Lögrétta - 27.01.1915, Blaðsíða 2

i8
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð: 4 kr. árg. á
lslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi I. júlí.
hljóði samþykt svohljóBandi fundar-
ályktun:
„Fundurinn lítur svo á, að það hafi
verið óhyggilegt og ástæðulaust af
Sjálfstæðisflokknum, eða ráðherra,
að láta staðfestingu stjórnarskrárinn-
ar farast fyrir, og telur sjálfsagt að
krefjast þess, að stjórnarskrárbreyt-
ingin verði staðfest áður en hið næsta
xeglulega Alþingi kemur saman.“
Fiirirvari iinais.
Ummæli framsögumanns
meirihlutans.
Menn hafa veriö að þrátta um það,
hvort ríkisráSs-atferli ráðherra í
stjórnarskrármálinu hafi verið í sam-
ræmi við tilætlun síðasta alþingis.
Vjer höfum reyndar sýnt fram á
þaS, aS vjer hyggjum meS rökum,
sem ekki verSur á móti boriS, aS fyr-
irvarinn, sem alþingi afgreiddi, hafi
ekki gefiS ráSherra nokkurt tilefni til
þess aS fara svo aS ráSi sínu, sem
hann gerSi, Og auSvitaS er mest um
þaS vert, hvaS í þessu þingskjali
sjálfu stendur.
En óneitanlega er þaS lika mikils-
vert, hvaS þingmenn, og þá einkum
helstu menn meirihlutans, hafa um
máliS sagt, hvaSa ummæli þeir hafa
látiS fylgja fyrirvaranum á þinginu.
Fæstir lesa nokkru sinni alþingis-
tíSindin og enn færri hafa enn fengiS
þau. Fyrir því prentum vjer nú,
mönnum til fróSleiks og athugunar,
þrjá kafla úr aSalræSu framsögu-
manns meirihlutans í fyrirvaramál-
inu, Einars prófessors Arnórssonar,
ræSu, sem hann hjelt í neSri deild
10. ágúst siSastliSinn:
I.
Eg ætla þegar aS taka þaS fram,
aS ef sá skilningur er lagSur í opna
brjefiS frá 20. okt. 1913, aS í kon-
ungsúrskurS þann, sem þar er boS-
aSur, verSi tekiS upp ákvæSi um, aS
honum megi ekki breyta, fyrr en sam-
bandslög milli landanna sje samþykt
af konungi, þá álít jeg ekki nægi-
legt aS setja slíkan fyrirvara, sem
hjer er gert. Jeg teldi hann þá alveg
þýSingarlausan. En bæSi hefur hæst-
virtur fyrv. ráSherra (H. H.) lýst yf-
ir því, aS þaS væri ekki tilætlunin
aS setja annaS í hinn væntanlega kon-
ungsúrskurS, en þaS eitt, aS málin
verSi borin upp fyrir konungi i rík-
isráSi, og á hinn bóginn hefur hv.
ráSh. (S. E.) skýrt þinginu frá þvi,
aS hann muni ekki ganga aS því, aS
neitt slíkt skilyrSi verSi sett í kon-
ungsúrskurSinn. Jeg treysti því, aS
þaS sje alveg hárrjett, aS þaS sje
satt, sem hv. 1. þm. Eyf. (H. H.)
hefur lýst yfir viS 1. umr. þessa máls,
þó aS þvi hafi veriS alment haldiS
fram áSur, og opna brjefiS frá 20. okt.
1913, ásamt umræSunum í ríkisráSinu
s. d. hafi svo alment veriS skildar
hjer á landi. En eg játa, aS skýring-
in getur veriS rjett, vegna orSalags
brjefsins, sú, aS margnefnt skilyrSi
verSi ekki tekiS upp í konungsúr-
skurSinn. Það, sem nefndin, eSa aS
minsta kosti meiri hluti hennar,
leggur til í málinu, byggist því á því,
að í konungsúrskurðinum verði ekk-
ert skilyrði sett um það, að eigi megi
breyta honum, ens og hverjum öðrum
íslenskum konungsúrskurði.*
II.
