Lögrétta - 26.02.1913, Blaðsíða 2

34
L0GRJETTA
Lógrjetta kemur út á hverju n mið-
vikudegi og auk þess aukablóð við og við,
minst 60 blóó als á ári. Verð: 4 kr. árg.
á íslandi. erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júll.
Afgreiðslustofa
Lögrjettu
er i Veltusundi nr. 1.
Talsími 359.
f&~ Þeir kaupendur Lögrjettu,
sem ekki fá blaðið með skilum, eru
beðnir að gera afgreiðslumanni við-
vart sem fyrst svo úr þvf verði bætt.
Talsfmi 359.
Lögr. flutti í síðasta tbl. dóminn í
gjaldkeramálinu, er sýknaði ákærða,
en lagði á hann málskostnað.
Siðan hafa forsendur dómsins í
heilu iagi verið birtar í ísaf. og er
það gott vegna þeirra missagna og
ósanninda, sem dreift hafði verið út
um málið bæði í ýmsum blöðum og
líka með munnmælasögum. Lögr.
hefur áður gert sjer nokkurt far um
að leiðrjetta þau ósannindi, og geta
menn nú sjeð af frásögninni um máls-
ástæðurnar í forsendum dómsins, þeir
sem bæði blöðin hafa, Lögr. og ísaf.,
að alt, sem Lögr. hefur áður um þær
sagt, er rjett. Vegna lengdar dóms-
forsendanna, er taka yflr 3 síður í
ísaf., verða þær ekki teknar hjer upp
í heilu lagi, en aðeins skýrt frá
helstu atriðunum.
Víxlabækur bankans, sem ekki eru
haldnar af gjaldkera, heldur öðrum
starfsmönnum bankans, og allar ákær-
urnar um rangan forvaxtareikning
hafa verið bygðar á, — þær eru
dæmdar ógilt vitni með því að sann-
ast hefur í einstökum tilfellum, þar
sem þeim hefur ekki borið saman
við sjóðdagbók gjaldkera, að sjóð-
dagbókin hefur verið rjett, en víxil-
bókin skökk. í forsendum dómsins
eru tekin fram nokkur dæmi um
þetta, og nemur munurinn í sumum
þeim tilfellum töluverðum upphæð-
um. BAð sjálfsögðu hefur það getað
komið fyrir oftar en uppgötvast hefur,
að gjalddagar hafl verið skakt bók-
aðir í víxlabókunum", segir dómar-
inn.
Um bókunarskekkjurnar, sem fund-
ist hafa og kært hefur verið yfir,
segir dómarinn, að „það sje sýnt og
sannað, að ákærður hefur haft á
hendi svo mörg og margbrotin störf
í bankanum, að það má teljast of-
ætlun einum manni að leysa þau öll
vel af hendi...... Marga daga, er
annríki hefur verið mest í bankan-
um, hafa afgreiðslur gjaldkeranskom-
ist upp í 3—4 hundruð á dag. í svo
miklu annríki er eðlilegi, eða jafnvel
óhjákvæmilegt, að villur komi fyrir
víð reikning vaxta og bókun .... “
o. s. frv.
Um það, er íundist hefur að gleymst
hefur bókun á nokkrum upphæðum,
segir dómarinn, að taka verði gilda
skýrslu ákærða um, að hann hafi í
ösinni og annríkinu í bankanum
gleymt að bóka þær, „með því að
það er eðlilegt, að þetta hafl getað
komið fyrir, en allsendis ósannað, að
slept hafi verið að bóka af ásettu
ráði í sviksamlegum tilgangi".
Um samlagningarvillur þær, sem
fundist hafa, segir dómarinn: „ .
... er með öllu ósannað, að skekkjur
þessar hafl verið gerðar af ásettu
ráði í þeim tilgangi að hafa ranglega
fje af bankanum ... því að vitaskuld
er það, að samlagningarvillur geta
orðið af vangá, ekki síst hjá manni,
er leggur saman þreyttur eftir erfitt
afgreiðslustarf “.
