Lögrétta - 12.12.1912, Blaðsíða 2

234
L0GRJETTA
50 strangar
af svuntu.- og kjólataui verða seldir
með og- undir innkaupsverði
til Jóla.
Sturla Jónsson.
Þessi mynd er frá Konstantínópel og tekin eftir að kóleran kom
þar upp nú í stríðinu. Hún var Tyrkjum auðvitað hin versta sending of-
an á aðrar raunir þeirra nú. í Konstantínópel er líka fremur en víðast
annarstaðar jarðvegir fyrir slíkar sóttir, heilbrigðismálastjórn mjög bágbor-
in og borgin sögð óhreinlegri en nokkur önnur stórborg í Norðurálfu. Ung-
tyrkir reyndu að kippa þessu að sumu leyti í lag þann tíma, sem þeir höfðu þar
yfiráðin. Þeir útrýmdu að miklu leyti villihundunum, sem áður fóru í stórhóp-
um þar um göturnar og gerðu umferð þar hættulega eftir að dimma tók
á kvöldin. En hundahóparnir fóru um göturnar til þess að tína upp alt
ætilegt, sem út var fleygt úr húsunum, og sú hreingerning, sem þeir og
hrægammarnir gerðu á nóttunum kring um húsin, var látin nægja. Gamm-
arnir róta á hverri nótt í götusorpinu, og þeir hafa verið kallaðir heilbrigðis-
verðir borgarinnar. En nú, þegar kóleran kom, var farið að hreinsa
göturnar með vatni og er sagt, að það sje nýlunda, sem aldrei hafi áður
sjest í Konstantínópel.
Vefnaðarvara,
bæjarins stærstu birgðir. Hvergi ódýrari nje betri.
Gefið þessu gaum fyrir Jólin.
Sturla Jónsson.
Lögrjett a kemur át á hverjutn mið-
vikudegi og auk aukablöð viö og við,
minst 60 blöð als a ári. Verð: 4 kr. árg.
Islandí. eriendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Þá er vagnfær vegur er kominn
alla leið milli Hvalfjarðar og Borgar-
ness og endastöð brautarinnar við
Hvalfjörð orðin jafntíður viðkomu-
staður eymskips eins og Borgarnes,
breytist margt til bóta í Borgarfjarð-
arsýslu. Mýrasýsla hefði einnig hag
af því. Og bæði þessi hjeruð eru
þess verð, að þeim sje sómi sýndur.
En jeg ræði nú einkum um Brgfj.
Eins og áður er sagt, leiðir af því
myndun sveitabrauta ogheimilabrauta,
notkun vagna, framför í jarðrækt og
öllum búnaði, verslunin lagast, og
þar af leiðandi eykst velmegun hjer-
aðsbúa. Vera má einnig, að farið
yrði að nota önnur gæði, sem nú
eru lítt eða ekki notuð, t. d. vatns-
öfl, fegurð og heilnaimi hjeraðsins.
Fyrir utan vatnsöfl þau, er jef hef
áður nefnt við Hvalfjörð, má nefna
2 ^fossa í Laxá í Brgfjs., nærri fyr-
nefndum brautum og stutt frá Hval-
firði. Berjadalsá gæti lfklega lýst
upp Akranes (Skagann m. m.). Hana
mun einnig mega nota sem drykkjar-
vatn fyrir Skagann og til áveitu á
flóann beggja megin hennar, Garða-
flóa og Ásflóa.
Annars er lítið um nýtilegt áveitu-
vatn á löndin kringum Akrafjall, en
víða er þar mjög vel fallið til garð-
yrkju og túnræktar, með nokkurri
uppþurkun. Sumstaðar eru þar mjög
grasgefnir vellismóar, t. d. hjá Arkar-
læk o. v., sem bíða eftir plógnum.
