Lögrétta - 01.12.1915, Blaðsíða 2

196
Lögrjetta
Þessi mynd sýnir Wilson Bandaríkjaforseta nýtrúlofaöan og konuefni
hans, frú Norman Galt. Hún er ekkja eftir kunnan dýrgripasala í Wash-
ington og heldur enn áfram verslun hans, en bræöur hennar tveir veita
verslun hennar forstööu. Systir forsetans hafði komið þessari vinkonu
sinni í kynni viö hann eftir að hann varð ekkjumaður, en konu sína misti
hann í fyrra. Frú Galt er kvenrjettindakona mikil, og kvað kærasti henn-
ar ætla að greiða atkvæði með fullkomnum kvenrjettindum við kosning-
ar, sem bráðum eiga að fara fram þar vestra. Wilson forseti er nú bráð-
um 59 ára gamall og á 3 dætur, 2 giftar en þá þriðju nýlega trúlofaða,
og ætlar hún að gifta sig um leið og faðir hennar, nú í desember.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mi8-
V'kudegi og auk þess aukablöS við og við
n.mst 60 blöð alls á án. Verð. 4 kr. árg. á
tslandi, erlendis 5 kr. Gjalddaai 1. túlí.
á betri sjóleiðir en Noregur, og óvíða
eins ógreitt til járnbrautarlagninga;
þó byggja Norðmenn járnbrautir með
ströndum fram, t. d. með endilöng-
um Þrándheimsfirði og víðar.
Við sunnanverðan Faxaflóa eru nú
tvær góðar hafnir, Hafnarfjörður og
Reykjavík. Austur frá þeim liggur á
svo að segja óslitnu flatlendi hin víð-
áttumesta og nú þegar afurðaríkasta
og efnismesta bygð landsins, hafn-
laus, og að eins með einum mjóum
vegi, á illa völdum stað, tengd við
þessar góðu hafnir. Vöntun greiðra
samgangna á þessu svæði stendur í
vegi fyrir stórfeldum framförum og
framleiðsluauka á þeim c. einum átt-
unda hluta landsins, sem þriðjungur
landsmanna nú byggir, en sem gæti
veitt öllum landsmönnum eða jafn-
mörgu fólki lífsframfæri, ef að væri
hlynt. En meðál íslendinga eru til
menn, sem mótmæla því, að „hugsað“
sje til að bæta viðunanlega samgöng-
ur á þessu svæði, eða rannsaka, hvort
það væri tiltækilegt og framkvæman-
legt! Fyr má nú vesalt vera!
Margt sýnist nú ætla að verða „ís-
lands óhamingju að vopni." Til að
hnekkja eða tefja fyrir framþróun
í landinu og fjölgun þjóðarinnar, mið-
ar margt: árferðis brestur stundum,
stjórnarólag, heimsófriður nú, en mest
hið gamla átumein þjóðfjelagsins:
innanlands-sundrungin, studd af
þrekleysi og þröngsýni alþýðu. Það er
hugsunarháttur alþýðunnar, sem þarf
að breytast. Það tekur langan tíma,
ekki síst ef leiðtogarnir sumir sjá
sjer hag í því, að halda við vanþekk-
ingunni. Þess ætti þó að mega vænta,
að þeir menn, er stjórnmálafundi
sækja, ljetu ekki oft bera sig fyrir
öðru eins og járnbrautarmálsályktun-
um þeim, sem hjer er minst á. Mikið
viturlegra er að láta þau mál, sem
menn ekki bera skyn á, „liggja milli
Þokudreifir.
Ný uppfundning eftir Hjört Þórðar-
son rafmagnsfræðing í Chicagó.
Nýkomið „Lögberg" skýrir frá
því, að á sýningunni miklu i San
Francisco í Bandaríkjunum sýni
Hjörtur Þórðarson, landi okkar, raf-
magnstæki til þess að dreifa þoku.
Vekur þetta mikla eftirtekt, og for-
stöðunefnd sýningarinnar hefur varið
7000 doll. til þess að reisa sjerstakt
sýningarhús fyrir áhöldin.
