Lögrétta - 01.03.1916, Blaðsíða 2

34
LöGRJETTA

íslenskt söngvasafn.
I. bindi.
Safnað hafa SIGFÚS EINARSSON og HALLDÓR JÓNASSON.
Þetta er stærsta og lang-ódýrasta nótnabókin, sem út hefur komið
á fslandi.
150 sönglög með raddsetningu við allra hæfi.
Verð kr. 4.00 óh. og 5.00 innb.
Fæst hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfásar Eymundssonar.
LÖGRJETTA kemur ilt á hverjum mið-
vikudegi og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
lslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí,
beint samband þeirra við Indland.
Þessar ráSagerðir voru mjög ræddar
fyrst eftir áramótin. Fegnirnar sögöu,
að Enver pasja væri falin yfirstjórn
þess hers, sem sækja ætti fram til
Suez, en hann er kunnugur i Norður-
Afriku frá Tripolisstríðinu og vinsæll
meðal Múhamedstrúarmanna þar.
Aðal-herstöðvarnar í Litlu-Asíu eru
í Jerúsalem, og þaðan átti herinn að
sækja fram og vestur yfir Sínaískag-
ann. Gengi miðveldanna og Tyrkja í
ófriðnum þar eystra hafði yfir höf-
uð laðað hugi þjóðanna þar að þeim,
en gert þær fráhverfar bandamönn-
um. Þjóðverjar höfðu nokkurt lið
austur í Litlu-Asíu, en aðalmaður
þeirra þar eystra, von Gölths hers-
höfðingi, hefur dvalið mikið af vetr-
inum austur í Bagdad. Gengu einnig
fregnir um það síðar í janúar, að
horfið yrði frá herförinni til Suez,
en í þess stað mundu Tyrkir og
miðveldin snúa sjer að því, að taka
Persíu og halda þaðan til Indlands,
en Persía skilur lönd Tyrkja að vest-
an og Indland að austan. Hvað úr
þessum áformum verður, er óljóst
enn, enda nú fregnlaust hingað síð-
ustu vikurnar. Breytt getur það og
miklu þar eystra, ef rjett er frá sagt
í síðustu frjettum hingað um það, að
Tyrkir hafi beðið mikinn ósigur fyrir
Rússum við Erserum, svo að þeir
verði að beina norður þangað mikl-
um her til þess að standa í móti frek-
ari framsókn Rússa þar.
En verði af herförinni til Suez, þá
eru þar framvegis einar af aðalvíg-
stöðvum ófriðarins. Leiðin er torsótt
með her yfir Sínaískagann, og þó
hefur hún verið farin áður. 1517 sótti
Selim Tyrkjasoldáns þá leið að
Egiftalandi og tók það. Og á tímum
Napóleons fór bæði franskur og
tyrkneskur her þar um.
En Suez-skurðurinn sjálfur gerir
nú leiðina torsóttari en þá var, því
nú má koma þar fyrir herskipum til
varnar, og hafa Englendingar þar
mikinn viðbúnað af því tægi. Það hef- |
ur jafnvel verið sagt, að japönsk her-
skip væru komin þangað í þeim er-
indum. Uppdráttur fylgir hjer af
skurðinum. Eins og þar má sjá, er
skipaleiðin á löngum svæðum eftir
stórum vötnum, og getur landher ekki
sótt þar fram. Einnig er umhverfi
skurðarins þannig sumstaðar, að veita
má yfir það vatni og hefta þannig
umferð um það. Lengd skurðarins er
alls 180 kilóm., og það er sagt, að á
að eins y hluta þessarar lengdar
sje hægt að sækja að skurðinum með
her. Vestan við skurðinn er járnbraut-
arlína alla leið, eins og sjá má af upp-
drættinum, og er því fljótgert að
flytja þar herflokka frá einum stað
til annars. Þetta alt miðar til þess
að gera vörnina þar auðvelda.
En aftur er annað, sem veldur erf-
iðleikum við vörnina. Það er eigi hægt
Suez-skurðurinn.
að senda riddaralið svo nokkru nemi
austur í Suez-eyðimörkina vegna
vatnsskortsins þar. Vígi voru og
mjög fá austan við skurðinn í byrjun
ófriðarins, svo að Tyrkir gátu þá ó-
hindrað nálgast hann og látið stór-
skotin dynja þar yfir. En nú hafa
F.nglendingar reist þar vígi og gert
margfaldar skotgrafaraðir austan við
skurðinn.
Sínaískaginn, sem við tekur aust-
an við skurðinn,heyrir til Egiftalandi.
