Lögrétta - 23.12.1914, Blaðsíða 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON,
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Aígreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Veltusundi I.
Talsími 359.
Nr. 61.
Reykjavík, 23. desbr. 1914.
IX. árg.
Glcöileg Jól.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls
konar ritföng kaupa allir í
Bókauerslun Sigfúsar Eymundssonar.
Lárus Fjeldsted,
Y f irr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 siöd.
Gísla BuOmundssonar.
LÆKJARGÖTU 14 B
(uppi á lofti)
er venjulega opin n—3 virka daga.
Vilhjálmur Þýskalandskeisari.
járnbrautir á \Mi
Eftir Jón Þorláksson.
III.
Samgöngutæki nútímans.
Þá liggur næst aíS athuga, hver
þau samgöngutæki eru, sem bætt geta
úr þessum meinum. Til þess aS gera
sjer þetta ljóst, veröum vjer fyrst
aö renna augum yfir landiö, og at-
huga, hver eru stærstu landbúnaðar-
svæöin; engin ráö veröa talin aö
duga, nema þau dugi öllum stærstu
svæöunurp. En hitt væri aftur of
langt farið, að heimta að umbæturn-
ar næöu til hvers einasta skika, hve
litill sem hann er, sem hæfur er til
ræktunar.
Landbúnaðarsvæðin, eöa láglendin,
á íslandi eru þessi helst:
1. Suðurláglendið (Árnes- Rang-
árv.- og Skaftafells-sýsla),
2. Borgarfjarðarláglendið (þar
með suðursveitirnar á Snæfells-
nesinu),
3. Dalirnir upp af Breiðafjarðar-
botni,
4. Húnaflóaláglendið,upp af Húna-
flóa og tilh. dalir.
5. Skagafjörðurinn.
6. Eyjafjörðurinn,
7. Skjálfandaundirlendið og tilh.
dalir,
8. Fljótsdalshjerað.
Þetta eru þau stærstu. Mörg
smærri mætti telja, firði og dali, en
það er þýðingarlaust. Af þessum 8
svæðum er láglendið á einu, Skjálf-
andaundirlendinu, mjög þakið hrauni
og er það þess vegna einna veiga-
minst til ræktunar. Hið fyrsta, Suð-
urláglendið, er lang stærst.
Af samgöngutækjum er þá fyrst
að athuga skipagöngur, eða hvort
Gleðileg jól!
Hjúpuð í helgiblæs ljóma.
Hljómdjúpar klukkurnar óma:
|: Gleðileg jól! :|
Gleðileg jól!
sorgmæddu hjörtunum svala.
Saklausar barnsraddir hjala:
|: Gleðileg jól! :|
unt sje að fullnægja þörfum þessara
svæða með innanlandssamgöngum á
sjó. Afstaða svæðanna gagnvart sjó-
f lutningum er þessi:
1. Suðurláglendið. Engin
höfn, sem unt er að nota á haust-
um eða vetrum vegna brims, nema ef
vera skyldi einstöku sinnum. Ekki
heldur nein höfn, sem millilandaskip
bingað til hafa viljað taka á ferðaá-
ætlun sína á sumrum. Litlir strand-
bátar og seglskip geta hafnað sig á
Eyrarbakka og Stokkseyri á sumr-
um í góðviðri eða landátt, og í Vík
er skipað upp fyrir opnu hafi undir
sömu kringumstæðum. Svæðið alt of
stórt til þess að geta haft full not
af skipagöngum til Eyrarbakka og
Stokkseyrar. Samgöngur á sjó geta
ekki bætt úr neinum af áðurnefnd-
um 4 meinum á þessu svæði.
2. B o r g a r f j.l á g 1 e n d i ð. í
útjöðrum þess er annarsvegar versl-
unarstaðurinn Akranes, sem er við-
komustaður millilandaskipa (lending
bærileg), en hins vegar Búðir, og
koma strandbátar þar einstöku sinn-
um. Báðir þessir staðir liggja svo
fjarri aðal-landbúnaðarsvæðinu, að ó-
kleift er að hafa tíðar samgöngur
úr sveitunum til þeirra, enda er ekki
verslað þar af landbúnaðarsvæðinu.
Miðstöð viðskiftanna er nú Borgar-
nes; millilandaskip þora þar yfirleitt
ekki inn vegna grynninga, og strand-
bátar koma þar ekki við, en flóabát-
ur gengur þaðan úr Reykjavík, og
kemur nokkum sinnum við vestar á
láglendinu, að Straumfirði og Ökrum.
