Lögrétta - 26.04.1911, Blaðsíða 2

78
L 0 G R J E T TA.
Lögrjetta kemur út á hverjum mið-
viicudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á ísiandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
StjórnarskrármáliS
í efri deild.
Frá stjórnarskrárnefnd efri deildar
er komið nefndarálit og breytingar-
tillögur ekki fáar.
Nefndin er öll sammála um, að
fjölga ráðherrum, en L. H. Bjarnason
og Jósef Björnsson vilja ekki ákveða
fjölgunina í stjórnarskránni, heldur
aðeins heimila hana þar.
Um afnám konungkjörinna þing-
manna er nefndin öll á eitt sátt, og
eins hitt, að efri deild verði þannig
skipuð, að „þar sje jafnan nægilegt
íhaldsafl til þess að hamla upp á
móti snöggum og oft miður athug-
uðtim hreyfingum, er upp kunna af
koma og æsa hugi manna meir en
holt er fyrir þjóðina“.
I rýmkun kosningarrjettarins vill
nefndin ekki fara eins langt og neðri
deild, vill ekki veita vinnuhjúum
kosningarrjett og kjörgengi, telur, að
„hjer sje um algerða bylting að ræða,
bylting, sem engin nauðsyn rekur til
og engin þjóð mun hafa sjeð sjer fært
að lögleiða" og fara hjer á eftir helstu
ástæðurnar, sem hún færir fram í
móti:
„Verði þetta ákvæði lögleitt ásamt
kosningarrjetti og kjörgengi sjálf-
stæðra kvenna, þá er kjósendum
landsins og kjörgengum mönnum
fjölgað alt í einu um meira en helm-
ing. Þeir kjósendur, sem hingað til
hafa borið mestar byrðar í landsins
þarfir og telja má að eftir stöðu sinni
liafi einna mestan landsmálaþroska,
svo sem bændastjettin og aðrir at-
vinnurekendur landsins, eru með þess-
um ákvæðum settir í algerðan minni
hluta í öllum löggjafarmálum þjóð-
arinnar, en valdið fengið í hendur
þeim hluta hennar, sem í heild sinni
Hefur haft minst tæki og minstar
hvatir til að geta farið með það
þjóðinni til gagns. Auk þess sam-
rýmast þessi rjettindi lítt rjettindum
og skyldum húsbænda og hjúa inn-
byrðis, svo að hjúum verður í mörg-
um tilfellum ekki auðið að neyta
þeirra. Það má að vísu segja, að
lausamenn og lausukonur, sem kosn-
ingarrjett og kjörgengi eiga að fá
eftir frumvarpi þessu, sjeu ekki fær-
ari til að nota þessi rjettindi en vinnu-
hjúin, en þess ber þó að gæta, að
lausamennirnir hafa þegar fengið
þessi rjettindi, og svo er hjer aðeins
um það að ræða, að veita lausakon-
um jafnrjetti við þá. Þótt því nefnd-
in kannist við, að lausamannastjettin
sje yfirleitt ekki færari eða þrosk-
aðri til að fara með þennan rjett, þá
telur hún þó varhugavert að taka
hann aftur af lausamönnum með lög-
um. Hins vegar vili hún reyna að
setja skorður við því, að ólöglegir
lausamenn og lausukonur, sem ekki
mun vera allfátt af hjer á landi, fái
þennan rjett".
Nefndin vill binda kjörgengi til al-
þingis við 5 ára dvöl á íslandi í stað
i árs í frv. n. d.
Meiri hluti hennar leggur til, að
að breytt sje samkomutíma þingsins
og hann settur 17. júní.
Titla- og orðubannið vill nefndin
fella úr frv„ nema Jósef Björnsson.
Jósef Björnsson og Sig. Hjörleifs-
son bera fram breytingartillögur um
fyrirkomulag efri deildar, vilja hafa
har 14 þingmenn af 40, 10 kosna
með hlutfallskosningum um land alt,
en 4 kosna af neðri deild. Þingrof
nái ekki til þeirra 10, sem kosnir
eru með hlutfallskosningum. Þeir
vilja og láta bera stjórnarskrárbreyt-
ingar undir atkv. kjósenda um alt
land framvegis.