Um bókfærslu-aðferðina segir dóm-
arinn: „Gjaldkerinn varð því að haga
bókun sinni eftir því, sem banka-
stjórnin eða bókarinn fyrir hennar
hönd sagði fyrir um“.
Mál þetta er í eðli sínu þannig, að
alls ómögulegt er fyrir ákærða að
sanna sýknu sina. Alt byggist þess
vegna á því, hvort sökin verði á hann
sönnuð eða ekki.
Alls er upphæðin, sem um getur
verið að ræða, 8874 kr. 37 au. Frá
henni dragast nú að sjálfsögðu þær
upphæðir, sem bygðar eru á víxla-
bókunum og nema milli 3 og 4 þús.
kr., og svo er ýmislegt fleira, sem
lækkar upphæðina, svo sem þær
skekkjur, er lagfærðar voru með
borgun gjaldkera síðastl. vor. Dóm-
arinn fer ekki út í það að meta, hve
mikið gjaldkerinn ætti að borga til
leiðrjettingar á öllu saman.
Loks skal hjer tilfært niðurlag
dómsforsendanna orðrjett:
„Þótt svo virðist, sem allmiklar
líkur hafl komið fram í máli þessu
fyrir því, að margar af bókunar-
skekkjum þeim, semi ákærður er
sakaður um, hafi verið gerðar af á-
settu ráði í fjárdráttarskyni, þá hefur
þó eigi þótt fært, að meta þær likur
sem fullgilda sönnun fyrir sekt hans
og byggja á þeim hegningardóm, og
það með fram af því, að sjerstakar
ástæður eru hjer fyrir hendi, sem
valda því, að fara verður mjög gæti-
ilega í því efni. Fyrst er það, að
hin óeðlilega bókunaraðferð á endur-
greiðslum, er ákærður heldur fram,
og eigi verður rengt, að hann hafl
notað í bankanum síðari árin, án
eftirlits að hálfu stjórnar og endur-
skoðunarmanna bankans, hlaut að
auka mjög hættuna á reiknings- og
bókunarviJlum. Annað það, að eigi
hefur erðið að notið vitnisburðar
Alberts heitins Þórðarssonar banka-
bókara, þess manns, sem mestar og
bestar upplýsingar hefði getað gefið
í málinu, með því að hann vann með
gjaldkera mestan hluta þess tímabils,
sem ransóknin nær yflr, og átti sam-
kvæmt stöðu sinni að hafa sjerstakt
eftirlit með störfum hans. Þá verður
eigi hjá því komist, að taka sjerstakt
tillit til þess, hve margvísleg og erflð
störf ákærður hafði á hendi í bank-
anum. Lr eðlilegt, að margar villur
hafi getað orsakast af því, að hann
varð að vinna að störfum sínum í
flýti og flaustri. Enn er þess að
geta, að ákærður er haldinn af sjúk-
dómi, sem full ástæða er til að ætla,
að átt hafi mikinn þátt í misferlum
þeim, sem fundist hafa í bókum hans.
Samkvæmt framlögðum vottorðum
Guðmundar prófessors Magnússonar
hefur ákærður eina tegund hjarta-
sjúkdóma, er hefur í för með sjer
höfuðsvima, sorta fyrir augum og
hjartslátt, og sljóvgar sjúklinginn við
öll andleg og líkamleg störf. Kveðst
prófessorinn ekki hafa getað fundið
aðra orsök til sjúkdómsins en lang-
varandi ofþreytu. Brjef ákærðs til
Ásgeirs læknis Blöndals, dags 5.
janúar 1911, sem talsmaður ákærðs
hefur lagt fram, sýnir, að sjúkdómur
hans er ekki nýr. í brjefi þessu
segir ákærður frá því, að hann sje
ekki vel hraustur orðinn í höfðinu,
sje farinn að finna til þreytu og fái
stundum aðkenning að svíma, og
telur hann þetta orsakast af sliti og
ofmikilli og stöðugri áreynslu á höf-
uðið. Talsmaður ákærðs hefur lagt
fram 2 vottorð, annað frá landsfje-
hirði, dags 12. september f. á., um
að ákærður hafi eitt sinn á árina
1911 eða 1910 ofborgað honum 4000
kr., og hitt frá ÞorJeifi Jónssyni póst-
afgreiðslumanni, dags. 11. s. m.,
sem sýnir, að eitt sinn fyrir mörg-
um árum hefur ákærður greitt hon-
um 80 kr. í stað 80 aur., og í annað
sinn, fyrir 2—3 árum, 2000 kr. í
stað 1000 kr.. Þótt vottorð þessi
hafi eigi verið staðfest fyrir rjetti,
virðist þó mega taka tillit til þeirra.