Innsiglingin er vond, brýtur um þver-
an fjörð i brimi, og tefst því bátur-
inn oft, en þegar inn er komið, má
gera viðunanlega höfn fyrir smáskip.
Borgarnes liggur svo miðsvæðis i
hjeraðinu, að með góðum vegum er
kleift fyrir mestan hluta sveitanna
að halda þar uppi nægilega tíðum
samgöngum.
Ef gerð er höfn í Borgarnesi, og
nægilegir vegir þaðan, virðist vera
unt að fullnægja þörfum þessa svæð-
is nokkurnveginn með sam-
göngum á sjó.
3. D a 1 i r n i r. Aðalsvæðið liggur
upp frá botni Hvammsfjarðar, og er
þar nýlegur verslunarstaður, Búð-
ardalur. Höfn er þar vond, og ekki
hafa millilandaskip tekið staðinn á
áætlun sina, en strandbátar koma þar
við í nokkrum ferðum. Breiðafjarð-
arbátur, sem hefur aðalstöð sina i
Stykkishólmi, heldur uppi ferðum
þangað. Mestur hluti hjeraðsins nær
vel til Búðardals. Mig brestur kunn-
ugleika til að segja um hvort kleift
mundi að halda uppi reglubundnum
vetrarferðum þangað, en þó þykir
mjer trúlegt að það mætti, og þá
fremur sennilegt að samgöngur á sjó
og vegir á landi gætu verið þessu
hjeraði nokkurnveginn fullnægjandi.
4. Húnaflóaláglendið. Það
er nokkuð sundurskift — þar tel jeg
til nokkurn hluta Strandasýslu og
alla Húnavatnssýslu — og hafnir
rnisgóðar, sumsstaðar vondar. Hafís
lokar öllu i hafísárum, og því ekki til-
tök að losna við horfellishættuna
með samgöngubótum á sjó. Besti
hluti svæðisins, alt landið upp af
Húnafirði (Blönduóshjeraðið) er svo
hafnlaus, að liklega er ókleift að
hafa þangað reglubundnar vetrar-
ferðir, jafnvel þó sjór sje auður. Sam-
göngubætur á sjó, hversu miklar
Gleðileg jól!
Samþýddar andlegri inning,
ákall frá hugljúfri minning
|: Gleðileg jól! :|
Gleðileg jól!
Lyftandi lífsvonum hlýjum,
langt ofar himinsins skýjum.
|: Gleðileg jól! :|
Svb. Björnsson.
sem væru, eru þvi allsendis ófull-
nægjandi fyrir þetta svæði.
5. Skagafjörður. Höfn aðal-
kauptúnsins, Sauðárkróks, fremur
slæm, mætti þó liklega hafa
þangað reglubundnar vetrarferðir,
þegar auður er sjór. Hafís lokar
einnig hjer í hafisárum, samgöngu-
bætur á sjó geta ekki bætt úr hor-
fellishættunni, verða þvi ávalt ófull-
nægjandi. Svæðið auk þess svo stórt,
að afarmiklir örðuleikar eru á þvi
fyrir alla að sækja til eins staðar.
6. Eyjafjörður. Hafnir góð-
ar, en hafís lokar öllu á hafísárum,
og samgöngubætur á sjó þess vegna
ekki fullnægjandi.
7. S k j á 1 f a n d a u n d i rl endið.
Ilöfn þolanleg á Húsavik, en lokast
af hafís. Samgöngubætur á sjó geta
þvi ekki orðið fullnægjandi.
8. Fljótsdalshjerað. Það
nær til sjávar við Hjeraðsflóa, en þar
ei algerð hafnleysa. Vegur liggur úr
miðri bygðinni um Fagradal til Reyð-
arfjarðar. Þar er góð höfn, en tepp-
ist stundum af hafis. Vegurinn um
Fagradal er teptur af snjó allan vet-
urinn, og flutningar þá mjög örðugir
ef ekki ókleifir. Hjeraðið er betur
fallið til sauðfjárræktar en nautgripa-
ræktar, og því ekki eins brýn þörf
á viðskiftasambandi yfir veturinn
eins og í sumum öðrum hjeröðum.
Um samgöngubætur á sjó er ekki
að ræða aðrar en til Reyðarfjarðar;
þær geta tepst, en mjer er ekki kunn-
ugt um likurnar fyrir þ\d, hve oft
eða hve lengi það muni verða. En
allan veturinn eru samgöngur á sjó
til Reyðarfjarðar gagnslausar, nema
járnbraut lægi þaðan upp í Hjerað.
