Lögrétta - 16.06.1915, Blaðsíða 2

9«
LÖGR/ETTA
Nýjustu bækur:
íslensk söngbók. 300 söngvar. 2. útg. endurskoðuð. Verð innb. kr. Guðm. Finnbogason: Vit og strit. Verð innb. kr. 1.35. i-75-
Fást hjá bóksölum.
m Bókaverslun Sig-f. Eymundssonar, Rvík. K
W
Aluavara.
liandsins stærsta, besta
og* ódýrasta úrval. - - -
Sturla Jónsson.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð: 4 kr. árg. á
lslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júli.
anskir sjerfræöingar yrðu settir til
þess að ráða yfir stjórnmálum, her-
málum og fjármálum Kínaveldis;
öllum þjóöum yröi bönnuð öll afskifti
af málefnum kínverska ríkisins, nema
Japans-mönnum; japönskum stjórn-
mála-sendiboðum yrði leyft að fara
um alt Kínaveldi með kenningar sín-
ar. Slíkt fyrirkomulag mundi koma
öllu Kínaveldi undir yfirdrotnun
Japansmanna. Eins og nærri má geta,
setti það í hættu stórkostleg versl-
unarviöskifti og iðnaðarfyrirtæki,
sem Bretar eiga í Kína, og það
mundi ónýta með öllu samning Breta
og Japana, sem ábyrgist það, aö kín-
verska rikið haldist óskift, og að all-
ar þjóðir skuli þar jafn-rjettháar.“
Þegar sannleikurinn um þessar
kröfur Japana komst upp, lögðu Jap-
önsku blöðin mikið kapp á að
hnekkja honum, sögðu, að þetta væru
þýskar lygar, og enginn maður mætti
taka mark á þeim. En það yfirklór
meta menn að engu. Enda kemur frá-
sögnin um þessar kröfur ágætlega
heim við það, sem staðið hefur í
japönskum blööum. Meðal annars
flytja ensk blöö eftirfarandi klausur
úr ritstjórnargrein, sem kom út 9. okt.
síðastl., í stjórnarblaði í Tokio, höf-
uðborg Japans:
„Eins og Kína er nú, stendur Jap-
an hætta af því.“
„Japanar eru þess aíbúnir að leggja
út í ófrið viö hvaða þjóð sem er, til
þess að vernda lönd Kínverja".
„Japan ætlar ekki að eins að reyna
að hefta valdagirnd Rússa og Þjóö-
verja, heldur lika leggja stund á að
aftra þvi, að Englendingar og Banda-
rikjamenn setjist þar að krásinni.“
„Vilji Kínverjar lofa Japansmönn-
um að fara að ráði sínu eins og þeir
hafa hug á, þá má halda löndum
þeirra óskiftum; en verði þeir með
nokkura minstu mótspyrnu, eru dag-
ar þeirra á enda runnir.
„Til þess að færa sjer að fullu í
nyt þann ófrið, sem nú er i Norður-
álfunni, verður Japan að ná sem allra
mestum yfirráðum yfir Kínaveldi.“
Kínverjar hafa verið afarreiðir út
af kröfum Japana — sem ekki er
nein furða. En einhvern veginn hefur
málið jafnast með þeim til bráða-
birgða. Menn vita ekki að fullu,
hvernig málalyktir hafa orðið. Utan-
ríkisráðherra Breta hefur færst und-
an aö skýra frá því í bretska þing-
inu, sagt, að þar væri um leyndar-
mál að tefla, sem hann mætti ekki
láta uppi. Bretska stjórnin hefur
sætt nokkuru ámæli fyrir það, að hún
hafi ekki verið jafn-vel á verði gegn
hinum hættulegu bandamönnum sín-
um, Japönum, eins og hún hefði átt
að vera. En allir vita líka, að hún hef-
ur átt í miklu öðru að snúast síðustu
mánuðina.
Það tvent fullyrða menn samt sem
áreiðanlegt: a ð Japan hafi1 islegið
töluvert af upprunalegum kröfum
sínum og a ð Kina hafi orðið við
kröfunum að talsveröu leyti. Það
þykjast menn vita, að Japan hafi fall-
ið frá kröfunni um að taka lögreglu-
stjórnina í sínar hendur, og eins kröf-
unni um japanska sjerfræðinga, sem
a:ttu að hafa yfirumsjón með her-
málum og fjármálum Kínaveldis.