En þau sýna, að ákærnum hafa orðið
á stórfeldar villur, sem augljóst er,
að eigi eru af ásettu ráði gerðar, og
líklegt er, að glappaskot hans af þessu
tægi sjeu miklu fleiri en þessi dæmi
sýna. Að þessar villur sjeu afleiðing-
ar af heilsubilun ákærða, er mjög
sennilegt og svo getur verið um
margar af misfellum þeim.er fundist
hafa hjá honum.
Af ástæðum þeim, sem greindar
hafa verið, virðast eigi nægilegar
sannanir vera fram komnar til þess,
að ákærður verði feldur til hegningar
íyrir framannefnd kæruatriði og ber
því að sýkna hann af ákærum rjett-
vísinnar í máli þessu, en eftir mála-
vöxtum þykir þó rjett, að hann greiði
allan kostnað sakarinnar.
Eftir þessum úrslitum verða Lands-
bankanum eigi í þessu máli dæmdar
skaðabætur fyrir tjón það, er ákærð-
ur kann að hafa bakað honum.
Hinum mikla drætti, sem orðið
hefur á dómsuppsögninni, valda ýms-
ar ástæður.
Dómarinn, sem hefur umsvifa-
miklu embætti að gegna, var skyld-
aður til að taka við máli þessu á
þeim tíma árs, er hann á einna
annríkast og kom að því al-ókunnug-
ur málavöxtum, og með því að mál-
ið er óvenjulega umfangsmikið og
flókið, hefur hanu þurft að verja
æði-löngum tíma til að kynna sjer
það.
Á þeim tíma, sem málið hefur
verið undir dómi, hafa og, auk venju-
legra embættisanna, hlaðist á dóm-
arann ýms aukastörf, svo sem með-
ferð á 11 og dómsuppsagnir á 10
einkamálum, aukafundir sýslilnefndar,
sjóferðapróf og 4 daga uppboðshald
út af skipstrandi o. fl., og hefur
mikill tími eyðst til þessara starfa
að meðtöldum ferðalögum, sem þeim
hafa verið samfara, og loks er þess
að geta, að dómarinn var á þessu
tímabili veikur og ófær til vinnu í
fullar 3 vikur.
Það vottast, að málsvörnin hefur
verið lögmæt".
Nú hefur verið vakið máls á því,
hvort dómnum verði áfrýjað eða ekki.
Fyrst spyrja menn: Áfrýjar gjald-
kerinn dómnum vegna málskostnað-
arins? Lögr. veit ekki, hvort hann
ætlar að gera það eða ekki. En
líklegra þykir henni það, að hann á-
frýi honum ekki. Hann hefur nú
setið undir ákærum, sem hann er
nú sýknaður af, í heilt ár. Hann
hefur í lieilt ár orðið að standa með
bundnar hendur fyrir svívirðilegu og
ódrengilegu auikasti úr ýmsum átt-
um. Mundi honum ekki þykja sá
tími orðiun fulllangur? Mundi hann
enn vilja lengja hann svo eða svo
mikið, þótt hann gæti gert sjer von
um að losna við málskostnaðinn ?
Það er ólíklegra en hitt, einkum af
því að gjaldkerinn mun vera svo
efnum búinn, að hann þurfi ekki að
taka nærri sjer greiðslu málskostn]
aðarins.
Enn síðar virðíst Lögr. það líklegt
að stjórnin áfrýi dómnum. Þó veit
hún ekkert um það frá stjórninni
sjálfri. Hún spurðist fyrir um mál-
ið í stjórnarráðinu í gær, og þá voru
málsskjölin enn eigi komin þangað
og dómurinn enn eigi birtur.