Niðurstaðan er þá sú, að sam-
göngubætur á sjó, samfara hafnar-
virkjum og vegabótum á landi, geta
e f t i 1 v i 11 fullnægt tveimur af átta
helstu landbúnaðarplássum landsins,
en alls ekki hinum 6. Það má
þess vegna alveg hiklaust fullyrða,
að með samgöngubótum á
sjó samfara vegage'rðum á
landi verður landbúnaðin-
um á íslandi ekki komið á
sama stig eins og í öðrum
1 ö n d u m. Það verður ekki einu
sinni ráðin bót á horfellishættunni
með svoleiðis samgöngutækjum.
Jeg veit ekki hvort menn hafa al-
ment veitt því eftirtekt, að 4 af þess-
um átta helstu landbúnaðarsvæðum,
sem að vísu liggja öll að sjó, hafa
enga þá höfn, sem millilandaskip
hafa tekið á ferðaáætlun sína; það
er Suðurláglendið, Borgarfjarðarlág-
lendið, Dalirnir og Fljótsdalshjerað.
Hin 4, norðursýslurnar 4, hafa skárri
hafnir — en þær teppast allar af
hafís þegar verst gegnir. Mjer finst,
að ef menn athuga þetta, þá þurfi
menn ekki að furða sig neitt á því, þó
j innanlandssamgöngur á sjó sjeu, og
I hljóti altaf að verða, ófullnægjandi
fyrir landbúnaðinn.
Þá kynni einhverjum að koma til
hugar að bifreiðar — á bifreiðaveg-
um — gætu bætt úr skortinum á sam-
göngutækjum innanlands.
Um það þarf nú ekki mörgum
blöðum að fletta. Bifreiðar g e t a
e k k i rutt snjó af vegum fyrir sig,
og geta þvi ekki gengið yfir fjöll,
heiðar eða hálsa milli bygða að vetr-
inum. Auk þess má og telja vist,
að ef allur kostnaður er rjett talinn,
þá er þungavöruflutningur að sumar-
lagi d ý r a r i með bifreiðum en með
hestavögnum; hugsanlegt að þetta
breytist eitthvað með framtíðinni, en
sem stendur eru engar líkur til að
þungavöruflutningur með bifreiðum
á vegum verði nokkurntima svo ódýr,
sem hann þyrfti að verða til þess að
aðrar eins vörur og eldsneyti eða til-
búinn áburður yrðu fluttar með þeim
langleiðis. Það er því full vissa fyrir
að bifreiðar geta ekki bætt úr við-
skiftateppunni að vetrinum nje úr
horfellishættunni, og engar líkur til
að þær geti bætt úr eldsneytisskorti
eða áburðarskorti sveitamanna. Þær
eru því allsendis ófullnægjandi sem
aðal-samgöngutæki innanlands.
Einu samgöngutækin, sem geta
fullnægt þessum umræddu þörfum,
eru j á r n b r a u t i r. Það er að segja
vagnar, knúðir áfram af vjelafli
(gufuvjelum, olíuvjelum eða raf-
magnsvjelum), eftir járnspori á veg-
inum. Slíkir vagnar geta rutt braut
sína sjálfir — þeytt af henni snjón-
um — ef þeir eru útbúnir til þess. Þeir
komast því leiðar sinnar á vetrum.
Járnbrautirnar ná þó ekki heim á
hvern bæ, eins og allir vita, heldur
eru lagðir a k v e g i r frá járnbraut-
arstöðvunum um sveitirnar heim til
bæjanna. Og þegar talað er um járn-
brautir sem samgöngutæki er ávalt
gengið út frá þvi, að nauðsynlegir
akvegir sjeu gerðir frá brautarstöðv-
um um bygðirnar.
Enginn þarf að furða sig á, þó
þessi yrði niðurstaðan. Fyrir öllum
menningarlöndum heimsins hefur
legið alveg sams konar verkefni síð-
ustu tvo mannsaldrana, eins og nú
liggur fyrir oss. Þau hafa þurft að
bæta úr viðskiftateppu og áburðar-
skorti ö 11, úr eldsneytisskorti á
stórum svæðum f 1 e s t, og úr hor-
fellishættu s u m—að minsta kosti úr
horfellishættu fyrir mannfólkið. Og
öll hafa þau tekið sama úrræðið—lagt
járnbrautir. Ef nokkurt annað úrræði
væri til, gætum vjer gengið að þvi
alveg vísu, að eitthvert land hefði
notað þ a ð, en ekki járnbrautirnar.
