Lögrétta - 06.03.1912, Blaðsíða 2

44
L0GR.JETTA
Lögrjetta kemur út á hverjun mið
vikudegi og auk pass aukablöð viö og viö,
minst 60 blöö als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi t. júli.
Einokun.
Eftir að hafa stunið undir byrð-
um og hörmungum þeim, sem ein-
okunarástandið hafði i för með sjer,
í næstum tveggja alda tímabil;
martröð, sem með afleiðingum sin-
um til skamms tíma hefur hnekt
að mestu öllum framförum íslensku
þjóðarinnar; eftir að hafa loks
sprengt af sjer þessa fjötra, og eft-
ir að íslenska þjóðin nú í nokkra
áratugi hefur haft leyfi til að draga
að sjer andann með frjálsu móti,
óheft af þvingun verslunarinnar og
hinum þungu hlekkjum einokun-
arinnar; eftir að svo miklir og
göfgir íjörkippir hafa færst í hina
ungu þjóð, að ánægja hefur verið
á að horfa, ánægja, að sjá hina
fjörugu og miklu framsókn, og
ánægja að vita, að þessi bar-
átta ekki mundi verða árangurs-
laus, að minsta kosti eftir því að
dæma, hve mikil og snögg um-
skifti hafa orðið á ekki lengri tíma
en frjálsræðið hefur ríkt, — þá
virðist nú eins og eigi að fara að
skapa nýtt tímabil, eða manni
kemur að minsta kosti í hug, að
svo muni vera. Það er eins og
forlagadísir gamla Fróns iðri eftir
því frelsi, sem þær höfðu veitt
þjóðinni til allra þeirra framfara,
sein þegar eru á orðnar, og þó að-
eins hefur verið lítilfjörleg upp-
reisn frá hinu þunga og kalda
svefnmóki, er um svo laugan ald-
ur hvíldi yfir þjóðinni. — Það virð-
ist vera fyllileg alvara, að fara nú
að endurvekja þennan leiða og
gæfueyðandi draug, einokunina.
í þetta sinn er það ekki alvald-
ur einvaldskonungur, sem skipar
fyrir að svo skuli vera, og mun hann
áður hafa gert það í þeirri mein-
ingu, að það væri þjóðinni fyrir
bestu. Nú eru það blátt áfram
þjóðarinnar útvöldu, sem láta sjer
koma til hugar, að þetta sje leiðin
til að bjarga þjóðinni úr núver-
andi fjárkröggum. — Auðvitað gera
einnig þessir menn það í bestu
meíningu. — En áður en þjóðin
er búin að segja já og amen við
þessum ráðagjörðum, væri ef til
vill ekki úr vegi, að athuga atriðið
lítið eitt.
Einokun er hverri þjóð lil van-
virðu og fordæmingar af ýmsum
ástæðum. Hún er neyðarúrræði,
sem aðeins er gripið til, að öllum
öðrum leiðum ófærum, vegna hinna
mörgu og illu afleiðinga, sem slíkt
fyrirkomulag hefur í för með sjer.
Einokun lokar fyrir álla samkepni,
en samkepnin örfar og magnar fram-
kvæmdaafl hverrar þjóðar. Hún
er grein af þjóðarmenningunni og
þaðekki súminsta. Hún skapar nýj-
ar og nýjar hugsanir, og þærhugsan-
ir leiða til framkvæmda.ogþær fram-
kvæindir skapa nýlt og nýtt áræði,
sem hjálpar. til að lyfta landi og
lýð frarn og upp til jafns við hug-
fráustu nábúa sina. — Einokun
færir með sjer deyfð og dvala, þar
eð hún er fyrirskipað fyrirkomu-
lag og órjúfanleg þann tíma, sem
liún er ákveðin fyrir, og því árang-
urslaust að hefja bardaga gegn
henni, þegar hún er einu sinni
komin á. — Einokun kæfir niður
kaupmannastjett Iandsins. Því þeg-
ar verslunin er seld í hendur ein-
stakra manna, hvort heldur inn-
lendra eða útlendra, þá er starfi
kaupmannastjettarinnar á því svæði
lokið. En vei þeirri þjóð, sem ekki
getur eða vill sjá, að lífsskilyrði
hennar eru undir því komin og
tilvera hennar því nátengd, að hún
hafi öfluga, innlenda verslunar-
stjett við að styðjast. Þessa eru
næg dæmi í sögu mannkynsins.
