
Mín skoðun er, að undir þessa
gerðarsamninga geti öll þau atriði
heyrt, sem líklegt er að geti orð-
ið deiluatriði milli slíkra þjóða,
svo framarlega sem samningarnir
byggjast á fullkomnu samkomu-
lagi hvers aðila um sig um, að
virða landhelgi hins og fullkomið
drottinveldi innan þess sviðs, og
ennfremur á skýrum samningum
um, að láta öll deiluatriði í gerð,
— auðvitað að undanskildum þeim
sjaldgæfu tilfellum, sem snerta bein-
línis heiður og sæmd hverrar þjóð-
ar. Slíkur samningur mun tryggja
friðinn, nema í þeim tilfellum, ef
annarhvor aðilinn brýtur samn-
inginn að yfirlögðu ráði. Auðvit-
að er engin trygging fengin gegn
slíku samningsrofi, en yrðu marg-
ir slíkir samningar gerðir, myndu
þeir verða besta meðalið til að
skapa heimsvenju, sem að lokum
yrði svo sterk, að ráð yrðu fund-
in til að hegna fyrir slík afbrot.
í öðru lagi væri það stór fram-
för, að afla friðarfundinum í Haag
víðtækara verksviðs.
Það hefur verið sagt, að hinn
fyrsti friðarfundur i Haag hafi skráð
nýtt Magna Charta handa þjóðun-
um. Hann hefur sýnt oss hug-
sjónartakmark.sem vjer óðumnálg-
umst og vjer allir eigum að gera
vort ýtrasta til að nálgast.
Næsti fundur steig feti framar;
og vjer skulum vona, að sá þriðji
komist ennþá lengra.
Stjórn Bandamanna hefur oftar
en einu sinni reynt að benda á
leiðir til að fullkomna gerðardóm
þann, sem samþyktur var á seinni
Haagfundinum, og efla gildi hans.
Og það er innileg von mín, að
stjórnir Evrópuþjóðanna, í sam-
vinnu við stjórnirnar í Ameríku og
Asíu, reyni fyrir alvöru að koma
sjer saman um aðferð, sem tryggi
gildi og þýðingu friðarfundarins.
Sje mjer leyfilegt að gefa bend-
ingu, þá vil jeg segja, að stjórn-
málamenn þeir, sem vilja vinna að
heimsfriðnum, hefðu gott af að
kynna sjer stöðu þá, sem hæsti-
rjettur hefur í Bandaríkjunum.
Mjer virðist svo sem stjórnar-
fyrirkomulag Bandaríkjanna, sjer-
staklega að þvi er snertir hæsta-
rjett og aðferðir þær, sem hafðar
eru til að tryggja frið og góða sam-
vinnu milli sambandsríkjanna, gefi
góðar bendingar um það, hvernig
friðardómstólarnir og Haagfundirnir
geti orðið, og hvernig stofna megi
nokkurskonar heimssamband til að
tryggjaalþjóðafrið ogrjettlæti. Þaðer
auðvitað í ýmsum atriðum ólíku
saman að jafna, stjórnarfyrirkomu-
lagi Bandaríkjanna og því, sem
reynandi væri að koma til leiðar
í Haag, en sú aðferð, sem hið ame-
ríkanska stjórnarfyrirkomulag hef-
ur viðtekið, til þess að koma í veg
fyrir deilur milli ríkjannaog tryggja
úrskurðarvald sambandsdómsins í
hinum ýmsu tilfellum, er þess vel
verð, að þeir, sem reyna að koma
því sama á fyrir allar þjóðir í
Haag, kynni sjer hana.
í þriðja lagi verður sem allra
fyrst að gera eitthvað til að koma
í veg fyrir hinn vaxandi herbúnað,
einkum flotaaukninguna, með al-
þjóðasamningum.
Ekkert einstakt ríki getur eða
má gera þetta; því það er afar-
óheppilegt frá sjónarmiði hins rjett-
láta friðar, að ríki, sem í sann-
leika trúir á friðinn, geri sig varn-
arlaust gegn keppinaut, sem hvorki
trúir á friðinn nje vill nokkuð fyr-
ir hann vinna.
En hafi stórþjóðirnar virkilegan
og sannan vilja á að efla friðinn,
munu þær fljótt sjá, að erfiðleik-
arnir eru elcki svo afarmiklir á að
koma á samkomulagi, sem kemur
í veg fyrir hina örðugu og sívax-
andi flotaaukningn. Þó ekki væri
nema samkomulag um það, að tak-
marka stærð herskipanna, þá hefði
það haft afarmikla þýðingu fyrir
nokkrum árum, og gæti haft það
enn, — en það samkomulag, sem
jeg á hjer við, verður þó að vera
miklu víðtækara.
