Lögrétta - 21.12.1912, Qupperneq 2

242
LOGRJETTA
Jjárhagur Reykjavikur.
Undir þessari yfirskrift hefur Lögr
í tveimur næstsíðustu blöðum sínum
birt ræðu, sem verkfræðingur Jón
Þorláksson hefur flutt í fjelagi einu
hjer í bænum. Af því að í ræðu
þessari er mjög hallað rjettu máli og
bæjarstjórn Reykjavíkur ásökuð um
óforsvaranlega fjárstjórn árin 1909—
1912, bið jeg yður, herra ritstjóri,
að ljá eftirfarandi grein rúm í blaði
yðar. —
Jón Þorláksson byrjar ræðu sína
með því, að telja það vítavert, að
byggingarreikningum vatnsveitunnar
og gasstöðvarinnar hafi verið haldið
sjer, þeir ekki teknir upp í bæjar-
sjóðsreikninginn, sem er reikningur
yfir hinar árlegu tekjur og útgjöld
bæjarsjóðsins. Þar til er að svara,
að þeirri reglu mun víst ætíð hafa
verið fylgt hjer í Reykjavík, að þeg-
ar eitthvert meiriháttar verk hefur
verið unnið og sjerstakt lán tekið til
þess, þá hefur lánsfjeð verið látið
standa í bönkum þeim, sem lánið
hafa veitt eða það verið borgað til,
og því ávísað beint til þeirra, er
verkið vinna, smátt og smátt, eftir
því sem verkinu miðar áfram. Bæjar-
stjórnin ræður sjerstakan mann til
að standa fyrir verkinu eða hafa
eftirlit með því. Hann ransakar
hvern reikning, ritar á hann sam-
þykki sitt til útborgunar, og að því
fengnu ávísar formaður fjárhags-
neíndar reikningnum til útborgunar
hjá banka þeim, sem lánsupphæðin
stendur inni hjá. Þegar svo verk-
inu er lokið, kýs bæjarstjórnin ein-
hvern af fulltrúum sínum til þess að
búa til byggingarreikninginn. Síðan
er reikningurinn með öllum fylgi-
skjölum afhentur endurskoðendum
bæjarreikninganna, og hann loks með
athugasemdum þeirra lagður fyrir
bæjarstjórnina til úrskurðar. Þessari
reglu er einnig fylgt hvað snertir
byggingarreikninga vatnsveitunnar og
gasstöðvarinnar. Þetta þykir gefast
vel, en það geta verið skiftar skoð-
anir um, hvort þessi aðferð sje rjett-
ari en hin, að innborga lánsfjeð alt
til bæjargjaldkerans og láta hann svo
hafa allar útborganir á hendi.
En þegar nú Jóni Þorlákssyni þykir
það vítavert, að byggingarreikning-
ingum vatnsveitu og gasstöðvar var
haldið fyrir utan hina árlegu reikn-
inga bæjarsjóðsins, þá má það þykja
því undarlegra, að þegar hann sjálf-
ur fer að gera upp reikningana, þá
vill hann taka út úr bæjarsjóðsreikn-
íngunum árin 1909—1912 allar tekj-
ur bæjarins af þessum stofnunum.
Þetta kemur sjer einkar vel fyrir
hann hvað vatnsveituna snertir. Hún
hefur á þessum 4 árum eftir hans
reikningi gefið af sjer um 60 þús.
kr. umfram greiðslu vaxta og rekst-
urskostnaðar. Og þessar 60 þús. kr.
vill hann svo, þvert ofan í lánssamn-
ingana, áætlanir og reikninga, telja
vera afborganir af vatnsveituláninu.
En þetta er fjarri öllum sanni.
Það rjetta er, að tekjurnar af vatns-
veitunni hafa árin 1909—1912 verið
rúmum 40 þús. kr, meiri en áskildar
vaxta- og afborgana-greiðslur af lán-
inu, ásamt því sem varið hefur verið
tii aukningar vatnsveitunni síðan
býggingarreikningur var gerður upp.
Þessar C. 40 þús. kr. segir Jón Þor-
láksson að hafi verið „jetnar uPP"i
en það er ranghermi. Þessar 40 þús.
kr. eru — eins og reyndar aðrar
árstekjur vatnsveitunnar — lögmætar
árstekjur bæjarsjóðsins, sem bæjar-
stjórnir hefur ákveðið að verja til
greiðslu hinna árlegu útgjalda ba.*jar-
ins — ef vill til greiðslu á vöxtum
og afborgunar af öðrum lánum bæj-
arins en vatnsveituláninu. Ef bæjar-
sjóður hefði ekki haft þessar tekjur
af eign sinni, hefði bæjarstjórnin að
sjálfsögðu ákveðið aukaútsvörin þeim
mun hærri.