„Lögb.“ hefur það eftir blaði frá
San Francisco, að hjer sje um að
ræða sterkasta rafmagnsstraum, sem
nokkru sinni hefur verið notaður. Á
nú innan skamms, segir blaðið, að
reyna uppfundinguna við þokuna á
Franciscofirðinum, en blaðið, sem
„Lögb.“ fer eftir, er frá 8. okt. Byrj-
unartilraunirnar verða gerðar á næt-
urþeli, þegar engir eru í sýningar-
garðinum, því vandfarið er með
verkfæri, sem ráða á yfir svo miklu
afli.
Allir vísindamenn við sýninguna
eru sammála um, segir blaðið, að
miklar þrumur og eldingar komi
fram við þetta, og hefur útbúnaður-
inn verið fullkomnaður til þess að
skemta sýningargestunum á kvöldin
með þeim. Húsið, sem geymir áhöld-
in, er alt úr trje, einnig naglarnir, sem
þar eru notaðir. Rafaflvekjarinn er
skorðaður í steinsteypuskál, sem fylt
er olíu. Rafaflvekjarinn sendir
strauminn frá sjer eftir nokkurs
konar fjöðrum, sem festar eru á háa
staura, en fjaðrirnar eru í hring rjett
hjá skálanum. ■ Tilraununum stýrir
Hjörtur Þórðarson með aðstoð pró-
fessors F. G. Cottrells frá háskólan-
um í Leland Stamford o. fl. Telur
blaðið H. Þ. meðal allra merkustu
vísindamanna núlifandi í rafmagns-
fræði.
Það getur þess, að fyrir eitthvað
20 árum hafi Sir Oliver Lodge tekist
með litlum rafmagnsvekjara að
dreifa þoku i Lundúnum á nokkurra
þumlunga eða jafnvel nokkurra feta
svæði. Uppfundingin á einkum að
koma að gagni skipum, sem eru á
ferð í þoku, en þokunni á að eyða
þannig, að hún breytist í regn.
Stríðið.
Síðustu fregnir.
Khöfn 26. nóv.: „Búlgarar hafa
tekið Pristína og Sitnica og Þjóð-
verjar Bersenueude."
Það má nú heita, eftir síðustu
frjettum að dæma, að úti sje um varn-
ir af hálfu Serba. Miðveldaherinn
hefur tekið borgirnar Novibazar og
Mitrowitza, sem er endastöð járn-
brautarálmunnar norður og vestur frá
Uskub. Her Serba veitir ekki lengur
samfelt viðnám á þessum stöðvum,
en er orðinn á tvístringi um fjöllin, og
sumt af hernum hefur haldið undan
inn í Montenegró. Stjórn Serba kvað
vera komin vestur til Skutari i Alba-
níu. Marga fanga hafði miðvelda-
herinn tekið í Mitrowitza og Prist-
ina. Aftur á móti segja fregnirnar
að syðst í landinu gangi Serbum og
bandamönnum betur, og er svo að sjá,
sem eitthvað af her Serba hafi náð
sambandi við bandamannaherinn þar
suður frá. Fregnirnar segja, að Búl-
garar hafi orðið að hörfa undan við
Monastir og víða þar suður frá. Þó
er óljóst um afstöðuna jxar nú, en hitt
virðist sanni næst, að telja megi Ser-
bíu gersigraða.
í Grikklandi hefur gengið töluvert
á síðustu vikuna. Bandamenn hafa
þrengt fast að Grikkjum og lítur út
fyrir, að þeim hafi verið sýnt i tvo
heimana: annað hvort ýrðu þeir að
láta að nokkru leyti undan, eða sæta
ófriði. Grisk skip voru kyrsett í ensk-
um höfnum. En samkomulag náðist
þó, og er sagt að Grikkir hafi orðið
að gefa bandamönnum full umráð
yfir Salóniki, en að öðru leyti haldi
þeir fast við hlutleysi sitt. Fregnir í
síðustu útlendum blöðum gefa jafn-
vel í skyn, að Grikkir sjeu komnir á
fremsta hlunn með að beita her sínum
gegn bandamönnum, en svo langt
hefur ekki komið, enda standa þeir
mjög illa að vígi til þess vegna af-
stöðunnar til hafsins. Asquith yfir-
ráðherra skýrði frá fyrir nokkru í
enska þinginu, að landsetning banda-
mannahersins í Saloniki hefði í upp-
hafi verið gerð með samkomulagi við
Venizelos og mótmæli hans hefðu ver-
ið gerð að eins að yfirskyni. Venize-
los hefur og sagt, að ef hann taki við
völdum aftur, sje ekki um annað að
tala en ófrið við Búlgara. En engin
líkindi eru til þess, eftir síðustu
fregnum að dæma, að svo fari. Hafa
nú nauðungarkostir þeir, sem banda-
menn hafa sett Grikkjum, án efa þau
áhrif, að kosningarnar, sem fyrir
höndum eru í Grikklandi, ganga
fremur hinum í vil, sem haldið hafa
fram hlutleysinu. Kitchener er nú á
heimleið frá Aþenuborg, og eru síð-
ustu fregnir af honum þær, að hann
hafi farið til herstöðva ítala til að
skoða sig þar um.