Gengur Suez-flóinn norður frá
Rauðahafi vestan við skagann, en
Akabaflóinn að austan. Frá botni
Akabaflóans eru landamæri Tyrkja-
veldis og Egiftalands, hjer um bil 'í
beinni línu norður til Miðjarðarhafs.
Frá landamærum Tyrklands og vest-
ur að skurði er eyðimörk, erfið um-
ferðar. Má skifta Sínaískaganum í
þrent eftir landslagi. Nyrst, við Mið-
jarðarhafið og meðfram austurhlið
Suez-skurðarins, eru foksandar. Þá
taka við hásljettur, á miðjum skag-
anum. En syðst er fjalllendi.
Frá löndum Tyrkja eru tveir aðal-
vegir vestur um Sínaí-eyðimörkina
til Egiftalands. Nyrðri vegurinn er
frá Rafa til Kantara og hjer um bil
200 kílóm. á lengd, en syðri vegur-
inn liggur frá Akaba til Suez og er
nokkru lengri, hjer um bil 250 kíló-
metrar.
Nyrðri vegurinn liggur meðfram
strönd Miðjarðarhafsins, en henni er
svo háttað þarna, að mjög erfitt er
að skipa þar her á land. En
her, sem um þann veg fer, get-
ur stafað hætta af skotum frá her-
skipum úti á hafinu á miklum
hluta leiðarinnar. Á 35 kílómetra
svæði vestur frá Rafa er þó vegur-
inn varinn af klettahæðum, sem eru
milli hans og strandarinnar, en eft-
ir það er víðast hvar opið frá vegin-
um út til hafsins. Meðfram þessum
vegi er símalína, sem liggur frá
Egiftalandi til Sýrlands. Mjög erfitt
kvað vera að fara með þung æki um
þennan veg.
Syðri vegurinn liggur frá Tyrkja-
bænum Akaba, við botn Akabaflóans,
til Suez, en sá bær er við botn Suez-
fióans. Liggur þessi vegur um höf-
uðborg Sínaískagans, sem Nakhl
heitir og er hjer um bil í miðju landi.
Að austan er þarna bratt upp á há-
lendið, svo að leiðin er þess vegna ill-
fær með þungan flutning, og hefur þó
vegurinn verið mikið bættur á síðan
timum. Hásljettan er þarna 700 metra
yfir haffleti og eru vegir svo sljettir
þar uppi, að vel má nota þar bíla. En
á 35 kílómetra svæði austur frá Suez
liggur leiðin yfir sanda, sem eru ó-
greiðfærir, en þó eigi svo, að ekki
sje hægt að koma þar við bílum.
Eins og sjá má á þessu, er ekki
árennilegt að koma her eftir þessum
aðalleiðum frá Sýrl. til Egiftalands.
Tiltækilegasta leiðin kvað vera yfir
hálendið milli þessara vega. En þar
er yfir eyðimörk að fara mestan hluta
leiðarinnar. Þennan veg er þó sagt að
fara megi með þung æki, og bílar
geta farið þar í allar áttir. Hásljett-
an fer hækkandi frá norðri til suð-
urs og er á þessu svæði, þar sem hún
er greiðust yfirferðar, 3—500 metra
yfir sjávarmáli. Rennandi vatn er þar
hvergi, en regnvatn safnast þar sum-
staðar fyrir í djúpum gjám og get-
ur geymst þar all-lengi. Austur við
takmörk Tyrkjalanda er nóg vatn, og
sagt er að Tyrkir og Þjóðverjar hafi
nú leitt vatn þaðan inn í gjárnar á
eyðimörkinni, eða útbúið tæki til þess
að gera það, þegar þeir þurfi á að
halda. Mikið hefur líka verið unnið
að járnbrautarlagning suður og vest-
ur eftir Litlu-Asíu, með þessa her-
ferð fyrir augum, og hefur Þjóðverj-
inn Meisner pasja staðið fyrir því
verki, sá hinn sami, sem áður var yf-
irmeistari við lagningu Bagdadjárn-
brautarinnar.
íbúar á Sínaískaga eru um 40 þús.
og munu þeir yfirleitt vera Tyrkjum
vinveittir í ófriðnum. Sama er að
segja um Arabana, sem vestan við
Egiftaland búa, og hafa þeir öðru
hvoru verið að gera smáárásir á lið
Englendinga síðan ófriðurinn hófst,
en eru lítt útbúnir til þess að mæta
vel vopnuðum her.
