Lögrétta - 26.06.1915, Blaðsíða 2

io6
LÖGRJETTA
Slrilslola Samáövrgðar Islands á fiskiskipum
verdur frá 1. júlí næstkomandi opin kl. 12—2 og
4—6 síðdegis.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum miB-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 6o blöð alls á ári. Verð: 4 kr. árg. á
lslandi, erlendis 5 kr. Gjalddagi 1. júlí.
Jeg vil því fallast á tillögu þá, er til
mín er gerð um staSfestingu stjórnar-
skipunarlaga, og tillöguna um kon-
ungsúrskurð, en samkvæmt honum
veröa íslensk lög og mikilvægar
stjórnarráöstafanir framvegis sem
hingað til bornar upp fyrir mjer í
rikisráSi.
RáSherra íslans flutti því næst
fram tillögu um uppburS íslenskra
laga og mikilvægra stjórnarráSstaf-
ana fyrir konungi.
Hans Hátign konungurinn staS-
festi því næst stjórnskipunarlög
þau, er alþingi hafSi tvisvar samþykt,
um breytingu á stjórnarskrá um hin
sjerstaklegu málefni íslands frá 5.
jan. 1874 og stjórnskipunarlögum frá
3. okt. 1903, og úrskurSaSi allrahæst:
aS islensk lög og mikilvægar
stjórnarráSstafanir skuli framvegis
eins og hingaS til borin upp fyrir
konungi í ríkisráSi.
Lögrjetta birtir í þessu blaSi um-
mæli þau, er fylgdu staSfestngunni
i ríkisráSinu.
Tími vinst ekki til þess aS segja
rnikiS um þaS aS þessu sinni, enda er
hvorttveggja, aS til þess verSur tæki-
færi síSar, og aS Lögrjetta, svo sem
kunnugt er, hefur litiS og lítur enn
nokkuS öSrum augum á alt þetta
þjark en meirihlutinn frá síSasta
þingi.
AS þessu sinni skal þó bent á þetta
tvent:
Meirihlutinn hefur fundiS þaS aS,aS
konungur ætlaSi aS lýsa því yfir, aS
breyting á flutningi fslandsmála fyr-
ir sjer, gæti ekki orSiS, fyr en ný
sambandslög yrSu samþykt bæSi af
ríkisþingi og alþingi. Nú er sá á-
síeytingarsteinn úr sögunni. Nú er
slík breyting ekki viS þaS bundin eft-
ir ummælum konungs. Hann krefst
ekki annars en aS eitthvert trygt fyr-
irkomulag fáist.
Og auglýsingin til Dana, sem gerS
var aS svo mikilli grýlu, og máliS
var látiS stranda á 30. nóv. s. 1., fellur
líka burt. UmræSurnar í ríkisráSinu
verSa aS eins birtar meS sama hætti
í báSum löndunum, án nokkurrar ráS-
herraundirskriftar.
Nú verSa þeir, sem fyrir hvern mun
vilja fjandskapast út af staSfesting
stjórnarskrárinnar aS finna upp nýj-
ar hneykslunarhellur. En vjer efumst
ekki um aS mikill meiri hluti þings
og þjóSar hefur vitsmuni til þess aS
meta þær uppfyndingar aS makleg-
leikum.
Vjer samgleSjumst ráSherra út af
því, aS hann hefur boriS gæfu til aS
koma þessu mikla máli þjóSarinnar
aS lokum heilu og höldnu í höfn. Öll-
um rjettsýnum og skynsömum mönn-
um er þaS nú ljóst, aS öll mótspyrna
gegn honum fyrir þaS aS hafa borg-
io þessu máli er ekkert annaS en á-
framhald af þeim ógeSslega leik, sem
náSi hámarkinu meS hinni alræmdu
birtingu leyniskjalanna.
Stríðið.
SímaS er frá Khöfn 24. þ. m.:
ÞjóSverjar hafa tekiS Lemberg.
Rússar hörfa aftur á bak á línunni frá
Dnjester til San.
Rússar hafa haldiS Lemberg síS-
an í byrjun ófriSarins. Þá hjeldu þeir
meginher sínum þar inn í Galizíu og
varS þar ekki mikil fyrirstaSa, því
lítiS var þar um víggirSingar, en aS-
alfyrirstaSan var vestur viS Prze-
mysl og Krakau. Nú er þetta svæSi
alt aftur á valdi ÞjóSverja og Austur-
ríkismanna og þeim fleygir þar óS-
um áfram.