Framhald x. umr. er í dag.
»Mofre l>ame de la ffler«
heitir nýtt frakkneskt spítalaskip, sem
komið er hingað til lands, gert út af
kaþólsku líknarfjelagi í París.
pkmentajjelagsjunDur
í Reykjavílc.
Fyrri ársfundur Reykjavíkurdeildar-
innar var haldinn í Templarahúsinu
síðastl. laugardag og var allvel
sóttur.
Forseti ijelagsins, B. M. Ólsen
prófessor, mintist fyrst dáinna fjelags-
manna, og meðal þeirra sjerstaklega
Alex. Baumgartens, hins þýska rit-
höfundar, er skrifað hefur ágæta bók
um ísland, sem víða er þekt; Hjör-
leifs prófasts Einarssonar og Gunn-
steins Eyjólfssonar, ísl. rithöfundar í
Ameríku.
Þá las fjehirðir, Halldór Jónsson
bankagjaldkeri, upp endurskoðaðan
reikning yfir tekjur og gjöld fjelags-
ins síðastl. ár. Höfðu skuldir inn-
heimtst betur en áður. Annar end-
urskoðandinn, Hannes alþm. Þor-
steinsson, fór síðan nokkrum orðum
um fjárhag (jelagsins, taldi meðal
annars ritstjóralaunin við Skírni ó-
þarflega há og óskaði, að fjelags-
stjórnin tæki til íhugunar, hvort ekki
væri hægt að færa þau að mun
niður. Ritstjóralaunin eru 600 kr„
eða 25 kr. fyrir hverja örk.
Þá talaði forseti um heimflutnings-
málið og rakti sögu þess. Kvaðst
hann hafa farið utan á síðastl. hausti
meðfram til þess, að reyna að koma
á samkomulagi um það mál. Hefði
Hafnardeildin kosið 6 manna nefnd
til þess að fjalla um málið og væri
innan skams væntanlegt frumvarp til
breytinga á fjelagslögunum, er fæli
í sjer sameining beggja deilda með
heimili f Reykjavík. Þetta frumvarp
kæmi frá Hafnardeildinni, undirbúið
af nefndinni. í nefndinni hafa verið
m. a. Bogi Th. Melsteð sagnfræð-
ingur, Finnur Jónsson prófessor og
Sigf. Blöndal bókavörður. Sagði for-
seti, að frumvarp þetta mundi verða
lagt fyrir júlí-fund Reykjavíkurdeild-
arinnar. Fundurinn samþykti, eftir
uppástungu frá forseta, að vísa þessu
frumvarpi til nefndar þeirrar, er áður
hafði verið kosin til þess að koma
með tillögur í heimflutningsmálinu.
Þá skýrði forseti frá, hvað til stæði
að Bm.fjel. gerði til þess að minnast
Jóns Sigurðssonar á aldarafmæli hans.
Utgáfa brjefa hans væri nú vel á veg
komin, en bók sú mundi verða eigi
litlu lengri en upphaflega hefði verið
ráðgert, alt að 40 örkum í stað 30.
Væri vafasamt, að athugasemdum
og registri yrði lokið fyrir 17. júní,
en að öðru leyti gæti útgáfunni þá
verið lokið. L. H. Bjarnason laga-
skólastjóri kvaðst fyrir hvern mun
vilja að bókin væri til 17. júní og
sagði þá forseti, að aths. og registur
gæti komið á eftir í sjerstöku hefti,
ef eigi yrði tilbúið á rjettum degi.
Af Skírni kvað forseti eiga að
koma út tvöfalt hefti 17. júní og alt
um Jón Sigurðsson; því ættu að fylgja
ýmsar myndir. Hugsað hefði og
verið um viðbúnað til hátíðisviðhafn-
ar frá fjelagsins hálfu þennan dag.