En hvernig sem það samkomulag
kann að vera, sem nú hefur komist á,
svo að afstýrt hefur orðið í bráðina ó-
friði þar austur frá, þá þykjast menn
nú vita með vissu, hvað Japanar hafa
í hyggju. Og ekki verður sagt, að
það bendi í þá áttina, að styrjöldun-
um verði að sjálfsögðu lokið með
þeim ófriði, sem nú þjáir Norðurálf-
una svo greypilega.
E. H.
fiiiliirjilsjiriilið.
Rjettarfar í Árnessýslu.
í 17. tölublaði Lögrjettu birti jeg
grein um afskifti Sigurðar Ólafsson-
ar sýslumanns í Árnessýslu, sem þá
voru orðin, af svokölluðu Gaulverja-
bæjarmáli, og gat þess þar, að mjer
þætti auðsætt, að hann ætlaði fyrir
sjer um lög fram að hrekja mig frá
Gaulverjabæ. Margir, sem þektu
málavöxtu og síðar kyntust þeim,
töldu slíkt hina mestu fjarstæðu, að
hann, sem þeir töldu friðsaman og
rjettsýnan embættismann, mundi
beita þvílíku gerræði, en aftur aðrir,
er þóttust þekkja til þess að hann,
þótt hægt færi ávalt, hefði knúið sitt
fram og haft sýslubúa í hendi sjer,
sem sauði í kví, þóttust þess fullviss-
ir, aö hann mundi einskis svifast, eigi
gæta laga nje sanngirni, en berja sitt
fram með valdi. Það er og á daginn
komið, að þessir þektu manninn
best.
Um mál þetta hefur farið miklum
tröllasögum, meira en nokkurt mál
hjer nærlendis síöustu tíma; m. a. hef-
ur sú saga flogið fjöllum hærra, að
jeg hafi dregið að mjer liðsafla mik-
irn og þá líklega vígbúnað, og mundi
brátt koma til höfuðorustu, er eigi
færu minni sögur af en viðureign
bandamanna og Þjóðverja í Belgíu
og Frakklandi, og má af viðburðun-
um 7. júni ráða, hvaðan hugmynd
sögu þeirrar sje komin.
Af ástæðum þeim, sem getur i áð-
urnefndri Lögrjettugrein, var jeg
viss um að jeg heföi fulla byggingar-
heimild á jöröinni og ljet jeg því gera
alla voryrkju í fullum mæli og leysti
af hendi jarðabætur, sem langt fóru
fram úr þvi, er umboðsmaður skýrði
mjer frá aö krafist yrði, 300 ferfaðma
túnsljettu. 22. maí haföi jeg lokið 334
ferfaðma túnsljettu og bað hreppstj.
taka hana út, sem hann og gerði, og 3.
júní lauk jeg stækkun sáðgarða jarð-
arinnar, sem jeg stækkaði um 110
ferfaðma. 7. júní var jeg langt á veg
kominn með aðra túnsljettu, stærri
hinni fyrnefndu.
Áminstar úttektir hreppstj. hljóða
þannig:
„Eftir kröfu Björns Gíslasonar,
Gaulverjabæ, hef jeg tekið út sljettu
í túni jarðarinnar, sem Björn hefur
látið sljetta fyrir fardagaárið 1915,
sem er að stærð 334 f.f. og er sljett-
an vel af hendi leyst.
p .t. Gaulverjabæ 22. nóv. 1915
Guðmundur Þorkelsson
hreppstjóri“.
„Samkvæmt kröfu Björns Gísla-
sonar á Gaulverjabæ, hef jeg i dag
tekið út nefndar jarðabætur, sem
hann hefur af hendi leyst fyrir far-
dagaárið 1915 — 1916: Aukinn gam-
all sáðgarður 38 ferfaðmar. Nýr sáð-
garður 9X8=72 ferf., — og fundið
verkið vel og forsvaranlega af hendi
leyst.
Gaulverjabæjarhr. 3. júní 1915.
Guðmundur Þorkelsson
hreppstjóri“.
