Lögrétta - 13.09.1911, Blaðsíða 2

168
L0GRJETTA.
UTSALÁ
er nú byrjuð.
A/shíttur af öllu.
Suraar vörur setðar
| íyrir háljt verð.
/
Lögrjetta kernur út á hverjum miö
vitudegi og auk þess aukablöö viö og við,
a.inst 60 blöö als á ári. Verös 4 kr. árg.
A íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
jén SigurÖsson.
Líkneski hans, eftir Einar Jóns-
son, afhjúpað í Reykjavík
10. ágúst 1911.
Afhjúpunarathöfnin hófst með því,
að lúðrsflokkur Reykjavíkur tók að
lcika á Austurvelli kl. 4‘/2. Fyrir
kl. 5 var svo gengið þaðan upp á
I.ækjartorg og á blettinn framan við
sijórnarráðshúsið, þar sem líkneskið
er, en það var hulið bláum hjúpi.
Þá Ijek hornaflokkurinn lagið: „Eld-
gamla Isafold", en kvæði var sung-
ið eflir Þorst. Gíslason. Þar næst
flutti forinaður ininnisvarðanefndar-
innar, Tr. Gunnarsson, ræðu, og að
hcnni lokinni svifti hann blæjunni
af líkneskinu og mælti á eftir: „Lengi
lifi minning Jóns Sigurðssonar!" Var
tekið undir það með níföldu húrra-
ópi.
Formaður minnisvarðanefndarinnar
hafði lokið ræðu sinni með því, að
afhenda varðann landsstjórninni. Tók
þá ráðherra til máls og þakkaði
fyrir landsins hönd með ræðu. Að
henni lokinni voru sungin tvö brot
úr gömlum kvæðum til Jóns Sigurðs-
sonar eftir Stgr. Thorsteinsson og
Matth. Jochumsson : „Þeim sem æfinn-
ar magn fyrir móðurlands gagn„ o.
s. frv., eftir Steingrím, og „Snill-
ur snjalli" o. s. frv., eftir Matthías.
Ljek lúðraflokkurinn Iög við þau1).
Þá bað Þórh. Bjarnarson biskup
menn, að hrópa húrra fyrir fóstur-
jörðinni, og var það gert. Og að
lokum bað Kl. Jónsson landritari
menn að hrópa enn húrra fyrir Jóni
Sigurðssyni. Með því láuk athöfn-
inni.
Mesti fjöldi var þarna við.
Gekk margt af mannfjöldanum
síðan suður á Iþróttavöll, því þar
hafði Íþróttaíjelagið fimleikasýningar
að afhjúpuninni lokinni..
Þetta nýja minnismerki Jóns Sig-
urðssonar er hin mesta bæjarprýði.
Það fer vel á þeim stað, sem því
hefur verið valinn, enda heyrast nú
engar raddir í öfuga átt. Varðinn
stendur á grasi vöxnum hól, nokk-
uð háum, en sjálft er minnismerkið
9 álnir á hæð, fótstallurinn 4V2 alin
og líkneskið eins. Framan á fót-
stallinum er plata með upphleyptri
mynd, sem táknar brautryðjanda-
starfsemi Jóns Sigurðssonar.
Kvæði Porst. Cfíslasonar.
Heilsteyptur, hreinn og beinn,
horskur og prúður sveinn
fyrir þig, Frón,
gekk fram og gildum brá
geiri, þá mest lá á,
kvað: þú skalt frelsi fá!
— fullhuginn Jón.
Hjelt svo fram hugumstór.
Heill þinni eiða sór:
Alt fyrir frón!
Boðandi betri tíð,
brýnandi þjóð í stríð
fran gekk og fylkti lýð
foringinn Jón.
Loks fyrir langvint stríð
leið upp hin þráða tíð
fyrir þig, Frón.
Blessa þinn besta mann!
Brautina ruddi hann,
þrautirnar þínar vann,
þjóðhetjan Jón.
Leiðtogi lands vors, hjer
liðnum skal færa þjer
þúsunda þökkl
Heilsa nú, lýður lands,
líkneski afreksmannsl
Omi’ honum ísalands
einróma þökk!
*) Sá galli var á söngnum á öllum kvæð-
unum, að söngflokkur. hafði enginn verið
fenginn, en ölium var ætlað að syngja,
því kvæðunum var útbýtt meðal mann-
fjöldans. Varð því lítið úr söngnum.
