Lögrétta - 05.11.1913, Blaðsíða 3

L0GRJETTA
185
FrjeMrjef ór Borgarfirði.
-----28. okt. 1913.
Hjeðan ofan að er lítið að frjetta,
sem þess er vert að í blöð sje fært.
Þó gerist nú hjer margt merkilegt,
eins og annarstaðar. Menn fæðast
og menn deyja, það er skfrt og gift,
það rignir og snjóar, frís og þiðnar
o. s. frv., alveg eins og allir segja,
þegar um frjettir er spurt.
En svo gerist nú margt fleira.
T. d. gerðust þau tíðindi hjer 22.
eða 23. þ. m., að sláturhúsið í Borg-
arnesi ljet þau boð út ganga, að allri
slátrun yrði hætt vegna tunnuleysis.
100 tunnur komu svo með Ingólfi
26, og var þá ögn slátrað næstu
daga, en nú er aftur hætt öll slátr-
un og er sagt, að ekki verði slátrað
á ný fyr en eftir 10. nóvbr. Menn
eru hissa á þessu, skilja ekki almenni-
lega, að stjórn fjelagsins sje svo
framúrskarandi hugsunar- og útsjón-
ar-laus, að sjá ekki um nægar tunnu-
birgðir, en vita á hinn bóginn ekki
um, hver ástæðan er. Alveg eins er
ástatt fyrir kaupmönnum. Þeir eru
lfka í tunnuhraki,
Mönnum, sem skifta við sláturhús-
ið, er því nauðugur einn kostur og
hann er biðin. Þeir verða að sætta
sig við að bíða og láta fjeð horast.
Nú eru hjer frost og snjóar, menn
hafa ekki hús fyrir fje sitt og fje
leggur af, og væri sá skaði reiknað-
ur, sem af þessu leiðir, yrðu það há-
ar tölur.
Góð tíðindi þóttu það Reykdæl-
um í sumar, þegar þeir frjettu að
þingið veitti 2000 kr. í veginn frá
Kláfossi að Reykholti. En nú þykir
sumum það miður gott. Nýlega var
fundur haldinn á Sturlu-Reykjum til
að ræða um, hvernig ætti að jafna
þeim 2000 kr., sem hrepþurinn á að
leggja til á móti, niður á hreppsbúa.
Urðu um það miklar umræður og
heitar. Flókdælir vildu lítinn þátt
taka í greiðslunni, því þeir hafa
vegarins engin not. Þó buðust þeir
til að helmingurinn yrði borgaður af
hreppssjóði, en helmingurinn af Reyk-
dælum þeim, er gætu notað veginn.
En Reykdælir vildu láta hrepp-
inn óskiftan borga alla upphæðina
og mörðu það í gegn með eins at-
kvæðis mun. Mun það atkvæði hafa
verið atkvæði ólöglegrar lausakonu,
eftir því sem Flókdælir segja. En
hvað sem því líður þá eru Flókdæl-
ir úrslitunum reiðir mjög og er
efst í þeim að fá hrepnum skift.
Enda mælir margt með þeirri skift-
ingu.
Nýbúið er að ljúka við símalagn-
ingu að Hvanneyri; var það þarft,
og er vel að sá mæti skóli er nú
kominn í samband við umheiminn.
Á honum eru nú sagðir 50 nemend-
ur, en 40 sagði mjer kennari þaðan,
að hefði orðið að neita um upptöku
á skólann; svo mikil var aðsóknin.
Sagt er að Vigfús Guðmundsson
frá Engey muni verða hjer í kjöri
af hendi Sjálfstæðismanna, en ekkert
heyrist um Heimastjórnarmenn. Sum-
ir nefna skólastjórann á Hvanneyri,
en aðrir telja ótrúlegt, að hann muni
gefa kost á sjer, en líklegastan telja
hann allir, til að ná kosningu. En
sannleikurinn er víst sá, að enginn
veit um, hverjir verða í kjöri, en
allir óska að það verði innanhjer-
aðsmenn.