Næst skýrði forseti frá því, að
Bm.fjel. hefði verið boðið, að senda
fulltrúa til 100 ára afmælishátíðar
háskólans í Kristjaníu, er haldið verð-
ur 5.-6. sept þ. á. Las hann upp
boðsbrjefið og svo þakklætissvar
stjórnar Bm.fjel., hvorttveggja á lat-
ínu. Hann kvað fulltrúa Bm.fjel.
mundu verða eina fulltrúann hjeðan
af landi á háskólahátíðinni. Hafði
þess verið óskað, að tilkynt yrði
bráðlega, hver fulltrúinn yrði, svo að
kosningu hans mátti ekki draga til
júlífundar. Var stungið upp á forseta
fjelagsins, B. M. Ólsen prófessor, til
fararinnar, og sú kosning samþykt f
einu hljóði.
Þá las forseti brjef frá forstöðu-
nefnd iooo ára minningarhátíðar
Normandís, sem halda á í vor í
Rouen, og var fjelagsstjórninni þar
skýrt frá fyrirkomulagi hátíðar-
haldsins.
Þá urðu nokkrar umræðar um há-
skólamálið og var það Matth. Þórð-
arson fornmenjavörður, sem hreyfði
því, og bar hann íram tillögu um
áskorun til alþingis þess efnis, að há-
skólinn yrði settur á stofn 17. júní
þ. á. Fjehirðir fjelagsins, Halldór
Jónsson bankagjk., bar fram aðra til-
lögu sama efnis, en öðru vísi orðaða,
og fjelst M. Þ. á hana, en hún er
svo hljóðandi:
„Fundurinn lætur í ljósi, að mjög
æskilegt væri, að alþing, er nú er
starfandi, sjái sjer fært að veita fje
til þess, að háskóli íslands taki til
starfa á nú á þessu ári, IOO ára af-
mæli Jóns Sigurðssonar".
Tillaga þessi var samþykt með 57
atkv. gegn 3. En ýmsir voru farnir
af fundinum áður en sú atkv.gr. fór
fram.
60 nýir menn voru teknir í fje-
lagið, flestir búsettir úti um land.
90 ára afmæli.
12. f. m. hjelt Luitpold púns af
Bayern 90 ára afmæli sitt. Það var
haldið með mikilli viðhöfn, enda hef-
ur hann verið stjórnandinn þar nú
um mörg ár fyrir frænda sinn Ottó,
sem borið hefur konungsnafn, en
verið veikur á geði.
Baimlögin. Frestunarfrumvarp
síra Sigurðar Stefánssonar var til 1.
umr. í neðri deild í fyrra dag. Um-
ræður urðu miklar og vildu sumir
skipa nefnd í málið, en það var felt
með 13 atkv. gegn 12. Síðan var
málið felt frá 2. umræðu með 15
atkv. gegn 10.
Sumir bannmenn deildarinnar mæltu
með eins ársfrestun; svo gerðubæði
síra Eggert Pálsson ogjón Ólafsson.
Síra E. P. tók skýrt fram, að sökin,
er gerði frestun rjettmæta, Iægi hjá
fyrv. ráðherra, Birni Jónssyni, sem
hefði algerlega vanrækt þá skyldu,
er síðasta þing lagði honum á herð-
ar, að finna tekjustofn fyrir land-
sjóðinn í stað áfengistollsins. Aðal-
andmælandi frestunarinnar var síra
Björn Þorláksson.
Júlísúlan í París,
Það var sagt í vetur sem leið, að
Júlísúlan fræga í París væri að því
komin að falla. En ekki hefur þó
frekara um það heyrst síðan. Mynd-
in, sem hjer fylgir, sýnir hana. Hún
er mjög fallegt minnismerki úr bronce,
reist til minnis um fallna föðurlands-
vini, þar sem hið alræmda Bastille-
fangelsi fyr stóð. Súlan er 150 fet
á hæð og efst á henni er líkneski
frelsisgyðjunnar.
Sexæringur Jerst.
5 menn drukna.
í gærdag, kl. milli 1 og 2, hvolfdi
sexæring af Miðnesi á uppsiglingu
úr róðri, hlöðnum af fiski. 8 menn
voru á bátnum og komust allir á
kjöl. En eftir hálfa kl.stund voru
aðeins 2 eftir á kjölnum og 1 á
„bóli". Bar þá þar að enskan tog-
ara, frá Boston, og bjargaði hann
þeim þremur og flutti þá inn hingað
til Reykjavíkur. Þeir voru: Ásgeir
Daníelsson og Magnús Hákonarson
frá Nýlendu á Miðnesi, og Magnús
Guðmundsson frá Syðralangholti í
Árnessýslu.