Eins og sjá má af úttektum þess-
um, tekur hreppstjóri sem umboðs-
maöur jarðarinnar við þeim án at-
hugasemda og hlýtur því samkvæmt
fyrri ummælum og framkomu sinni
enn þá 3. júní, m. ö. o. í fardögum,
aö skoöa mig sem löglegan ábúanda
Gaulverjabæjar fardagaárið 1915—
1916, þar eð þær eru liður í lögskip-
uðum skyldum leiguliða.
Að aftni hins 4. júni kom hrepp-
stjóri til mín og bað jeg hann þá að
taka viö afgjaldi jarðarinnar, með
því jeg vildi fyrirbyggja óhróður
nokkurra óvandaðra ræfla, sem farn-
ir væru að breiða það út, að jeg
rnundi ætla að rýja jörðina í sumar
og hlaupa frá henni í haust án þess að
standa skil á eftirgjaldi eða öðru.
Hreppstjóri færðist undan að taka
vr'ð eftirgjaldinu þar eð hann hefði
beðið um lausn frá hreppstjórn og
sjer þætti eftirmanni sínum bera að
Veita því viðtöku. Jeg bað hann þá
um yfirlýsingu hjer að lútandi og gaf
hann hana svohljóðandi:
„Það vottast hjer með, að Björn
Gíslason á Gaulverjabæ í dag hefur
óskað að afhenda mjer eftirgjald
jarðarinnar Gaulverjabæjar fyrir far-
dagaárið 1915—1916 kr. 300 — þrjú
hundruð krónur — en neitaði jeg að
taka við peningunum, þar sem jeg
þegar hef beðið um lausn frá hrepp-
stjórastörfum og mjer þvi virðist
eftirmanni mínum bera að taka við
eftirgjaldi jarðarinnar.
p. t. Gaulverjabæ 4. júní 1915.
Guðmundur Þorkelsson
hreppstjóri".
Enn þá að kvöldi annars fardags
skoðar hann mig löglegan ábúanda
jarðarinnar. En um háttatíma s. d.
kom Skúli Grímsson til mín og hafði
þá hreppstjóra og annan mann í eft-
irdragi. Kvaðst hann kominn til þess
að heimta jörðina, en jeg sagði honum
það, sem jeg þrásinnis áður hafði sagt
honum, að jeg teldi mjer jörðina
heimila og mundi alls eigi víkja.
Hann skoraði þá á hreppstjóra að
fylgja sjer þegar og gekk svo fast
að, að gamalmennið varð að setja
upp embættissvip til þess að fá frið
til þess að tæma kaffibolla, er fyrir
hann var settur. Hann fjekk þó tíma
til þess að segja mjer frá því, að sjer
væri stefnt i Kaldaðarnes, og þótt
hann vissi ekki til hvers hann skyldi
þangað fara, þyrði hann ekki að ó-
hlýðnast. Hvert erindið var kom fram
síðar.
Liðu svo fardagar að ekkert bar
til tíðinda, og þótti mjer því líkast
að sýslumaður hefði sjeð skömm sína
og ætlaði að ljetta lögbrotum á mjer;
þótti mjer og sennilegt, að stjórnar-
ráðið hefði aðvarað hann, að beita
eigi Skúla Grímssyni fyrir málið um
Gaulverjabæ, þar eð því var kunnugt
orðið, að Skúli væri eigi fullveðja
og því beint lagabrot einnig að því
leyti, að sýslumaður hafði bygt eða
látið byggja honum jörðina; þó hef
jeg síðar komist að því, að stjórnar-
ráðið mun enn þá ekki að neinu leyti
liafa skift sjer af málinu.
Boðað hafði verið til manntalsþings
fyrir Gaulverjabæjarhrepp að Gaul-
verjabæ þ. 7. júní kl. 1 e. h. Þegar
leið að hádegi, tók að verða all-mikil
mannareið um hjeraðið og varð það
brátt sýnilegt að fjölment mundi þing
þetta verða venju fremur og var þess
til getið, aö menn væntu þess, að eitt-
hvað sögulegt ætti fram að fara.