Hafi veriS fariS lengra 20. okt. 1913
i opna brjefinu og í samkomulaginu
i ríkisráSi en heimild þingsins 1913
náSi til, þá getur þaS ekki orSiS
bindandi fyrir landiS, nema vjer sam-
þykkjum þaS nú eSa síSar. En þess
eru engar vonir, aS þaS verSi gert.
— ÞaS er nægilegt, aS þingiö tjái
landiS óbundiS af skilyrSum þeim,
sem sett eSa samþykt hafa veriS and-
stætt vilja þingsins 1913, um upp-
burS sjermála vorra i ríkisráSi.
Staöfesti konungur stjórnarskrána
ekki, ef fyrirvarinn á þskj. 438 er
samþykktur, þá sýnir þaS, aS vjer
höfum haft rjett fyrir oss, og þá er
eigi heldur nein skerSing gerS á rjett-
indum vorum. Samþykki konungur
stjórnarskrána ummælalaust, þá þýð-
HERSTÖÐVARNAR AÐ VESTAN.
I
'Öslende^/iSru<Jlá'eUJIjitiuu^
^diHirupart fíonf
\Dixmude
fr>az
'Boufogne
Mons
%cmi%
Af'icourt
*<V * <«
/tmeens
tíéziérés % h/"'
dfjort. -UUXFMBOURO
Jedan
fíontmedy l
% B ' \ tThlonvitte^^
\ 'Verdurr z fðtete. Saarpruckm
\ : .\ /fFt>eauðourt (
, •tfancy^%iljfrassbur.g.
* ''~^furmri/f^\\' u
L ijYfír/tracÁ
\ 7Ú&J
) , Betfort • r-/W''/r'v
Arésoul )4BAS\f
átihtí
Beauvccrs,
‘compiegne'
Ch°-*T/>ierryr~--
rlfífö Xrrjwr* Chafons
SMthíePr ■
*Bar/e Þuc

Chaumonti
Herlínan aS vestan hefur nú svo
mánuSum skiftir veriS eins og hún
er sýnd á uppdráttunum, sem hjer
fylgja. ASeins örlitlar breytingar hafa
oröiS viS og viS á stöku staS, og
sumstaöar hefur sótt í sama horfiö
aftur, þótt breyting hafi orSiö sem
snöggvast. Hvorugir hafa unniö á aS
nokkru ráöi. ÞaS er taliö, aS orustan
viS ána Aisne hafi byrjaö 15. oktbr.,
og hún hefur reyndar staSiS óslitin
síöan úr skotgröfunum báSumegin
frá. En þaS er ekki nema lítill hluti
hersvæöisins, sem hægt er aS kenna
viS ána Aisne, eins og uppdrættirnir
sýna. Nú liggur herlínan frá Neuport,
noröur viS hafiö, í Belgíu, fram hjá
Dixmuiden, og inn í Frakkland vest-
an viS Lille, fram hjá Arras og Pri-
court og þaöan suSur, þangaS til hún
nálgast ána Aisne; síöan austur meS
henni og yfir ána viS Berry au Bac,
þá enn í austur fyrir norSan kastala-
borgina Verdun og svo í boga í
kringum hana aS austan, svo aS þar
myndast skarpt útskot á linunni frá
ÞjóSverjum vestur aö St. Mihiel. SíS-
an fylgir herlinan á löngu svæSi
landamærum Þjóöverja og Frakka,
liggur svo aftur inn í Frakkland, og
loks inn yfir landamæri Þýskalands
á nokkru svæöi sySst í Elsass.
' ir það ekki annað en það, að þá verð-
ur að líta svo á, að hann gangi að
skoðun vorri eða kröfum í þessu
efni* Og ef konungur setur ný skil-
yrSi, eöa Danir, þá er auSvitaö aS ráS-
herra vor má alls eigi ganga aS þeim,
cf nokkur hætta er á þvi, aS rjettindi
landsins stjórnskipulega skerSist á
nokkurn hátt viS þau.
III.
í brtl. á þskj. 455 ( fyrirv. Jóns
frá Hvanná) er þaS beint sett aS skil-
yröi fyrir stjórnarskrárstaðfestingu,
aS konungur afturkalli úrskurS sinn
frá 20. okt. 1913.
ÞaS leiSir af þvi, sem áöur hefur
verið tekiö fram, aS engin nauö
rekur til aö krefjast þess, því aS ef
vjer samþykkjum tillöguna á þskj.