Akranes má heita umflotið. Á
eiðinu, sem tengir það við megin-
land, eru tvö vötn, með mjóum rima
á milli, og falla ár sín í hvora átt
úr þeim: Kalmansá í Hvalfjörð úr
Hólmavatni, en Aurriðaá (rjett nefnd
á landmynd G. S) úr Eiðisvatni í
Grunnuvoga. Vötn þessi o. fl. tjarnir
á eiðinu eru vel fallin til æðarvarps-
ræktar, í hólmum (mætti búa til fleiri)
og töngum (afgirtum) við vötnin.
í Leirársveit og Mela er graslendi
mikið. Þar mætti nota smáárnar,
Geldingaá og einkum Leirá, til áveitu
beggja megin meira en enn er gert.
Þar eru einnig vfða túnaefni stór.
Þar eru tveir skógarblettir: Fiski-
lækjaskógur og Hafnar.
Lfklegt er að Laxá megi nota til
áveitu með því að taka hana upp
hjá Svarfhóli í Svínadal og leiða
með hálsinum. Gæti hún þá flætt
ýfir engi Svarfhóls, Hurðarbaks og
hin miklu mýrarflæmi 6—7 jarða
Vestart og sunnan Miðfellsmúla. Það
væri talsvert verk, en mikið land að
bæta.
í Svínadal eru 3 vötn í röð, með
stuttum ási á milli. Hlíðar dalsins
eru víða skógi vaxnar á báða vegu
við vötnin, og er Vatnaskógur veru-
legastur. Hann er í Saurbæjarlandi.
Mundi hann fljótt vaxa, ef friðaður
væri. Er sagt, að núverandi prestur
í Saurbæ hafi mikinn hug á því, og
sje fús að gefa eftir skóginn endur-
gjaldslaust, ef einhver þjóðleg stofn-
un vildi kosta til girðingar um hann.
Jðrðin á talsvert skóglendi annað,
bæði um Saurbæjarhlíð og um hinn
lága háls, enda líklegt að Vatna-
skógur yrði ekki girtur allur í einu.
Kæmi þar vegur, væri hentugast að
friða skóginn milli hans og vatnsins,
því vegurinn yrði nokkuð ofarlega í
hifðinni.
A Draghálsi, efsta bæ í dalnum,
líggja engjar vel við áveitu úr Graf-
ardalsá.
Mestur hluti Skorradals er undir-
lendislaus. Hið langa og fagra Skorra-
dalsvatn liggur þar að hlíðum, sem
á báða vegu eru skógi vaxnar, lag-
legum vfða, eftir því sem gerist á
landi hjer. Fyrir ofan vatnið er all-
mikið engi, er tilheyrir jörðinni Fitj-
um, og liggur það vel til áveitu úr
Fitjaá. Skorradalur og Svínadalur eru
hinir fegurstu og í alla staði ákjós-
anlegustu sumarbústaðir fyrir kaup-
staðabúa, er efni hafa á slíku — þeg-
ar samgöngurnar eru komnar í gott
lag. Þar eru skógarnir, með hinni
unaðslegu og heilnæmu angan og
öllu íslensku jurtaskrauti. Þar eru
vötnin til skemtisiglinga og silungs-
veiða. Og Skorradalsvatn er svo
stórt, að við það gætu margir sumar-
skálar eða tjöld staðið, og þá borg-
aði sig að hafa þar bifbát til flutn-
inga á sumrum. Sumarbústaðirnir
veittu bændum auðsóttan markað
fyrir afurðir sfnar.
Með gufubát og vagnflutningi er
dagleið frá Reykjavík til Skorradals-
vatns; nokkru styttra í Svínadal.
Mestur hluti Andakílshrepps á
greiða sjóleið og vatna til Borgar-
ness. En heimabrautir vagnfærar
vantar þar, eins og víðar.