Lítið t. d. á Kartagóborg til forna.
Athugið forfeður sjálfrar í islensku
þjóðarinnar. Þar voru einnig margir
fremstu mennirnir ágætir kaup-
menn. Allar menningarþjóðir nú-
tímans styðjast mikið til við versl-
un sina. Eða hvers vegna er það
keppikefli allra stórvelda nú á tím-
um, að leggja undir sig stærra og
stærra svæði af jarðarhnettinum?
Aðeins til þess að tryggja sjer
þannig fleiri og stærri verslunar-
svæði f3rrir heimaþjóðina. Versl-
unarstjett livers lands má líkja við
húsbónda hvers einstaks heimilis,
sem á að draga að, og, ef góður
er, einnig varðveitir fengið fje og
margfalda það. — Langa lengi
hefur þjóðin stunið undir útlendu
peningavaldi. Hún hefursjeð, eftir
að einokunin var afnumin, alla
verslunina í höndum útlendra kaup-
manna, manna, sem aðeins sú eina
hugsun var ríkjandi hjá, að draga
saman sem mest fje á sem stytst-
um tíma og fara svo til sinna út-
lendu heimkynna og setjast þar að
kræsingunum og njóta þeirra. —
Framkvæmdir engar. Atvinna lítil.
Sjálfstæðið smátt, en þrælsóttinn
mikill. Þetta voru tákn þessa tíma.
Síðan, á örfáum teljandi árum, hef-
ur smátt og smátt verið að mynd-
ast vísir til innlendrar alíslenskrar
verslunarstjettar: menn, sem eru
börn þessa lands, samgrónir vel-
ferð ættjarðarinnar, sem skilja og
vita, að þróun þjóðar þeirra er
þeirra eigin hagsmunir, og þess
vegna, að þeim er áríðandi að efla
framfarir hennar með dáð og dug.
— Þessi vísir er það, sem á að
fara að leggja fótakefli fyrir. Þetta
er illa farið I Og við verðum að
hugsa okkur vel um, áður en slikt
verður að lögum. Eins og stend-
ur má segja, að hjer sje aðeins um
eina vörutegund að ræða. En
byrjun er byrjun, og endirinn má
sjá. — í þetta sinn er það þessi
vörutegund. Og ef þannig tekst
um tima að fylla pyngju Iandsjóðs,
þá er freistingin mikil, og varla
mun látið kyrt liggja næst, þegar
þörfin knýr, að taka aðra og þriðju
vörutegundina, þangað til kaup-
mannastjettinn er að eins nafnið
tómt, að eins vinnumenn útlenskra
maurapúka, sem hafa haft ráð og
frekju fullnægjandi lil að kaupa
þau rjettindi, sem landsjóðsins sí-
vaxandi þörf hefur haft á boðstól-
um, og þá mun islenska sjálfstæð-
ið verða »saga blot«. Því hvers
igildi er sjálfstæði, ef það ekki
getur stutt sig við efnalegt sjálf-
stæði? En hvað verður um efni
vor, þegar framkvæmdarþrek vort
verður lamað svo sem verða mun, ef
verslunarstjett vor með tímanum
að eins fær að lifa skuggatilveru?
Hvenær hefur útgerð vor blómg-
ast og hvenær hefur landbúnaður-
inn tekið þeim framförum sem
orðið hafa, nema síðan innlend
verslunarstjett og kaupfjelög fengu
að sjá dagsins ljós hjer á landi?
Til eru ýmsar einokunaraðferðir.