438 (fyrirvara meirihlutans), þá höf-
um vjer þar meS lýst afstöSu vorri,
og getur þá opna brjefið 20. okt. 1913
eigi talist bindandi fyrir oss. Því er
jeg á móti tillögunni á þskj. 455, enda
er og mjög líklegt, aS hún mundi, ef
samþykt yrSi, leiöa til þess aS stjórn-
arskráin nái ekki staSfestingu kon-
ungs. Því aS ekki er ólíklegt, aS kon-
ungur mundi ófús á beinlínis aS aft-
urkalla opna brjefiS frá 20. okt. 1913,
enda má oss á sama standa, þar sem
klausa þess um breytanleik úrskurð-
arins, uppburð sjermálanna, er alls
eigi stjórnskipulega bindandi fyrir
oss. Og konungur veit, að hverju
hann gengur, þegar hann staðfestir,
eða ef hann staðfestir stjórnarskrár-
frumvarpið.*
Svona talaSi þá framsögumaöur
SjálfstæSismanna sjálfra á síöasta al-
þingi.
MeS þessum skilningi samþyktu
þeir sjálfir fyrirvara sinn. Því aS vjer
göngum aS því vísu, aS þeir geri
ekki sinn eigin framsögumann ómerk-
an aS oröum sínum. AS minsta kosti
gerir ekki Einar prófessor Arnórsson
þaS.
Vjer bendum mönnum í fyrsta
lagi á þaS, sem prentað er meS breyttu
letri í 1. kaflanum hjer á undan.
Framsögumaöur segir, aö nefndiij
byggi á þvi, aS í konungsúrskuröin-
um veröi ekkert skilyröi sett um þaö,
aS honum megi ekki breyta, eins og
hverjum öörum konungsúrskurSi.
Þessu er fullnægt af konungs hálfu.
í ríkisráösumræSunum er ekki
nokkurt orS um þaS, aS konungur sje
þessu mótfallinn. Ekki heldur hefur
ráðherra nje blöS þau, sem hann
styöja, vikiS aS því einu oröi, aö um I
þetta hafi veriS nokkur ágreiningur
viS konung.
í öSru lagi bendum vjer á auð-
kendu ummælin í 2. kaflanum: „Sam-
þykki konungur stjórnarskrána and-
mælalaust, þá þýSir þaS ekki annaö
en þaS, aS þá veröur aö líta svo á,
að hann gangi aS skoðun vorri eöa
kröfum í þessu efni.“
Konungur gerSi meira en aS
samþykkja stjórnarskrána andmæla-
laust. Hann lýsti yfir þvi, aS hann '
væri samþykkur fyrirvara alþingis.
Hann varar v i S þeirri skoSun, aS
tilætlunin hafi veriS sú, aS leggja
flutning íslandsmála fyrir konung
undir löggjafarvald Dana eöa dönsk
stjórnarvöld — og það var einmitt
þetta, sem fyrirvari alþingis var aS
giröa fyrir, aS sá skilningur kæmist
inn eða festist, sem konungur varaöi
viS í ummælum sínum i ríkisráSinu.
í þriSja lagi bendum vjer á orðin,
sem auökend eru í 3. kaflanum. Fram-
sögumaöur heldur því þar fast fram,
aS oss geri ekkert til um opna brjef-
iS frá 20. okt. 1913, þó aS þar standi,
aö fyrirkomulaginu á flutningi sjer-
málanna veröi ekki breytt fyr en sam-
bandslög sjeu komin á milli lanaanna,
því aö sú klausa sje „alls eigi stjórn-
skipulega bindandi fyrir oss.“
í fjórSa lagi bendum vjer á þaS,
aS framsögum. virti ekki d ö n s k u
auglýsinguna væntanlegu um
flutning sjermála vorra fyrir konungi
svo mikils aö minnast á hana, þó aö
ganga mætti aS því vísu, aS hún yrði
gefin út. Jón Magnússon, framsögu-
maSur minnihlutans, lýsti yfir því, aS
viS þá ráðstöfun fáum vjer ekki ráS-
iS, og þaS yröi dönsk ráöstöfun, sem
vjer værum ekki bundnir viS. ViS
þessi ummæli haföi framsögumaSur
meirihlutans ekkert aS athuga.