Set jeg svo botninn í frjettabrjef
þetta, og lifðu heil Lögrjetta.
X.
Svar
til dr. Jóns Porkelssonar og pró-
fessors Einars Arnórssonar.
Það hefur glatt mig að lesa svör
þeirra dr. Jóns Þorkelssonar og pró-
fessors Einars Arnórssonar, og sjá
að sannleikurinn í grein minni hefur
slegið þá, svo að þeir hafa orðið að
gjalti, horfið frá efninu og velt sjer
út í skammir. Jeg lofa þeim að
botnveltast þar.
Dr. Jón Þorkelsson reynir að ldóra
yfir, hvernig hann heldur sjálfur
kenningar sínar og landvarnarmanna.
Hann talar um samning milli sín og
kenslumálastjórnarinnar. Það væri
gaman að sjá þann samning! Sjálfur
hefur hann sýnt áður, hve mikið
hann metur þann samning, ef nokk-
ur væri, þá er hann hjerna um árið
var að reyna að selja Bókmentafje-
laginu eða landinu afskriftir sínar af
fornbrjefasafninu.
Sem alþingismaður hefur hann
líka sýnt, hve mikils hann metur
slíka samninga, og ekki er þess þó
getið, að dragsúgur hafi þjáð hann þá.
Ársskýrslur hans til kenslumála-
ráðaneytisins eru einnig bænarskrár;
að minsta kosti eru þær skoðaðar
svo í kenslumálaráðaneytinu. Eða
þvf tilkynnir doktorinn eigi kenslu-
málaráðaneytinu að ástæður þær,
sem voru 1886, er hann fjekk styrk-
inn, sjeu fallnar burtu og alt orðið
breytt, og að hann þurfi nú eigi
lengur á styrknum að halda? Svo
gera aðrir samviskusamir menn við
slík tækifæri.
Landvarnarinenn, doktorinn og
margir fleiri, segja að það sje „inn-
limunarskírteini" að íslenskt fjelag
fái styrk úr ríkissjóði eða dönskum
sjóði. Nú birtir doktorinn þó aug-
lýsingu frá sjer og allri stjórn Sögu-
fjelagsins um innlimunar-tilraunir
sínar. Eru þær því neyðarlegri, sem
styrkinn átti að nota „til þess að
gefa út alpingisbœkurnar gömlu,
til viðbótar við það fje, sem alþingi
veitir til þess“, eins og jeg segi í
grein minni í Lögr., þó eigi sje það
rjett hermt í yfirlýsingunni, og al-
þingi sjálft átti sjerstaklega hlut að
máli, þar sem um gj'órðabœkur pess
er að ráeða. Doktorinn fær einn
stjórnarmanninn, sem var forseti í
neðri deild, til þess að rita „Al-
thingspræsident" við nafn sitt undir
umsókninni, rjett eins og þetta væri
gert með samþykki alþingis, og eigi
er ritað „p. t.“ eða „f. T.“ fyrir
framan „Althingspræsident", heldur
látið líta svo út sem hlutaðeigandi
sje „Althingspræsident" (þ. e. for-
Bíó-kaffihúsið
(inngangur frá Bröttugötu) mælir
með sínum a la carte rjettum,
smurðu brauði og miðdegismat.
Nokkrir menn geta fengið hús-
næði og fæði. Sími 349.
Virðingarfylst.
Hartvig Nielsen.