Það hefur lengi vakað fyrir mjer,
að ef samgöngurnar yrðu greiðari,
væri líklegt að farið yrði að nota
að einhverju Ieyti hið mikla afl, hita-
magn og heilsumeðal (gufuböð), sem
felst í hinum mörgu og miklu hver-
um og Iaugum í Nyrðra-Reykjadal
(Reykholtsdal). Sumir af hverunum
þar eru „metfje", ef menn aðeins
kynnu rjett að meta þá og hagnýta til
fulls. Nútíðarmenn vorir hafa í því
efni enn naumast náð Snorra Sturlu-
syni. Sumstaðar eru ágætis túnefni
og sáðreita, er liggja lægra en hver-
irnir, er gera mætti að óbrigðulum
vermireitum, með því að veita heita
vatninu í holræsum eða pípum neðan-
jarðar um landið. Lfklegt er að nota
mætti suma hverina til hitunar og
jafnvel suðu og lýsingar í húsum, er
stæðu hentuglega við þá. Miklu er
kostað til gufubaðstaða hjá öðrum
þjóðum. En hjer býður náttúran
fram meðalið.
Ekki er þessar athugasemdir svo
að skilja, að Borgfirðingar sjeu eftir-
bátar annara landsmanna í búskap
og framkvæmdum yfir höfuð. En
mjer þykir þó helst til seint sækjast
umbætur á samgöngunum þar. Ef
engin leið er til að fá styrk af al-
mannafje, eða tregða á því, dugar
ekki að bíða eftir því, Þá verður
sýslan og sveitirnar að vinna að þvf,
lítið eitt á ári, þar til verkinu er svo
í horf komið, að notast megi við
vagna á sumrin og sleða á vetrum.
Ef slíkur áhugi sýnir sig, er síður
synjað þjóðfjárstyrks, þar sem um
þjóðveg er að ræða.
Vagnanotkun er enn ekki almenn
í Borgarfirði, vegna þess að þar vant-
ar veg til sjávar eða kauptúna. En
vagnanotkun til aðdrátta og heima
fyrir eykur stórum framkvæmdir
bænda og bætir búskapinn.
Mönnum er nauðsynlegt að setja
sjer hátt takmark og leggja alla
krafta fram til að ná því.
B. B.‘
Smávegis frá StoMólmi.
Eftir A.
II.
Á ferli um Stokkhólm.
Jeg er ekkert sjerlega hrifinn af
orðinu „stórborg". Það eru smáblett-
ir hjer og hvar á hnettinum, þar
sem mennirnir hafa hrúgast saman
hverir öðrum til armæðu og þrengsla.
Hvervetna fyrir auganu er steinn, stein-
lagðar götur og meðfram þeim sam-
feldur steinveggur húsaraðanna, skor-
inn sundur hjer og hvar af þvergöt-
um og alsettur ofursmáum götum,
sem við nefnum dyr og glugga.
Veggir sumra húsanna hafa ef til
vill einhverja sjerstaka gerð, sem
kostað hefur eigandann mikið að fá
gerða og sumir menn dást að en all-
flestir sjá aldrei. Og innan um þess-
ar steinborgir iðar mannamergðin og
alt það, sem henni er fylgjandi, við-
bjóðslegt og unaðslegt, ljótt og fag-
urt, ílt og gott.
Þessir manngrúablettir hafa flestir
það sameiginlegt að vera að ytra út-
liti ekkert annað en götur og hús,
eilíflega hjúpað reyk og svælu, sem
mennirnir eru orðnir svo vanir, að
þeir eru löngu hættir að sjá að það
sje nokkur óþverri. Höfuðeinkenni
stórborganna yfirleitt er sem sje til-
breytingarleysið að ytra útliti.
Stokkhólmur getur kallast stórborg,
að minsta kosti á okkar máli: íbú-
ar kvað vera eitthvað á fjórða
hundrað þúsund, eða um ferfalt fleiri
en íbúar íslands. En þetta fyrnefnda
einkenni á hann ekki sameinilegt
með öðrum stórborgum. Legu hans
er svo háttað, að hvervetna verður
nýtt fyrir auganu. Við verðum því
að reyna að sjá Stokkhólm dálítið
betur. Frá Skipahólmanum er auð-
vitað ekki auðið að sjá nema lítinn
hluta hans.