Loks væri það hið allra ákjós-
anlegasta, ef stórveldin, sein af al-
hug vilja efla frið, mynduðu frið-
arsamband, ekki einungis til að
varðveita friðinn innbyrðis, heldur
og til að gæta þess, að friðurinn
sje ekki rofinn af öðrum, og það
jafnvel með vopnum, ef á þarf að
halda.
Aðalagnúinn við friðarfundina í
Haag er sá, að þá brestur alger-
lega framkvæmdarvald eða lög-
regluvald til að gæta þess, að á-
kvæðum þeirra sje hlýtt.
í öllum þjóðfjelögum livílir dóms-
valdið á lögregluvaldi, eða vissunni
um það, að allir vopnfærir menn
í landinu eru reiðubúnir að gæta
þess, að ákvæðum dómstólanna
og löggjafarvaldsins sje hlýtt.
í ungum og óþroskuðum þjóð-
fjelögum, þar sem ofbeldið ræður,
verður hver heiðvirður borgari að
vernda sig sjálfan, og meðan ekk-
ert annað er gert til að tryggja hon-
um vernd, væri það bæði heimsku-
legt og illa gert, að narra hann til
að leggja niður vopnaburð, svo
lengi sem ofbeldisseggirnir bera
vopn í höndum. Hann á ekki að
afsala sjer rjettinum til að verja
sig sjálfan af eigin mætti fyr en
þjóðfjelagið er komið í það skipu-
lag, að það getur losað einstak-
linginn við varnarskylduna.
Þannig er því einnig varið með
þjóðirnar.
Hver einstök þjóð verður að vera
reiðubúin að verja sig sjálfa, þang-
að til tögregluvald er komið á í
einhverju formi, sem hefur vilja og
mátt til að hindra yfirgang meðal
þjóðanna.
Eins og nú stendur á, mundi
helst vera hægt að mynda slíkt
lögregluvald til vermdar heims-
friðnum á þann liátt, að stórþjóð-
irnar tækju sig saman um að
vernda friðinn og rjúfa hann á
engan hátt í eiginhagsmunaskyni.
Fyrst ættu þessi samtök einungis
að tryggja friðinn innan vissra tak-
marka og með vissum skilyrðum.
Og sá þjóðhöfðingi eða stjórnmála
maður, sem gæti komið slíkum
samtökum á, mundi geymast á
spjöldum sögunnar um ókomnar
aldir og hljóta þakklæti alls heims-
ins«.
Svo mörg voru orð Roosevelts.
J. G.
Kosningarnar í
Danmörku,
8tjórnin fer frá.
Kosningar fóru fram í Danmörku
til Fólksþingsins 20. þ. m. Árang-
urinn af þeim kosningum hlýtur að
verða sá, að Zahle-stjórnin fari frá
völdum. í Lögr. 4. þ. m. varskýrt
frá, hvernig flokkaskiftingin var í
þinginu, er það var rofið. Nú, eftir
kosningarnar.er flokkaskiftingin þessi:
Endurbótaflokkurinn hefur3Sþing-
sæti, miðlunarmenn 21, hægrimenn
13, jafnaðarmenn 24 og radikali
flokkurinn (stjórnarflokkurinn) 20.
Stjórnarflokkarnir hafa þá alveg
staðið í stað, hvorki fjölgað nje
fækkað þeirra lið við kosningarnar,
því jafnaðarmenn höfðu áður 24 og
Zahlesflokkurinn 20.
Innan hinna flokkanna þriggja, sem
móti stjórninni börðust við kosning-
arnar, hefur orðið sú breyting, að
endurbótaflokkurinn (J. C. Christen-
sens-flokkurinn) hefur bætt við sig 8
þingsætum, fjölgað úr 27 upp í 35,
en hægrimönnum hefur fækkað um
8, úr 21 niður í 13. Miðlunarmönn-
um (Neergaards-flokknum) hefur fækk-
að um eitt sæti, úr 22 í 21.
í einu kjördæmi, Færeyjum, hefur
kosning ekki farið fram enn; fer
fram nú eftir mánaðamótin.