Jeg skal gera grein fyrir því, hvers
vegna jeg vil sjá hana hverfa. Á-
stæðan er einmitt sú, að mjer þykir
of vænt um hana til þess að óska
henni langra lífdaga eins veikburða
og hún er og eins ólæknandi og
hún er. Jeg hef sjeð menn svo
veika, að jeg gat óskað þess af
heilum hug að þeir fengju að hvfl-
ast sem fyrst. Ef jeg hefði átt reið-
hest, sem mjer hefði þótt vænt um,
og sæi hann í höndum þess manns, er
illa færi með hann; hárið væri slitið
úr taglinu af aftanfhnýtingum, sfðutök
beggja megin, hanki í brjósti, hnýtt-
ir og bæklaðir fætur, graftarkýli í
herðakampinum af meiðsli, hvert
rif sæist langar leiðir, augnaráð-
ið dapurt, höfuðið hangandi og
svipurinn þreytulegur og fætur
járnalausir og sárir, þá væri það
mín fyrsta einlæg ósk, að sjá ein-
hvern taka byssu og skjóta vesalings
skepnuna, og jeg vildi gera það sjálf-
ur, ef jeg aðeins hefði kjark til þess.
Svona er íslenska málið okkar vestra,
og svona eru tilfinningar mínar gagn-
vart því; jeg get ekki að því gert,
og jeg bið engan afsökunar á því.
En þið heima megið ekki kasta
þungum steini á okkur fyrir það,
þótt við glötum málinu; við getum
ekki annað; kringumstæðurnar neyða
okkur til þess; stefna Canadastjórnar
er sú, að bræða eina stóra þjóð með
enskum siðum og ensku máli upp
úr öllum þeim þjóðabrotum, sem
þangað flytjast; og því fyr sem ein-
hver sjerstök þjóð samlagast Canada-
þjóðinni og leggur niður sjerkenni
sín, því meira álits nýtur hún hjá
hinni Canadisk-ensku þjóð og pví
betra tœkiýœris nýtur hún í lífsbar-
áttunni. Þetta atriði get jeg skýrt
betur sfðar, ef á móti verður mælt.
Sumir helstu málsvarar íslensks þjóð-
ernis láta börn sín ganga á enska
sunnudagaskóla af pví pau skilja
ekki íslenskuna; aðrir fara fram á,
að enska sje flutt af prjedikunar-
stólnum, af pvi unga fólkið liafi
ekki full not af íslenskum rœðum.
Sannleikurinn er sá, að núverandi
kynslóð heldur málinu við nokkurn
veginn, næsta kynslóð kemur þvf
f kör og sú þriðja grefur það —
það er að segja sem lifandi mál.
En íslensk þjóðareinkenni, dugnað
og kjark, þrek og staðfestu, trygð
og drenglyndi, gáfur og námfýsi —
öllu þessu halda Vestur-íslendingar,
og að því Ieyti halda þeir uppi
heiðri lands síns og þjóðar sinnar,
og nöfnum sínum geta þeir haldið
óbreyttum; það hefur mikla þýðingu,
það geta þeir, en það gera þeir
ekki — því miður. (Nl.)
Jón Þorldksson: Rafmagn úr vatnsaflf.
(Frh.)
vatnsins hefur breytst að Iitlum hluta
í hljóð (fossniðurinn), en að mestum
hluta í hita.
Vjer þekkjum mörg dæmi þess úr
daglegu lífi, að orka afls vors breyt-
ist í hita. Ef kvörn er snúið rösk-
lega, hitnar möndullinn og kvarnar-
steinarnir. Þegar kveykt er á eld-
spýtu, hitnar haus hennar, og af
hitanum kviknar á honum. En það
er erfitt að handsama hitann, hann
rýkur óðar burtu, og þess vegna var
svo erfitt að koma auga á það lög-
mál, að af jafnmikilli orku ýram-
leiðist ávalt jaýnmikið af hita, ef
þess er gætt að láta alla orkuna
verða að hita.
Hitaeining (kalóría) er nú á tím-
um nefndur sá hiti, sem þarf til
þess að hita eitt kg. (eða einn lítra)
af vatni um 1 stig á Celsíusmæli.
