Lögrétta - 24.04.1912, Síða 1

Aígreiðslu- or innheimtum.:
ARiNBJ. SVEINBJARNARSON.
Ijftutííiveu 41.
Talsími 74
Rits tjó ri:
F’ORSTEINN 6ÍSLAS0N
Pingholtsstræti 17.
Trtlsimi 178.
M 22-
Reykjavík 34. apríl 1913.
VII. ár
f
Vilhjálmur Bjarnarson
á Rauðará.
Hann andaðist síðastliðna
mánud.nótt eftir langvarandi
legu, 66 ára gamall, fæddur
24. jan. 1846 á Eyjardalsá
í Bárðardal. Foreldrar hans
voru Björn Halldórsson, síð-
ar prófastur í Laufási, og Sig-
ríður Einarsdóttir frá Saltvík
áTjörnesi. BróðirVilhjálmser
Þórhallur Bjarnarson biskup.
Vilhjálmur ólst fyrst upp
hjá afa sínum, síra Halldóri
Bjarnarsyni á Eyjardalsá, og
síðar á Sauðanesi, en eftir
það hjá foreldrum sínum, er þau höfðu flutst að Laufasi. I æsku lærði
Vilhjálmur trjesmíðar hjá Tryggva Gunnarssyni síðar bankastjóra, er þá
bjó á Hallgilsstöðum í Fnjóskadal. Var svo áriangt í Khöfn og lærði þar
málaraiðn. Fjekst hann við smíðar á vetrum, en stóð fyrir búi foreldra
sinna á sumrin.
1872 kvæntist Vilhjálmur Sigríði Þorláksdóttur prests á Skútustöðum.
5 árum síðar reistu þau bú í Kaupangri í Eyjaflrði. Þá jörð hafði síra
Björn keypt fyrir 2400 ríkisdali, og þótti það þá mikið jarðarverð. Vil-
hjálmur bygði upp í Kaupangri og vann þar mikið, en vatnaágangur skemdi
þar jarðabótaverk hans.
Vorið 1893 keypti hann Rauðará af Schierbeck landlækni og hefur
búið þar síðan. Hann hefur stækkað landareignina mikið með viðbótar-
kaupum og sljettað og ræktað stór svæði. Einnig bygt þar upp, og er
mjög myndarlega frá öllu gengið, bæði bygging og jarðabótum. Síðari
árin hefur Þorlákur sonur hans verið fyrir búinu. Eldri sonur hans er Hall-
dór skólastjóri á Hvanneyri. Dóttir hans, Laufey, er kennari hjer í Reykja-
vík, en önnur dóttir hans, Þóra, er gift Stefáni bónda Jónssyni á Munka-
þverá í Eyjafirði.
Vilhjálmur var dugnaðarmaður mikill. Meðan hann var nyrðra hafði
hann á hendi ýms störf fyrir sveitarfjelag sitt. En þó dró hann sig altaf
sem mest í hlje frá afskiftum almennra mála. Mynd af Vilhjálmi og nán-
ari lýsing á honum og starfsemi hans var fyrir nokkrum árum í Óðni.
Nýjar horfur.
Allir hafa heyrt talað um allsherjar-
íþróttamótið, sem efnt er til f Stokk-
hólmi í sumar, sem kemur. Þangað
sækja íþróttamenn úr öllum ríkjum
veraldar. Hver íþróttaflokkur geng-
ur þar fram á völlinn undir ríkis-
merki sínu. Þangað fara íslenskir
íþróttamenn, en þeir geta ekki
gengið undir íslenskum fána, ís-
lensku ríkismerki, af því að ísland
er ekki sjerstakt ríki; það er bara
hluti af danska ríkinu.
Jeg man þá tíð, árið 1907, þegar
þingið var að koma sjer saman um
menn í millilandanefndina, þá voru
þeir mjög fáir, sem gerðu sjer nokkr-
ar verulegar vonir um góðan árang-
ur; allflestir hugðu að sendiförin mundi
verða árangurslítil eða jafnvel allsendís
árangurslaus1).
Árangurinn, uppkastið fræga, var
því langt fram yfir allar þær vonir,
sem menn höfðll gert sjer.
En mikið vill meira. Af því að
svona mikið hafði á unnist, hjeldu
nú margir að alt lægi laust fyrir okkur
hjá Dönum. Ut af því spunnust þræt-
ur og æsingar og illindi. Menn gerðu
þá úlfalda úr hverri mýflugu; hver
smábrestur á Uppkastinu varð að
gínandi gjá milli flokkanna, og oft
fanst þeim ginnungagap milli skoð-
ana sinna, þó bilið væri í verunni
varla meira en milli vina í sessi.
1) Mjer er þetta manna kunnugast og
í ljósu minni. Þingflokkarnir (1907) áttu
í löngu stappi um nefndarkosninguna, og
var lengi ekki annað sýnna, en að minni-
hluta-menn myndu skerast úr leik. Það
lenti þá á mjer, að bera friðarorð milli
flokkanna, og mjer hefur verið kent um
það, að samningar tókust að lokum á þann
hátt, að minni hlutinn kom 3 mönnum (
nefndina. G. B.