Ræða Tryggva Gunnarssonar.
Heiðraða samkomal
Mynd Jóns Sigurðssonar, sem hjer
stendur, minnir oss á margt, og vil
jeg þar af aðeins nefna tvent. Fyrst
sýnir hún hvað hægt er að gera,
þegar menn eru samhuga og leggjast
á eitt. Hefðu menn verið eins
sundurlyndir með samskotin eins og
flest annað hjer á landi, þá hefði
myndastyttan ekki staðið hjer nú.
I öðru lagi minnir myndin á það,
hvað einn maður getur áorkað, þegar
viljinn er hreinn, ættjarðarástin sterk,
og atorka er með til að framfylgja
henni. Það er mikið.'sem liggur
eftir Jón Sigurðsson, en jeg vil ekki
endurtaka það, sem sagt er af svo
mörgum áður.
Það sýnir glögt hver afbragðsmað-
ur Jón Sigurðsson var, að á þessum
sundrungartíma geta allir orðis sam-
taka um það, að gefa sinn skerf til
þess að reisa þessa standmynd. Aliir
vilja tileinka sjer nafn Jóns Sigurðs
sonar; bara að allir vildu jafnframt
tileinka sjer og breyta eftir mann-
kostum hans, óeigingirni, dáðrekki og
ást hatis á fóðurlandinu.
Jeg býst við að margir vilji vita,
hvernig samskotin hafa gengið. Þau
hafa gengið þannig, að hjer á landi
hafa safnast 11,441 kr. 30 a., og hjá
löndum vorum í Kaupm.höfn 799 kr.
21 e., en í Vesturheimi 10,415 kr.
Þannig hefur safnast hjer á landi
liðugt 200 kr. meira en utan við
landið. Mjer finst þessi mismuuur
vera of Iítill, en jeg vona, að úr því
rætist; t. d. við það, að yfirfara sam-
skotalistann fyrir Reykjavík, vantar
nöfn ekki fárra þeirra, sem hafa góð
efni og virða Jón Sigurðsson mikils
og líklega vilja ekki að nöfn sín
vr.nti í bók þá, sem nefndin hefur
lofað að gefa út, þegar samskotunum
er Iokið.
Löndum vorum í Vesturheimi hefur
farist mjög höfðinglega og þjóðrækn-
Llega við gamla ættlandið sitt í þes-u
máli, sem oftar, og hefur því nefndin
ákveðið, að senda í viðurkenningar-
skyni standmynd eins og þá, sem
hjer stendur, steypta í bronse, til
landa vorra í Vesturheimi.
Til þess að standa fyrir samskot-
unum og framkvæmdum í því, að útvcga
myndina og setja hana upp, voru
kosnir 18 menn, þar af 5 valdir til
framkvæmda. Eins og menn muna,
voru skiftar skoðanir um það, hvar
myndin ætti að standa. Nú er hún
komin hjer á stjórnarráðsblettinn, og
er vonandi, að allir sætti sig við það,
bæði af því að bletturinn er fríður,
og af því að svo virðist, að vel eigi
við, að hafa mynd Jóns Sigurðssonar
þar í nálægð, sem stjórn landsins
framkvæmir öll sín stjórnarstörf.
Ivlyndin stendur hjer, að jeg vona,
í margar aldir, svo að á þeim tíma
verða mörg stjórnarskifti. Það er
því engin sjerstök stjórn meint, þó
jeg segi, að stjórnarráð landsins hafi
innilega gott af því, að líta daglega
á mynd Jóns Sigurðssonar og líf
hans, þegar það gengur til starfa
sinna í stjórnarráðshúsið.
Oftlega er minst á þau orð Jóns
Sigurðssonar: „aldrei að víkja", en
þau eru talsvert misskilin. Jeg þekti
hann talsvert betur eh nökkur annar
hjer staddur, nema ef til vilí að einum
undanskildum, og veit að hann hugs-
aði ekki eins og Staðarhóls-Páll:
„Skipið er nýtt, en skerið er hró,
skal því undan láta. Miklu fremur
fór hann líkt og skipstjóri á segl-
skipi, sem hefur þann fasta ásetning,
að ná þeirri höfn, sem skip hans er
leigt til, en hann slagar þegar mót-
byr er, svo hann kemst ekki beina
leið, og hann siglir utan við skerin,
en ekki beint á þau. Jón Sigurðs-
son hefði aldrei komið því til fram-
kvæmda, sem hann kom, hefði hann
ekki kunnað það.