í síSustu útlendum blöSum er sagt
frá bardögum til og frá nálægt landa-
mærum Austurrikis og ítalíu og einn-
ig milli Austurríkismanna og Svart-
fellinga á Balkanskaga. En engir
stórsigrar hafa enn unnist þar á suS-
urvígstöSvunum. Ekki er laust viS,
aS þaS sje hálf spaugilegt í öllum
þeim gauragangi, sem nú stendur yf-
ir, aS sjá fregnir um þaS í blöSunum,
Luigi Cadorna
yfirhershöfSingi ftala, er taliS er hafa
unniS mikiS aS því aS koma ítalíu
út í ófriSinn. Hann kvað hafa mikil
áhrif á hermálaráSherrann, -^upelli,
og á ráSaneytiS yfir höfuS.
aS smáríkiS San Marínó á ítalíu hafi
nú sagt Austurríki stríS á hendur. í-
búar ríkisins eru eitthvaS álíka fjöl-
mennir og Reykvíkingar, eSa tæplega
þaS.
StöSugt stendur í þjarki milli
Bandarikjastjórnar og ÞjóSverja út af
Lúsitaníu, og Bryan utanrikisráS-
herra Bandamanna, sem er mjög mót-
fallinn ófriSi, hefur beSist lausnar.
En líklegam á þó búast viS, aS á-
greiningurinn verSi jafnaSur án þess
aS Bandamenn leggi út í ófriS.
Nýjar bækur.
Bæjatal á íslandi 1915.
Svo heitir bók, sem nýlega er kom-
in út og samin er aS tilhlutun póst-
stjórnar íslands, og gefin út á hennar
kostnaS. Þar eru talin upp nöfn allra
bæja á landinu og vísaS til þess viS
hvert um sig, í hvaSa hreppi, sýslu
og kirkjusókn bærinn sje. Enn frem-
ur er þar upptalning á hreppum lands-
ins, eftir stafrofsröS, og á brjefhirS-
ingum landsins, og þar sýnt, hvern
tölustimpil hver brjefhirSing notar,
undir hverja póstafgreiSslu hún liggi
og svo skammstöfunarmerki hverrar
póstafgreiSslu. Þetta er framan viS
bæjataliS. En aftan viS þaS er upp-
talning á póstafgreiSslum, eftir staf-
rofsröS, og brjefhirSingum, sem und-
ir þær liggja, og þar einnig sýndir
tölustimplar brjefhirðinganna. SíSast
er upptalning á pósthúsum landsins,-
og eru þau orSin 237. Aftan viS póst-
húsanöfnin eru merki, sem sýna
hvaSa störf þar eru rekin auk al-
mennra póstafgreiðslustarfa, svo sem
sending verðbrjefa, póst- og sima-
ávísana, póstinnheimta o. fl.
Útgáfa bókar þessarar er þarfaverk
og kemur hún aS góSum notum öllum
þeim, sem aS nokkrum mun hafa meS
póstsendingar aS gera, og er þeim ó-
missandi. íslenska bæjataliS eftir V.
H. Finsen, sem kom út í Höfn 1885,
var orSiS fágætt, enda heldur eigi
fullnægjandi nú orSiS, því býlum hef-
ur mikiS fjölgaS frá þeim tíma, en
nokkur hafa lagst í eySi, sem þá voru
bygS.
MeS Bæjatalinu er einnig komiS
út nýtt póstkort yfir ísland og eru
póstleiSirnar þar sýndar meS rauSum
strykum, en viS upptalning pósthús-
anna i Bæjatalinu eru tilfærSir reit-
ir á póstkortinu, þar sem pósthúsin
er aS finna. Á kortinu eru einnig
sýndar simaleiSir o. s. frv. Er mjög
handhægt aS nota kortiS í sambandi
viS BæjataliS.
BæjataliS kostar 2 kr. 50 au., en
kortiS 1 kr.
íslensk þjóðfjelagsfræði.
Eftir Einar Arnórsson.
Bók þessi er gefin út af sambandi
U. M. F. í. og er fylgirit meS blaSi
þess, „Skinfaxa“, en mun eigi vera
seld sjerstaklega. Frágangur á útgáf-
unni er góSur.