Hin vægasta er sú, að landstjórnin
sjálf taki sjer. einkarjett til fram-
leiðslu og sölu vissra afurða, og á
hún sjer stað í sumum löndum
Evrópu, aðallega með tóbak og
eldspýtur. Önnur aðferðin er sú,
að selja rjettindin til framleiðslu
eða sölu einstakra vörutegunda í
hendur innlendra manna. Báðar
þessar aðferðir eru þær bestu og
skynsamlegustu, úr þvi ilt endilega
á að vera, þar eð bæði arður og
atvinna án efa mun verða keypt í
Iandinu sjálfu og verður þannig að
eins landinu og íbúum þess til tekna.
— Þriðja aðferðin — og það sú
háskalegasta — er þegar fram-
Ieiðsla og verslun er selt í hendur
útlends auðvalds. Þá fer arðnrinn
að sjálfsögðu allur út úr landinu
og landsbúar niðurlægjast til að
verða aðeins þjónar útlends pen-
ingavalds. En í greinunum í 12.
tbl. ísafoldar og 11. tbl. Lögrjettu
þ. á. er það skýrt tekið fram, að sú
leiðin hafi verið kosin hjer, að selja
leyfið til kolasölu og innflutnings
í hendur enskum kolakaupmanni,
og er svo að sjá, sjerstaklega af Lögr.
gr., að atriði þetta sje svo langt
komið, að samningar sjeu þegar
fullgjörðir, og bíði aðeins eftirsam-
þykki þjóðar og þings. Á meðan
samningar þessir ekki liggja frammi
fyrir sjónum almennings, er ekki
hægt að dæma þá til fulls. En
eftir Lögrjettu að dæma virðist
verð það, sem lagt er til grund-
vallar, vera minst 20 krónur fyrir
smálestina, á bestu höfnum lands-
ins, og þaðan frá upp í 25
kr., eftir því hver höfnin er, sem
kolin eru flutt á. Verð þetta á svo
að hækka eða lækka eftir því sem
innkaup og flutningsgjald stígur
eða fellur. Sje verðlag þetta mið-
að við ásigkomulag það, sem var
fyrir hina snöggu og gífurlegu
hækkun sem varð nú fyrir skömmu
á vöru þessari, bæði að því er
snertir innkaup og flutningsgjald
hennar, þá er það engin furða, að
útlendur kolakaupmaður gangi að
slíkum kjörum, þó að hann þurfi
að greiða til landsjóðs 11 /2 kr. af
smálest hverri af því, sem selt er
innanlands, en 2^/2 kr. af því, sem
selt er til útlendinga. Því þau
kol, sem eflaust hjererátt við, nfl.
hin almennu skotsku »steam«-kol,
voru almennt seld hjer til útlend-
inga, flutt um borð í skip þeirra
og komin niður í kolabirgi þeirra,
fyrir 18—19 kr. smálestin, Eða í
landi, ókeypis heimflult og látin í
kolageymslu kaupanda, fyrir 3,20
kr. hvert skpd., eða 20 kr. smá-
lestin. Mismunurinn á að flytja
kolin fyrst í land og siðan að keyra
þau út um bæ og bera þau inn í
hús kaupanda, er lágt reiknað 2
kr. á smálestina, þar eð útlenda
kaupandanum oftast er afhent úr
kolaskipunum, nýkomnum með
farm sinn, og þannig enginn upp-
skipunarkostnaður, eða þá úr
»hulk«, sem litlu munar. Hinn
útlendi kolakaupmaður hefur þá
þannig í verðmismuninum nægan
afgang til að greiða landsjóði með.
Með öðrum orðum, hann liefur þá
fyrst og fremst sama ágóðann, sem
íslenski kaupmaðurinn hefur haft,
segjum 2 kr. á smálest, en þar að
auki hefur hann það fram yfir,
sem vinst við að hafa alla kola-
söluna á einni hendi. En það
hlýtur að vera ærið fje, þegar hann
getur keypt 80—100 þús. smálestir
í einu, og verðið, sem honum er
lagt til grundvallar, er aðeins hið
opinbera verðlag erlendis. Enn-
tremur gefur að skilja, að sá mað-
ur, sem einn hefur á liendi flutn-
ing svo mikilla kolabirgða til lands-
ins, hefur þar æði vítt svæði til að
græða mikið aukreitis, þareð hann
vafalaust getur samið um slíkan
flutning talsvert kostnaðarminni
en alment markaðsverðlag. Ef
hann svo notar sín eigin skip til
þessa augnamiðs, en þaðgeturvist
enginn bannað honum, þá virðist
ennfremur talsvert meiri hagnaður
þannig geta fallið honum í skaut.