Sama mun stjórnin fá að reyna,
sem Jón Sigurðsson; hún mun fá
mótbyr, bæði frá aiþingi og útlendu
valdi, og hún mun þurfa að sigla
fram hjá mörgum skerjum, en þá
þarf hún að haga seglum svo, að
vel sje borgið málefnum lar.dsins, og
ekki verði strand á skerjunum. Þess
er óskandi, að ráðherrarnir, þegar
þeir Iíta til myndar Jóns Sigurðs-
sonar, minnist þá hans sjaldgæfu
ósjerplœgni og heitii fóðurlandsástar,
sem hann ætíð hafði innanborðs.
Þótt jeg hjer hafi sjerstaklega minst
á stjórnarráð landsins, af því stand-
myndin ster.dur hjer og afþvístjórn
arráðið, vegna stöðu sinnar, liefur mest
áhrif á málefni landsins milli þinga,
þá óska jeg, að aliir, ungir og gaml-
ir, sem fram hjá myndinni ganga,
hugsi um hver ágætismaður Jón Sig-
urðsson var, og taki þann ásetning,
að vinna fyrir föðurlandið með sama
áhuga og ósjerplægni, eins og hann
gerði.
Áður en jeg lýk máli mínu, vil
veg fyrir hönd nefndarinnar; og allra
landsmanna, þakka myndasmið Ein-
ari Jónssyni fyrir vel af hendi leyst
verk Og frá mjer persónulega fiyt
jeg honum þökk fyrir, hve fúslega
hann tók öllum bendingum frá mjer,
sem kunnugum mar.ni, um útlit Jóns
Sigurðssonar.
Nefndin hefur nú lokið starfi sínu
að öðru en því, að taka við ókomn-
um samskotum, annast sending mynd-
ar til landa í Vesturheinii og sjá um
útgáfu nafnaskýrslu þeirrar, er jeg
áður gat um. Afhendi jeg því fyrir
hönd nefndarinr.ar þessa standinynd
Jóns Sigurðssonar til stjórnar lands-
ins, og fel henni, að geyma og gæta
myndarinnar sem gimsteins pjóðar-
innar.
Ræða Kr. Jónssonar ráðherra.
Það er mjer bæði skylt og Ijúft,
að þakka fyrir hönd landstjórnarinn-
ar og í nafni þjóðarinnar fyrir gjöf
þá, hina virðulegu og mikiiícnglcgu,
er nú hefur verið afhent þjóðinni til
eignar, þar sem er þetta hið mikla
og fagra listaverk, til minningar um
hinn mcsta ágætismann vorn á fyrri
öld, þjóðmæringinn Jón Sigurðsson.
Vil jeg þá fyrst tjá neíndinni þakkir,
þar sem hún hefur tekið sjer fyrir
hendur að iáta geia standinyndina,
og nú komið því verki í framkvæmd,
því að myndin stendur nú hjer á
stalla, sem sjá má; ennfremur vil
jeg þakka listamanninum, sem af
hinni mestu snild hefur skapað lík-
neskið, og lagt við það hina rnestu
alúð, að það gæti orðið sem sæmi-
legast, og loks vil jeg þakka öllum
þeim, sem lagt hafa fram sinn skerf
á einn eða annan hátt, í peningum
eða vinnu, til þess að líkneski þetta
yrði reist hjer, bæði þeim, er eiga
heima hjer á landi og erlendis, aust-
an hafs og vestan, því að svo má
að orði kveða, að öll hin íslenska
þjóð hafi lagt sinn skerf til þess, eigi
aðeins þjóðiu hjer á landi, heldur og
einnig landar vorir í Danmörku, og
þeir, er flutst hafa vestur um haf.
Þetta er fullgildur vottur um þakk-
lætistilfinningu þá, virðingu og elsku,
sem þjóðin öll sem einn maður ber
til mikilmennisins Jóns Sigurðssonar,
og er það ánægjulegt að sjá það á
þennan veg, að þjóðin nú kann að
meta starfsemi hans fyrir hana og í
hennar þarfir. Þetta sýnir, að þjóðin
er nú farin að sjá það og skilja, hvert
stefna skal, svo framarlega líf henn-
ar, þjóðarinnar, á að verða farsæl-
legt, og að starfsemi Jóns Sigurðs-
sonar hafi öll stefnt í þessa átt eina.