Andstæðingar Uppkastsins urðu
yfirsterkari 1908. En þeir gengu
fljótt úr skugga um það, að Danir
mundu aldrei samsinna þeim frekustu
kröfum, sem þá voru uppi
Þar við sat. Sjálfstæðismálið var
nú komið í sjálfheldu, og þar situr
það enn. Þess vegna geta ekki
íþróttamennirnir okkar gengið undir
íslenskum fána inn á alheimsmótið í
Stokkhólmi. ísland er ekki enn komið
í ríkja tölu; það er enn hálf-sjálfstæð-
ur hluti danska ríkisins.
Þetta er tnergurinn málsins I'að
er mergur sjálfstæðismálsins, að
gera þjóðina fullveðja, koma lantl-
inu í tölu ríkjanna, fá að það
verði frjálst og sjálfstætt ríki.
Og um þetta meginatriði máls-
ins liafa allir flokkar verið sam-
mála að undanförnu; en samt hafa
þeir ónýtt málið með látlausu rifrildi
um orðamerkingar og ýms aukaatriði,
sem miklu tninnu skifta.
Fjandsamlegir flokkadrættir um
sjálfstæðismál þjóðarinnar etu á við
borgarastríð. Hverju þjóðarmáli er
mein að því, að verða flokksmál,
verða keppikefli og fjandskaparefni
milli andvígra stjórnmálaflokka. En
þá tekur út yfir, ef svona er farið
með sjálfstæðismái þjóðarinnar; þá
getur meinið hæglega orðið banvænt.
Þessi innanlandsófriður út af sjálf-
stæðismálinu hefur líka bakað þjóð-
inni mikið og margs konar tjón á
undanförnum árum. Sú þjóð, sem
er sjálfri sjer sundurþykk, missir traust
á sjer í viðskiftum sínum við aðrar
þjóðir, og alt álit á henni rýrnar. A
þessu höfum við fengið að kenna.
Og þá er hitt ekki betra, að þessar
illdeilur hafa dregið hugi manna frá
öðrum nauðsynjamálum, tafið fjölda-
marga dugandismenn frá allri nyt-
samri þjóðarstarfsemi, gleypt þá með
húð og hári.
Þetta eru nú flestir farnir að sjá.
Menn eru farnir að átta sig á því í
öllum flokkum, að sómi og gagn
þjóðarinnar er í veði, ef þær haldast
þessar látlausu innanlandsilldcilur um
sjálfstæðismálið.
Það eru því gleðileg tíðindi, að
nú liafa nokkrir málsmetandi menn
úr öllum flokkum tekið það fyrir, að
hittast að máli, freista þess, hvort
ekki mundi unt að gera enda á deil-
unum og taka einhverja þá nýja
stefnu í sjálfstæðismálinu, sem sje
vænleg til þess, að fá fylgi allrar
þjóðarinnar, og gangi þó í þá átt, er
væntanlega geti leitt til samkomu-
lags okkar í milli og Dana.
Þessir fáu menn hafa haft það eitt
fyrir augum, hvað þjóðinni muni vera
fyrir bestu.
Og þess vegna hafa þeir orðið á
eitt mál sáttir.
Það eru gleðitíðindin, og þau hafa
önnur blöð þegar fært í frásagnir,
bæði „ísafold", „Reykjavík" og „Ing-
ólfur".
En hvað er það þá, sem þeir hafa
komið sjer saman umf
Jeg hef heyrt á tal þessara fáu
manna og skal nú skýra satt og rjett
frá því, hvar komið er.
Þeim kom öllum saman um, að
það hljóti að vera höfuðmarkiiiiðið
og aðalatriðið, að fá því framgengt
að ísland yerði frjálst og sjálf-
stætt ríki. Þetta er ekki nýtt. Um
það hafa allir flokkar verið sammála
undanfarin ár, en því miður hefur
það oft viljað gleymast, að einmitt
þetta er mergurinn málsins.
I öðru lagi urðu þessir menn ásáttir
um nýja stefnu viðvíkjandi sam-
bandinu milli þess íslenska og
þess danska ríkis; telja þeir þá
stefnu fyllilega sainboðna íslandi,
sem sjálfstæðii ríki, en ætla þó
að lnín muni eflaust geta leitt
til góðs samkomulags við Dani.
Það er því ekki hægt að segja, eins
°g „Ingólfur" gefur hálfvegis í skyn,
að þeir sjálfstæðismenn, sem við þetta
eru riðnir, hafi dregið úr sjálfstæðis-
kröfunum. Hins vegar er hjer aftur
lagt út á þá leið, sem Heimastjórn-
armenn hafa jafnan talið þá einu
færu, samninga- og samkomulags
leiðina, svo að ekki heldur þeim
verður brugðið um sinnaskifti.
Lengra er nú ekki komið. Og
menn verða vel að gá að þvf, að
hjcr er ekki uin annað að ræða
en sátt og samkoniulag milli fárra
manna úr öllum flokkuin um sam-
bandsmálið1).
