Lögrétta - 20.03.1916, Blaðsíða 1

Afg'rei'ðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON,
Bankastræti n.
Talsími 359.
Nr. 13.
Reykjavík, 20. mars 1916,
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön.
Aðalstr. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin sauinuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
r.
Lárus Fjeldsted,
Y firr jettarmálaf ærslumaður.
LÆKJARGATA 2.
Venjulega heima kl. 4—7 si'ðd.
Heyásetningarmálið
hallærisvarnirnar.
Eftir
Jóhannes ólafsson
á HafþórsstöSum.
Niðurl.
Almenn lög, athugasemdir
og tillögur.
Það væri til ofmikils ætlast að
heimta það af nokkrum manni, aS
hann á einu ári geti trygt sig og bú-
fje sitt fyrir miklum og langvinnum
harSindum, sem komið geta og yfir
staðið í fleiri ár samfleytt. Til þess
þyrftu margfalt meiri fóSurbirgSir en
hugsanlegt er aS menn alment geti
aflaS á einu sumri, ekki síst þar sem
sárlitlar eSa jafnvel engar eru fyrn-
mgar frá fyrri arum, eSa þá aS öSrum
kosti aS fækkun búfjárins yrSi mönn-
urn flestum óbærilega tilfinnanleg,
svo að verulega um munaSi til hjálp-
ar hinu, sem eftir væri, í svo stórfeld-
um og langvinnum harSindum.
Þess vegna verSur þaS alt af og al-
staSar ema ráSiS og óumflýjanlegt, aS
hver einstakur bóndi komi sjer upp
foSurforSabúri, sem myndaS er meS
gætilegum heyásetningi frá þeim vetr-
um, er heyin ekki gefast upp.
Ef nú aS almenn lög um þetta efni
væru samin, ætti aS gera hverjum bú-
anda aS skyldu, aS setja ekki á vetur
fleiri fjenaS en þann, sem hann á
haustnóttum hefur nóg fóSur fyrir,
þó aS vetur verSi, eins og búast
má viS, aS harSastur geti orSiS á
hverjum staS. Þá þyrfti og einnig aS
skylda menn til þess aS setja ekki á
heyfyrningar, fyr en þær á hverjum
staS eru orSnar álíka miklar og venju-
legur eins árs heyforSi fyrir sauSfje
cg hross handa vetri í harSasta lagi,
°g þá aldrei meira en á einn tíunda
hluta þeirra, aS undanskildu því, að
Jeyfilegt ætti aS vera aS setja á þær
la *ar eftir mjög mikil grasleysissum-
JJ1 > sem valdiS hafa því, aS heyafli
nr orðiS margfalt minni en venju-
ega, °g þag eins, þótt ekki sjeu bún-
ar aS ná því hámarki, sem um var
talaS. En nær sem svo aftur batnar í
|lri’ verSur aftur á ný aS auka vis
náSfy-rnÍngarnar’ þangaö til þær hafa
je tdteknu hámarki, og síðan æfin-
sem T Sjá Um’ aS liessi heyforSi sje
prin US,tur böfuSstóll, sem aldrei má
1 * nerr|a í aftaka harSindum og
iangvinnum.
J* y1' nÚ ^era ráS fyrir því, sem
es ma ara, aS almenn lög um gæti-
'gan eyásetning verSi sett á næsta
lngi meS þeim grundvallaratriSum,
_em íjer er minst á, og aS fyrst verSi
ariS eftir þeim haustiS 1917 viS hey-
asetning manna alstaSar á landinu.
bkulum vjer hugsa oss, aS í einhverj-
um hreppi yrSi sett svo á, aS allir
buendur geti gefis búfje sínu í inni-
stoSu 24 vikur og öSrum búpeningi
þar eftir. Nú verSur vetur 1917__
svo góSur, aS hreppsbúar fyrna vor-
iS 1918 sem svarar 8 vikna innistöSu-
gjöf fyrir álíka margt sauSfje og þeir
höfSu veturinn fyrir. Næsta haust
setja þeir eins á, en setja ekkert á hey-
fyrningarnar. Ætti þá hreppur þessi
meS venjulegri heygjöf og svipuSum
heyforSa og áSur, 32 vikna innistöSu-
gjöf af öllum heyjum fyrir jafnmargt
sauSfje og þar var á fóSrum veturinn
á undan.