Stundu síðar en þing skyldi byrja,
sást yfirvaldið koma og leið svo að
miðjum aftni að ekkert sögulegt
skeöi. Jafnótt og þingmenn höfðu lok-
ið erindum sínum, gengu þeir af þingi
og söfnuðust í hópa á hlaði og túni;
átti jeg tal við nokkura þeirra og
leyndi það sjer ekki, að þeim var
mikið niðri fyrir og sögðu þeir, að
sýslumaður hefði bannað þeim að
yfirgefa staðinn þar til hann færi.
Jeg þóttist þá sjá að rjett hefði verið
frá sagt um liðsafnað, aö eins vikið
við um hver liðinu safnaði.
Afhallandi miðjum aftni var þing-
störfum lokið og fjekk jeg þá orð-
sendingu yfirvaldsins um, að hann
vildi við mig tala. Jeg fór þá á fund
hans og bar hann upp erindi sitt:
Sjer hefði til eyrna borist, að jeg vildi
ekki víkja jörðina og hefði hann feng-
iö beiðni um að bera mig út. Jeg
sagði sem var, að jeg hefði aldrei
neina tilkynningu fengið um það, að
jeg ætti að standa upp af jörðinni,
enda hefði jeg það ekki í hyggju, þar
sem jeg væri löglegur ábúandi henn-
ar. Hann kvað sjer það ókunnugt og
yrði hann að framkvæma útburð, ef
jeg ekki þegar flytti góðfúslega, og
byrjaði hann þegar á útburðargerð.
Sást þá til hvers hreppstjóra hafði
verið stefnt í Kaldaðarnes, þvi að
sýslumaður hafði í höndum svohljóð-
andi skjal:
„Með því að Björn Gíslason, sem
hefst við í Gaulverjabæ, hefur lýst
yfir þvi við mig, aö hann ætli ekki
að víkja góðfúslega af jörðinni í þess-
um fardögum, heldur beita þar þrá-
setu, verð jeg sem umráðamaður jarð-
arinnar aö krefjast þess af yður sem
fógeta, að þjer berið hann út af jörð-
inni hið allra fyrsta.
Iireppstjórinn í Gaulverjabæjarhr.
5. júní 1915.
Guðmundur Þorkelsson.
Til fógetans í Árnessýslu.“
Eigi er mjer enn þá kunnugt,
hvernig skjal þetta er til orðið, en
það þori jeg að staðhæfa að Guð-
mundur Þorkelsson hefur eigi samið
það og eigi ritað það af sjálfsdáðum
og af fúsum vilja. Að skjal þetta er
til, sýnir að vísu, aö maðurinn er ein-
stakur ræfill, en jeg þekki svo mann-
inn að jeg veit, áð hann er ekki var-
menni; en samkvæmt því sem að
framan og í fyrri grein minni er sagt
og sýnt um framkvæmdir hans i
þessu máli, og er þess er gætt, að hon-
um var kunnugt um, aö jeg þegar
hafði lagt fleiri hundruð krónur í
rekstur og endurbætur jarðarinnar og
bundist kostnaði, er var margfalt
stærri, í trausti þess, að gerðir hans
væru að einhverju merkar, þá þyrfti
meira en meðal-ódrengskap til þess
sjálfkrafa að fremja annað eins níð-
ingsbragð og tilbúningur skjals þessa
er; til þess þarf ærusneiddan þorpara
og það er Guðmundur ekki, þó eigi
væri af öðrum ástæðum, þá vegna
þess, að hann hefur eigi hug til þess.
Jeg efast alls eigi um, að sýslumaö-
ur hafi knúið Guðmund til þess að
rita skjal þetta, og kæmi mjer eigi á
óvart, ef það á sínum tíma kemur í
ljós, að svipan, sem klárinn var keyrð-
ur með, hafi verið óttinn fyrir harð-
ræði, ef áfátt yrði í svip um skil á
fjám, er hreppstjóra bar að skila i
hendur sýslumanni, er hann skilaði af
sjer embætti. Guðmundur sagði mjer
e:tt sinn, að hann hefði int að þvþ
að jeg mundi hafa rjett til að sitja á
jörðinni, í samtali, er hann átti við
sýslumann, en hefði hann þá sagt, að
jeg skyldi frá jörðinni fara h v a ð
sem það kostaði. Hvað er það,
sem ekki má búast við frá þeim em-
bættismanni, er lætur sjer slíkt um
munn fara?