En að fóðra útlent auðmagn á
þennan hátt, eru of mikil brjóst-
gæði af okkur fátæklingunum.
Það virðist hafa verið skoðun
milliþinganefndarinnar, þar eð hún
ekki sneri sjer fyrst til innlendra
kaupmanna, að þeim væri þetta
atriði um megn, að þeir mundu
hvergi nærri geta ráðið við svo
stór innkaup, og að þeir því siður
gætu látið í tje svo mikið trygg-
ingarfje, sem heimtað væri. Hing-
að til hafa þeir þó fullkomlega
getað fullnægt kröfum landsmanna
í þá átt, og það án þess að hafa
haft nokkurt einkasöluleyfi til að
styðjast við; — hafa þvert á móti
verið undirorpnir megnri samkepni
innbyrðis. Hjer leikur engin vafi
á, að ef hinum íslensku kaup-
mönnum hefði gefist tími og tæki-
færi, að þeim þá einnig hefði hepn-
ast að leysa þetta atriði jafn-vel af
hendi hjer eftir og hingað til. Ef
ekki öðruvísi, þá með innlendu
hlutafjelagi, sem innlendar peninga-
stofnanir vafalaust mundu hafa sjeð
sóma sinn í að hjálpa á laggirnar.
En ef þeim (innl. pen.stfn.) væri
ofvaxið að aðstoða fjelagsskap
þennan til fulls, mundi samt varla
þurfa að bera kvíðboga á því, að
nægt útlent fje mundi eigi fást lánað
í bili til reksturs slíkrar innlendrar
verslunar, ef fjelag það hefði við
jafngóðan einokunarsamning að
styðjast og hjer ræðir um.
Önnur hlið málsins er líka hið
síbreytilega verð, sem kolakaup-
maðurinn má hagnýta sjer, hafi
hækkunin staðið stuttan tíma og
nemi minst 1 shiliing á smálest.
Þetta hefði t. d. í vetur getað
numið ærnu stórfje fyrir Iandsbúa,
þar eð hækkun kola, frá bjrrjun
vetrar þar til nú, er frá 5—10 sh.
á smálest, eftir gæðum, og hækk-
flutningsgjalds frá 4—ð’/s sh. á
smál., eftir stærð skipa, eða alls
frá 8—13 kr. hækkun á smálest,
þannig, að kolin hjá slíkum kaup-
manni mundu nú að minsta kosti
eiga að kosta frá 28—36 kr. smál.
En núverandi verðlag hjá hjerlend-
um kaupmönnum er, fyrir bestu
kolin, 26 luónur, útflutt í skip
kaupenda. Þessi kol kostuðu hjá
sömu kaupmönnum, áður en hækk-
unin kom, 23 kr. smál., og nemur
því hækkunin aðeins 3 kr. á smál.
hjá þeim. Þetta kemur af því, að
kaupmenn lijer voru svo hepnir að
kaupa mest af þeim kolum, sem
þeir til þessa hafa selt, áður en
nokkur veruleg hækkun átti sjer
stað erlendis, og hafa þeir þannig
látið viðskiftavini sína njóta þessa.
Útlendi kolakaupm. mundi þar á
móti hafa leyfi, — sem liann óefað
mundi hagnýta sjer, — til að reita
þjóðina aukreitis fyrir 5 —10 kr. á
hverju kolatonni.