Með fjölda rannsókna hefur það sann-
ast, að til þess að framleiða eina
hitaeiningu útheimtist 427 kílógram-
metra erfiði, eða ein slík hitaeining
geymir í sjer 427 kgm. orku. Foss-
inn áðurnefndi, sem hefur í sjer 4500
kgm. orku á hverri mínútu, mundi
því, ef allri orkunni væri breytt í
hita, geta framleitt milli 10 og 11
hitaeiningar á mínútunni, eða hitað
einn lítra af vatni um 10—11 stig,
og það þó því að eins, að umbún-
aður væri svo fullkominn, að ekkert
af hitanum slippi burt. Meiri hita
en þetta er ekki með neinum ráðum
hægt að fá á hverri mínútu úr einu
hestafli, hann er blátt áfram ekki til
meiri í því.
Það var áður sagt, að ef fossinn
er ekki notaður, þá breytist mestur
hluti orku hans í hita. Ef gert er
ráð fyrir, að þessi hiti sje kyr í
vatninu, þá hlýtur það að vera heit-
ara fyrir neðan fossinn en uppi á
brúninni. En hve mikið hitnar það?
Það er einfalt reikningsdæmi. Á
hverri mínútu framleiðast rúmar 10
hitaeiningar; þær skiftast á 450 lítra
af vatni, sem falla niður fossinn á
sama tíma, og við það hitnarvatnið
um íV úr stigi — en í rauninni ekki
nærri svo mikið, því hitinn rýkur
fljótt burtu.
Orkan getur breytst í fleiri myndir
en hita. Áður var getið um, að hún
getur breytst í hljóð. Einnig getur
hún breytst. í ljós. Loks getur hún
breytst í raýmagn. Og fleiri myndir
getur hún brugðið sjer í. Ög þó
hún hafi tekið á sig eitthvert þess-
ara gerva, þá er ekki svo sem hún
sitji þar föst og óbreytanleg. Hita-
orkan getur áður -en varir verið orð-
in að ljósi, rafmagnsorkan að hita
eða að Ijósi, o. s. frv. En þó ork-
an þannig sje fús á að hafa fata-
skifti, ef laglega er til leitað við
hana, þá má þó yfirleitt segja, að
hitinn er það gervið, sem henni er
ljúfast að taka á sig, og þegar hún
er komin í það gervi, þá er afar-
örðugt að halda henni, því hitinn
leitar ávalt burt til kaldari staða, út
f geiminn. Orka hans verður ekki
að engu fyrir það, en vjer missum
tökin á henni. Allar þessar myndir
getur orkan, sem bjó í vatninu uppi
á fossbrúninni í dæminu að framan,
tekið á sig.
En hvaðan kom vatninu þessi
orka? Varð hún til af engu?
seti hins sameinaða alþingis) æfi-
langt.
Eigi bætir það úr, að styrkveiting-
arnar eiga að vera í 18 ár, því að
því lengur sem þær vara, verða inn-
limunarskírteinin fleiri og innlimunin
minnisstæðari. Það yrði komin nærri
hefð á þessa innlimun á alþingi
1930, er það heldur 1000 ára af-
mæli sitt.
Alt er þetta mjög einkennilegt frá
doktorsins hálfu.
Dr. Jón Þorkelsson getur ekkert
um, af hverju hann breytti algerlega
skoðunum sínum á gamla sáttmála,
þá er landvarnarflokkurinn reis upp.
Óg ekki minnist hann heldur á rík-
isráðið norska; er auðsætt, að hann
heldur nú trygð við skoðanir sínar í
Sunnanfara og samþykkir þær með
þögninni.
Einar prófessor Arnórsson er orð-
inn þjóðkunnur fyrir rithátt sinn.
Hann stendur eigi á svo háu menn-
ingarstígi sem dr. Jón Þorkelsson!
Þótt grein hans sje öll ósannindi
frá upphafi til enda, vil jeg samt
biðja menn að lesa hana vel og
rækilega, því að hún er svo fróðleg
um innræti prófessorsins, eins og
annars margt af því, sem hann skrif-
ar. Hún sýnir hve vandaður maður
hann er í orðum og verkum og
hvernig dugnaði hans er varið. Hann
hefur sannarlega sýnt þar sinn innra
mann og lagt fram sitt besta!
Hann á tæplega sinn jafningja á
meðal háskólaprófessora.
