Lögrétta - 27.01.1915, Blaðsíða 4

20
LÖGRJETTA
Þessi mynd er frá vígstöövum Belgahersins og sjest Albert kon-
ungur þar í samtali við hermenn sína. Hann hefur áunniS sjer mikiö
hrós fyrir framkomu sína í stríSinu. Hann er alt af á vígstöSvunum og
tekur þar þátt í öllum kjörum herliSs síns.
fönnin mikil og talin jarSbönn í öllu
hjeraSinu. ÞaS þótti mjög óvanalegt
á þessum tíma, og áframhald af ó-
tíSinni á Vesturlandi seinni partinn í
sumar og haust. Þá voru látlaus vot-
viSri, og sumstaSar urSu hey úti. Á-
setningshorfur eru alment fremur
slæmar og óhugur í bændum fyrir
vetrinum. Fjárhöld urSu hjer mikiö
verri síöastliöiö vor en á NorSur- og
Austurlandi — sumar jaröir urSu
sauölausar og alment geysileg van-
böld á lömbum. SkaSinn ómetanleg-
ur, og kvalir búpenings og ásigkomu-
lag eigi síöur. En þaö er eins og
menn hætti aS hugsa og tala um þaö,
þegar úr hófi keyrir; horfellislög og
dýraverndunarfjelög koma hvergi
nærri, og ná ekki tökum á neinu.
Sýnir þaS berlega, hversu þau eru
grundvallarlaus ennþá hjá okkur, og
langt fráþvímarki aö rótfesta ábyrgS-
artilfinninguna í hugum manna og
mannúS gagnvart dýrunum. ÞaS er
stór minkun aS ekki skuli vera minst
á þetta mál nú í blöSunum, og hver
ráS sjeu til þess aS þjóSin komist þar
á hærra þroskastig. ÞaS er miklu
þýöingarmeira sjálfstæöismál en stór-
pólitíkin.
Jeg verö nú samt í þetta sinn aö
snúa mjer aftur aö Borgarfiröinum,
sem blasir móti sól og suSri. Lands-
lagiö minnir aS sumu leyti á Húna-
vatnssýsluna — margir dalir upp frá
undirlendinu og háir múlar á milli.
Margt bendir til þess aS náttúran
muni þar gjöful á gæöi sín; enda hef-
ur hún gert bændurna nokkuS stór-
huga — þaS sýna byggingarnar skýr-
ast. Á flestum stórjörSum og víöar
eru reisuleg steinhús, og peningshús
og hlöSur samstæS og járni varin. í
þessu hjeraSi eru byggingar í nýjum
stíl lang lengst á veg komnar.
Eftir 9 daga frá Akureyri var
landferöinni lokiö. Póstur náSi ofan
í Borgarnes 15. des., en jeg skyldi
viö hann ofar í hjeraSinu, fór til
Hvanneyrar, og sat um kyrt til 21.
desember, er ferS fjell til Reykjavík-
ur meö Faxaflóabátnum. — Jeg átti
nokkra dvöl á tveim heimilum í Borg-
arfiröi, og fjekk hinar bestu viS-
tökur; á Hamri hjá Jóhanni bónda,
sem er skýr maSur og athugull um
lands og þjóSarhagi, og svo sjerstak-
lega á Hvanneyri. Jeg hygg, aö ekki
sje of mikiö sagt, þó jeg telji þaS
fullkomnasta sveitaheimiliö á landinu.
JörSin gefur geysimikiö af sjer og
bústjórn skólastjóra hin skörulegasta.
SkólalífiS og sambúö kennara og
nemenda viröist mjög frjáls og alúö-
leg.
Enda eru kennararnir allir á besta
skeiöi, áhugamenn um þaö, sem þjóS-
inni má aS gagni veröa og frum-
hvatamenn til nýrra strauma og
starfa.
meira vetrarríki, jörSin frosin lengri
tjma af árinu; en viSbúnaöur bænda
jafnan betri, þó óvenjuleg harSindi
bieri aS höndum.