Þegar útburðargerðin var hafin,
ljet jeg mótmæla henni og rökstuddi
bæði lögleysi hennar og rjett minn til
jarðarinnar. Gerðarbeiðandi, sem þá
var orðinn Dagur nokkur Brynjólfs-
son settur hreppstjóri (Guðmundur
hafði með öllu gefist upp á skjalinu
góða, sem þannig er minnisvarði 32
ára hreppstjórnar hans), gat eigi mót-
mælt einu einasta orði af rökfærslu
minni, og var hún því, eftir því sem
lögfræðingar skýra mjer frá samkv.
málflutningsreglum, er gilda hver-
vetna utan Árnessýslu, rjett
og óhögguð, þar á meðal mótmæli
mín gegn því, að sýslumaður sem fó-
geti gæti felt úrskurð í málinu eftir
afskifti þau, sem hann hafði af því
haft. Það getur ekki verið vafa undir-
orpið, að sýslumaður, með því að rita
samþykki sitt á byggingarbrjef
Skúla, sem hann kveðst hafa gert,
gerði hann aö öllu óhæfan til þess
að fella úrskurð í málinu, þótt hann
hefði engin önnur afskifti af því haft,
og því fremur var hann óheimill að
því að hafa afskifti af því, þar sem
hann ómótmælt haföi beitt sjer fyrir
máliö á öldungis ósæmilegan hátt, að
eigi sje frekar til orða tekið. Þegar
liðið var af venjulegum háttatima,
gaf fógeti til vitundar, að nú ætlaði
hann aö kveða upp úrskurð og bað
jeg fulltrúa minn hlýöa á hann. Hann
kom fjórðungi stundar síðar, og
kvað fógeta hafa kveðið upp úrskurði
tvo; einn þess efnis, að sýslumaður
neitaði að vikja sæti sitt sem fógeti
og annan þess efnis, að útburður
s k y 1 d i fram fara. Þá kvað hann
sýslumann hafa beint þeirri spurn-
ingu að sjer, hvort jeg hjer eftir vildi
víkja góðfúslega, og kvaðst hann auð-
vitað verða að láta þá spurningu
halda áfram til hlutaðeiganda. Jeg
gekk þá á fund sýslumanns og
kvaðst auðvitað ekki hlýta úrskurð-
um hans um hánótt og spurði hann
hvort hann hefði dregið að sjer mann-
fjölda þann, er þar var saman kom-
inn, til þess að ráðast á heimili mitt
á náttarþeli. Hann svaraði með þjósti
miklum: „Þjer sjáið það bráðum."
Með því að jeg hygg, að lög standi
eigi til þess, að útburðargerð megi
fram fara á næturþeli, lokaði jeg hús-
um. Að nokkurum tíma liðnum tóku
að heyrast högg og dynkir á hurð-
um og veggjum, og gekk jeg þá fram
að glugga og kvaðst vilja hafa nátt-
frið hjúum mínum og gestum, en ofsi
var þá svo mikill í sýslumanni, a ð
hann braut frið kirkjunn-
ar á næturþeli og rændi
graftólum hennar til þess
að gera húsbrot á mjer. Aö-
ferð þessa leyfi jeg mjer að leggja
undir almennings dóm, leikra sem
lærðra^ hve sæmileg sje og samboðin
konunglegum embættismanni.
Hefði gestur, sem hjá mjer var,
ekki talað vit fyrir sýslumann, hefði
hann óefaö bætt þeirri svívirðing of-
ar. á önnur lögbrot sín í þessu máli,
að bera út muni, fjenað, fólk og
g e s t i mína um hánótt.
Þegar sýslumaður haföi loks sjeð
skömm sina, ætlaði eigi betra að taka
við, 0g sannaðist þar hið fornkveðna,
að fje er jafnan fóstri líkt. Ræflar
þeir, sem byggja sveit þessa og hafa
nagað bak mitt með rógi og smánar-
yrðum en eigi hafa þorað að sjá í
augu mjer, voru þá orðnir svo blóð-
þyrstir, þótt jeg hafi þeim —- kannske
fátt gott, þá samt—ekkert ilt gert, að
þeir ætluöu að neyða sýslum. til þess
að fremja óverkið og tókst honum
loks að slökkva blóðþorsta þeirra
með hátíðlegu loforði um, að þeir
mættu henda munum mínum milli sín
næsta dag.