Flokka þeirra I. C. Christensens
og Neergaards, endurbótaflokkinn og
miðlunarmenn, má nú telja einn flokk,
og virðist sjálfsagt, að sá flokkur
taki nú aftur við völdum, en það
er hinn gamli vinstrimannaflokkur.
Hægrimenn munu og fremur styðja
hann en núverandi stjórnarflokk, enda
hefur verið kosningabandalag þar í
milli. I. C. Christensen hefur mjög
vaxið afl við þessar kosningar og
ekki ólíklegt, að það verði hann,
sem nú tekur við stjórnartaumunum,
ef ríkisdómurinn gengur honum í vil,
sem sjálfsagt má telja.
í síðasta tbl. var skýrt frá því, að
þingið mundi ekki verða kvatt sam-
an fyr en í júlíbyrjun. Zale-ráða-
neytið mun gegna stjórnarstörfum
þangað til.
Um kosningar í einstökum kjör-
dæmum hefur þetta frjetst: S. Berg
fyrv. ráðherra náði ekki kosningu;
Weimann núv. verslunarráðherra ekki
heldur. Einnig er fallinn Ove Rode,
ritstjóri fyrir aðalmálgagni stjórnar-
innar í Khöfn, „Politiken"; sömu-
leiðis Schack kapteinn, sem manna
mest hefur talað um íslensk mál í
þinginu.
OJsaveður á yiusturlanði
7.-8. maf.
Fjárskaðar á Fljótsdalshjeraði.
Laugardaginn 7. þ. m. kl. 4
síðdegis skall yfir á Fljótsdals-
hjeraði og víðar um Austurland
slíkt aftaka-stórhríðarveður, að
menn muna þar varla annað
verra, segir í brjefi að austan.
Svo ilt var var veðrið og dimt,
að ekki var ratandi milli húsa.
Fje var víðast hvar úti, þótt litlir
hagar væru komnir upp, og hrakti
og fenti víða. Hefur þetta veður
gert stórskaða þar eystra.
Mest er tjónið talið á tveimur
bæjum í Jökulsárhlíðinni, Sleð-
brjót og Hallgeirsstöðum. ÁSleð-
brjót fórst 150 fjár. Á Hallgeirs-
stöðum lentu 180 kindur i fönn
og hrakningi, en sagt að um 50
af þeim hafi þó náðst lifandi. Á
Haugsstöðum á Jökuldal fórust
100 sauðir, og á Skeggjastöðum
á Jökuldal um 60 fjár. Á fleiri
bæjum á Dalnum og á Jökuldals-
heiðinni mistu menn og fje, og
eins innan til í Yopnafirðinum.
En nánar fregnir hafa ekki bor-
ist af því.
Þetta var norðanbylur, og eru
þeir oft afarharðir þar eystra,
einkum í Jökulsárhlíðinni. Veðrið
hjelst slitlaust 7. og 8. þ. m. Á
undan haíði hlaðið niður sjó í
logni.
Roosevelt í paris.
Roosevelt, fyrv. Bandaríkjaforseti,
hjelt á Evrópuför sinni ræðu í vís-
indafjelaginu í París, en ræðuefnið
var aðallega það, hvernig borgari í
þjóðveldi ætti að vera nýtur maður.
Hann sagði meðal annars:
»Látum þá, sem hafa háa andans
mentun og djúpsetta þekkingu, halda
því hnossi, og þá, sem ekki hafa það,
kappkosta að ná því. En munum
það vel, að eitt er til, sem meira á
ríður. Líkaminn verður að vera heil-
brigður og þó sálin öllu framar. En
æðri samt, heldur en bæði Hkaminn
og sálin, er „karakterinn", það er að
skilja „samstæða" þeirra eiginleika,
sem vjer eigum við, þegar vjer töl-
um um einhvers manns þrek og þor,
heiðarleik hans og mannkosti. Jeg
er eindregið með æfing líkamans, en
ávalt að því fyrirskildu, að vjer höf-
um hugfast, að þróun h'kamsþróttar-
ins er meðal, en ekki markmið. Auð-
vitað álít jeg að gott uppeldi skuli
öllum veita. En í uppeldinu verður
mikið að vera, sem fer fram yfir
bókvitið, ef uppeldið á að verasann-
arlega gott. Vjer verðum allajafna
að muna eftir því, að engin skarp-
viska, engin listgáfa, alls ekki neitt
getur bætt upp skortinn á mikilhæf-
um, staðgóðum eiginleikum. Vald
yfir sjálfum sjer, heilbrigð skynsemi,
ábyrgðartilfinning, hugrekki og ein-
beitni, það eru eiginleikar, sem þjóð
á sjer til ágætis að hafa, og enginn
á þessari ágætu og lærðu samkomu
mun vilja bera á móti því, að þess-
ir eiginleikar og dygðir eru öllu
mannviti æðri. Slíkir vanalegir og
hversdagslegir eiginleikar fela í sjer
viljann og máttinn til að vinna, og,
ef þörf krefur, til að berjast. Þeir eru
líka skilyrði fyrir heilbrigðu afkvæmi.