Nógu margir þekkja það mál, sem
hann talar um, og skal jeg engu
svara upp á það, en láta hann eiga
þá sæmd, sem hann hefur af því
að ráðast á saklausa konu, sem dáin
er, og ekkert var við þetta eða op-
inber mál riðin.
Aftur á móti skal jeg minnast
dálítið á fáein atriði í grein Einars
Arnórssonar í Ingólfi um smárit mín,
því að jeg gat það eigi í grein
minni í Lögr. 20. ágúst, þvf að þá
hefði hún orðið of löng. Þessi atriði
snerta fæðingarrjettinn og útgefanda
Lilju.
Próf. Einar Arnórsson skilur eigi
í grein sinni í Ingólfi muninn á rjetti
og náðargjöf. Er það slæmt af pró-
fessor í lögfræði að vita það eigi,
eða að blanda slíku saman, eins og
hann gerir í Ingólfi, ef hann veit
betur.
Rjettur er alt annað en náðargjöf.
Á meðan fæðingarrjettur Dana og
íslendinga er sameiginlegur, hafa ís-
lendingar rjett til þess að njóta
þeirra hlunninda eða rjettinda, sem
honum fylgja, meðal annars njóta
styrks úr ríkissjóði og fleiri opinber-
um sjóðum. Það, sem þeir kunna þá
að fá af opinberu fje í Danmörku,
eru því eigi náðargjafir, heldur hlunn-
indi eða rjettindi, sem fæðingarrjett-
inum fylgja. En ef hinn sameigin-
legi fæðingarrjettur væri afnuminn,
þá fjellu burt öll þau rjettindi, sem
honum fylgja, og pá — en ekki fyr
— verða allar styrkveitingar af
d'ónsku fje náðargjafir.
Ollum skynsömum mönnum mun
verða ljóst mál þetta, ef þeir hugsa
Alt vatn í ám og lækjum stafar
frá sjónum og frá yfirborði jarðar.
Aflið, sem lyftir því upp á fjöll, er
sólin. Þegar sólarhitinn — sem kem-
ur með orku úr sólinni — mætir
vatni á yfirborði hafs eða jarðar,
eyðir hann nokkru af þeirri orku,
sem hann hefur meðferðis, til þess
að breyta vatninu í gufu. Gufan er
svo ljett, að hún syndir í loftinu
eins og jökulleir í vatni, berst því
upp á við og út um alt með vind-
inum. En þegar vindurinn ber hana
að köldum fjöllum, þá verður hún
að vatni aftur, og úr því leitar hún
stanslaust niður á við; orkan í vatn-
inu á fossbrúninni er ekki annað en
síðustu leifarnar af þeirri orku, sem
sólarhitinn lagði í vatnsgufuna er
rauk upp af vatnsfletinum fyrir löngu
síðan. Orka vatnsins er til vor kom-
in úr sólinni gegnum geiminn, og
því í rauninni ekkt furða þó hún
leyti burt aftur, út í geiminn.
Þegar orkan er í rafmagns-Iíki, þá
verður hún hvorki mæld í kílógram-
metrum nje hitaeiningum, heldur í
rafmagnseiningum. Rafmagnið hugsa
Forfulg't,
eller en spændende Kamp paa Liv
og Död, 226 Sider, 50 Öre. Sola:
Som man saar — Kr. 1,25 ib. i Pragt-
bind; en af den berömte Forfatters
mest læste Böger. Begge Böger sen-
des portofrit mod Indsendelse af 2
Kr. pr. Postanvisning. Samtidig med-
fölger ny udkommen Bogfortegnelse
over ca 200 nye Böger. Önskes Kata-
log over Hygiene, Sygepleje og Bar-
beiartikler, medsendes den gratis.
A. Brandi, rrinsessegade, Kbhvn C.
um það eins og það verðskuldar.
Skaði væri það fyrir íslendinga að
afsala sjer svo miklum rjettindum,
og vera svo upp á náð komnir.
