Lögrétta - 09.08.1913, Blaðsíða 2

134
L0GRJETTA
Myndin er af járnbrautarslysinu í Danmörku 26. júlí, og sjer þar yfir vagnarústirnar eftir að slysið
vildi til. Lestin var á leið frá Khöfn og lenti út af sporinu, er hún átti eftir 15 mínútna ferð til Esbjerg. Hún
fór með 80 kílóm. hraða á kl.st. og var dregin af tveimur gufuvögnum. Fremri gufuvagninn fór út af sporinu,
en hinn valt niður af brautinni og dró með sjer 9 vagna, sem á eftir fóru. 279 farþegar voru með lestinni, og
fórust 15 af þeim, en 17 særðust.
því öll ábyrgð takmarkur stórum
verksvið þess, er ábyrgðina tekur,
eða þessi hefur orðið raunin fyrir
okkur einstaklingana, og mundi þá
ekki sama eiga sjer stað um lands-
sjóðinnf
Einar M. Jónasson,
cand. jur.
Um tannsjúkðóma.
Jón læknir Jónsson á Blönduósi
flutti fyrir alþýðufræðslu Stúdenta-
fjelagsins fyrirlestur síðastl. sunnu-
dag í Iðnaðarmannahúsinum um tarm•
sjúkdóma sem þjódarmein og hvaða
ráð væru tiltækilegust gegn þeim.
Fyrst skýrði læknirinn fyrir mönn-
um þýðing tannanna fyrir meltinguna
og þar með fyrir líf og heilsu manna,
og hvaða voði væri í vændum, ef
þær eyðilegðust. Þá skýrði hann frá
því, hvernig ástandið hefði verið í
öðrum löndum fyrir 10—20 árum,
áður en menn vöknuðu til meðvit-
undar um hættuna og hófu baráttuna
til varnar. — Til dæmis sýndu skýrsl-
urnar frá Danmörku, að af börnum
á ista ári væru 10 af hundraði með
skemdar tennur, og 8—9 ára 95 af
hundraði, og í börnum 12—13 ára
væri 3ja hver tönn skemd. Engu
betra hefði ástandið verið í Þýska-
landi og Englandi.
Hjer á landi væri ilt um þetta að
dæma, því allar skýrslur vantaði; en
þá reynslu hefði hann frá kvennaskól-
anum á Blönduósi, að af nemendum
þar á 15—20 ára aldrinum væri að-
eins 1 af 20 með heilar og óskemd-
ar tennur. Alt benti á, að vjer ís-
lendingar værum komnir á sama stig
eyðileggingarinnar og aðrar þjóðir
hefðu verið á áður en þær hófu
varnarbaráttuna. Þá mintist hann á
orsakir sjúkdómsins.
Aðallega væri sjúkdómurinn gerla-
sjúkdómur — næmur sjúkdómur —
sem ætti að teljast með farsóttum.
Evrópumenn flyttu sjúkdóminn með
sjer til villiþjóðanna, sem ekki hefðu
haft hann áður, og þá breiddist hann
út óðfluga eftir því sem samgöngur
yxu og menning festi rætur.
Jafnframt þessari höfuðorsök sjúk-
dómsins væri hin: óholl fæða og
ónóg blöndun fæðunnar, sjerstaklega
á barns- og æsku-árunum, meðan tenn-
urnar væru að vaxa. Allir heilsu-
fræðingar væru á einu máli uro það,
að börn, sem ekki væru á brjósti,
hefðu að jafnaði ónýtari tennur en
brjóstbörnin. í brjóstamjólkinni væru
efnahlutföllin hæfileg, en í kúamjólk-
inni ekki; því væri það heilög skylda
hverrar móður, að hafa börnin sín á
brjósti. Sykrið — hvíta sykrið —
sje auðvitað hrein og góð vara, en
ekki flytji það líkamanum fosfórsúrt
og kolasúrt kalk og járn, eins og
rauði kandísinn eða brúna sýrópið,
hvað þá heldur sætir ávextir og ber,
sem hollast sje talið allrar fæðu. —
Áfengisnautnin væri ennfremur talin
eiga drjúgan þátt í eyðileggingu
tannanna óbeinlínis, en hvernig því
væri varið, kvaðst læknirinn ekki sjá
ástæðu til að útskýra, þar eð vjer
værum í þann veginn að losna við
áfengið til fulls. Auðvitað yrðu tenn-
urnar þar samferða öðrum pörtum
líkamans í þeirri afturför, sem af
áfengiseitraninni leiddi. Læknirinn
hjelt því fram, að tannsjúkdómarnir
væru lang-algengustu sjúkdómarnir
og undirrót fjölda annara sjúkdóma,
og væru því sannarlegt þjóðarmein;
þeir ættu því fyllilega skilið, að þeim
væri veitt meiri athygli en verið
hefði hingað til. Fengju þessir sjúk-
dómar að hertaka þjóðina, þá væri
illa farið. Það mætti því ekki leng-
ur dragast að hefja varnarbaráttuna,
og aðferðina gætum vjer lært af öðr-
um þjóðum, en hún væri í fám orð-
um þessi:
1. Að safna skýrslum um ástandið.
Það ættu læknarnir að gera. Rjett-
ast væri að láta læknana heimsækja
alla skóla, sem njóta opinbers styrks
eða kostaðir eru af opinberu fje,
hvort heldur væru barnaskólar, ung-
lingaskólar, kvennaskólar, bænda-
skólar, kennaraskólar, gagnfræðaskól-
ar eða mentaskóli, hverju nafni sem
nefndust, og taka nákvæma skýrslu
um allar skemdar tennur.
2. Að allir þessir skólar stæðu
undir heilbrigðiseftirliti læknis, sjer-
staklega barnaskólarnir, og þetta yrði
gert að föstu skilyrði fyrir lands-
sjóðs styrk.
Takmarkið, sem að væri kept, ætti
að vera að unglingarnir, sem koma
út af barnaskólunum um 14 ára ald-
urinn, hafi óskemdar tennur. —
3. Að það væri lögð sjerstök á-
hersla á að innræta börnunum þýð-
ing þess, að hafa óskemdar tennur,
og kenna þeim verklega að þrífa
þær og munninn. —
Þetta ættu kennararnir að gera, og
því þyrfti að kenna þeim þetta vel
og rækilega á kennaraskólanum og
öðrum þeim skólum, sem veittu að-
gang að kennarastarflnu.
Þannig þyrftu læknarnir og kenn-
ararnir að taka höndum saman til
að vinna þetta umfangsmikla og af-
ar þýðingarmikla starf, en auðvitað
gætu þeir það ekki nema með ríku-
legum styrk og aðstoð annara manna.
Venjan væri að hrópa til þingsins
og biðja um lög og fyrirskipanir og
tje; hjer ætti það eitt að þurfa til,
að landssjóðsstyrkurinn væri bund-
inn áður greindu skilyrði. Kostnað-
inn við eftirlitið ættu skólarnir að
sjálfsögðu að greiða og hitt annað
aðstandendur barnanna.
Það þyrfti aftur á móti að kom-
ast öflug hreyfing á þetta mál —
þjóðarvakning — þjóðin þyrfti að
líta rjettum augum á málið og þýð-
ing þess. Menn þyrftu að sjá og
sannfærast um, að svo þýðingarmik-
ið er þetta mál að alt gaspur um
þjóðlegar framfarir er út í hött, ef
unga kynslóðin — menn og konur
um tvítugs og þrítugs aldurinn geta
ekki tuggið í sig matinn og eru
veiklaðir aumingjar með ónýta og
eyðilagða meltingu, blóðleysi og
þróttleysi, fyrir þá sök að vjer, sem
eldri erum, höfum ekki haft mann-
dáð í oss til þess að berjast á móti
þessum sameiginlega óvini: tann-
sjúkdómunum.
Friðir saminn á Balkanskaga.
Símað er frá Khöfn í gærkvöld,
að friðarsamningar sjeu nú undirskrif-
aðir af Balkanþjóðunum og að Búl-
garar hafi samþykt allar kröfur hinna.
Slys á Mjóafirði.
Norska gufuskipið „Eros", sem oft
hefur verið í förum hjer við land,
var í fyrra dag á Mjóafirði, og þar
vildi það slys til, að sprenging varð
í vjelarrúminu, er eyðilagðl skipið og
deyddi 3 af skipverjum, en hinir
gátu bjargast í burtu á bátum.