— í öllum hjeruöunum er meira og
rþinna ónumiö land í bestu ræktar-
sVeitum, og á jeg þar einkum viS á-
veitusvæSi, sem liggja best fyrir til
vatnsveitingarræktunar.
Þar eru fólgnir glæsilegustu fram-
tíSarmöguleikar landbúnaöarins.
í Þingeyjarsýslu, þar sem skilyrS-
in eru best — í Framengjum og
meöfram Laxá — eru menn töluvert
komnir áleiSis í þessu efni; og í
Eyjafjaröarsýslu hefur nokkuS veriö
starfaS aö vatnsveitingum; en mikiö
er enn óunniö í báSum sýslunum. —
1 SkagafirSi mætti rækta geysi-
mikiö engi, meS áveitu úr hjeraSs-
vötnunum, sem yrSi beinlínis viSbót
viö þaö, sem nú er notaö.
Stórar landspildur í Húnavatns-
sýslu, einkum í Þingi og Vatnsdal, er
nú gefa lítinn arö, liggja vel fyrir til
ræktunar. Sama má segja um Borg-
arfjaröarhjeraS, einkum neöri hluta
þess.
Til þessara ræktunarfyrirtækja
vantar vinnukraft — fólk og peninga.
Fólkinu er dreift um útkjálkasveitir,
þar sem þaS framleiSir tiltölulega
lítiS. Og mikill fjöldi fullvinnandi
manna situr atvinnulaus i kauptún-
unum mikinn hluta ársins og sumir
þyggja jafnvel sveitarstyrk — en
bestu ræktunarsveitirnar vantar fólk
til aS framleiöa þjóöarauö.
Flestarstærri jarö ir, s e m
rnest hafa af ræktanlegu
landi, eru eign einstakra
manna og þess vegna lokaS-
ar fyrir öSrum til ræktun-
arognota. Þær bera nú mjög litla
áhöfn, samanboriö viö þaö, sem gæti
veriS, og ábúendur nota aöeins þaS
sem best er, og vinst meS minstum
tilkostnaSi.
Sýnist mönnum eigi tími til kominn
aö finna rjetthverfuna í þessu máli?
Sjá þeir, sem ræöa um stórlán fyrir
landiö til eflingar landbúnaSinum,
nokkur brýnni og arövænlegri fyrir-
tæki en þessi, sem jeg hef bent á?
Eölilegast er aS þau sitji fyrir öllu
öSru. MeS því er lagöur grundvöllur
til þess aö önnur fyrirtæki t. d. sam-
göngubætur veröi aö fullum notum
fyrir þjóöina.
ÞingiS samþykti fyrir nokkrum ár-
um lög um akvegalagningu i flestum
hjeruöum landsins, nú er þeim aö
mestu fullnægt. Næsta stórmál þess
ætti aS vera þaS, aS útvega fje til
ræktunar og áveitufyrirtækja, er hjer-
uöin nytu á sama hátt eftir ákveSn-
um reglum, áöur en næst yröi ráSist
í stórkostlegar samgöngubætur á
landi.
Jeg tek þaö fram aS í þetta sinn
geri jeg engan samanburö á búskap
i þeim hjeruSum, sem jeg fór um; til
þess þyrfti lengra mál en hjer er rúm
fyrir; og í því árferöi, sem nú er,
viröist erfiöara aö finna rjettar niS-
urstöSur.