Það er sagt, að her Englendinga í
Egiftalandi sje um miðjan febrúar ná-
lægt y-2. milj. Sir John Maxwell hers-
höfðingi er nú alræðismaður þeirra
þar. Eigi lítið af hernum þarna er
frá Indlandi og Ástralíu. Þangað var
í vetur fluttur indverski herinn, sem
áður hafði verið í Frakklandi.
Síðustu frjettir.
Loftfregnir frá stríðinu hafa bor-
ist hingað öðru hvoru síðan sæsíminn
slitnaði, og eiga símamenn hjer mót-
tökutækið, sem tekið hefur við loft-
skeytunum, en „Vísir“ birti í gær og
fyrradag hið helsta úr frjettunum,
sem þannig hafa borist.
Það hefur verið megn kur í Sví-
um við Englendinga út af afskiftum
þeirra af vöruflutningum og skipa-
ferðum, og jafnvel gefið í skyn, að
þetta gæti leitt til friðarslita. En úr
því hefur þó ekki orðið, og verður
þá að líkindum ekki úr þessu.
Á vesturherstöðvunum er nú sífelt
barist og sækjast Þjóðverjar mjög
eftir að taka Verdun. Á ítölsku víg-
stöðvunum er einnig barist.
í Rúmeníu er sama þófið og áður,
herinn vígbúinn, en ósjeð, hvar hon-
um verði beitt.
Brjef frá Þýskalandi.
Hjer á eftir fara kaflar úr brjef-
um frá Þýskalandi til manns hjer í
bænum, sem þar er kunnugur:
Halle, 14. des. 1915.
„—• Ástandið hjer heima fyrir hef-
ur ekki versnað. Reyndar er hærra
verð á matvöru, en engin neyð er
enn þá, og verður áreiðanlega ekki.
Sigra okkar á Balkanskaga þekkið
þjer eflaust. Hvað segið þjer um
skerðingu Englendinga á hlutleysi
Grikkja? — Þeir hafa ekki metið rjett
herafla okkar, Englendingar, og bú-
sýslu; nú hljóta þeir að hafa sann-
færst. Sorglegt er að vita, hve marg-
ir ungir og hraustir menn hníga í val-
inn; einhvern tíma kemur þó dagur
friðar —“
Leipzig, á nýári.
„— Jeg fjekk heimfararleyfi úr
skotgröfunum fyrir jólin. — Mjer
þótti gaman að heyra, hvernig ís-
lensku blöðin líta á heimsviðburðina.
Við furðum okkur á þeim fregnum,
sem ensku blöðin dreifa út um heim-
inn. Dani einn, sem annars er mjög
Þjóðverjahollur, skrifaði kunningja
mínum nýlega og kvað sig taka sár-
an, hve ástandið væri báglegt á
Þýskalandi; ekki væri hægt að fá
nauðsynlegustu matvæli fyrir gull og
góð orð og fleira þess háttar. Slíkar
fjarstæður þrífast í Kaupmannahöfn,
ekki lengra en þar er á milli til Þýska-
lands. Jeg hygg, að ilt lag hafi verið
á þýskum blöðum á friðartímum,
annars mundu þau hafa getað áunnið
meira í því að halda uppi sönnum
fregnum af stríðinu. Leitt, að þjer
ekki getið setið til borðs með okkur
núna; munduð þá komast að raun um,
að ekkert skortir —.“
Leipzig, 7. jan. 1916.
„— Enginn trúir því, að stríðinu
verði lokið á þessu ári. Enn þá verð-
um við að þola margar þrautir. Lífið
hjerna í Leipzig (og annarstaðar) er
eins og áður, að mörgu leyti þó betra.
Brauðin eru nú ljósari en áður og
hætt kartöflublönduninni. Einnig er
hægt að fá nægilegt af mjöli. Hins
vegar er kjötverðið eins hátt og áður.
Og hámarksverð er á smjöri; verð-
ur eflaust úthlutað smjörseðlum eins
og brauðseðlum í fyrra, því yfirleitt
er skortur á fituefnum. Ef gengið er
inn í veitingahús, er alt fult. Jeg ætl-
aði að matast í Thúringerhof í fyrra
kvöld, en varð frá að hverfa, svo
troðfult var inni fyrir (það var svína-
slátrunartími). Á háskólanum fækkar
alt af tölu stúdenta. Ber óþægilega
mikið á kvenfólkinu, og verður það
æ fleira i öllum deildum. Hvað segja
íslensku blöðin um striðið? Fáið þiö
daglega tilkynningar þýsku herstjórn-
arinnar? Trúa menn því ekki enn, að
miðveldin muni sigra? Að minsta
kosti hefur okkur tekist vel á Bal-
kanskaga hingað til------.“
„Óber]a“ og „óbyrja“.