í skipinu var mikið af fiski og
var það ferðbúið til Ítalíu.
Björgunarskipið „Geir„ fór hjeðan
austur í gærkvöld.
Reykjavík.
Frá Cichagó kom hingað nýl. Stein-
unn Bjarnadóttir, ættuð úr Húna-
vatnssýslu. Hún hefur verið vestra
15 ár, kom hingað nú skemtiferð
og ráðgerir að dvelja hjer heima til
næsta vors. Fór hjeðan Iandveg
norður með mági sínum, Jóni Hann-
essyni á Undirfelli í Vatnsdal.
(ijaldkeramálið. Dómarar í því
eru nú skipaðir Jón Kristjánsson pró-
fessor, Magnús Jónsson sýslumaður í
Hafnarfirði og Páll Einarsson borg-
arstjóri.
Það átti að skipa þá Lárus H.
Bjarnasón prófessor, Magnús Jónsson
og Pál Bjarnason sýslumenn, eins og
áður hafði heyrst, en Lárus neitaði
og Páll bar við veikindum.
Hjónaband. Nýlega giftust hjer
í bænum Sigurður Magnússon læknir
á Vífilsstöðum og frk. Sigríður Jóns-
dóttir frá Otrardal. Þau fóru til út-
landa með „Ceres" 2. þ. m.
Gunnar (íunnarsson skáld kom
hingað heim með „Botníu" f morgun
ásamt frú sinni og dveija þau hjer
um tíma í sumar. Hann hefur ekki
komið til Reykjavíkur áður.
Sögur hans, sem verið hafa í
Lögr., verða innan skams til sölu í
bókaverslunum.
Jóh. Jóhannesson kaupm. skrif-
ar frá New-York, að hann leggi á
stað þaðan til Lundúna 23. júlf. Til
Lundúna er hann kominn 30. júlí,
en ætlar þá þaðan til Hollands,
Þýskalands og víðar. Ráðgerir að
koma heim seint í ágúst.
Pýska skemtiskipið „Victoria
Louise" er væntanlegt hingað, í aðra
norðurferðina á þessu sumri, í kvöld
eða á morgun.
Danskir skátar komu hingað með
„Botniu" í morgun, 22 talsins, og
ætla að fara austur að Héklu og
Geysi á mánudag.
ferS til Staðarsveitar.
Eftir Guðm. Hjaltason.
Jeg fór farð þessa seinustu dagana
í apríl og fyrstu dagana f maí. Bar
fátt til tíðinda fyrir mjer í Borgar-
firði og á Mýrum. En í Staðar-
sveitina kom jeg nú í fyrsta sinni á
æfinni, Þótti mjer mikilsvert að fá
að sjá, þótt ekki væri nema dálítið
af henni, því um hana hafði jeg
heyrt og lesið lofræður miklar; ligg-
ur við að sumir hafi lýst henni eins
og einhverri Paradís, en fólkinu lfkt
og skrælingjum. En hvorugt. held
jeg að sje satt. Sveitin er að vísu
mjög falleg, undirlendi allmikið, mýr-
ar, grundir, móar og holt, smá-ár og
vötn og allsnotur hamra- og tinda-
tjöll bakvið mót norðri. Ög í norð-
austri blasa við háir og fallegir fjalla-
veggir, sem skaga fram á Mýra-
undirlendið hver at öðrum, svo sem
Hafursfell, Kolbeinsstaðafjall, Fagra-
skógarfjall og Svarfhóls- og Gríms-
staða-múlar. Og lengst í austri, bak
við fjöll þessi, taka jöklarnir við.
En jeg gat ekki sjeð þá vel fyrir
þoku. En Skarðsheiði blasti við í
suðaustri. Ög hvergi sýnist mjer
hún eins hátignarleg og úr Hnappa-
dalssýslu og úr Staðarsveit. Er hún
líka eitthvert langfallegasta og stór-
kostlegasta fjall á landinu, að mestu
jökulfjöllum undanskildum. Svo er
og Akrafjall allmyndarlegt að sjá
þaðan. Ekki skal jeg trúa því, fyr
en jeg má til, að Skarðsheiði og
Akrafjall sjeu ekki talsvert hærri en
hingað til hefur mælt verið. Suður
af fjöllum þessum blasa svo við
Reykjanesskagafjöllin.