Ó, að okkur væri nú leyft að
berast f loftinu ofurlitla stund, á
þægilegri flugvjel eða fuglavængjuml
Þá þætti okkur lfklega tilkomuminst
að sjá húsaþökin og reykkáfana upp
úr þeim. En við myndum sjá hvern-
ig Lögurinn goðhelgi faðmar klett-
óttu hólmana nærri því frammi við
Eystrasalt. Og goðhelg vernd fylg-
ir armlögum hans, því hólmarnir eru
hvervetna þaktir ýmist húsum og
mannvirkjum eða skógi, nema þar
sem berri klöppinni skýtur fram.
Og hólmana, legu þeirra og lögun,
mundum við þá sjá, fljótlega og
ljóslega. Og jeg mundi telja upp
fyrir þjer nöfn þeirra: þarna er
Kóngshólmurinn með húsaþyrping-
una á annari hliðinni á sjer — mesta
furða að hann skuli ekki hallast —,
þarna er Straumsborg og þarna Heil-
agsandahólmurinn, bæði óskabörn
Norðurstraums, þarna er Riddarahólm-
urinn og þarna, „Stokkhólmur". Á
aðra hlið okkar er Södermalm hinn
klettótti og á hina Norr- og Öster-
malm. Ef við komumst dálftið hátt
upp, sjáum við að „málmarnin" eru
einnig hólmar.
Og við líðum áfram yfir Norður-
straumi og með honum. Og nú
sjáum við betur Skipahólmann og
fyrir framan hann og utan Kastell-
hólmann. Þá verður Nýbrúvíkin fyr-
ir okkur, en hinumegin við hana
kemur „Djurgárden". Örmjótt sund
skilur hann frá Östermalm og er
nann því einnig hólmur. Og ef
við vildum, gætum við liðið áfram
og sjeð hvern hólmann eftir annan.
Þeir eru fagrir, jafnvel æfintýralegir,
ekki síst þegar út í skerjaklasann
kemur.
Nei, við megum ekki hugsa til
þess arna. Við verðum að halda
okkur við jörðina. Við skulum þá
rölta dálítið um göturnar og sjá það,
sem fyrir okkur verður þar.
Við hefjum göngu okkar þar sem
borgin nær lengst í norðvestur, við
endann á Karlbergsveginum. Hjer
eru áreiðanlega takmörk borgarinnar
á þessa hlið, og þau dálítið einkenni-
leg. Þessi borgarhluti er yngstur
allra; hún hefur vaxið hingaðeftir
þangað til við tók bakki, sem segir:
hingað og ekki Iengral Hann er
nokkrar mannhæðir þar sem hann
er hæstur, nú orðinn ofurlítið hallur
steinveggur, vel hlaðinn.
Fyrir utan hann tekur við skógur,
Karlbergsparken.
Við göngum svo áfram á bakk-
anum, sjáum Klöruvík og Kongs-
hólmann hinumegin við hana, til þess
er við komum á vegamót í nánd við
Vasagarðinn. Hjer er heljarmikil
járnbrú yfir Klöruvík á eina hönd,
á aðra er Þórsgata, og á þriðju
hönd (ef hún væri til) Óðinsgata.
Eftir henni skulum við ganga I hún
er breið og mikil og dálítið klykkj-
ótt, þ. e. a. s. upp og niður, vegna
mishæðanna.
Við göngum lengi, lengi, eins og
í æfintýrunum, hirðum ekkert um
allar þvergöturnar, þangað til við
komum — nei, jeg verð að benda
þjer á hæð eina, er við sjáum hjer
á vinstri hönd; hún ber nafnið „Vana
díslunden"; hver veit nema við get-
um litið þangað síðar — þangað til
við komum á endann á Birgis jarls
götu. Hún er einnig breið og tígu-
leg eins og Óðinsgata, liggur eftir
dálítilli lægð, sem skilur að Öster-
malm og Norrmalm. Á hægri hönd,
þ. e. á Norrmalmen, getum við sjeð
allmarga Bakarastíga. Þar er sem
sje dálítill hryggur, sem veldur þess-
um þægilegu óþægindum. Á einum
stað hafa menn gert göng í gegnum
hann til þess að þurfa ekki að klifa
yfir; 2 aura kostar að nota þau í
hvert skifti.