Ekki var þó kjarkur prúðmenn-
anna meiri en svo, að þeir aftóku með
öllu að koma á vettvang nema hlíf
og skjöldur þeirra, sýslumaðurinn
sjálfur, væri viðstaddur; ekki einu
sinni Dagur dáðríki, sem með ógna-
þori og fimbulmóði nokkurum stund-
um áður hafði snúist að verki þessu,
treysti hugprýði sinni og þreki til
þess að standa i stórræði þessu við
fimtugasta mann. Að maðurinn er
móöi gæddur kom þó í ljós síðar, er
hann að eins við 12. mann fór að 8
kúm, er jeg hafði umráð yfir, og
hnepti þær allar í varðhald.
Þegar hjer var komið sögunni, var
áliðið nótt, og fóru menn heim til
kvenna sinna, nema sýslumaður, sem
ekki komst lengra en að Stokkseyri.
Er svo að sjá, sem vígamóðurinn hafi
nokkuð þorrið eða og hafa önnur
nauðsynjaverk tafist þeim, því að
eigi sáust þeir aftur fyr en afhallaði
nóni og voru þá eigi með afbrigðum
karlmannlegir að sögn sjónarvotta.
Það mun sannmæli, að sýslumaður
hafi sýnt afburða röggsemi í máli
þessu, er segja má að næst gangi hans
um land alt nafnfrægu rannsókn á or-
sökum „Ingólfsbrunans“ á Eyrar-
bakka, sem honum alt að þessu hef-
ur tekist að halda í ógagnsæum eða
kannske rjettara hálfgagnsæum
„reyk“, þrátt fyrir allar upplýsingar,
sem fram hafa komið,
Jeg sá fyrir nokkuru einhverja yf-
irlýsingu í ísafold, undirskrifaða af
Bjarna Halldórssyni. Maður þessi
mun hafa verið Bjarni bóndi Hall-
dórsson á Fljótshólum, en með því
að hann fáum dögum eftir að grein-
in birtist safnaðist til feðra sinna og
jeg ætla mjer ekki að leggjast á ná-
inn, skal jeg ekki nánar snúa mjer
að greinarstúf þeim, að því er hann
snertir. En hnýtt var þeim hala aft-
an í greinina, að hana hefðu undir-
skrifað 28 bændur í hreppnum. Jeg
þóttst þá skilja, að hjer væri um
blaðsneypu nokkura að ræða, sem
Bjarni þessi og Einar nokkur í
Brandshúsum gengu huldu höfði með
meðal manna og reyndu að snýkja
undirskriftir á.
Jeg skora nú á þá 27 eftirlifandi, að
gefa sig fram við mig, og legg við
drengskap þeirra, ef nokkur er, að
fela sig ekki í kistum dauðra manna.
Enn fremur að þeir opinberlega skýri
frá ástæðum þeim, sem þeir þóttust
hafa til þess að semja og birta blað-
sneypuna. Er mjer nú forvitni á að sjá
hve margir eru drengir af þeim 27.
Jeg skal að lokum geta þess, þar
sem sýslumaður að líkindum vill því
fyrir sig bera, að framkoma hans
hafi verið sprottin af skyldurækni og
umönnun um hag jarðareiganda,
kirkjujarðasjóðs, að jeg endur fyrir
löngu lýsti yfir því við hreppstjóra,
er hann mintist á, að hann mundi
verða fyrir leiðindum út af ofanálagi
jarðarinnar, að jeg væri fús til
þess með öllu að eiga viö fyrir-
rennara minn á jöröinni, Jón
Magnússon, um ofanálag hennar.
Nú berst mjer til eyrna, að Skúli hafi
fengið úttektargerö, sem ákveði 1700
kr. ofanálag á íbúðarhúsið eitt og
að hann þegar hafi krafið stjórnar-
ráöið um fje þetta, meö því að Jón
Magnússon væri ekki fær um að
greiða það nú.
Mjer þykir aö vísu saga þessi ó-