En áfrýi stjórnin, þá virðist svo
sem sjálfsagt, að gjaldkerinn áfrýi
einnig með þeirri kröfu, að verða
losaður við málskostnaðinn. Það er
þá eitt af þrennu um að ræða : 1.
að undirrjettardómurinn verði stað-
festur af yfirdómi, og þá hefur á-
frýunin að eins leitt af sjer aukinn
kostnað; 2. að undirrjet1,ardómur-
inn verði staðfestur að öðru en því,
að málskostnaðurinn leggist á land-
sjóð; 3. að yfirrjettur sakfelli á-
kærða, eða felli að einhverju leyti
harðari dóm yflr honum, og þá er
það auðvitað, að hann mundi skjóta
málinu til hæstarjettar.
En er það æskilegt fyrir nokkurn,
sem að málinu stendur, landsstjórn,
bankastjórn eða nokkurn annan, að
fá þetta mál fyrir hæstarjett? Eru
ekki hneykslismálin út af Lanksbank-
anum þegar orðin nógu mörg? Og
er hann ekki þegar orðinn nógu
kunnur útlendum blaðlesendum í
sambandi við slík mál, þótt ekki sje
enn bætt við?
Bændanámskeið.
Dagana 9—15 febrúar var haldið
bamdanámskeiðað Hvanneyri. Marg-
ir höfðu sótt og 15 varð að neita
um inntöku vegna rúmleysis. En
veðrir var ekki gott »sæluvikuna*,
Loftur var í slæmu skapi og gerði
bæði Ioft og lög ófært. Þess vegna
komu ekki nærri allir, er inntöku
höfðu fengið.
Þó voru 69 næturgestir á Hvann-
eyri um námskeiðið. 17 af þeim
voru bændur. En auk þessara
»bændanámsskeiðsnemenda< hlýddu
allir skólapiltar og heimafólk á fyrir-
lestrana; fæstir voru áheyrendur 112,
flestir um 200. Nokkrir bændur úr
nágrenninu gengu að heiman og
hlýddu á fyrirlestrana, en það mun
sanni næst, að stöðugt hafl 24 bændur
verið á Hv. þennan tíma og um
8$ aðkomu-áheyrendur. Hinir voru
flestir bændasynir, nokkrir lausingjar
og ein stúlka, frú Ragnhildur Pjet-
ursdóttir úr Reykjavík.
Þessir hjeldu fyrirlestra: Halldór
skólastjóri Vilhjálmson, 1. um gras-
rækt; 2. um forarlög.
í grasræktarfyrirlestri sínum sagði
skólastjórinn frá nýrri ræktunaraferð,
sem hann hefur reynt við útgræðslu
túns á Hvanneyri og reynst best.
Er hún í því frábrugðin flagsljettun-
araðferðinni að jörðin er ekki plægð
upp, heldur aðeins herfuð og jöfnuð.
Aðalkosturinn við hana er sá, að
með því verndast íslenski gróðurinn
betur og flagið kemur fyr til.
Páll Zóphóníasson kennari talaði
um: 1. jarðeign; 2. samanburð á
búnaði í hreppum Mýra- og Borgar-
fjarðarsýslu; 3. smjörgerð.
Páll Jónsson kennari talaði um:
1. Garðrækt (2 fyrirl.); 2. áburðar-
málið.
Magnús Einarsson talaði um: 1.
hófinn; 2. járning; 3. hófsjúkdóma;
4. lungnaormasýki; 5. bráðafár; 6.
berklaveiki.
Sigurður Sigurðsson ráðanautur
talaðium: 1. uppeldi kálfa; 2. fóðrun
búpenings; 3. vinnan; 4. fóðurbætir;
5. hrossarækt.
Gísli Guðmundsson gerlafræðingur
talaði um: Smáverurnar í mjólk og
mjólkurafurðum.