Við verðum að staðnæmast dálft-
ið í Humligarðinum, sem kemur
brátt á vinstri hönd okkar. Þar
stendur konunglega bókasafnið, reisu-
Iegt hús og viðfeldið, hefur eins og
dregið sig út úr glaumnum inn á
fagran grasvöll með háreistum trjám
alt 1 kring. Þar unir það þugult,
eins og þrungið af mannaviti.
Humlagarðurinn er allstór, vel
ræktaður að trjám og skemtilega
hólóttur. Af myndum, sem þar eru,
má nefna fræðimanninn Linné, blóma-
konunginn, enda eru unaðslegir
blómabeðir ræktaðir í kring um
hann.
Þegar við komum upp úr Humli-
garðinum, getum við sjeð annan turn-
inn á Stadion, sem er kippkorn frá,
úti við Valhallavágen.
Svo komumst við niður að Nýbrú-
víkinni. Konunglega sjónleikahúsið
starir þar fram á víkina; það er yngst
og veglegast leikhúsanna. Þar verð-
ur Fjalla-Eyvindur leikinn í vetur
einhvern tíma.
Meðfram víkinni liggur viðhafnar-
mesta gata borgarinnar, Strandveg-
urinn, með skrauthýsin á aðra hönd
og einkennilega röð af hásigldum
viðarflutningaskútum á hina. Lengra
í burtu sjáum við Djurgárden; við
skulum skoða hann betur síðar. Og
á aðra hönd sjáum við aftur Skipa-
hólmann og Kastellhólmann.
Ef við göngum nú kippkorn til
hægri, komum við inn í „Kungs-
trádgárden" sem svo er nefndur.
Hann hefur sjerstaklega fagra blóma-
beði, sem jeg vildi dvelja ofurlítið
við til þess að sýna þjer sfðar. í
þetta sinn staðnæmumst við ekki,
heldur höldum áfram um hann, yfir
Gústafs Adolfs borg, inn á Norðurbrú.
Auðvitað er það ávalt hressandi
að koma á hana og líta í kring um
sig þar. En við höldum áfram inn
í „Vesterlángsgatan". Hjer er ekk-
ert að sjá nema örmjóar þvergötur
og þó hreinar. Við komumst þá
von bráðar að Stokksundi (slussen)
og yfir á Södermalm.
En nú erum við farin eða farnir
að þreytast; jeg held við orkum ekki
svo miklu sem að ganga upp bröttu
göturnar eða stigana á öðrum stað.
Þá förum við að lyftivjelinni, Katha-
rínahissen, og fyrir 5 au. látum við
lyfta okkur upp á Mósesarbakka,
hæsta bakkann, og þaðan er ekkert
upp f móti.
Á Mósesarbakka staðnæmumst við
og lítum yfir. Við þurftum varla að
óska þess að berast í loftinu, við
höfum nær því sama útsýnið hjeðanl
Við fórum æði fljótt yfir sögu og
sjáum því minst af Stokkhólmi á
þessari leið. Jeg benti þjer ekki á
götunöfnin sum, sem koma okkur
einkennilega íslenskulega fyrir, svo
sem Víkingagata, Vestmannagatan,
Dalagatan, Upplandsgatan o. s. frv.
Eða þá skrítilega skyld, svo sem
Drotninggatan, Kungsgatan (Kungs-
einnig kongs samandregið konungs-),
Klara Vestra Kyrkogata, Skomakare-
gatan o. s. frv.
Jeg sýndi þjer ekki þær götur, sem
eru beinlínis höggnar eða öllu held-
ur sprengdar gegn um klettaójöfnur.
Svo er t. d. Kungsgatan; mennirnir
hafa leyft sjer að „hryggbrjóta"
Norðurmalm og lagt svo götuna þá,
breiða og sljetta, skamt fyrir neðan
göngin, sem jeg gat um áður. Yfir
henni liggja tvær traustar og fagrar
steinbrýr, sem tengja saman göturn-
ar þar uppi, er slitnar vóru í sund-