En það má telja víst, að þjóðin
fagni þessum tíðindum og óski einskis
1) Engin önnur mál hafa komið til tals,
t. d. hvorki aðflutningsbannið eða skatta-
málin, eins og sumir halda.
Frumvarp til laga
um
einkarjett og einkaleyfi til kolasölu á íslandi.
1. gr.
Frá 1. janúar 1913 áskilur landið sjer fyrst um sinn einkarjelt til kola-
sölu á íslandi og í landhelgi við ísland. Er því öllum, bæði einstökum mönn-
um og fjelögum, bannað að flytja kol til íslands, eða að geyma, selja, af-
lienda eða á annan hátt úthluta kolum í landhelgi sdð ísland, nema samkvæmt
því, er lög þessi leyfa.
Ráðherra íslands veitist heimild til þess, að gera samning við kola-
námufjelagið N. N. um einkaleyfi til kolasölu hjer á landi og hjer við land
með eptirfarandi nánari skilyrðum.
2. gr.
Kolanámufjelaginu N. N. veitist einkaleyfi til að llytja inn kol til ís-
lands, og verzla með þau þar og í landhelgi við ísland. Þó er dönsku flota-
málastjórninni heimilt að flytja inn kol, sem eingöngu eru ætluð dönskum
herskipum og varðskipum. Svo er og þeim, sem keypt hafa kol aí leyfishafa
hjer í landi, heimilt að selja þau aptur lil notknnar í landinu eða á innlend-
um skipnm. Loks leyfist og innlendnm gasstöðvum að selja í landinu kokes,
er þær hafa framleitt, sbr. einnig 16. gr.
3. gr.
Leyfishafi skal vera skyldur til að hafa nægar birgðir af kolum þeim,
sem nefnd eru í 4. gr. þessara laga og þar eru kölluð »almenn kol«, á þeim
stöðum, sem tilgreindir eru í 5. gr. Nsegð birgðanna miðast við kolaeyðsl-
una árið áður, hafi hún hvorki verið óvenjulega mikil eða lítil, en ei'
fyrirsjáanlegt er, að kolaeyðslan hljóti að verða meiri á einhverjum stað
vegna nýrra eða aukinna atvinnufyrirtækja, þá er einkasali skyldur til að hafa
birgðirnar að því skapi meiri. Skal hann sjerstaklega birgja þær hafnir upp
á haustin, svo að nægi fram á næsta sumar, sem hættast er við, að tepzt geti
sigling til af ís, og má hann kjósa um það, að flytja allar birgðirnar tíl hverrar
hafnar í einni ferð eða fleirum.
4. gr.
Kol þau, sem leyfishafi flytur til íslands, og hefur þar venjulega til
sölu, (»almenn kol«), skulu vera Rosstyn Hartley kol, eða önnur kol jöfn þeim
að gæðum, svo sem East Lothian Ordinary eða Lochgelly. Auk þess skal
hann flytja inn aðrar kolategundir, sem menn kunna að fala hjá honum.
Smíðakol er honum skylt að hafa til sölu, en rjett er að hlutaðeigendur tilkynni
leyfishafa, hve mikil smíðakol muni þurfa á hverjum sölustað, og verður þessi
tilkynning að vera komin á skrifstofu leyfishafa í Reykjavík 1. júlí ár hvert.
Innan sama tímamarks verða að vera þangað komnar pantanir á kokes, an-
thracite kolum og hverjum öðrum kolategundum, sem menn vilja fala sjerstak-
lega, og senda þarf ásamt hinum almennu kolum. Öll kol, er hann lætur af
liendi, eiga að vera sálduð (hörpuð), nema smíðakol og sjerstök gaskol.
5. gr.
Söluverð á »almennum kolum« skal vera fast ákveðið til manna, sem
búsettir eru í landinu sjálfu. til innlendra skrásettra fiskiskipa, póst- og mann-
íiutningaskipa, sem sigla eptir föstum ferðaáætlunum. Yerð það, sem tilgreint
er við hvern sölustað í þessari grein, skal leggja til grundvallar fyrir söluverði
kolanna eptirleiðis. Þetta verð má aldrei vera hærra, þegar innkaupsverð á
»almennum kolum«, fluttum ókeypis á skip á sölustaðnum í Skotlandi, er
eigi hærra en það var um miðjan júlí 1911, og flutningsgjaldið er eigi hærra
en það var þá.
Sölustaðirnir eru:
1. f 1 o k k u 1
1. í Reykjavik ......................
2. í Viðey ..........................
3. Á ísafirði........................
4. - Hesteyri (Gimli)................
5. - Siglufirði......................
6. - Akureyri........................
7. - Seyðisfirði ....................
8. - Mjóafirði.......................
9. - Eskifirði.......................
10. - Norðfirði.......................
11. - Fáskrúðsfirði...................
12. í Hafnarfirði.....................
2. f 1 o k k u 1
1. Á Patreksfirði....................
2. - Arnaifirði:.....................
Bíldudal........................
3. - Dýrafirði: .....................
20 kr. tonnið
(1000 kg.).
21 kr. tonnið