í formálanum segir höf. m. a.:
„Bæklingur sá, sem hjer kemur fyir
almennings sjónir og saminn er fyrir
LT. M. F. í, hefur að geyma örstutt
ágrip helstu atr. þjóSfjelagsskipunar
vorrar, stjórnarskipunar, dómsvalds
og framkvæmdarvalds, svo og um at-
vinnuvegi og þjóS. Mun hjer vera
gerS fyrsta tilraun í þá átt hjer á
landi, þó að ritaS hafi veriS ýmislegt
í heild um einstök atriði.....í öðr-
Eugen erkihertogi
yfirhershöfSingi þess hers Austur-
rikismanna, sem sendur hefur verið
gegn ítölum.
um löndum eru til margar bækur um
samskonar efni og kver þetta er. Og
mun víSa vera kend samskonar á-
gripslýsing á þjóSfjelagshögum í al-
þýSuskólum. Sjálfsagt virSist og, aS
slík kensla ætti aS fara fram í alþýðu-
skólum hjer á landi.“
Hjer er þaS sýnt, hver tilgangur
bókarinnar er, þ. e. að gefa yfirlit yf-
ir hag og ásigkomulag landsins og
þjóSarinnar eins og nú stendur, og
var þaS vel hugsaS af U. M. F. f. aS
fá slíka bók samda handa fjelags-
mönnum sínum, og ekki þarf aS efa,
aS rjett sje meS efniS fariS frá höf-
undarins hendi. En galli er þaS, aS
bókin skuli ekki vera til sölu i bóka-
verslununum alment.
I. kafli er stutt yfirlit yfir stjórn-
arskipunarsögu íslands. 2. um sam-
mál og sjermál. 3. um meðferS sjer-
málanna: stjórnarskrá og stjórnarfyr-
irkomulag, rjettindi alþingis, laga-
setning og ýms lögvarin rjettindi
borgaranna, dómstóla og dómaskipun
og verksviS konungsvaldsins, ráS-
herra og stjórnarráSs. 4. er um ýmsar
greinir framkvæmdarvaldsins: fjár-
málefni landsins, tekjur þess og gjöld,
eignir og skuldir, um kirkjumál,
kenslumál, söfn, listir, vísindi, heil-
brigðismál, samgöngumál, lögreglu-
stjórn o. fl. 5. um land, þjóS og at-
vinnuvegi, svo sem landbúnaS, sjávar-
útveg, verslun, iSnaS, bankamál og
vátryggingarstarfsemi.
Bókin er 161 bls. En rúmiS er vel
notaS og má heita itarlega skýrt frá
hverju einu í ekki stærri bók.
Ársrit verkfræðingafjelagsins.
Fyrsta ársrit verkfræSingafjelags-
ins, fyrir árin 1912—13, kom út síS-
astliSiS ár, og var þess getiS hjer í
blaSinu. Nú er næsta árshefti ritsins
nýútkomiS. Þar er fyrst skýrt frá
störfum fjelagsins áriS 1914, funda-
höldum þess og samþyktum. Fjelags-
menn eru nú 15 og formaSur fjelags-
ins er Th. Krabbe.
Þar næst eru prentuS erindi þau,
sem flutt hafa veriS á fundum fje-
lagsins á árinu, og eru þau þessi:
1. Nokkur atriSi viSvíkjandi járn-
brautarlagningu frá Reykjavík til
Þjórsár, eftir Jón Þorláksson. 2.
Nogle Bemærkninger om Reykjavik
Havn, eftir N. P. Kirk. 3. General-
stabens Opmaaling af Island, eftir
P. F. Jensen kaftein. 4. Um íslenskt
eldsneyti, eftir Ásgeir Torfason. 5.
Röntgensgeislar, eftir GuSmund HlíS-
dal. 6. Nogle mindre Vandbygnings-
arbejder paa Island i de senere Aar,
eftir Th. Krabbe.
Þá er yfirlit yfir helstu mannvirki
gerS á íslandi 1914 og þar lýst nýjum
brúm og vegum, ritsímum og talsím-
ttm, vitum, hafnarvirkjum, rafmagns-
stöSvum, húsabyggingum, götulagn-
ing og holræsagerS í Reykjavík og
vatnsveitulagning á Akureyri.
Svo eru þýSingar eSa þýðinga-
ágrip af erindum fjelagsmanna um
hin íslensku verkefni, sem nefnd eru
hjer á undan, og er hvert um sig þýtt
í heilu lagi eða ágripi á eitthvert af
tungumálum stórþjóða NorSurálf-
unnar, en höfundur erindis ræSur,
hvert af þeim skuli valiS í hvert
skifti. Frá járnbrautarmálinu er þar
sagt á ensku og frá landmælingunum
á frönsku, en frá hinum þremur á
þýsku.