En þótt útsýni þetta gleðji fjalla-
vininn, skáldið og málarann, þá er
það ónóg til að gera sveitina að
sælustað. Engjar sýndust mjer að
sönnu miklar víðáttu, en kvistur virt-
ist mjer lítill í mýrunum, og fjöllin
hrjóstrug og gróðurlftil að sjá. Of-
viðri koma þar oft ofan af fjöllun-
um og feykja heyjum á sumrin. Og
fyrri daginn, sem jeg var í sveitinni,
var svo hvast, að jeg varla gat setið
á hestinum. Komu því fáir til fyrir-
lestranna á Staðastað. En myndar-
legt og áhugasamt virtist mjer fólkið
þar, rjett eins og í hinum vestur-
sveitunum þarna.
Vel hefur sjera Vilhjálmur gengið
frá Staðastað, og prestur sá, sem er
þar nú, sjera Jón Jóhannesson, er
einhver tilkomumesti maðurinn meðal
presta þeirra, sem jeg þekki nokkuð
á Vesturlandi. Sýndi mikinn dugn-
að við að bjarga og hlynna að út-
lendum skipbrotsmönnum í Skafta-
fellssýslu og fjekk tvö heiðursmerki
fyrir, og rær nú á sjó til fiskjar, er
formaður og aflar vel, og jeg held
að hann sje að öðru leyti með betri
prestum. Duglegir munu þar fleiri
vera, þó minna beri á. „Sveitin hef-
ur verið of lofuð, en fólkið oflast-
að", sagði merkur maður, sem var
nokkur ár f sveitinni nýlega. Eru
framfarir ýmsar að byrja þar, og
með þeim má telja efnilegt ung-
mennafjelag.
Á Hofsstöðum í Miklaholtshreppi
er og dugnaðarbóndi, og annars, þar
sem jeg hef komið þarna vestra, hef-
ur mjer þótt fólk ekki síðra en ann-
arstaðar, og víða er framfarahugur
og framfaravottur. Byggingar eru
víða gamaldags, en samt altaf að
lagast og stækka.
3 fyrirlestra hjelt jeg að Hofi, alla
sama daginn; kom fátt, en áhugi var
þar mikill.
Það er svipað með fyrirlestrana og
ungmennafjelögin. Þegar mannfátt
er þar, þá hefur maður optast úr-
valsfólk. En þegar mjög margt
kemur, slæðast margir með, til þess
að fylgja tískunni. Ætli það sje nú
ekki svipað með kirkjugestina?
í fámenninu held jeg að sje meira
að tiltölu af góðu andlegu sáðjörð-
inni, en í margmenninu. Sjálfsagt
eru samt margar undantekningar í
þessu eins og öðru.
Kenning Únítara.
Fundarræða eftir séra Rögnvald Pétursson.
(Frh.). -----
Réttlæting mannsins er öll innifalin
í fullkomnun hans og þroska. Þess full-
komnari maður, — þess réttlátari maður.
Sem maður er hann fæddur — til þess
að verða að m a n n i, ekki einhverju
öðru, engli eða því, sem hann á hvorki
eðli eða lfkingu við. Efsta takmark
mannsins er maður, og hans fullkomn-
asta hjálp hér, til þess að ná því tak-
marki, er að þekkja sjálfan sig, ekki
eingöngu hver hann er, heldur hvað
hann var og hvað hann getur orðið,
hvað í því innifelst að vera maður og
guðs barn.