Guðm. dr. Fimbogason talaði um:
I. lestur bóka; 2. svipir lifandi
manna; 3. púkinn og fjósamaðurinn;
4. hafa plönturnar sálf 5. framfarir
og afturfarir; 6. bjartsýni og svart-
sýni.
fyrirlestrarnir voru haldnir frá kl.
11—3 og 4—6. — Eftir 6lji voru
haldnir fundir. Margt var rætt á þeim,
en af einna mestu kappi var þó
rætt um jarðeign, 3 kvöld var það
mál til umræðu og var ýmist ráðist á
fyrirlestur P. Z. um það efni eða
hann varinn. Én í honum sýndi P.
Z. fram á það, að heppilegast væri
að landið ætti allar jarðir í landinu.
Þetta þoldu sumir óðalsbændurnir illa
og urðu heitar, fjörugar umræður
um málið.
Þá var og rætt um þegnskyldu-
vinnu, tóbaksbindindi, Iestrarfjelög o.
fl. Ut af umræðunum um lestrarfje-
lög voru samþyktar tillögur til sýslu-
nefndar og mælst til þess að sam-
eiginlegu bókasafni yrði komið á fót
fyrir báðar sýslurnar.
Annars er óhætt að fullyrða það,
að óvíða eða aldrei hafi verið betri
kenslukraftar við bændanámskeið
hjer á landi en einmitt nú á Hvann-
eyri, og það er víst að allir fóru á-
nægðir og glaðir heim til sín og
óskuðu þess helst, að þeim mætti
enn auðnast að lifa »sæluvikuc.
Einn af þeim, er nú hefur verið
öll þrjú námskeiðin á Hvanneyri,
endar svo þessar línur og segir að
síðustu: »Þetta var þeirra best. Guð
gefi að við Borgfirðingar megum ár-
lega fá okkur »sæluviku«. x
5
Ín, sem drápu yfir 9 þúsund manns
úr hungri, og allar áminningar bestu
manna gátu engu viti komið fyrir þjóð-
ina. Rjett eftir aldamótin, 1801—3, kom
aftur hallæri; aftur fjell fólkið úrhungri;
og þó hafði árað vel fyrir aldamótin.
En viðbúnaðurinn var enginn, fremur
en áður. Hann hefur aldrei verið neinn
og er enginn enn í dag.
Hvernig fer nú, þegar isinn kemur
aftur, eða öskufallf
III.
Aldarafmæli Oft hafa menn soltið hjer
8ultarin8. á landi á undanförnum 100
árum, en hvergi hef jeg fundið þess
vott, að menn hafi soltið í hel, svo að
teljandi sje, síðan r8i3. Á þessu ári,
1913, mætti þvi vel halda aldarafmæli
sultarins.
Eftir að Danir lentu í ófriði við Eng-
lendinga 1807, fór hagur manna versnandi
hjerálandiárfrá ári og verst var árið 1813.
Á þeim árum, 1811—13, var árferðið all-
gott og þá gengu engar farsóttir. Þá
amaði ekkert að þjóðinni annað en
6
stiltur* sem stafaði af því) að nauðafá
kaupskip komu til Jandsins og verðið
geipihátt á allri útlendri vöru. 1813
varð að gefa 2 skippund af fiski fyrir 1
tunnu af kornmat, en */» skippund haíði
áður verið vanaverð; eftir þessu var
verð á annari vöru. í „íslenskum sagna-
blöðum",nr. 2,bls.2, segirsvo: „Til dæmis
upp á matvælaskort í Reykjavík árið
1813 má nægja að geta þess, að eftir
yfiivaldsins ráðstöfun var tugthúslimum
öllum slept, og hverjum vísað til sinn-
ar sveitar, til hvers ei mundi hafa grip-
ið verið, ef nokkur bjargarráð hefðu til
verið". Þar segir á öðrum stað (bls.5): „Um
stríðstímann lögðust drykkjur svo niður,
að ekki gekk út helmingur af þvíbrenni-
víni, sem fiuttist næsta ár eftir stríðið1)
til suðurkaupstaðanna". Sagnaritarar
gera nú að vísu lítið úr hungurdauða í
þetta sinn, en hann var þó eflaust eigi
lítill, því að læknar tala þá mest um
»hungursóttir« (blóðsótt og kreppusótt).