Þar næst er uppdráttur, sem sýnir
legu hinnar fyrirhuguöu járnbrautar
frá Reykjavik til Þjórsár, og þar meS
stutt grein eftir Jón Þorláksson, á ís-
lensku og ensku, sem segir frá aðal-
aíriðunum í áætluninni um járnbraut-
ina. Og loks eru uppdrættir, sem
fylgja grein Th. Krabbes, sem frá er '
sagt hjer á undan.
Ársrit verkfræSingafjelagsins er
mjög þarft og fróSlegt rit, og ættu
sem flest af lestrarfjelögum landsins
aS eignast þaS og halda því saman. |
MeS ritinu fylgja í þetta sinn regl-
ur um gerðardóma VerkfræSingafje-
lags Islands, samþyktar á fjelags-
fundi 12. mars 1915. Hefur fjelagiö
tekiS aS sjer að aS skipa geröardóma
til aS leggja fullnaSarúrskurS á á-
greining manna i tekniskum málum,
svo sem út af vinnu, efnisframlögum
o. s. frv.
Frjettir.
Trúlofuð eru Jósef Jónsson guö-
fræSiskandidat, settur prestur aö
BarSi í Fljótum, og frk. HólmfriSur
Halldórsdóttir Jónssonar heitins
bankagjaldkera. — Einnig Jón Hall-
dórsson bankaritari og frk. SigríSur
Bogadóttir.
Prestastefnunni var lokiö í gær.
„Vesta“ kom frá útlöndum í gær
og fer noröur um land í dag. MeSal
farþega frá útlöndum Einar Bene-
diktsson skáld og GuSm. Gamalíels-
son bóksali.
„Gullfoss“ kom frá útlöndum í
nótt. Norður af Shetlandseyjum var
hann stöövaöur af þýskum kafbát,
er hafði skotiS niöur rússneskt her-
skip og var aö bjarga skipshöfn-
inni af því í bátum, og tók „Gullfoss“
viS henni og skilaði henni á enskt
herskip. Meðal farþega á „Gullfossi“
var Brynj. Árnason stud. jur. og
GuSm. Kamban rithöfundur.
Dáinn er í fyrradag Torfi Bjarna-
son skólastjóri í Ólafsdal, og verður
hans nánar getiö í næsta blaöi.
Ráðherra kom heim í gær meö
„Fálkanum‘“, er kom frá Bergen í
Noregi. Á morgun verSur ráöherra
á þingmálafundi viö Ölfusárbrú.
Konungkjörinn þingmaður í staS
Júl. Havseens sál. amtmanns er dr.
Jón Þorkelsson landsskjalavöröur.
Stórstúkuþing Góðtemplara er sett
hjer í bænum í dag. Það er 16. stór-
stúkuþingiö og hefst meS messu í
Fríkirkjunni. Stórtemplar er nú Indr.
Einarsson skrifstofustjóri.
Sundpróf var haldiS hjer í sund-
laugunum 24. þ. m. og tóku þátt í
því yfir 80 drengir, en kennarar eru
þeir Páll Erlingsson og Erlingur son-
ur hans. Miklu fleiri drengir hafa ver-
iö hjá þeim við sundnám í vor en
þeir, sem nú tóku þátt í prófsundinu,
en margt af þeim er nú fariS burt úr,
bænum, upp um sveitir og i allar
áttir. HefSu fleiri átt að vera áhorf-
endur viS þetta próf en voru, því
gaman var aS horfa á þaS, og áhuga
hjá drengjum á því, aö læra sund,
a'ttu menn aS gera sjer far um aS
glæöa. Þrír drengir vöktu þarna sjer-
staklega eftirtek t meS góöu sundi:
Jón, sonur Páls sundkennara, 11 ára
gamall, Björgvin Magnússon frá
Kirkjubóli og svo Þorkell, sonur
ólafs heitins gullsmiðs. Einkum ljeku
þeir Jón og Björgvin ýmsar listir á
sundinu, sýndu björgunarsund, sóttu
í botn þaS, sem út var kastað, o. s.
frv. Haföi Jón byrjað aö synda 6 ára
gamall.
Eftir prófiS sýndi Erlingur Páls-
son ýmsar aöferðir viö sund, sumar
óvanalegar hjer, svo sem þaö, sem
kallað er amerískt sund, og mjög
gaman var aS sjá hann taka úr háa
lofti ýmis konar stökk niöur í sund-
laugina. Hann er mjög vel vaxinn
maður og lista-sundmaöur.
ÞaS sagSi Páll sundkennari, aö þörf
væri nú á því, aS fariö yrSi aS stækka
sundlaugina, svo mikil aSsókn væri
nú þangaS, og víst er um það, aS því
fje væri vel variS, sem til þess gengi.