Ef kveða á upp dóm um það,
hvernig fjárhagsstjórn Reykjavfkur
hafi verið árið 1909—1912, má ekki
fara að eins og Jón Þorláksson gerir.
Mjer finst eðlilegast, ef það á að
gera, að svara fyrst þessum spurn-
ingum:
Hve mikið hafa skuldirnar aukist
þessi ár?
Hvað hefur bæjarsjóður fengið
fyrir skuldareikningana?
Má ætla að þær eignir, sem bæjar-
sjóður hefur fengið fyrir lánin, gefi
tekjur af sjer nægilegar til greiðslu
vaxta og afborgana af lánunum? —
Og byggja svo dóminn á úrlausn
þessara spurninga.
Fyrstu spurningunni svarar Jón
Þorláksson.
Skuldirnar voru í árs-
lok 1908 .... 370 þús. kr.
Skuldirnar verða f árs-
lok 1912 .... 1464 ---------------
Skuldirnar hafa þá
aukist um .... 1094 þús. kr.
Hvað hefur þá bærinn fengið fyrir
þessa upphæð?
Þegar dregið er frá stofnkostnaði
það, sem búið er að borga af vatns-
veitu- og gasstöðvar-lánunum og enn-
fremur holræsagjald, þá hefur bær-
inn eignast:
Vatnsveitu fyrir . . c. 516 þús. kr.
Gasstöð — . . - 427---------------
Baðhús — . . - 14
Slökkvistöð og
slökkviáhöld . . - 41
Holræsi .... - 70
Varanlegar götur
(Austurstræti og Póst-
hússtræti) ásamt
götugerðaráhaldi . • 25
Samtals 1093 þús. kr.
Hjer eru þá komin full skil fyrir,
hvernig varið hefur verið lánum þeim,
sem bæjarsjóður hefur fengið árin
1909—1912, einu þúsundi þó áfátt.
En á sama tíma hefur eftirstöðva-
eign bæjarsjóðsins aukist um 20 þús.
kr. eða meira.
Af þessu má sjá, að ekkert af
lánum þeim, sem teljast tekin árin
1909—1912, hefur verið „jetið upp“.
Hverjum eyri hefur verið varið sum-
part til þess að koma á fót arðber-
andi fyrirtækjum og sumpart til að
gera verk, sem teljast verða bráð-
nauðsynleg fyrir bæjarfjelagið (hol-
ræsi, götugerð).
Jeg bið þess enn fremur gætt, að
jeg hef hjer aðeins talið til eignar
hin meiri háttar verk, sem unnin hafa
verið og verulegt og varanlegt gildi
hafa. Öllu öðru hef jeg slept, tel
það hafa verið kostað af hinum venju-
legu árstekjum bæjarsjóðs. í sam-
bandi við þetta get jeg þess, að það
— ásamt mörgu öðru, er mjer ekki
þykir máli skifta að leiðrjetta — er
rangt hjá Jóni Þorlákssyni, að tekjur
þær, er bæjarsjóður hefur haft af
lóðasölu og af sölu erfðafestulanda
árin 1909—’ 12, hafi orðið að eyðslu-
eyri. Þessi árin hefur meiru verið
varið til aukninga og endurbóta á
fasteign kaupstaðarins en nemur tekj-
unum af þessum tekjuliðum. Og
þótt svo væri, gæti það tæplega tal-
ist óforsvaranleg eyðsla, því venju-
lega hefur afhending lóða og sala
erfðafestulanda það f för með sjer,
að eign verður bæjarsjóðnum arð-
berandi, sem áður var honum óarð-
bær.
Þá kem jeg að þriðju spurning-
unni, sem í þessu sambandi varðar
lang-mestu, hve miklar tekjur hefur
bæjarsjóðurinn af eignum þeim, sem
láninu hefur verið variðtil? Oghve
miklar má álíta, að þær tekjur verði
framvegis?
Undir úrlausn þessara spurninga er
það langmest komið, hvort segja má,
að bæjarstjórn Rtykjavíkur 1909—
1912 hafi farið vel eða illa með fjár-
forráð sín.