En þegar litiö er yfir hjeruöin,
leynir þaö sjer ekki, aö ræktunarskil-
yrSi landsins eru því meiri, sem dreg-
ur sunnar og vestar, og framfarir á
því svæSi stórstígari, einkum í tún-
rækt. í norSausturhjeruSunum er
Á einu sviSi þyrfti aö aukast viS-
skifti og samvinna milli hjeraöanna,
en þaö er í búpeningsrækt. Því máli
er víöast hvar langminstur sómi sýnd-
ur, og almennur áhugi fyrir því
naumast vaknaöur enn. ÞaS, sem jeg
sá af sauöfje á leiö minni, virtist mjer
ákaflega sundurleitt, og vanta öll
ræktareinkenni og fjárbragS, eins
og von er, þar sem þaS er eigi flokk-
aö viö blöndunina eftir einkennum og
skyldleika, og ýmsir fjáreigendur
hiröa ekkert um aSþekkjaeinstakling-
ana hvern frá öSrum, nje aögreina
kynin. En þaS er grundvallarskilyröi
fyrir fjárrækt og kynbótum.
í Þingeyjarsýslu hefur töluvert ver-
iS unniS aS kynbótum sauSfjár; og í
vestursýslunum eru stöku menn byrj-
aöir á tilraunum í þá átt, einkum í
Skagafiröi. Þar hefur veriö sauSfjár-
kynbótabú siöustu árin, og einstöku
kindur fluttar þangaS úr öörum hjer-
uöum. En öll þessk. viSskifti hjeraS-
anna á kynbótapeningi verSa aS ger-
ast af rannsókn og þekking, og fjár-
blöndunin aö fara fram eftir vissum
reglum.
Sú skoöun mín — aö í Þingeyjar-
sýslu sje meira þrifa- og kjötsöfnun-
arfje en í öSrum hjeruöum — styrkt-
ist viS upplýsingar,, sem jeg fjekk á
ýmsum stöSum, um kjötþyngd fjárins
á haustin. Vafalaust mundi þvi stór-
hagur aö því aö fá þaöan hrúta af
kjötsöfnunarkyni til einblöndunar, og
lóga svo dilkunum; því reynslan sýn-
ir aö þar, sem fje er leitt saman meö
ólíkum kostum, þá koma fram þrosk-
aSri einstaklingar. Því fremur, sem
kostir kynbótaskepnunnar eru kyn-
fastari og veigameiri. — Aftur á
móti er jeg viss um, aö meiri varúö
og gætni veröur aS hafa ef blanda á
ólíku fje saman viS stofninn til fram-
timgunar. Mjög hæpiS t. d. aö mesta
söfnunarfjeS úr landgæöunum í Þing-
eyjarsýslu gefist vel i landljettári
sveitunum, ef því er athugunarlaust
blandaö saman viS þann stofn, sem
alinn er upp viS rýru skilyrSin. Aft-
ur á móti gætu harögeröari fjárkyn
úr Þingeyjarsýslu aö líkindum átt vel
viS til þess aS bæta fjárstofn í lakari
sveitum, — sauöfje skiftist nokkuS í
flokka þar eins og annarstaöar.
Þetta bendir á eitt atriSi, sem fyrst
og fremst veröur aS koma til greina
og framkvæmda: AS öll skifti hjer-
aöanna á kynbótapeningi gerist sam-
kvæmt tilvísun og eftirliti fjárþekk-
ingarmanna sem óhætt sje aS treysta.
Verst af öllu er aö hinir og aSrir
þekkingarlitlir menn takist þaS fyrir
aS „spekúlera“ i þesskonar málum til
sjálfshagnaSar, á svipaöan hátt og
hrossaprangarar, sem feröast meS
söluhross á milli hjeraSa.
Slíku má aldrei treystá til fulls.
ÞaS þurfa aS vera einn eSa tveir
fjárþekkingarmenn í hverju hjeraöi,
sem leiSbeina mönnum í valinu: t. d.
þannig, aö góSur fjármaöur í Flúna-
vatnssýslu athugar hverja aöalkosti
búpeninginn vanti hjá einhverjum á-
kveSnum bónda, og hvaöa kostir sjeu
þar fyrir hendi. Síöan bendir hann
fjáreigandanum á áreiöanlegan mann
austur í Þingeyjarsýslu, er hann hef-
ur samband viS; sá maöur útvegar
kynbótagrip meö þeim kostum, sem
óskaS er eftir og viö eiga, o. s. frv.