En þeir 5, sem fórust, voru:
Jón Jónsson frá Nýlendu á Miðnesi,
formaður bátsins;
Páll Pálsson frá Nýjabæ á Miðnesi;
Guðbrandur Sveinsson frá Tungu í
Hörðudal;
Benedikt Guðmundsson frá Lang-
stöðum í Flóa;
Þorvarður Bjarnason frá Sandaseli
í Meðallandi.
Jón frá Nýlendu var kvæntur
maður, hinir ókvæntir.
KvenrjettinDamálið.
Frumvarp það, sem Hannes Haf-
stein flutti í neðri deild um rjettindi
kvenna til aðgangs að mentastofn-
unum og embættum, er nú afgreitt
frá þinginu sem lög. í efri deild var
aðeins gerð á því lítils háttar orða-
breyting á einum stað, en fyrir hana
fór það aftur til neðri deildar. Mælti
þá dr. J. Þorkelsson af miklum ákafa
gegn því, og vildi hann o. fl. þá setja
það í nefnd þar í deildinni. En af
því varð þó ekki, og var það svo
samþykt með niiklum mun atkv.
Meðal þeirra, sem atkv. greiddu á
móti, var fyrv. ráðherra Björn Jónsson.
Frumvarpið er í heild sinni svo-
hljóðandi:
1. gr. Konur eiga sama rjett eins
og karlar til að njóta kenslu og ljúka
fullnaðarprófi í öllum mentastofnunum
landsins.
2. gr. Konur eiga sama rjett eins
og karlar til hlutdeildar í styrktarfje
því, sem veitt er af opinberum sjóð-
um námsmönnum við æðri og óæðri
mentastofnanir landsins.
3. gr. Til allra embætta hafa kon-
ur sama rjett og karlar, enda hafa
þær og í öllum greinum, er að em-
bættisrekstri lúta, sömu skyldur og
karlar.
4. gr. Með lögum þessum fellur
úr gildi tilskipun 4. desbr. 1886 um
rjett kvenna til að ganga undir próf
hins lærða skóla í Reykjavík, presta-
skólans og Iæknaskólans, og til þess
að njóta kenslu í þessum síðasttöldu
skólum.
Brestur í Sjálfstæðis-
flokknum enn.
Formaðurinn segir sig
úr I101111111.
Það gerðist í fyrra kvöld, að for-
maður þingflokks Sjalfstæðismanna,
síra Sigurður Stefánsson í Vigur,
sagði sig úr honum.
Þeir eru þá fjórir þingmennirnir,
sem úr flokknum hafa farið síðan
þing hófst; fyrst Jón á Haukagili, þá
Kr. Jónsson ráðherra, þá Hannes Þor-
steinsson forseti og nú síra Sigurður,
formaður þingflokksins. Eftir er þá
21 þingmaður, sem hangir þar að
nafninu enn. En fleiri en einn og
fleiri en tveir með megnri ólund þó.
Um tilefnið til úrsagnarinnar skal
hjer ekki talað. Þó er ýmislegt um
það rætt. En það er sannast að
segja, að sr. S. St. er of merkur
maður og mikilhæfur til þess að
eiga heima í öðrum eins flokki.
Rópr op skilnaðarskraf
Gísla Sveinssonar.
Þó mjer sje það mjög á móti skapi
að svara rógburðargreinum Gísla
Sveinssonar í Lögr. 1. og 15. mars,
þá neyðist jeg þó til að gera það til þess
að reka ofan í hann bein ósannindi,
sem hann ber blákalt fram án þess
að blygðast sín.
Um heimflutningsmálið þarf jeg
ekki að fjölyrða, því alt það, sem
Gísli segir, er upptugga af hinum
sömu staðhæfingum og rangfærslum,
sem hann sífelt hefur verið að stagl-
ast á hin seinni ár; það hef jeg alt
marghrakið áður. í þeim efnum er
ekki til neins að reyna að sannfæra
Gísla; heimflutningurinn er orðinn
pólitiskt átrúnaðarmál í huga hans og
í pólitík standa allar spítur þvers í
höfði þessa manns. Gfsli Sveinsson
er kreddufastur „chauvinisti" og tel
jeg honum það ekki til ámælis, því
það er sjúkdómur, sem grípur marga
tilfinningamenn á gelgjuskeiði, en
sh'lka menn bíta engar röksemdir.