En svo er ekki. Og úr því að engir
aðrir hafa fundið neitt úrræði annað
en járnbrautir, hvernig getum vjer
þá búist við að finna það?
Jeg vona nú að sanngjarnir menn
vilji viðurkenna það, að þ e 11 a
land þarfnast járnbraifta.
Hvort vjer erum færir um að full-
nægja þeirri þörf — það er annað
mál, og liggur nú næst fyrir að at-
huga það. Er þá fyrst að gera sjer
grein fyrir h v e m i k ij ð af járn-
brautum vjer þurfum að fá.
Hvaða járnbrauta þárfn-
ast landið?
Því verður að svara þannig, að
a ð a 1-brautirnar, sem landið fyrst
og fremst þarfnast, eru tvær:
1. Braut frá Faxaflóa austur á Suð-
urláglendið og nokkuð austur eft-
ir því.
2. Braut frá Faxaflóa norður, um
Húnavatns-, Skagafjarðar- og'
Eyjafjarðarsýslur, og helst eitt- i
hvað norður í Þingeyjarsýslu.
Þetta eru aðalbrautirnar, en svo
mun þurfa nokkrar smáar álmur, en
yfirleitt er ekki eins mikil nauðsyn
á þeim og stofnbrautunum.
Um fyrri brautina hafa þegar ver-
ið gerðar nokkrar rannsóknir, sem
kunnugt er. Járnbraut frá Reykjavík
um Þingvelli til Þjórsár að meðtöld-
um hliðarálmum til *Eyrarbakka og
til Hafnarfjarðar (frá Rvík) verður
að lengd um 135 km. og kostar rúm-
ar 4 milj. kr. með því byggingarlagi,
sem ráðgert hefur verið.
Um hina brautina, Akureyrarbraut-
ina, er svo mætti nefna, hafa engar
rannsóknir verið gerðar. Verður því
ekki vitað um lengd hennar, og því
síður um kostnað við hana, nema eft-
ir alveg lauslegum ágiskunum.
Til hliðsjónar við þær ágiskanir
má nefna, að þjóðvegurinn frá
Reykjavík til Akureyrar, talinn fram
fyrir Esju og inn fyrir Hvalfjörð, er
um 420 km., en þjóðvegurinn frá
Borgarnesi til Akureyrar um 324 km.
Með því að gera ráð fyrir að suður-
endi brautarinnar sje i Borgarnesi,
Malverk
Iiitmyndir
Litakassar
Teiknibestik
Bækur 0. Hl. tl.
Ágætar
jólagjafir.
pór. B. Dorláksson.
Ueltusundi 1.
Albert Belgjakonunugur
í samtali við franskan hershöfðingja.
mætti máske giska á að brautar-
lengdin yrði 365 km., svo að þær
brautir til samans, sem hjer eru
nefndar, yrðu að lengd 500 km.
Hvað kosta svo 500 kílómetrar af
járnbrautum? í Suðurlandsbrautinni
var hver km. áætlaður 31)4 þús. kr.
Nú er það víst, að með sömu gerð
mundi hver km. í Akureyrarbraut-
inni kosta eitthvað meira. Til þess
að gera einhverja ágiskun, vil jeg
segja að þessir 500 km. af járnbraut-
um kosti 20 milj. kr. — það eru 40
þús. kr. að meðaltali fyrir kílómetr-
ann.
Tuttugu miljónir króna!
Sagan segir, að fyrir nokkrum ár-
um síðan hafi einn háttvirtur alþing-
ismaður sagt, að sig sundlaði ef hann
heyrði nefnda eina miljón. Svo það
þarf enginn að fyrirverða sig fyrir
það, þó hann sundli rjett sem snöggv-
ast, þegar hann heyrir talað um
tuttugu miljónir í einu. En
þegar sviminn er liðinn frá, er best
að reyna að hugsa rólega um málið.
Málgagn dönsku stjórnarinnar ritar
um það.
Daginn eftir ríkisráðsfundinn 30.
nóv., flytur málgagn dönsku stjórn-
arinnar eftirfarandi grein um það,
sem þar gerðist:
„Á stjórnarskrármálinu islenska og
fánamálinu hefur orðið í gær frestun,
en ætla má að hún verði ekki nema
um stundarsakir. Ráðherra íslands,
herra Sigurður Eggerz, tók aftur
stjórnarskrárfrumvarpið og baðst þar
eftir lausnar. Konungur kvaðst svo
vilja semja við íslenska stjórnmála-
menn úr hinum ýmsu flokkum. Flagg-
málinu var og frestað vegna þessar-
ar lausnarbeiðslu og svo hins vegna,