Hr. Guðm. Friðjónsson segir í síð-
ustu Lögr. 23. febr., að „óbyrjur"
sje rjettara en „óberjur“ um ógras-
gefið illslægt land (sjer i lagi um
þúfur). Finnur hann það til, að „ó-
berjur“ geti ekki þýtt neitt annað en
þúfur, sem ekki spretti „ber“ á. En
„óbyrja“ segir hann finnist í „Ritn-
ingunni“ um konu, sem ekki getur
börn átt. Og af því telur hann það
dregið, að kalla graslitlar þúfur „ó-
byrjur“. Sjera Hannes heitinn Árna-
son sagði í fyriríestrum sinum i
skóla: „Alt lifandi er orðið til af-sjer
líkum einstaklingum." Eftir því ætti
þúfa, sem ekki er „óbyrja“, að gefa
af sjer aðrar þúfur, og hygg jeg, að
hvorki G. F. nje öðrum bændum
mundi þykja það neinar heillaþúfur,
sem tækju upp á þeim skolla.
Hitt er víst, að um alt land er tal-
að um „óberjur“, og eru það ekki
fremur þúfur en annað graslendi; það
þýðir snögglendi, sem ekki (eða
trauðla) verður slegið (ekki er auðið
að hjakka eða berja hár af með ljá).
Þetta er þannig skýrt fram borið um
alt land. Björn Halldórsson (Vest-
firðingur) hefur orðið í orðabók
sinni og Eiríkur Jónsson (Austfirð-
ingur) í sinni. Jeg hef heyrt orðið
í Strandasýslu og Húnavatnssýslu og
hjer sunnanlands er það altítt. Það
á ekkert skilt við „ber“ eða berja-
vöxt.
í þessu atriði hefur því G. F. al-
gerlega rangt fyrir sjer.
Jón Ólafsson.
Eldgos á Breiðafirði.
Sjávarhæðj við ísland, og fleiri
landsmál.
------í
Hverri þjóð riður á því, miklu
meira en ætlað er, að ein-
hverjir sjeu þar, sem hafa það
fyrir mark og mið að auka
skilning.
I.
Fyrir ekki allfáum árum lærði jeg
á því að rannsaka Grænlandsströnd,
hvernig er að sjá, þar sem land síg-
ur í sjó (sjá ritgerð mína í Med-
delelser om Grönland 14. Bd.). Vor-
ið eftir, þegar jeg kom til íslands, sá
jeg glögt, eða þóttist sjá, á ströndinni
kringum Reykjavík, einkenni þess
lands, sem er að sökkva, eða hefur
a. m. k. til skamms tíma verið að
sökkva. Skrifaði jeg um þetta grein-
arstúf í blaðið „ísland“.
Seinna virtist mjer mega sjá norð-
an á Snæfellsnesi, að landið hefði
einnig þar verið að síga, en væri nú
hætt fyrir nokkru. En af Breiðafirði
er það sagt, að sjávarbotninn þar hafi
hækkað. Virðist svo, sem í senn hafi
sjór lækkað á Breiðafirði, en hækkað
við Faxaflóaströnd, og er það eftir-
tektar vert mjög.
II,
Það virðist ekki ólíklegt, að land-
sigið við Faxaflóa hafi, að minsta
kosti að nokkru leyti, stafað af þeirri
miklu kólnun, og þar af leiðandi sam-
drætti jarðbergsins, sem mun hafa
orðið, er lauk hinum miklu gosum,
sem verið hafa á Reykjanesi og þar
í grend. Og það virðist mega benda
á líkur til þess, að breyting sjávar-
hæðarinnar á Breiðafirði, sem er á
hinn veginn, standi einnig í sam-
bandi við jarðhitann, og komi afí
því, að þar sje að draga til eldgosa.
Verður það auðskilið, sje þarna rjett
í ráðið, að sjór geti verið að lækka
í öðrum flóanum, þó að hann hækki í
hinum.
Þessi skilningur, að gos geti verið
í undirbúningi á Breiðafirði, er ekki
á engu bygður. Seinast í september
1915 var jeg staddur á „Gullfossi",
eimskipinu íslenska, við Flatey. Hitti
jeg þar að máli kunnan mann, Snæ-
björn í Hergilsey, og sagði hanín,
mjer meðal annars, að til væri rituð
frásögn um eldsumbrot í hólma
nokkrum milli Hergilseyjar og Flat-
eyjar. Hafði sjera Bjarni Símonar-
son á Brjánslæk minst á þetta við
mig áður. Ekki varð því komið við
að skoða hólmann í þessari ferð, og
býst jeg við að geta gert það seinna.