Það mun hvervetna vera talinn
sæmilegur fjárhagur bæjarfjelags sem
Reykjavfkur, ef hreinar tekjur — þ.
e. að frádregnum reksturs- og við-
haldskostnaði — af eignum þessnægja
til greiðslu vaxta af öllum skuldum
þess, og góður fjárhagur, ef tekjurn-
ar nægja einnig til greiðslu sæmi-
legra afborgana. Hvernig er þessu
nú varið með Reykjavíkurbæ? Jeg
legg hjer til grundvallar áætlunina
fyrir árið 1913. Henni fylgir sund-
urliðuð skýrsla yfir vaxta- og afborg-
anagreiðslu hvers láns, og get jeg
þess um leið, að dylgjur Jóns Þor-
lákssonar um, að bæjarsjóðsreikning-
arnir sjeu óglöggir, að því ersnertir
sundurgreiningu vaxta- og afborgana-
greiðslu, eru ekki á neinum rökum
bygðar, Með þeim gjaldlið bæjar-
sjóðsreikningsins fylgir nú árlega
<fteinfí. Jhtóersson.
Allar vörur, sem karlmenn þurfa lil klœdnadar og skrauts d jólunum,
eru ávalt ódýrastar eftir gœdum á
Horninu á Hótel Island.
f ^SO afsláttur gefinn til jóla af minst tveim kr.,
A q 0g er þó verdid mjög sanngjarnt ádur. W
sundurliðuð skýrsla, er sýnir, hve
mikið er greitt í vexti og hve mikið
sem afborgun af hverju láni fyrir sig.
Reykningsfærsla hins núverandi bæj-
argjaldkera er að þessu leyti sem í
öllu öðru góð og greinileg.
Árið 1913 á bæjarsjóður að greiða
samkvæmt lánssamningunum samtals
af öllum lánum sfnum :
Vexti . . 71.400 kr.
Afborgun . 20,900 —
= 92,300 kr.
En tekjur af eignum bæjarins, að
frádregnum kostnaði, eru áætlaðar
það ár 90,400 kr. — Er það 19000
kr. meira en öll vaxtagreiðsla bæjar-
sjóðsins verður. En aðeins 1900 kr.
vantar til þess að arðurinn af eign-
um bæjarins nægi til að greiða alla
vexti og allar afborganir, sem bæjar-
sjóður á að greiða árið 1913. — Sje
nú þetta borið saman við reikninga
bæjarsjóðs árið 1908, kemur það í
ljós, að það ár hefur þurft að taka
meira af hinum almennu tekjum bæj-
arsjóðsins til greiðslu afborgana og
vaxta en þarf árið 1913. Að þessu
leyti er því framför. Mun þó eng-
inn segja annað, en að fjárhagur bæj-
arsjóðs í árslok 1908 hafi verið sæmi-
lega góður.
En við þetta er þó að athuga, að
hinar áskildu afborganir árið 1913
eru lægri en þær eðlilega ættu að
vera. Kemur það af því, að tæpur
þriðjungur af seinni ára lánum eru
bráðabirgðalán, sem ekki þarf að
borga neitt af á því ári. Hefur af
sjerstökum ástæðum verið svo tilætl-
ast, að breyta þeim lánum í föst
afborgunarlán ekki fyr en árið
1916. —
Hins vegar ber þess að gæta, að
frá þeim tíma má telja víst að bæjar-
sjóður hafi miklum mun meiri tekjur af
eignum sfnum, sem að framan eru taldar,
en nú(sjerstakleggasstöðinni). Ef ekki
eitthvað óvænt og ófyrirsjáanlegt ó-
happ ber að höndum, má nú með
nokkurn veginn vissu segja það fyrir,
að tekjur bæjarins af eignum þeim,
sem hann nú hefur eignast, muni
frá árinu 1916 gefa af sjer ekki
minna en 110 þús. kr. á ári. Það
er meira en 70/o af öllum þeim
skuldum, sem á bæjarsjóði koma til
að hvíla í árslok 1913. En y°/o
verða að teljast fullsæmileg upphæð
til af borgunar — og vaxtagreiðslu. —
Ef bæjarstjórnin frá þeim tíma
lætur allar tekjurnar af eignum sfn-
um ganga til lúkningar vöxtum og
afborgunum af lánunum, þá er búið
með þeim tekjum einum, að liðnum
30—40 árum, að borga að fullu allar
skuldir, sem nú hvíla á bænum, og
bærinn á þá skuldlausar allar þær
eignir, sem hann nú á — að jeg
vona lítið fyrndar. Að þessu tak-
marki hefur verið stefnt.