Víst er um það, að haustið 1812 „var
1) Friður var saminn 14. jan. 1814.
;
mikill tjöldi manna bjargarlaus á vetun
nóttum", og þá um veturinn t,gerðist hin
mesta umferð og varð ei hamin, því að
bjargleysi var hvervetna" (J. Espólfn!
ísl. Árb., X, bls. 60 og 63). Og fleira hef
jeg fyrir mjer í þessu. Hún móðuramma
mín var fædd árið 1800, fylgdi öldinni, og
mundi hungrið 1811—13; hún sagðimjer
frá því, að aumingjarnir hefðu ráfað
hópum saman banhungraðir bæja í milli;
sumstaðar á bæjunum hefði engin mat-
björg verið til að vorinu nema dropinn
úr kúnum; þegar auminginn barði að dyr-
um, fór brjóstgóða konan með ofurlitla
ausu út í fjósið, mjólkaði f hana, bar
gestinum og bað hann svo að fara leið-
ar sinnar og guð að vera með honum;
en stundum var þá auminginn svo ve-
sæll, að hann komst ekki úr sporunum
og bað um að raega liggja inni með-
an hann væri að deyja. Þetta sagði
hún mjer hún amma mín, þegar jeg var
lítill drengur, og hún var skýr kona og
minnug.
Árið 1813 voru landsbúar um 48,000;
á því ári fæddust ekki nema 980 börn
8
(áo,a°/o»), en 1472 (30,3°/«)) dóu. Svofáar
hafa fæðingar aldrei verið hjer á landi
síðan 1735 að farið var að telja þær,
nema 1785, versta árið f Móðuharðind-
unum; þá komst fæðingatalan niður í
I3.50/°o- Soltið fólk á ekki börn.
Nú má jeg ekki eyða fleiri orðum að
aldarafmæli sultarins.
En hugsum okkur, að ísinn hefði kom-
ið núna 1913 í Þorrabyrjun, hafþök að
öllu Norður- og Austurlandi, og núna á
útmánuðum væru sffeldar stórhríðar með
hörkufrosti og hjeldust langt fram á vor,
og ísinn lægi og bannaði allar skipa-
göngur fram yfir Jónsmessu.
Hvernig mundi þá hafa farið fyrir
Múlsýslingum, sem eru að verða bjarg-
arlausir, og hvernig mundi þá hafa far-
ið um allan þann sæg manna á Norð-
urlandi, sem nú orðið lifir á sjónum ein-
göngu?
ísinn er ókominn og kemur vonandi
ekki í vetur. Það er eina líknin.
En bráðum hlýtur hann að koma;
enginn veit nær það verður; það
9
getur vel orðið að ári. Og hvernig
fer þá?
IV.
Hrópandi Prófessor Þorvaldur Thor-
raddir. 0ddsen, sem er allra manna
sannfróðastur um æfikjör þjóðarinnar á
umliðnum öldum, heldur, að árferðið
hafi yfirleitt verið betra á 19. öldinni, en
á öðrum þeim öldum, sem sögur fara
af. En ekki hefur hann, mjer vitanlega,
látið uppi neinar getur um það, að 20.
öldin verði eins góð, eða betri. „Fár veit
hverju fagna skal". Mesti maðurinn á
öndverðri 19. öld, Magnús konferensráð,
skrifaði eftirmæli 18. aldar, ágæta bók.
En enginn hefur skrifað eftirmæli 19.
aldar, og er það bæði skömm og
skaði fyrir þjóðina. Jeg held næstum
því, að margir ungir menn lifi í þeirri
trú, að þjóðin hafi engan baga beðið af
illu árferði á umliðinni öld og að henni
muni engin hætta búin framvegis, hvorki
af ís nje eldi. Og það er engu líkara,
en að roskna menn rámi ekki lengur
í illu árin milli 1880 og 1890: hafís, gras-
brest, fjárfelli, bjargarskort, hallærisgjafir