í grein minni um „heimflutnings-
rifrildið“ hef jeg ef til vill beinstnokk-
uð óþyrmilega að Gfsla fyrir frammi-
stöðu hans í heimfluntingsmálinu og
jeg bjóst því við skammargrein úr
þeirri átt. Jeg átti von á merglaus-
um málæðispistli með staðhæfingum
og stóryrðum, aðdróttunum og útúr-
snúningum, en jeg hafði ekki búist
við, að G. Sv. væri svo óvandaður,
að grípa til þeirra örþrifaráða í sann-
ana stað, að sverta og rægja and-
stæðinga sína með tilhæfulausu slúðri
°g lygasögum. Saga sú, sem G.Sv.
segir um Skúla og mig, er reyndar
svo lygileg, að óiiklegt er, að nokk-
ur trúi henni, en þess má þó geta,
að hún er illkvitnisleg og rangsnúin
hártogun úr orðum mag. Boga Mel-
steð. Skúli hefur aldrei sagt það,
sem þar er skráð, og jeg hef aldrei
haft það eftir honum og þá eðlilega
ekki Bogi heldur eftir mjer. Höf.
hefur þótst góður, að hafa þarna þrjá
í höggi og rægja Skúla, Boga og
mig alla í einu; það er ótrúleg bí-
ræfni að hnoða saman slíkum til-
búningi.
Þá segir Gísli Sv„ að jeg „afneiti
þjóðerni mínu og kalli mig Dana“;
þetta veit hann sjalfur mjög vel að
eru ósannindi ein og álygar, ein-
göngu smíðaðar til þess að reyna að
sverta mig í augum almennings á
íslandi. íslenskir skjalarar eru sífelt
að bregða þeim, sem hafa aðrar skoð-
anir á stjórnmálum, um ættjarðar-
leysi og Danaást. Þeir ættu að fara
að leggja niður þetta bitlausa og
ryðgaða ragmenskuvopn, með því
hafa þeir árangurslaust reynt að vega
flesta merka Islendinga, sem í 2 eða
3 mannsaldra hafa tekið einhvern
þátt í opinberum málum; jafnveljón
Sigurðsson fjekk mörg höggin af
sömu sleggjunni, þegar hann ekki gat
fylgt æsingamönnum f fjárkláðamáli
og persónusambandi (á þingvallafundi
1873), og svo ortu þeir níð um hann.
Þegar Jón Jensson yfirdómari, sem í
fyrstu var einn hinn mesti stuðnings-
maður Landvarnarmanna, dirfðist i
sumum atriðum að víkja fráskoðunum
þeirra, var hann í Fjallkonunni strax
kallaður „danskur íslendingur".1)
Þriðja skröksagan er um heim-
sóknir mínar til konungs til ham-
ingjuóska fyrir Bókmentafjelagið. Jeg
hef als einu sinni gengið fyrir kon-
ung fyrir fjelagsins hönd og var
hann þá nýlega kominn til tíkis; jeg
fór samkvæmt skyldu minni til þess
að þakka honum fyrir 400 kr. styrk,
er hann hafði veitt fjelaginu úr eigin
sjóði. í fyrri daga var það siður
forseta Bókmentafjelagsins að ganga
fyrir konung til hamingjuóska á ný-
ári; það gerði Jón Sigurðsson altaf á
hverju ári og oftast lika á fæðingar-
dag konungs, en þessi siður hefur
síðar lagst niður. Einhver óljós end-
urminning um þetta hefur vakað fyrir
1) Það er annars mjög einkennilegt, að
æsinga- og öfgamenn, sem voru mestir
andstæðingar Jóns Sigurðssonar í stjórn-
málum meðan hann lifði og voru honum
oft óþægileg fótakefli, eru nú búnir að stela
honum látnum og veifa honum jafnan í
kringum sig.