Þetta hygg jeg aö þurfi aS veröa
fyrsta sporiS.
GóSir menn ættu aö hugsa um mál-
iS og koma því sem fyrst á rekspöl.
Þó eigi væri stigiS stærra spor en aS
einblanda fjarskyldu fje til slátrunar,
og rjett aö því fariS, þá yrSi þaö stór
hagur. — Eftir sögnum manna aS
dæma og útliti þess fjár, er jeg sá
sumstaSar í vestursýslunum og neöan
til í BorgarfirSi, stendur þaS mjög
aS baki sauSfjár í Þingeyjarsýslun-
um og einstöku sveitum á Austur-
landi. Mismunandi afrjettarlönd gera
þar nokkuö aö verkum,en eiga þó frá-
leitt alla sökina, og mætti mikiö úr
því bæta, eins og bent hefur veriS á.
Hjer aS framan hefur einkum ver-
iö minst á sauSfje, en engu minni
nauösyn er aö kynna sjer hvar gripa-
ræktin er lengst á veg komin hjer á
landi, og taka hana svo svipuöum
tökum. Út í þá sálma fer jeg ekki nú,
en .vildi aSeins geta þess, eftir laus-
legu áliti, aS þar sem jeg sá útigangs-
hross á leiS minni, virtust mjer þau
jöfnust og þjettlegust vestantil í
Húnavatnssýslunni, kringum MiS-
fjöröinn. Álit jeg heppilegt fyrir
Þingeyinga aö fá þaöan hross, og ef
til vill víSar úr suöur- og vesturhjer-
uöunum. Og sennilega veröur eitthvaS
úr framkvæmdum í því efni bráölega.
ÞaS veröur ekki í stuttri grein tal-
aS um alt, sem jeg gat um í byrjun
aS bæri fyrir augu og eyru ferða-
mannsins.
Jeg verö því aö ganga fram hjá
einum þýSingarmesta þættinum—og
á jeg þar viS fjelagslífiS, í víS-
tækustu merkingu þess orös.
Á skjótri ferS um landiö veröur
kynning um þaS efni mjög í molum;
þess vegna er rjett aS láta ályktanirn-
ar bíöa.
Jeg hef áöur drepiö á einn þátt
fjelagslífsins — verslunina, sem eina
aöalorsök til efnamismunar bænda,
og vil jeg aöeins skýra þaS dálítiö
nánar.
Kaupfjelagsskapurinn á svo afar-
örSugt uppdráttar vegna tortrygni
bænda. Þeir þora ekki aS fylkja sjer
um hann í fullkominni mynd. Sum-
staöar hafa þeir líka kvekst; ýmist
fyrir svik og pretti einstakra manna,
eöa af því aö fjelagsskapurinn var
ekki í virkilegu kaupfjelagsformi.
Enn er því svo háttaS, aS sum fje-
lög fá mest af vörum sínum gegnum
innlenda umboössala, og verSa auk
umboösíauna aS greiöa þeim ábyrgS-
argjald fyrir bankaviöskifti etc., sem
nemur jafnmiklu aí hundraöi, vegna
þess aS þau hafa eigi í lögum sínum
ákvæSi um samábyrgö (solidariska
ábyrgö) fjelagsmanna. — Engin láns-
stofnun ber traust til þeirra fjelaga.—
Svo bersýnilegt hálfvelgjukák á
naumast skiliS nafniö kaupfjelag. Þó
hefur mönnum veriS sýnt þaö meS
tölum og skýrslum í tímariti sam-
vinnufjelaganna, aS ýms fjelög hjer
á landi, sem starfa meS sæmilega
góöu skipulagi, blómgast og bæta hag
almennings.