FramsögumaSur SjálfstæSismanna
sjálfra hefur um þetta mál ályktaö
á síðasta þingi í aSalatriSinu ná-
kvæmlega eins og Lögrjetta ályktar
nú og hefur ályktaS frá þvi er þaS
bar fyrst á góma í fyrravetur.
MeS önnur eins ummæli liggjandi
fyrir allri þjóöinni, prentuS í alþing-
istíðindunum, þarf nokkuS mikla
dirfsku til þess aS haga sjer eins
og Sjálfstæöisforingjarnir gera nú—
og nokkuð mikiö traust á skilnings-
leysi og þroskaleysi þjóSarinnar.
ísafold kvartar sáran undan því,
aö á orSunum, sem standa fyrir ofan
þessar línur, skuli vera ympraS í sam-
bandi viS frammistööu ráSherra og
Sjálfstæöisforingjanna i stjórnar-
skrármálinu og árangurinn í fána-
málinu af afreksverkum þeirra.
Eftir ísafoldar skoöun er þaS sjer-
stakt greiöfæri, sjerstakur s i g-
u r og sjerstök s æ m d, aS þjóðin
geti e k k i fengiS stjórnarskrá,
sem hún hefur kosiS þingmenn til aS
samþykkja, stjórnaríkrá, sem hefur
veriö samþykt á tveimur löggjafar-
þingum þjóðarinnar.
Eftir ísafoldar skoöun er þaö sjer-
stakt greiðfæri, sigur og
s æ m d, aS konungur neitar ráðherra
vorum að staðfesta úrskurð um
f á n a, þó alþingi hafi samþykt fána-
geröina, og þó aS konungur hafi lof-
aS staSfestingunni.
Sömu hlunnindi eru eftir skoðun
ísafoldar vS þaS, að ekkert gerist,
eftir aö málefni vor og ráðherra vor
hafa lent í þessu hnjaski, aS þingið
er ekki virt þess aS spyrja þaS um
neitt, aö þjóSin er ekki virt þess aS
spyrja hana um neitt, aS ráS-
herra situr bara einstaklega ró-
legur, með sömu mennina eins
og áður sem ráðunauta eða yfir-
drotna, eins og ekkert hafi í skorist.
AuSsjáanlega telur ísafold, að um
greiSfæri, sigur og sæmd sje aS sjálf-
sögSu aS tefla, þegar SjálfstæSisfor-
ingjarnir fara meS völdin. Hitt skifti
engu máli, hvernig annars gangi meö
velferðarmál landsins. Þetta kann að
vera svo frá sjónarmiði núverandi
valdhafa landsins. Aö minsta kosti
geta málin ekki gengiS öllu klúS-
urslegar en þau ganga nú, og samt
heldur ísafold, aS viö eigum miklum
sigri og mikilli sæmd aS fagna.
En frá sjónarmiSi þ j ó S a r i n n-
a r er þetta ekkert annaS en hugar-
burSur. H ú n hefur engan veg af því
og ekkert gagn, aS SjálfstæSisfor-
ingjarnir ráSa yfir ráðherranum, ef
mál hennar fara í ólestri.
Frá hennar sjónarmiSi er þetta
háttalag valdhafanna og árangurinn
af því: ógöngur, ósigur og hneisa —
þó aS ísafold kunni illa viS, aS orS
sje á því haft.
Svarti ðkomið m.
„Hvaða ólukki er þeim ógreitt um
svar!“ segja menn nú um allan bæinn
um SjálfstæSisforingjana. Og það er
hætt viö, aS menn fari aö segja þaö
úti um landiS líka.
Viku eftir viku hafa SjálfstæSis-
foringjarnir veriS spuröir um þaS,
hvað þeir ætli nú aS taka til bragðs,
hvernig þeir ætli sjer aS koma okkur
út úr ógöngunum, hvernig þeir ætli
aS sjá sæmd landsins borgiS, eftit
þann árekstur, sem orðiS hefur viS
konungsvaldiS, og þann ósigur, sem
þjóðin hefur oröiS fyrir.
Enn hafa þeir ekki svaraS spurn-
ingunni einu orSi.
Allir, sem hafa lesiS ísafold, vita,
aS enn hefur ekki verið sýnileg nokk-
ur viöleitni viS aS svara.