Hann hefur sýnt oss stefnuna, og
vísað oss ieiðina. — Það, sem nú hef-
ur verið framkvæmt, með því að
koma þessari standmynd upp, cr nokk-
ur sýnilegur vottur þess, að vjer höf-
um viljað gjalda Jóni Sigurðssyni
þakklætisskuld þá, er hann með
rjettu á hjá þjóð vorri.
Enginn íslendingur hefur unnið
jafnmikið og jafn vel fyrir þjóð sína,
hvort heldur litið er á hina vísinda-
legu eða hina pólitisku starfsemi hans,
eða á umhyggju hans fyrir atvinnu-
vegum þessa lands yfirleitt.
Upprur.alega hnje hugur hans allur
að vísindum og vísindalegri rannsókn,
einkanlega í fornfræði og sagnfræði,
en einmitt þessar rannsóknir á sögu
lands vors leiddu til þess, að hann fór
að athuga hag þjóðarinnar yfirleitt,
og jafnframt íhuga ráð þau, er henni
mættu verða til viðreisnar, og umbæt-
þær, er nauðsynlegastar væru á hög-
um hennar, og komst hann þannig
inn á hina pólitisku braut sína, er
varð svo fræg og glæsileg og gagn-
samleg fyrir okkur. — Fram undir
hálfa öld starfaði Jón Sigurðsson fyrir
þessa þjóð þannig, að ekkert var
það mál þjóðarinnar, smátt eða stórt,
hverju nafni sem nefnist, er hann
eigi hefði afskifti af, og það á þann
veg, að hann beindi því á rjetta
braut og hratt því áfram. Og ávext-
irnir af starfsemi hans hafa orðið
miklir. Hann hefur vakið þjóðina
úr margra alda dvala til meðvitund-
ar um sjálfa sig, til meðvitundar um
þarfir sínar, vakið hana til að hugsa
um, hvernig þörfunum yrði fullnægt,
og vakið hana til að vinna í þá
átt, að fá þörfum sínum fullnægt.
Hann sá það glöggt, að hver sú
þjóð, er ekki þekkir þarfir sínar og
leitast við að fullnægja þeim, er sama
sem dauð.
Jóir Sigurðsson hafði oft upp í ræð-
um sínum, og í samtali, þessi orð
skáldsins:
„Vísindin efla alla dáð,
orkuna styrkja, viljann hvessa,
vonina glæða, hugann hre.ssa,
farsældum vefja lýð og láð“.
Þetta var trúarjátning hans. Vísindin
voru undirstaða allra framkvæmda,
skilyrðin fyrir öllum framförum að
hans dómi. Sjálfur var hann vís-
indamaður, og hugði upphaflega að
gefa sig eingöngu við vísindunum,
enda gat hann sjer mikla vísindalega
frægð, en það voru beint vísindin,
sem leiddu ltann inn á stjórnmála-
brautina. Hin vísindalega þekking
hans á sögu og hag þjóðarinnar að
fornu og nýju, er var víðtækari og
dýpri en nokkurs annars manns hon-
um samtíða, var sá grundvöllur, er
Öll hans pólitiska starfsemi bygðist
á og studdist við. Og hvortveggja
starfscmin, hin vísindslega og hir
pólitiska, bar iiina gagnsatnlegustu
ávexti fyrir þjóð vora.
Þá bar hann og jafnan búnað þessa
lands fyrir brjóstinu, bæði til lands
og sjávar, styrkti hann með viturleg-
um tillögum, útvegaði lionum fjár-
stuðning, sem þá var allerfitt, og
hvatti bændur með áhrifamiklum orð
um til þess að keppa fram á fram-
farabrautina í þeim efnum. Og eng-
um einstökurn manni er það fremur
að þakka en Jóni Sigurðssyni og
hans baráttu, að vjer um miðbik fyrri
aldar öðluðumSt verslunarfrelsi, vafa-
Iaust sú breytingin og bótin á hög-
um vorum, sem mesta fjárhagslega
þýðingu hefur haft fyrir þjóð vora,
en jafnframt stórmikla þýðingu fyrir
menningu hennar. — Annars hef jeg
eigi hjer ætlað að tala um fram-
kvæmdir Jóns Sigurðssonar í einstök-
um atriðum í vorar þarfir. Það er
nóg að minnast þess, að alt hans
líf varð fyrir þessa þjóð; hann lifði
fyrir hana.