Maðurinn verður yfirleitt að geta
unnið fyrir sjer. Til þess ætti að
uppala hann, og honum ætti að lær-
ast að skilja það, að staða hans í
lífinu er fyrirlitleg, ef hann ekki get-
ur unnið fyrir sjer, og að hann ann-
ars kostar er ekki öfundsverður í
hverri fjelagslegri stöðu, sem hann er,
heldur lítilsvirðingar og smánar verð-
ur“.
Þessum orðum fór hann um stríðin:
„Þar næst á nýtur borgari að vera
bæði sterkur og hraustur; hann á að
geta barist og þjónað ættjörðu sinni
sem Jiðsmaður, ef þess er krafist.
Það eru til góðviljaðir heimspeking-
ar, sem prjedika móti órjettlæti stríð-
anna. Þeir hafa rjett fyrir sjer í þvf,
að þeir leggja alla áherslu á órjett-
lætið. Stríð er hræðilegur hlutur, og
ranglátt stríð er brot á móti mann-
helginni. En það er þess kyns brot,
af því það er ranglátt og órjettvíst,
en ekki af því að það er stríð. Valið
á ætfð að vera rjettlætinu í hag,
hvort heldur um stríð eða frið erað
ræða. Spurningin verður ekki þann-
ig: Á að vera stríð eða friður? —
heldur: Á hið rjetta að ráða? Á að
fylgja rjettlætisins lögum? Og svar-
ið af hálfu sterkrar og manndómlegr-
ar þjóðar á að vera: Já — hvað svo
sem það kostar. Öll heiðarleg viðleitni
á ætíð að verk sú, að komast hjá
ófriði, hvort sem um þjóðir eða ein-
staklinga er að ræða. En enginn
einstaklingur með sjálfsvirðingu, eng-
in þjóð með sjálfsvirðingu, á að
beygja sig fyrir órjettinum.
Að endingu er nokkuð ennþá þýð-
ingarmeira en dugnaður til vinnu og
dugnaður til Iiðsmensku, ef á slíku
þyrfti að halda, en það er að hafa sjer
hugfast, að hin æðsta blessun fyrir
hverja þjóð er það, að hún eigi sjer
afkvæmi til að erfa landið. Svo var
það á biblíuöldunum, og svo er það
enn í dag. Sú stærsta bölvun allra
bölvana er ófrjósemin eða viðkomu-
leysið, og hin strangasta bölvuu allra
bölvuna á að bitna á viðkomuleysi
af ásettu ráði. Hið allra fremsta og
mestvarðandi í hverri þjóðmenningu
er það, að maður og kona sjeu faðir
og móðir að heilbrigðum og efnileg-
um börnum, svo að kynið aukist og
margfaldist, en gangi ekki til þurð-
ar. Sje um þetta svikist, vísvitandi
og að yfirlögðu ráði, þá er þar með
framið brot, sem náttúran, þegar
fram líða stundir, hegnir harðara
fyrir en nokkurt annað brot".
Um jafnaðarmensku (sósialismus)
sagði hann: „Það er ekki hægt að
taka nógu sterklega fram hin ban-
vænu áhrif, sem verða mundu af-
leiðingin, ef farið væri að aðhyllast
í framkvæmd öfgaleg fræðikerfi jafn-
aðarmanna fyrir hvaða þjóðkyn sem
væri. Þar með er þó ekki sagt, að
vjer ekki til bóta gætum aðhylst
sumar meginreglur, sem fram er hald-
ið af mönnum, er svo vill til, að
kalla sig jafnaðarmenn (sósialista);
að þora ekki að gera það, væri veik-
leikamerki*. Umjafnrjetti og bræðra-
lag („egalité" og „fraternité") sagði
hann: „Reynum að jafna upp á við,
en vörumst vandlega það meinræði,
sem miðar að því að jafna niður á
við".
Jarðarför Játvarðar VII.
ISretakonugs fór fram 20. þ. m.