í vestursýslunum noröanlands hafa
sumir kaupmennirnir margfaldaS
verslunarumsetning sína síSastliSiS
ár, en kaupfjelögin á sömu stöSum
mjög lítiS, sum næstum staöiS í staö.
Til þess eru vafalaust margar orsak-
ir; eigi síst sú, aö ríkisbændurnir
versla flestir viS kaupmenn.
Kaupmennirnir bjóSa þ e i m ýms
vildarkjör, vöruverSsafslátt og ef til
vill ,,prósentur“ af umsetning — en
s.íöur fátæklingunum; þar þurfa þeir
aftur aö ná sjer niSri. Smærri bænd-
urnir hljóta því fretnur aö hallast aö
kaupfjelögunum. — En eigi sjest þaö
á þessu, aö hinir beri mikiö fyrir
brjósti hag almennings og sveitafje-
iaganna.
Hrossaverslunin var meS langmesta
móti í haust og vetur, og alveg í
höndum kaupmanna. Nú er útlit fyr--
ir, aS eftirspurn eftir íslenskum hest-
um veröi mjög mikil fyrst um sinn.
Er þvi tími'til kominn fyrir bændur
aS hafa endaskifti á þessu — annast
sjálfir söluna erlendis gegnum kaup-
fjel. og njóta þess sjálfir, aS hestar,
sem hjer eru 100—150 kr. viröi, selj-
ast í Danmörku fyrir mörg hundruö
krónur.
ÞaS sem mjer þótti skemtilegast
og vænst um aS hitta i feröinni, voru
einstöku ungir áhugamenn, er sáu
skýrt mörg af þeim méinum, sem jeg
hef drepiS á, og höfSu fullan hug á
aS lækna þau. Þeir menn snúa sjer
eingöngu aS landbúnaSinum og beita
sjer fyrir ræktunar- og byggingar-
umbótum í nýrri stíl. Ennfremur
halda þeir uppi ungmenna- og mál-
fundafjelögum í sveitunum. Jeg tal-
aSi viS nokkra af þessum mönnum,
sem jeg er sannfæröur um aS eru
dreiföir víSsvegar um landiS.—Þeir
eru allir andlegir bræöur og eiga tak-
markalaust verkefni fyrir höndum.—
Þessir menn eiga aS skera upp herör
um alt land, eigi i sama augnamiSi
og menningarþjóSirnar nú á tímum
— heldur til þess aS bera fram nýjar
heillastefnur og varöveita hinn heil-
brigöa þjóölífsgróSur: Vekja upp
í þ r ó 11 a 1 í f í sveitunum, er auki
þrek og fjör en útrými hóglífi og
allskonar spilamensku. — StySja ein-
huga ungmennafjelagshugsjónir inn-
an hjeraSanna, og þenja bönd
samvinrtufj'el.skaparins um
þvert landiS.
Ungu alþýSumönnunum tekst
þetta, vona jeg. Framtíö þjóöfjelags-
ins byggist á þeim.
Reykjavik í jan. 1915-
SESinstaikir meirn
SEM KAUPA VILJA ÓDÝR-
AR VÖRUR, ættu aö skrifa
eftir myndaverölistum 1915, er
innihalda mörg þúsund nr. af
ýmsum vörum, svo sem: járn-
vöru, ieikföngum, búsáhöldum,
vopnum, hljóöfærum, vefnað-
arvöru, pípum, vindlum, tó-
baki, hjólhestum o. fl.
Verðlista sendum vjer ókeyp-
is og án burðargjalds.
Utanáskriftin er: Varehuset
Gloria A|S Nörregade 51 Kö-
benhavn K.
Stærsta heildsöluverslun á
Norðurlöndum, er verslar við
einstaka.