III.
Landið undir Breiðafirði virðist
vera mjög sprungið og brotið, og um
miðja Barðaströnd er merkilegt jarð-
sprungusvæði, sem próf. Þorv. Thor-
oddsen hefur fróðlega rannsakað.*
Nú er það mjög eftirtektar vert, að
ef vjer hugsum oss beina línu frá
Snæfellsjökli og yfir í jarðsprungu-
svæðið á Barðaströnd, hjer um bil
þar sem það skerst lengst inn í land-
ið, þá verður goshólminn, sem Snsé-
björn í Hergilsey sagði mjer frá, í
þessari línu, eða mjög nálægt henni.
Á þessu svæði eru lika heitar upp-
sprettur, hverir, sem lesa má um í
ferðabók Eggerts og Bjarna og ís-
landslýsingu Þorv. Thoroddsens. Eru
sumir hverir eftirstöðvar eftir gos, en
Breiðafjarðarhverirnir virðast vera á
hinn veginn, fyrirboði gostímabils, á-
samt þessum smávegis jarðbruna, í
hólmanum, sem áður er um getið.
Veita þyrfti því eftirtekt, hvort laug-
ar og hverir á þessu svæði eru að
aukast og hitna.
Sje að hitna landið undir Breiða-
firði undir gos, þá er skiljanlegt
þetta, sem mjer virtist fyrir ekki all-
fáum árum, að Snæfellsnes norðan-
vert sje nú hætt að síga í sjó, þó að
sigið hafi um tíma áður. En sjávar-
gangssaga af ísafirði fyrir skömmu
bendir ekki til þess að hækkun lands-
ins nái svo langt norður, hvort sem
þessi landsrótarhitnun kann að hafa
orðið til að stöðva landsig hjer við
sunnanverðan Faxaflóa, eða önnur,
sem væri henni samferða. Fyrirfram
verður því að minsta kosti ekki neit-
að. Það er eitt af því sem á ríður, til
þess að komast eitthvað áfram í
skilningi hlutanna, að vera ekki fyr-
irfram of sannfærður um það sem
ekki má vera sannfærður um. Annars
virðist svo, sem strendur landsins
hafi til skamms tíma verið að síga, og
getur verið, að því fari fram enn þá
víðast hvar. Mjög efnilegur jarðfræð-
ingur, sem fróðari er um skeljar en
aðrir náttúrufræðingar íslenskir, Guð-
mundur bóndi Bárðarson, hefur byrj-
að á rannsóknum á breytingum, sem
orðið hafa á sjávarhæð við ísland;
væri óskandi, að hann gæti haldið
rannsóknum sínum áfram, og einnig
að gerðar yrðu nákvæmar mælingar
á sjávarhæðinni nú. Tel jeg sjálfsagt,
að slíkar mælingar verði gerðar við
höfnina nýju, og er það verkfræðinga
að annast um það.
IV.
Talað hefur verið um, og enda
komið i ljós að nokkru í Vestmanna-
eyjum, að hafnargarðarnir mundu
ekki vera nógu sterkir. Má á Örfiris-
ey og klöppunum hjer við Reykja-
vík sjá afl brimöldunnar, og eins t.
a. m. á Öskjuhlíð sumstaðar (hvað
áður var). Gætu verkfræðingar sjálf-
sagt gert sjer nokkra hugmynd um,
hvað mikið afl hefur þurft til að
brjóta klettana.
Við Vestmannaeyjar er hafsmagn-
ið í mesta lagi, enda er býsna mikið
á eyjarnar gengið. Vestmannaeyjar
eru rústir af eldfjöllum; en þó undar-
legt megi virðast, hafa til skamms
* Skal hann njóta sannmælis frá
mjer, þó að lítt sje hann farinn að
láta mig njóta sannmælis enn þá;
mun það nokkuð koma af því, að
hann er ekki farinn að skilja mig
enn; virðist mjer svo, sem sama megi
segja um íslendinga yfirleitt, enn sem
komið er; mundi prófessor Þorvald-
ur skilja mig betur, ef hann vildi vera
með mjer nokkrar klukkustundir
hjer í nágrenni við Reykjavík, og líta
á ýmislegt, sem jeg gæti sýnt honum,
en bæði honum og öðrum jarðfræð-
ingum, sem rannsóknir hafa stund-
að á landi hjer, hefur verið ókunnugt
um.