Frá herstöðvunum annarstaðar
hafa engar markverðar fregnir kom-
ið síðustu vikuna.
Austurlönd og ófriðurinn.
Síðan þungamiðja ófriðarins færð-
ist austur á Balkanskagann, dregst
athyglin meir og meir að Austur-
löndum í sambandi við ófriðinn. Það
kemur nú upp, að það er engin til-
viljun, að ófriðurinn hefir tekið þessa
stefnu nú um sinn, heldur liggja til
þess orsakir, sem forvígismönnum ó-
friðarins, að minsta kosti bæði í
Þýskalandi og Englandi, hafa verið
augljósar frá upphafi.
Þegar Tyrkir gerðust bandamenn
miðveldanna x stríðinu, var það fyrsta
verk Englendinga að senda her austur
í Persaflóa og láta hann taka borgina
Basra, sem er við ósa fljótanna Efrat
og Tigris og átti að verða endastöð
Bagdad-járnbrautarinnar. Her Tyrkja
hrökk þar fyrir norður á bóginn, i
áttina til Bagdad. í yfirlitsræðu
þeirri, sem Asquith hjelt í enska þing-
inu í byrjun f. m. og útdráttur hefur
verið af hjer í blaðinu, er hann á-
nægðastur með áranginn af hernaðin-
um einmitt á þessu svæði.
Þar hefur lengi verið kepni milli
Englendinga og Þjóðverja um hags-
muna-áhrif, og hafa Þjóðverjar orð-
ið drýgri í þeim viðskiftum nú á
síðari árum og náð samningum við
Tyrki um að skapa sjer og þeim
greiðan veg austur að Persaflóa og
til Indlands.
Frá því snemma á 17. öld hafa
Englendingar haft bækistöð austur í
Persaflóa. Þeir hafa haft þar her-
skip, fyrst framan af 2, síðan 5, og
hafa verið þar alvaldir á hafinu. Það
er fyrst eftir að Vilhjálmur II. Þýska-
landskeisari kom til ríkis og hefur
grundvallað hina nýju heimsmála-
stefnu sína og fengið Tyrki til að
fallast á hana og gerast þjónandí
bandamenn Þjóðverja, — segir í
enskri heimild, — að ókyrð fer
að koma á alt í löndunum við Persa-
flóann og óánægja rís þar upp gegn
valdi og áhrifum Englands. Fyrsta
heimsókn keisarans í Konstantínó-
pel árið 1889 gaf tilefni til hinnar
stórkostlegu, algermönsku áætlunar,
sem Þjóðverjar nefna með styttu
nafni B-B-B-áætlunina, þ. e. Berlín-
Byzant (Konstantínópel)-Bagdad-á-
ætlunina. Þýskir bankar höfðu þegai
náð eftirlitsrjetti með járnbrautum
Tyrkja í Evrópu, og nú skyldi með
nýjum samböndum austur eftir Asíu
teygja áhrifin þangað, segir Englend-
ingurinn.
Ráðagerðin er stórskorin. Og það
er trú manna, að gamli Moltke hafi
lagt fyrstu drögin til hennar, er hann
a yngri árum var við tyrkneska her-
inn og ferðaðist austur að Efrat. Að
líkindum hefur svo v. Golzt hers-
höfðingi, sem 1883 fór að vinna að því
að umskapa og endurbæta hermál
Tyrklands hugsað málið nánar og
gefið því meiri festu. Til framkvæmd-
anna var þá bygt af hálfu Þjóðverja,
ef til þyrfti að taka, á her Tyrkja.