Réttlæting mannsins er inni-
falin f fullkomnun hans, en til full-
komnunar er honum nauðsynlegast af
öllu þekkingin. Þekkingin er það, sem
þroskar persónuleik hans og aldrei
verður frá honum tekið. Hún full-
komnar manninn í þessu lífi og býr
hann bezt undir hið næsta. Æfi manns-
ins hér á að ganga út á þetta líf. Vegna
þess, að því að eins hefir hann fæðst
hingað í heim, að hér er honum ætlað
að lifa, og þessi heimur hér er eins
mjög ríki guðs eins og nokkur annar
hluti alheimsins mikla og eilífa. í sekt
við guð standa menn ekki, því frá hon-
um og fyrir hann er alt og honum verð-
ur með engu launað. Sekt mannanna
er hvers við annan, en þeir hafa þ ö r f
fyrir guð, því þeir fá ekki lifað sitt full-
komnasta og bezta án hans, Ekki nema
þeir geti fundið löngunum sínum og
hugarhræringum stað innan lífsstraums-
ins eilífa.
Fagnaðarboðskapurinn til mannanna
er boðskapur sannleikans, og frelsisboð-
ið er lögmál réttlætis og þroska. Að
verða sannur maður, er að verða hólp-
inn bæði þessa heims og annars.
Innblásturskenningunni fornu hafnar
únítariska kirkjan alveg. Öll þekking
og opinberun er sama eðlis. Hún er
að einhverju leyti mannsins viðkynning
við sannleikann. Og þá viðkynning
hafa ekki fáeinir menn einnar þjóðar
veitt mannkyninu, heldur allir þeir, er
eitthvað hafa í orði eða verki hafið
skilning manna yfir það, sem hann áður
var, en þó sérstaklega mannanna göf-
ugustu synir og dætur. Og í öllum
löndum, á öllum tímum hafa þeir verið.
í Austurlöndum, á Norðurlöndum, f Suð-
urlöndum. Sú opinberun er mest, er
stærstan sannleika leiðir í ljós, sú minst,
er þann þýðingarminsta flytur. En aliar
opinberanir sannleikans eru manna verk.
Öll þekking, enn sem komið er, í verk-
legum efnum, í fögrum listum, í vís-
indum, í trú, er ávöxtur mannlegrar iðju.
í þessu efni er því ekki undanþegin
Biblían nje önnur helgirit. Hún er rit-
uð og samin af mönnum og er Gamla-
Testam. saga Gyðingaþjóðarinnar, um
leið og það er líka saga trúarhugsjón-
anna, er lifnað hafa í meðvitund þjóð-
arinnar. En sú saga er merkilegust í
menningarsögu mannkynsins, vegna þess
að þar er trúarleitin fullkomnari en hjá
nokkurri annari þjóð, og sannleiksgildi
trúarinnar, sambandið milli guðs og
manna og hin duldu afskifti guðs af
högum mannanna, betur skýrð og víða
færð í fegurri búning en hjá nokkurri
annari þjóð á þeim tíma. Fyrir þessar
ástæður náði llka G.-T. þeim áhrifum
er það hefir haft á siðmenningu Vest-
rænu þjóðanna. Það skýrir fyrir mönn-
um þá hugsjón, er gerir vart við sig í
hugum allra manna, trúarhugsjónina, og
það hefur hana hátt yfir það, sem hún
áður var, hjá allflestum. Og sannleik-
anum ber öllum að veita viðtöku, hvað-
an sem hann kemur, og eins þótt hann
sé í forneskju umbúðum fávísrar tíðar.
Siðamenningin er félagsbú mannkyns-
ins, og á því búi hefir hver sinn af-.
mældan starfa, en allir til samans njóta
arðsins af verkinu. Lögmálið frá Gyð-
ingum, listin frá Grikkjum, stjórnspekin
frá Rómverjum, ljóðin frá Norðurlönd-
um, eru hornsteinar þess Babelsturnar,
sem mannkynið heldur áfram að hlaða
meðan dagarnir verða til, og sem munu
lyfta því ávalt nær himninum, guði og
því háa. (Frh.).
Dáinn er 5. þ. m. Óiafur Arin-
bjarnarson verslunarstjóri í Vestm,-
eyjum.
Borgfirðingar og Mýramenn
halda hjeraðssamkomu á morgun á
Hvítárbökkum. „Ingólfur" fer vegna
þess upp f Borgarnes kl. 6 á morg-
un árd. og kemur aftur annað kvöld.
Ntúlku vantar 1. október, til
hjálpar í eldhúsi á Vífilsstöðum.
Upplýsingar gefur frk. Steinsen.
Prentsmiðjan Gutenberg.