Jeg segi ekki, að því takmarki
verði náð, en ef svo verður ekki,
þá má ekki kenna það þeirri bæjar-
stjórn, sem fjárhagstjórnina hefur
haft á hendi árin 1909—1912. —
Jeg vona, að framanritað nægi til
að færa lesendum Lögrjettu heim
sanninn um það, að það ætti ekki
að þurfa verkfræðing, og því síður
hagfræðing, heldur aðeins meðalglögg-
an reikningsmann, sem vill lesa tölur
bæjarsjóðsreikninganna rjett, til þess
að sjá, að fjárhagstjórn bæjarstjórn-
arinnar 1909—1912 hefur verið full-
komlega forsvaranleg. —
Reykjavík 16. des. 1912.
Páll Einarsson.
Frí íjallÉÉn tl fistiraik
Kafmagnsstöð byggja Seyðfirð-
ingar hjá sjer í sumar, er kemur.
Aflið er tekið úr Fjarðará, á móts
við Fjarðarsel, rúma 2 km. frá kaup-
staðnum, og þar upp frá verður afl-
stöðin sett. Fyrst um sinn framleið-
j ir hún 75 hestöfl, en þegar þörf ger-
ist má stækka hana upp í 150 hest-
öfl. Þaðan er leitt háspent rafmagn
(spenna 3000 volt) niður til kaup-
staðarins, og settar þar upp 5 breyti-
stöðvar víðs vegar um bæinn. Þær
breyta spennunni úr 3000 volt niður
í 120 volt fyrir lampa, en fyrir mó-
tora má fá 208 volt. Frá breyti-
stöðvunum liggja svo rafmagnsleiðsl-
ur um allan bæinn, og er búist við,
að það verði þegar í byrjun notað
til ljósa í flestöllum íbúðarhúsum
kaupstaðarins. Þó mun það ekki
verða leitt út á Vestdalseyrina í
fyrstu, en það má gera hvenær sem
það þykir borga sig. Kostnaðurinn
er áætlaður 55 þús. kr. Firmað
Siemens Schuckert í Khöfn fram-
kvæmir verkið, að undanskilinni
stöðvarhússbyggingu, staurasetningu,
pfpugrefti, stýflugarði í ána m. m.,
sem bæjarstjórnin lætur framkvæma
sjálf. Jón landsverkfræðingur Þor-
láksson er ráðanautur bæjarstjórnar-
innar í þessu máli.
Þetta er fyrsta háspenta rafmagns-
stöðin, sem bygð er hjer á landi, en
sams konar fyrirkomulag verður að
nota alstaðar þar, sem vatnsafl er
notað til rafmagnsframleiðslu, ef vatns-
aflið fæst ekki alveg á þeim stað,
sem rafmagnið á að notast á.
fýskur botnvörpungur strand-
aði nýlega norður í Jökulfjörðum
við ísafjarðardjúp, heitir „Geeste",
frá Norderhavn. Björgunarskipið
„Geir" er þar nú, en á ísafirði vissu
menn ekki í gærkvöld, hvernig því
hefði gengið.
Enska botnvörpunga vantar. Það
er nú talið víst, að tveir enskir botn-
vörpungar muni hafa farist nýlega í
hafi hjer einhverstaðar nálægt. Ann-
ar þeirra hjet„ Romeo", frá Grimsby,
hinn „Stork", frá Hull. Af öðrum
hafa menn síðast spurnir 6. nóv.,
hinum 15. nóv. Líklegt er talið, að
annarhvor þeirra hafi farist nálægt
Látrabjargi. Þar hefur rekið upp
rifrildi af skipsflaggi, trje úr skipi,
eitthvað af fötum o. s. frv.
Úr Húnavatnssýslu er skrifað 9.
des.: «... „Ceres" kom á Blöndu-
ós eins og til stóð, þótti eitthvað að
veðri, skilaði engu og hljóp frá öllu.
Kaupmenn stóðu eftir með sárt enni,
og allmiklar vörur urðu eftir, sem
sendast áttu. „Mjölnir" reyndi að
berja í þessa bresti og sótti vörurn-
ar, en, að sögn, kom hann með ekk-
ert af þeim Blönduóssvörum, sem
„Ceres" lagði upp á Sauðarkrók;
þar situr það til vors, og þar á meðal
allar póstsendingar. Örðugt að hugsa
sjer ófullkomnari skipagöngur en
Húnvetningar hafa ..."