PRESTIl BRSJDKIiiPIIU
þangaö til þjer hafið fengið tilboð frá|
KÖSEIjKflUHS MÖBELMHOnsm,
rif. 7997. I’oul Rasmussen. Tlf. 7997.I
Vestervold 8 (Ny Rosenborg).
títærsta húsgagnaverslun Danmerkur.
Chr. VIII. húsgögn frá 400 kr.
Dagstofuhúsg. mjög falleg Horðstofu — úr eik Svefnlierb,-—úr birki, lakk. Kr. S21.
Dagstofuhúsg., pól. mah. Borðstofu — úr eik Svefnherb. — pól. mah. Kr. 1000
.l-.tifí 300 te</. húsgagna fyrirliggjandi.i
EIRÍKUH EINARSSON,
yfirdómslögmaður,
Laugavcg 18 A, (uppi). Talsími 433.
Venjul. lieima kl. 12—1 og 4—5 e. h.
Bniirn som sender denne Annonse
ÍSSVSlBi, til „Kiædefabr. Kontoret“,
Könennavn S., faar frit tilsendt 4
mtr. 125 ct. b. sort, mörkblaa, marine-
blaa, brun el. grön finulds Klæde til
en flot Dragt for 10 Kr.
Oddur Gíslason
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
LAUFÁSVEG 22.
venjul. heima kl. 11—12 og 4—].
Vátryggið fyrir eldsvoða t
Eggert Glaessen
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
Póstliússtræti 17. Venjulega heima
kl. 10—u og 4—5. Talsími 16.
Nokkrar húseignir
a góöum stööum í bænum fást keypt
ar nú þegar. Mjög góðir borgunar-
skilmálar. Væntanlegir kaupendur
snúi sjer til SVEINS JÓNSSONAR.
Til viötals í veggfóöursverslun Sv,
Jónssonar & Co., Kirkjustræti 8, kl,
3—6 síödegis.
G-ENERAL.
Stofnsett 1885.
Varnarþing í Reykjavík.
SIG. THORODDSEN. Sími 227.
Umboðsm. óskast á Akranesi, Kefla-
vík, Vík, Stykkishólmi, Ölafsvík.
Klæðakverksmiðjan
„Álafoss"
kembir, spinnur, tvinnar, þæfir, lo-
sker, pressar, litar, gagneimir (af-
damparj og býr til falleg tau.
Vinnulaun lægri en hjá öðrum klæða-
verksmiðjum hjer á landi.
,.Alafoss“-afgreiöslan: Laugaveg 34
Rvík sími 404.
R. T. Barnum: Kunsten
at göre Penge 0.25 för 0.75. Kipling:
Jungelboken 0.25. Jack London : Vild-
dyret vaagner 0.23. Doyle: En studie
i rödt 0.25. Dr. Morrison: Kriminal-
roman 1.10, för 2.75. Elskovslæren,
rigt. ill., kun 0.75. Millionerens for-
svundne Datter, Kriminalfortælling,
450 Sider, 0.85, för 3.00. Marie So-
phie Schwartz: Arbejdet adler Man-
den, 752 Sider, 1.25. Do: Blade af en
Kvindes Liv, 600 Sider, kun 1.00. Do :
Posetivspillerens Sön, kun 1.00, för
3.00. Do: To Familiemödre 690 Sider,
kun 1.00. Do: En forfængelig Mands
Hustru, kun 0.65, för 2.00. Spielha-
gen: Hammer 0g Ambolt, 700 Sider,
eleg. indb., kun 1.00. Simplicius Sim-
plicissimusintere, sande Oplevelser 1
Trediveaarskrigen, kun 0.85, för 4.00.
Brehm: Dyrenes Liv, ill., eleg. ndb.
i 3 Bind, kun 7.50, för 14.00. Alt
smukke, nye Eksemplarer. Sendes
mod Efterkrav.
PALSBEK BOGHANDEL
45 Pilestræde 45. Köbenhavn.
Prentsmiöjan Rún.