Annars er sundlaugin nú í góSu lagi.
F.n ekki væri vanþörf á því, aS mál-
uð væri aS nýju klefaþilin og klefa-
huröirnar. Það mundi ekki kosta mik-
iS, en bætti mjög útlitiö og verSi auk
þess trjeö skemdum.
Frk. Ingibjörg Brands kennir nú
kvenfólki sund í laugunum fyrri hluta
dags, en síSan þeir Páll og Erlingur
karlmönnum.
Hjónaband. 12. þ. m. giftust lijer
í bænum Sigfús M. Johnsen kand.
jur. og frk. Jarþrúöur Pjetursdóttir,
fósturdóttir H. Þorsteinssonar skjala-
varöar.
Leiðrjetting. I greinni i 24. tölubl.
Lögr. um Jóhann Eyjólfsson alþm.
frá Sveinatungu er sú villa, aS faSir
Jóhanns er þar nefndur Eyjólfur
Jónsson, en á að vera Jóhannesson.
Fregnmiði ,Ingólfs‘. Monsjer „Ing-
ólfur ljet út ganga og „upp festa“
fregnmiöa um staSfesting stjórnar-
skrárinnar, og stendur þar, aS hún
hafi veriS staöfest bak viS þing og
þjóö. Unt væri aS segja ósannindi, er
ekki væri jafn-bjánaleg. Líklega veit
„Ingólfur", þó honum sje svima-
gjarnt, aS alþingi hefur tvisvar sam-
þykt stjórnarskrána, og þjóöin staS-
fest hana meö kosningum 1914.
FregnmiSinn getur alls ekki um
staðfesting fánans, og sjest af því, aö
„Ingólfi“ þykir hún engi tíðindi.
Mátti lengi vita, aS þeim mönnum,
er liæst göluöu um þaS efni, væri
máliö ekkert alvörumál. En það var
gott til úlfúöar og æsinga móti Dön-
um. Nú er þaS vopn slegiö þeim úr
hendi, og er aS vonum, aS þeir þykist
allslyppir. Huggun ætti þeim þó aS
vera í því, aö frjálst er þeim aS veifa
Dannebrog eftir sem áöur, ef þeir
vilja. Enginn mun heldur amast viS
þvi, aS þeir veifi þeim bláhvíta á
krambúöum sínum framvegis eins og
aS þessu.
Annars ættu þessir menn ekki aS
láta sjer falla hug svo mjög. Hugvits-
menn eru þeir ekki, aS vísu, en grun-
ur minn er sá, aö eitthvað kunni þeir
enn að finna til þess aö halda viö
eldinum milli Dana og íslendinga,
svívirSa Dani, en auvirSa sjálfa sig.
HugsaS get jeg þó, aS þeir muni ekki
þykjast fullöruggir þess, að eldurinn
veröi svo heitur aö dugi. Mega þeir
þó vita þaö, aö veröi ekki soðið viS
hann, þá er hann verri en enginn.
Jeg hef dálitla ástæöu til aS ætla,
aö svo muni fara. Hún er þessi:
FregnmiSi „Ingólfs" er nábleik-
u r eins og d a u S i n n. Þetta þykir
mjer álitlegur fyrirboöi þess, aö
„pólitík" „Ingólfs" sje f e i g.
p. t. Rvík 21. jan. 1915.
Húnvetningur
VátryggiS fyrir eldsvoöa í
GrENERAL.
Stofnsett 1885.
Varnarþing í Reykjavík.
SIG. THORODDSEN. Sími 227.
UmboSsm. óskast á Akranesi, Kefla-
vík, Vík, Stykkishólmi, Ölafsvík.
Nokkrar huseignir,
á góöum stöSum í bænum fást keypt
ar nú þegar. Mjög góðir borgunar-
skilmálar. Væntanlegir kaupendur
snúi sjer til SVEINS JÓNSSONAR.
Til viötals í veggfóðursverslun Sv,
Jónssonar & Co., Kirkjustræti 8, kl.
3—6 síSdegis.
Klædaverksmidjan
Álafoss
kembir, spinnur, tvinnar, þæfir, ló-
sker, pressar, litar, gagneimir (af-
dampar) og býr til falleg tau.
Vinnulaun lægri en hjá öðrum klæða-
verksmiðjum hjer á landi.
„Álafoss“-afgreiöslan: Laugaveg 34
Rvík sími 404.
Bogi H. ]. Pórflarson.
PrentsmiSjan Rún.