Reykjafoss, með húsi og tóvinnu-
vjelum, hefur Arnessýsla nú keypt af
hlutafjelagi því, er átt hefur og starf-
rækt tóvinnuvjelarnar.
Kuldar í Miðevrópu. í byrjun
þessa mánaðar voru óvenjulegir kuld-
ar og snjóveður í Þýskalandi og Sviss.
Bæjarstjórnin. Fundur 5. des.
Bæjarstjórn vildi ekki veita Pjetri
Hjaltesteð land á erfðafestu andspæn-
is Sunnuhvoli, norðan við Vatns-
veituveginn.
Samþ. að fela hreinsun reykháfa
í bænum einum manni, er hafi ábyrgð
á starfinu.
Borgarstjóra falið að semja og
Ieggja fyrir bæjarstjórnina uppkast
að Iagafrumvarpi um skrásetning lóða
í Rvlk, er leggja megi fyrir næsta
alþingi.
Samþ. svohlj. till. frá K. Zimsen:
„Bæjarstj. ályktar að kjósa 3ja
manna nefnd til að íhuga skólamál
bæjarins, sjerstakl. hina fjárhagslegu
hlið, og koma fram með tillögu til
breytinga á fyrirkomulagi barnaskól-
ans. Kosnir í nefnd: K. Z., Sv. B.,
J. Þorl. — í stað K. Z , sem nú er
erlendis, var síðar kosin frú G. Lár-
usdóttir.
Tilkynt uppsögn bæjarverkfræð-
ings á starfi hans frá 1. júní 1913
að telja.
G. Zoega kaupm. synjað um fram-
lengingu á leyfi til lýsisbræðslu í
Effersey.
Fundur 19. des. Samþ. að kaupa
2 slönguvagna með tilheyrandi slöng-
um, sem áætlað er að kosti um 1550
kr., og skuli andvirði þeirra greitt af
brunabótasjóði Rvíkur.
Tilk. uppsögn frá læknadeild há-
skólans á leigu á húsinu nr. 25 við
Þingholtsstræti. Fjárhagsnefnd falið
að koma með till. um ráðstöfun á
húsinu framvegis.
Samþ. tillaga frá Sv. B. svohlj.:
„Bæjarstj. ályktar að kjósa 3ja manna
nefnd til þess að íhuga, hverjar breyt-
ingar megi gera á fyrirkomulagi því,
sem nú er um skattgjöld í bæjar-
sjóð. Sjerstaklega er nefndinni ætl-
að að athuga, hvort eigi væri til-
tækilegt að breyta lóðargjöldum,
þannig, að þau verði ákveðin í hlut-
falli við verðmæti lóðanna. Enn-
fremur, hvort eigi muni tiltækilegt,
að leggja á lóðir sjerstakt verðhækk-
unargjald. Loks að semja frumvarp
til laga um breytingar þær í þessa
átt, er tiltækilegar verða álitnar, sem
'eggja megi fyrir næsta alþing".
Kosnir í nefnd: Sv. B., J. Þorl.,
Kl. J.
Kosinn sótari Magnús Magnússon.
Oskar Prochaska konsúll.
Hann var konsúll Austurríkis í
borginni Prizrend, er Serbar tóku
hana. Her Serba gekk fram með
grimdaræði í borginni, eins og víðar
gegn Albönum. Margir leituðu þá
hælis í húsi sendiherra Austurríkis
og garði þar umhverfis. Flagg Aust-
urríkis og Ungarns blakti yfir hús-
inu og konsúllinn benti hermönnum
Serba á þetta, er þeir ætluðu að vaða
inn þangað á eftir óvinum sínum, er
leitað höfðu þar hælis. En Serbar
skeyttu því engu, ráku Albana út
þaðan og drápu suma, þar á meðal
jafnvel konur og börn, að því er
fregnirnar segja. Þeir tóku konsúls-
húsið á sitt vald og kölluðu konsúl-
inn hafa brotið hlutleysisreglurnar og
beitt sjer móti Serbum. Ut úr þessu
varð áköf rimma milli stjórnanna í
Austurríki og Belgrad. StjórnAust-
urríkis heimtaði, að hún fengi að
rannsaka málið og yfirheyra konsúl-
inn, en því neitaði stjórn Serba lengi
og hafði konsúlinn í haldi. Sá varð
þó endirinn, að hún ljet hann lausan.