Próf. Einar Arnórsson ræðst með
sínum vanalega ruddaskap á prófess-
or Finn Jónsson, sem gaf út Lilju
fyrir mig. Eins og stendur á titil-
blaðinu er útgáfan handa alpýðu, og
útgefandanum var því eðlilega mark-
að rúm. Hann stytti því að ósk
minni hina fróðlegu ritgerð sína um
Eystein Ásgrímsson, og slepti úr
henni t. a. m. ferskeytlu þeirri, er
þeir Gyrður og Eysteinn ortu, enda
er hún í BókmentasÖgu íslendinga
eftir Finn Jónsson (bls, 411). En það
þori jeg að fullyrða, að þótt rúmið
hefði verið meira, þá hefði prófess-
or Finnur Jónsson eigi farið að tfna
til marklausar þjóðsögur í æfisöguna.
Einar Arnórsson finnur að því, að
handritin að Lilju sjeu eigi nefnd í
þessari útgáfu, en bráðum kemur út
vfsindaleg útgáfa af Lilju eftir Finn
Jónsson í „Skjaldedigtningen", og
þar eru handritin talin og allur orða-
tnunur. Þar getur Einar Arnórsson
sjeð, að allar aðfinningar hans við
téxtann eru rangar og vitlausar, og
lýsir það samviskusemi hans, að
fella dóm um það, án þess að gá í
handritin eða vita hvað hann fer
með. Hann veit eigi einu sinni að
„föðurinn fæddi" (f 55. v.) stendur
í handritunum, og þótt það þyki nú
óviðkunnanlegt, má eigi yrkja það
um, sem f öllum handritum stendur.
En hann veit eigi heldur, að skáldin
fornu greindu ekki skarplega milli
persóna guðdómsins. Kristur er því
t. a. m. kallaður „skapari" í 62. v.
Lilju, en þó er það að rjettu lagi nafn
„guðs föður". Svona eru allar að-
finningar hans.
Ennfremur gefur Einar AmórSsön
í skyn að við Finnur Jónsson vilj-
um villa sjónir fyrir mönnum og
láta halda að við höfum fyrstir riðið
á vaðið og gefið þetta fræga kvæði
út“. Þetta segir hann þrátt fyrir það,
þótt aftan á-titilblaðinu á Lilju standi:
„Lilja hefur nokkrum sinnum verið
gefin út áður handa lærðum mönn-
um og erlendum þjóðum".
Prófessor Einar Arnórsson ætti að
gæta þess að verða ofurlítið sann-
orðari, þó ekki væri nema um það,
þar sem hver maður getur gripið
hann í ósannindum. En jafn sonn
þessu eru brígsl Einars Arnórssonar
um íslenskukunnáttu Finns Jóns-
sonar.
Khöfn, 25. sept. 1913.
Bogi Th. Melsteð.
menn sjer venjulega í því sambandi
sem einskonar straum, sem rennur
eftir leiðsluþráðum. Þegar mæla á
hve mikið rafmagn fer eftir slfkri
leiðslu á hverri sekúndu, kemur
tvent til greina, stœrð straumsins
og spenna hans. Straumstærðin er
mæld í amperum, straumspennan í
voltum, og eru heiti þessi dregin af
nöfnum tveggja vísindamanna, sem
gert hafa mikilvægar uppgötvanir
um rafmagnið.
> Orka rafmagnsstraumsins á hverri
klukkustund finst með því að marg-
falda saman amperatölu hans óg
voltatölu hans; sje t. d. rafmagns-
straumur einn að stærð 6 amper og
spenna hans 110 volt, flytur hann
á hverri klukkustund 6x110=660
orkueiningar, en hver þessara ein-
inga er kölluð einn watt-tími. Jöfn-
um höndum við watt-tímann ei iíka
notuð stærri eining, sem heitir kfló-
watt-tími, og er sama sem 1000
watt-tímar; (myndað á sama hátt og
kflógramm af grammi).
Einn watt-tími samsvarar nú 367
kflógrammetra erfiði eða orku, og