Ástæðurnar í vetur eru auðvitað
nokkuð sjerstakar, bæði hin snögga
hækkun kola erlendis, — vegna liins
almenna verkfalls á Bretlandi, er
lengi hefur yfir vofað, en nú er
komið í framkvæmd—og svo farm-
gjaldið, sem er sí-hækkandi nú
seinni hluta vetrar, af ástæðum,
sem hjer yrði of langt mál frá að
skýra. En dæmi þetta er hjer
tekið fram af því það oftar getur
átt sjer stað og skylda, að taka
það með til athugunar. Hið þriðja
atriði, sem samningur þessi, eftir
Lögrjettu-greininni að dæma, gefur
manni ástæðu til að stara á, er,
að verðlagið, sem lagt er til grund-
vallar, að eins er eitt, sem sje
minst 20 kr. En sala þeirra kola,
sem hjer augljóst er átt við, nfl.
hin ódý'ru skotsku, fer meirogmeir
þverrandi, ekki síst til innlendu
skipanna, þareð það er orðið þeim
fyllilega ljóst, eins og Englending-
um sjálfum, að bestu og hitamestu
kolin eru ætíð og verða hin ódýr-
ustu í notkuninni. Ef nú kemur
að því, að mest þurfi með af þess-
um betri og ódýrari kolum, hver
ábyrgist þá, að gæðin verði hin rjettu
og verðmunurinn líka? Þar er
einnig opið víðáttumikið svæði fyrir
gróðrabrall slungins útlends kola-
kaupmanns. Auðvitað gæti hugs-
ast, að girt væri fyrir slíka mögu-
leika í samningnum, en allar á-
stæður eru þó til að efa slíkt, því
til þess þyrftu nefndarmennirnir
að vera útfarnir kolakaupmenn
sjálfir, en það mun þó ekki vera
tilfellið. — Að einokunar-rjettinum
ekki verði misbeitt, er, í nefndum
blöðum, álitið, að girða megi fyrir
með skýrum og ströngum samn-
ingum, með tryggingarfje, sektum
o. s. frv. En efamál er, hvort þar
er rjetl álitið, því varla verður sá
samningur útbúinn, að ekki verði
einhver smuga í að smjúga og þá
oftast, þegar verst gegnir. Ekki
síst þar, sem eins er ástatt og hjer,
þar sem annar aðili eflaust er
kænn sjerfræðingur í þessari grein,
en það eru nefndarmennirnir varla,
hversu vel mentaðir og skjrnsamir
sem þeir að öðru leyli eru. Enda
sýna ofannefnd dæmi, ef rjett er
frá hermt í blöðunum, að hjer eru
slæmir agnúar á og óvíst, hvort
ekki verða þar fleiri, þegar öll at-
riðin eru kunn. Hörmangararnir
sælu í Kaupmannahöfn voru einnig
bundnir samningum, en ekki mun
þó íslensku þjóðinni hafa þótt þeir
of vel haldnir. Það er að skilja
á oft nefndum greinum, að þjóðin
muni eiga hægra með að kyngja
einokunarbralli nútímans af því
að mismunurinn fyr og nú er sá,
að þá rann alt gjaldið eða mútu-
fjeð, eða livað sem á að kalla
það, í sjóð liins erlenda einveldis-
konungs, en nú verður það að eins
notað til að breiða yfir bresti
aumingja landssjóðsins.
En gætum nú betur að — bvað
er unnið og hvað er mist? Annars
vegar fáum við talsvert fje í pottinn.
Hins vegar getum við svo ósköp
vel fengið þetta sama fje á ann-
an hátt, án þess að ofurselja
verslun landsins í hendur útlends
auðvalds. Og samhliða búum við til
þrepskjöld gegn því, að hin unga
oguppvaxandi kynslóð geti þrifist og
dafnað eins og ef óbundið væri.
Og við stuðlum enn fremur að því,
að aðal-ágóðinn af allri þeirri
verslun, sem þannig er bundin, fari
oss á mis, en í vasa útlendinga, sem
vjer erum að öllu óskuldbundnir.
Skyldi ekki vera hægt að velja
einhverja betri leið hjer en nú
virðist vera mest tilhneiging til,
altjend hjá fjármálanefndinni, er
sýnist vera þeirrar skoðunar, að
þetta sje besti vegurinn, til að jafna
þörfina með ?