Og fjárhagshlið málsins var mjög
laðandi fyrir Þjóðverja, þar sem við
blöstu í framtíðinni viðskifta-umráð
yfir hinum frjósömu hjeruðum við
neðri hluta fljótanna Efrat og Tigris,
er vel mættu verða eitt af aðal-korn-
forðabúrum heimsins. Markið var lað-
andi bæði fyrir fjármálamenn og
stjórnmálamenn Þjóðverja. Það var
ráðið að leggja járnbrautarlínu frá
sundinu við Konstantínópel og alla
leið austur að Persaflóa. Og þetta
fyrirtæki átti að styðjast við Þjóð-
verja og lúta þýskum áhrifum. Enda-
stöð járnbrautarinnar við Persaflóann
átti að verða eins konar millistöð, er
Þjóðverjar hefðu til þess að ná sam-
bandi austur til Indlands.
í annað sinn heimsótti Vilhjálmur
keisari soldáninn í Konstantínópel
1898, og fór þá einnig til Sýrlands 0g
Palestínu. í þeirri för trygði hann
Fullprentaðar eru, og þegar til sölu hjá öllum bóksölum, bæði í Reykja-
vík og úti um land:
Ágúst H. Bjarnason próf.: Drauma-Jói .................. Verð kr. 2.00
Jón ólafsson: Litla móðurmálsbókin ................... —..— 1.00
Sigfús Sigfússon: Dulsýnir........................... — — 0.75
Jón Jónsson dócent: íslendingasaga, innb............ — — 3.50
Jón Kristjánsson prófessor: íslenskur sjórjettur ........ — — 3.50
Jón ófeigsson: Ágrip af danskri málfræði ................ — — 1.25
Sigurður Þórólfsson: Á öðrum hnöttum. Getgátur og vissa — — 1.50
Sigurður Guðmundsson: Ágrip af fornísl. bókmentasögu ib. — — 1.00
Sigurður Hvanndal: Litli sögumaðurinn I. ib......... — — 0.75
Innan skamms verða til sölu:
Matth. Jochumsson: Ljóðmæli. Úrval.
íslenskt sönglagasafn I. bd.
BÉimli Siofiisar Evmundssonar.
Dvergfur,
IrjesmíOaverksmiðja og timbiiruerslun
(flygenring $ Co.j,
Hafnarfirdi. Símnefni: Dverg'ur. Talsími 5 og 10.
Hefur fyrirliggjandi: Hurðir — Glugga — Lista og yfir höfuð alls konar
timburvörur til húsabygginga og annara smíða. — Húsgögn, ýmis konar, svo
sem: Rúmstæði — Fataskápa — Þvottaborð og önnur borð af ýmsum
stærðum.
Pantanir afgreiddar á alls konar húsgögnum. — Rennismíðar af öllum
tegundum.
Timburverslunin tekur að sjer byggingu á húsum úr timbri og steinsteypu,
og þar sem vjer höfum fengið betri kaup á timbri í þetta skifti en alment
gerist, væntum vjer að geta boðið viðskiftamönnum vorum hin allra bestu
viðskifti, sem völ er á.
mjög vináttuna við Tyrki, enda kom
það brátt í ljós, því 1899 veitti sol-
dáninn þýsku bankasambandi, með
aðalbanka Þýskalands í fylkingar
broddi, leyfi til þess, að framlengja
rnætti járnbraut þá, sem bankasam-
bandið þegar hafði byrjað á i Litlu-
Asíu, alla leið austur að Bagdad og
þaðan suður að Persaflóa. Englend-
ingar voru, eins og nærri má geta,
ekki vel ánægðir með þetta fyrir-
komulag. Þeir urðu þess líka varir,
að þýskra áhrifa gætti meir og meir
austur í löndunum við Persaflóann.
Auðvitað var þar um verslunaráhrií
að ræða á yfirborðinu. En Englend-
ingum fanst þó sem meira byggi þar
undir, einkum er Þjóðverjar fóru að
gera sjer mikið far um að eignast
land þar eystra. 1897 kom þar fyrsti
þýski varakonsúllinn. En eftir að
Þjóðverjar 1899 höfðu fengið leyfið
til að leggja Bagdad-járnbrautina,
byrjaði metingurinn milli þeirra og
Englendinga fyrst í fullri alvöru.