Mikil er skuld vor til Jóns Sig-
urðssonar, svo mikil, að hún verður
aldrei greidd til fulls. Vjer gerum
nú nokkra tilraun til þess, að sýna
þakklátssemi vora við hann, með
því að reisa honurn þessa standmynd
til minningar. En hún á ekki ein-
göngu að vera til minningar um lið-
inn tíma, ekki eingöngu að horfa
aftur til þess, sem liðið er; hún á
einnig, og öllu öðru fremur, að Iiafa
þýðingu fyrir ókominn tíma, með því
að halda uppi minningunni um þenn-
an mikla mann vorn, um hina óþreyt-
andi og blessunarríku starfsemi hans
í þarfir fósturjarðarinnar, minna niðja
vora á þetta, og með því móti hvetja
þá til þess að feta í fótspor hans,
eftir því, setn hverjum veitist vit og
orka til. En það tel jeg vafalaust,
að ef þjóð vor yfirleitt tekur Jón Sig-
urðsson sjer til fyrirmyndar, og kapp-
kostar eftir megni að feta Lfótspor
hans, þá mun nýr dagur renna upp
fyrir henni, og henni vegna vel. Og
jeg vona, að- vjer með fullu trausti
getum sagt eins og skáldið:
„Lengi mun hans lifa rödd
hrein og djörf um hæðir, lautir,
húsin öll og víðar brautir" o. s. frv.
Lengi lifi minning Jóns Sigurðssonar.
Skúli jnnðinn i Knðn.
Eftir að stjórnarráðið hafði fengið
svar Skúla Thoroddsens, sem prent-
að var í síðasta tbl Lögr., upp á
brjef sitt til hans frá 4. þ. m., sím-
aði það enn til danska konsúlsins í
Rouen og tjáði honum, að Sk. Th.
hjeldi því enn fram, að hann hefði
verið þar 3.—-10. júní og búið á
Hotel de la Poste. Konsúllinn svar-
aði þá aftur með svohljóðandi sím-
skeyti 9 þ. m.:
„ Ved personligt Eftersyn Hotel
de la Postes Böger constaterer Skúli
Thoroddscn nærværende fra tredje
til tiende Juni". Á íslensku: Með
því að kynna mjer ineð eigin aug-
um bækur Hotel de la Postes hef
jeg komist að raun um, að Skúli
Thoroddsen hefur verið þar frá þriðja
til tíunda júní.
Eins og sýnt var fram á í síðasta
tbl., skiftir það reyndar engu máli,
hvort Skúli hefur komið til Rúðu
eða ekki, úr því að það er ómót-
mælanlega sannað, að hann rak
þar ekki erindi sitt og gcrði hvergi
vart við sig við hátíðahöldin, En
sjálfur verður hann að vera svo lítil-
þægur í þessu máli, að lata sjer
þykja mikils vcrt um þetta aukaat-
riði, og svo lítilþægir verða talsmenn
hans auðvitað líka að vera. En þá
mætti hann lika vera stjórnarráðinu
mjög þakklátur fyrir það, að það
hefur nú útvegað honunt sönnun fyrir
þessu, þar sem hann sjálfur stóð uppi
eins óg rati og gat ekkert sannað
nje sýnt annað en nafnlausan gisti-
hússreikning, sem hann og trítlar
hans voru svo hlægilega hróðugir af,
að þeir Ijetu ljósmynda reikninginn
og setja á brjefspjöld, svo að menn
geyma nú niinnisspjaldið um sneypu-
förina í Ijósmyndabókum sínum, og
þeir, sem eru ofstopafylstir eða
heimskastir af dindilmennum Skúla,
láta það standa á borðum hjá sjer,
eða hanga á veggjum, gesturn sín-
um til athlægis.
Það álit mun hafa verið orðið
æði-alment, áður cn stjórnarráðið fór
að spyrjast fyrir um málið, að minsta
kosti hjer í Reykjavík, að Skúli hefði