Af dæmum þeim, sem að framan
eru tekin, má sjá, að jafnvel inn-
lendi kaupmaðurinn gæti greitt
landssjóði sama gjald af sama
grundvallarYerði, sem lijer er átt
við, nefnil. minst 20 kr. á bestu
höfnum landsins, án þess að skerða
þann ágóða, sem hann hingað til
hefur haft af versluninni, með
öðrum orðum, greitt landsstjórn-
inni sama gjaldið í toll og einok-
unar-kaupmanninum er gert að
skyldu. Annað mál er það, hvort
rjett er, að leggja þetta gjald á kol.
En ef endilega þarf að skatta þessa
YÖrutegund, þá virðist ólíku rjettara
blátt áfram að leggja þann toll á
hana — og hafa svo verslunina fría
og frjálsa eftir sem áður, lieldur
en að selja útlendingum rjettindin
í hendur, og fá þó ekki meir í
staðinn — meira að segja talsvert
minna, þareð útlendingurinn, eftir
því sem á Lögrjettu er að skilja,
á að vera laus við öll opinber gjöld.
Ólik virðist eiga að vera meðferðin
á honum og hinni innlendu kaup-
mannastjett. Hann er losaður við
öll gjöld, en fær rjettindin. Inn-
lendi kaupmaðurinn missir rjett-
indin, en verður að bera allar þær
kvaðir og gjöld, sem á hann kunna
að verða lögð til allra landsins
þarfa, meðan honum endist aldur
til. Afsökun eina verður manni
starsýnt á, í nefndri ísafoldargrein,
sem sje að hagnaðurinn af þessari
verslun sje svo lítilfjörlegur fyrir
íslenska kaupmannastjett, að lítils
sje í mist, þó hún sje tekin frá
henni. En gáum snöggvast að,
hvers ígildi hún er. Salan er nú
sem stendur líklega minst 80 þús.
smál. í ár, en hvað hún mundi
liækka í þau 25 ár, sem einokun-
arleyfið að Iíkindum mun eiga að
gilda, er varla hægt að giska á.
Ef dæma ætti eftir þeim framför-
um, er síðari árin hafa haft í för
með sjer, þá mun varla um of
ætlað, að salan, að þessum tíma
loknum, muni verða að minsta
kosti 5 sinnum meiri. En tökum
bara það dæmi, að það til upp-
jafnaðar mundi verða 150 þús.
smál. á ári, og setjum sem svo, að
arðurinn hjá innlenda kaupmann-
inum væri mjög lítill, að eins Ú/2
kr. á smál. til uppjafnaðar, þá
verða það þó 225 þús. króna ár-
legar tekjur fyrir íslensku verslun-
arstjettina, eða í 25 ár 5625000 kr.
án þess þó að nokkrir vextir sjeu
reiknaðir. Það er laglegur lítill
skildingur, sem tekinn er burt frá
innlendu verslunarstjettinni.
Áðurnefndar árstekjur af kola-
versluninni, 225 þús. kr., er full-
nægjandi til að fæða árlega um
50—60 fjölskyldur með sómasam-
legu lífi og gjaldþoli til opinberra
mála. Ætli það væri ekki fóstur-
jörðinni meiri sómi, að framleiða
slíka blessun, en að kasta fje
þessu á glæ í hina útlendu hít.
Lögrjettugreinin talar um, að eng-
inn innlendur maður, sem nú hafi
kolasölu að aðal-starfi, muni þurfa
að kviða því, að verða fyrir at-
vinnumissi, þó kolasalan verði
þannig bundin, og hafi þeir þó
engan lagalegan rjett til nokkurrar
verndar á atvinnu sinni gagnvart
hag og heill landsins, þ. e. s.
þeir hafa engan rjett, nema þann,
sem lögin veita þeim. Ólíklegt er,
að »Fjallkonan fríða« sje sonum
sínum svo hörð, að þeir megi
engrar verndar af henni vænta
annarar en þeirrar, er hinn strangi