Árið 1900 fór þýski yfirkonsúllinn
í Konstantínópel méð sveit manna
landveg austur að Persaflóa. Það
var þá með leynd verið að semja við
höfðingjana þar eystra um land undir
endastöð brautarinnar með þeim
byggingum,, er þar voru nauðsynleg-.
ar. Það var beðið um allstórt svæði.
Englendingar risu þá upp og gátu
spilt því, að þetta fengist þá í bráð-
ina. En þýsk verslunarhús fóru að
risa upp við botn Persaflóans, eitt
eftir annað, og verslun þeirra óx
þar óðum.
Perlutekja er mjög mikils verð
auðsuppspretta austur í Persaflóan-
um og höfðu herskip Englendinga alt
til þessa haft öll umráð yfir þeirri
atvinnugrein. En nú sótti þýskt firma
til soldánsins í Konstantínópel um
einkaleyfi til perlutekjunnar og ætl-
aði að reka hana á nýjan og arðvæn-
legri hátt en áður hafði tíðkast. Fyr-
ir einkaleyfið bauð þýska firmað sol-
dáni allhátt árgjald, en áður hafði
hann engar tekjur haft af þessum
atvinnurekstri. En Englendingar risu
upp á rnóti þessu og neituðu því liarð-
lega, að soldáninn hefði nokkurn rjett
til að veita þetta einkaleyfi. Fórst
það þá fyrir.
En þrátt fyrir mótstöðu Englend-
inga, uxu áhrif Þjóðverja meir og
meir austur við Persaflóann og jafn-
framt varð þar meiri og meiri kur
milli þeirra og Englendinga. Urðu
miklar umræður út af þessu 1907, og
fóru þýsk blöð þá fyrst að verða há-
vær um það, að Englendingar hefðu
alls engan rjett til yfirráða austur
við Persaflóann fram yfir aðrar þjóð-
ir. Árið áður hafði Hamborgar-Ame-
ríku-línan þýska stofnað til eimskipa-
sambands milli Hamborgar og allra
hinna stærri hafna i flóanum. Var
koma fyrsta skipsins gerð mjög há-
tíðleg og fylgdi þar hljóðfærasveit,
er ljek: „Deutschland, Deutschland
úber alles“. Þegar þetta samband var
komið á, óx þýska verslunin enn
hröðum fetum.
Til þess að ná landi undir enda-
stöð Bagdad-járnbrautarinnar, tóku
nú Þjóðverjar upp aðra aðferð en
áður. Málið var látið ganga stjórnar-
valdaleiðina og þýska stjórnin fór að
semja um það annars vegar við
Tyrkjastjórn og hins vegar við ensku
stjórnina. Þessir samningar leiddu til
samkomulags um, að endastöð braut-
arinnar skyldi vera i Basra, sem minst
er á í upphafi þessarar greinar. Þóf-
ið um þetta hafði staðið yfir fram
á síðustu missirin fyrir striðið, og
samningarnir um Basra voru ekki
undirskrifaðir, þegar stríðið hófst.
í 22. tbl. VIII. árg. Lögr. er dá-
lítil lýsing á Bagdad-járnbrautinni og
þar einnig að nokkru getið um mis-
klíðina milli þjóðverja og Englend-
inga út af henni.
En af þessu, sem sagt hefur verið
frá hjer á undan, geta menn sjeð,
hvernig ræturnar eru til ófriðarins
rnilli Þjóðverja og Englendinga, því
víðar úti um heiminn hefur staðið likt
á um samkepni þeirra og þarna.
Þjóðverjar kröfðust rúms við hlið
Englendinga. Líka má af þessu sjá,
hve afarnxikilvægt það hefur verið
fyrir miðveldin, að fá fyrst Tyrki
og síðan Búlgara í lið við sig, og þá
ekki síst það, að ná í sínar hendur
sambandsleiðinni austur um Balkan-
skagann og yfir til Asíu, og fyrir
Bandamenn var það þá jafnmikils
vert að hindra þetta. Því er það, að
meðal þeirra er ekki lítil óánægja út
af Balkanmálunum. Miðveldin geta nú
seilst til aðdrátta langar leiðir inn í
Asíu, og það er sagt, að Tyrkir og
Búlgarar geti lagt til á vígvellina
2—3 miljónir manna, er eigi að eins
geta komið fram í Asíu og á Balkan,
heldur einnig á vígstöðvunum í
Frakklandi og Rússlandi.