Oss er kunnugt um að ráöherra hef-
ur sjálfur veriS spurSur aö hinu sama.
Honum hefur orSiS jafn-ógreitt um
svör og öSrum samherjum hans.
Hann hefur sagt, að þaö geti hann
ekki sagt. En aS nú veröi allir flokk-
ar aS leggjast á eitt.
Leggjast á eitt — um hvaö?
ÞaS fær enginn aS vita. Þess sjest
enginn vottur, þó leitaS sje meS log-
andi ljósi, í öllu því, sem SjálfstæSis-
foringjarnir hafa talaS og skrifaö.
Þeir þykjast ekki þurfa aS segja þaS.
Þeir ætla mönnum aS skilja.
Menn skilja þá lika. Þeir ætlast til
þess, aS menn leggist á eitt um aS
halda þeim sjálfum viS völdin. Ann-
aS eru þeir ekki aS biðja um. Og þeim
finst þaS ekki til mikils mælst af
neinum íslendingi.
Þó aS þeir, aö öllum fornspurS-
um, öðrum en sjálfum sjer, taki sjer
fyrir hendur aS ónýta margra ára
starf alþingis, spilli, alveg að ástæSu-
lausu sambúS vorri viS konung, ó-
nýti helstu framfaramál og áhugamál
þjóðarinnar, geri oss hlægilega í aug-
um allra skynsamra manna — þá
gerir þaS ekkert til!
Öllum á aS vera bersýnilegt, aS
þeir eiga aö leggjast á eitt — leggj-
ast á eitt um þaS aS lofa þeim aS
halda völdunum í friði, til þess aS
geta haldiS þessu ástandi viS!
Því aS annaS er ekki sjáanlegt, aS
fyrir þeim vaki.
Mannalát,
19. þ. m. andaöist Þorsteinn bóndi
Hjálmsson á Hofsstöðum í Stafholts-
tungum. Banamein hans var lungna-
bólga.
Hann var sonur Hjálms heitins al-
þingismanns Pjeturssonar frá Hamri
í Þverárhlíö og konu hans Ingibjarg-
ar Árnadóttur frá Kalmanstungu.
Þorstenn varö rösklega fimtugur
maSur. Hann var giftur Elínu Jóns-
dóttur frá Norðtungu. Áttu þau hjón
á lífi 3 sonu> alla uppkomna: Árna,
Hjálm og Jón.
Lengst af búskap sínum bjuggu
þau hjón Þorsteinn og Elín i Örnólfs-
dal í Þverárhlíöarhreppi, en nú síöari
árin að Hofsstöðum í Stafholtstung-
um og hafði Þorsteinn keypt þá jörö.
Á báöum jöröunum geröi Þorsteinn
mjög miklar jarðabætur, sem einkum
voru fólgnar í túnasljettum, sem eftir
kringumstæðum voru miklar og sjer-
staklega vel gerSar. Fáir sátu betur
jörS en hann.
Hann var um hríð hreppsnefndar-
oddviti í Þverárhlíö og lengi í hrepps-
nefnd og alt af gegndi hann einhverj-
um trúnaSarstörfum fyrir sveitina og
söfnuðinn, sem hann dvaldi í.
Þorsteinn haföi erft af föSur sín-
um áhuga á almenningsmálum; fylgd-
ist hann mörgum betur meö í þeim
sökum. Hann var fjelagslyndur maS-
ur og fórnfús í þágu almennings-
mála og bar glögt skyn á þau aS
mörgu leyti. Hann naut velvildai* og
vinsældar sveitunga sinna, og örfáir
voru þeir, ef nokkrir voru, sem var
i nöp viS hann, eins og þó stundum
gerist meS menn, sem viS margt eru
riönir, en geta eigi, hvernig sem aS
er fariS, gert svo öllum líki.
í gærmorgun andaSist á Húsavík
sjera Benecþkt Kristjánsson, áSur
prestur á GrenjaSarstaS, nær hálfátt-
ræSur aö aldri, fæddur 5. nóv. 1840.
Hann varS stúdent 1863 og útskrifaS-
ist af prestaskólanum 1869. Sama ár
varö hann prestur á SkinnastaS, en
fjekk 1873 Helgastaöaprestakall og
1876 GrenjaSarstaS. Þar var hann
lengi prestur, en sagSi af sjer fyrir
nokkrum árum og fluttist þá út á
Húsavík. Prófastur i Suður-Þingeyj-
arsýslu var hann frá 1878—1884.
Hann var tvíkvæntur, fyrst Regínu
Magdalenu Hansdóttur Sívertsen
kaupmanns í Reykjavík, er andaSst
1884, en síSan Ástu Þórarinsdóttur
bónda á Víkingavatni. Af börnunum
frá fyrra hjónabandi lifa þrjú: Karó-
lína kona Helga Jónssonar í Múla,
Bjarni kaupmaður á Húsavík og
Hansína kona Jónasar læknis Krist-
jánssonar á SauSárkróki. Af yngri
börnunum sex, sem á lífi eru, er elst
Regína kona Guðmundar Thorodd-
sens læknis, en auk hennar eru 5
bræSur, og er enn þerra, Jón, stú-
cient hjer viS háskólann.
Sjera Benedikt var merkisprestur,
dugnaSarmaöur og fjörmaSur og bar
aldurinn vel. Hann gegndi póstaf-
greiSslu á Húsavik eftir aS hann
fluttist þangaS.
Einnig er nýdáinn á sjúkrahúsi á
Húsavík Andrjes Jóhannesson frá
Sandi, eftir langa legu.
Dáinn er nýlega ÞórSur Jónsson í
Brekku í NorSurárdal, yfir áttrætt,
fyrverandi hreppstjóri, gamall sæmd-
arbóndi.
Fyrir skömmu er og látinn í NorS-
urárdalnum ÞórSur bóndi Þorsteins-
son á Glitsstööum, aldraSur maður og
góöur bóndi.
ísland erlendis.
I. C. Christensen um ísland. í
kvöldútgáfu „ExtrablaSsins“ í Khöfn
frá 11. þ. m. eru prentuö ummæli úr
ræðu, sem I . C. Christensen, fyrv.
yfirráSherra, hjelt í Lille Skensved,
kvöldinu áSur, um ísland. BlaSiS til-
færir þetta úr ræðunni:
„Ef íslendingar vilja skilja viS
okkur, þá látum þá fá þeim vilja sín-
l'm framgengt, en þaS hryggir mig,
Islands vegna, því land meö einum
90 þúsund íbúum getur ekki komist
af út af fyrir sig. íslendingar lifa í
endurminning um sína fögru frelsis-
tíS og halda, að hinir gömlu dagar
komi aftur; þeir gleyma því, hve
mjög alt hefur breytst. En vilji þeir
skilja, þá skulum viS koma fram viö
þá meö sama göfuglyndi og við ósk-
um aS okkur væri sýnt af öSru veldi,
sem er stærra en viS. Við erurn sjálf-
ir lítil þjóS, sem hlýtur aS óska að
göfuglyndi og rjettlætiS ráði, en ef
viS sýnum ekki sjálfir af okkur göf-
uglyndi, getum viS ekki krafist þess
af öörum.“
Skafti Brynjólfsson dáinn. 21. des.
s. 1. andaSist í Winnipeg Skafti Bryn-
jólfsson, sem var nafnkunnur maSur
meSal Islendinga vestan hafs. Bana-
meiniS var ígerS í höfuSbeini, bak viS
eyraS. Skafti var 54 ára, fæddur í
Forsæludal í Húnavatnssýslu, en fór
14 ára gamall meö foreldrum sínum
til Vesturheims. Hann var fyrst lengi
í Bandaríkjunum og var þingmaður í
Dakóta i þrjú ár. SíSan fluttist
ist hann til Kanada, keypti bújörS
skamt frá Winnipeg og dvaldi ýmist
þar eSa í borginni eöa hann var i
feröalögum. Fyrir nokkrum árum
dvalcli hann um tíma hjer heima.
Hann var einn af máttarstólpum Úní-
tarafjelagsskaparins í Winnipeg og
tók yfir höfuS mikinn þátt í fjelags-
lífi Islendinga vestra. Kona hans var
Gróa dóttir Siguröar skálds Jóhann-
essonar í Winnipeg, sem mörgum er
kunnur hjer heima.
* AuSkent af Lögrjettu.
* Auökent af Lögrjettu.