Væri nú alstaSar á landinu sett eins
á, aS öSru jöfnu, þá lægu menn þó
ekki flatir fyrir eins árs harSindum,
þó mikil væru, eins og nú er alvana-
legt. Og fengju svo landsmenn ráS-
rúm veSráttufarsins vegna aS safna
heyfyrningum í mörg ár, þá er mjög
liklegt, aS þeir gætu staSist, þegar
tímar liSu, mörg harSindaár í röS, án
þess aS verSa fyrir tilfinnanlegu
eignatjóni á búfje sínu, og án þess aS
vera mikiS upp á annaS fóður komnir.
Nú er svo variS landsháttum vor-
um og öSrum ástæSum, aS talsvert
getur þaS veriS mismunandi, hve mik-
iS fóSur þarf aS ætla hverri tegund
búfjenaSar hjer og hvar á landinu til
þess þó aS ganga nokkuS líkt fram,
aS undanskildum kúpeningi, sem
lang-víSast mun þurfa svipaS fóSur
hvar sem er á landinU. Ólíkir eru íand-
kostir og beit, ólík heygæSi, fjenaS-
arhirSing o. fl. Eitt á viS í þessari
sýslu og í þessum hrepp, en annaS í
hinni sýslunni og hinum hreppnum.
SamstæSar, ófrábreytilegar og al-
gildandi heyásetningsreglur fyrir alt
land getur þess vegna engan veginn
komiS til greina. Um þaS verSur aS
fara eftir því, hvernig til hagar á
hverjum staS.
AS öSru leyti en því, sem þegar sagt
hefur veriS um skyldur manna al-
ment um gætilegan heyásetning, verS-
ur aS gefa forSagæslumönnum vald
1 hendur til þess aS ákveSa nánar um
þetta, hverjum fyrir sitt umdæmi, og
jafnvel hvert einstakt heimili, ef á-
stæSa þykir til. En svo verSur aS búa
vel um hnútana, aS vandalaust sje
fyrir forSagæslumenn aS fá tillögum
sínum og fyrirskipunum þar aS lút-
andi framfylgt.
Sumum kann nú ef til vill aS þykja,
aS meS þessu sje fullmikiS vald feng-
iS í hendur einstökum mönnum, og er
þaS aS vísu rjett. En þó verSur ekki
hjá því komist aS svo vöxnu máli.
Til þess því aS tryggja þaS, aS
forSagæslumenn leysi þetta mikla og
vandasama starf vel af hendi og mis-
beiti ekki valdi sínu gagnvart einstak-
hngunum, finst mjer sjálfsagt, aS
þeir vinni eiS að þessu starfi sínu.
MeS þeim hætti mundi trúnaSarstarf
þetta verSa hverjum góSum og göfug- |
um manni kærara, og hann mundi
leysa þaS af hendi meS enn meiri alúS
og samviskusemi. En eiSs er oft kraf-
ist af þeim mönnum, sem inna eiga af
höndum vandasöm og mikilsverS
trúnaSarstörf. AS öSru leyti verSa svo
aS liggja þungar sektir viS vanrækslu
forSagæslumanna, aS því er starf
þetta snertir, eftir þvi lág eSa há, sem
sökin telst vera stór eSa smá. Sektin
rennur í tilheyrandi sveitarsjóS.
Þá þarf að skipa umsjónarmann
forSagæslumála fyrir alt landiS, eins
og nú er t. d. umsjónarmaSur fræSslu-
málanna, og má hann engu öSru
starfi sinna. RáSherra skipar mann
þenna, og ætti núverandi fjárræktar-
maSur, herra Jón H. Þorbergsson, aS
vera sjálfkjörinn umsjónarmaSur
fyrst um sinn, og siSan ávalt sá maS-
ur, sem vel þætti hæfur til aS veita
málum þessum forstöSu. Laun hans
skulu greidd úr landssjóSi.
Nú hefur hr. Jón Þorbergsson
borgun af almannafje til aS leiSbeina
landsmönnum í fjárrækt. Þyrfti því
aS líkindum ekki miklu viS laun hans
aS bæta. Annars er mjer ekki vel
kunnugt um, hve há þau eru, eSa meS
hvaSa skilyrSum þau eru greidd ár-
lega. En ekki mundi sú launaviSbót
veröa landinu tilfinnanleg, og hverf-
andi móti því gagni, sem starfi þessi
mundi af sjer leiSa fyrir þjóSina.
UmsjónarmaSur þessi sæti i
Reykjavík. HefSi hann þar skrifstofu,
þar sem væri tekiS á rnóti brjefum
og öSrum skjölum tilheyrandi forSa-
gæslunni í landinu, þeim svaraS, sem
þurfa þætti, og aSrar leiSbeiningar
gefnar.
Á vorin og sumrin skyldi um-
sjónarma&ur ferSast urn landiS, part
og part af því á hverju ári, eftir því
sem tími ynnist til og aSrar ástæSur
1'eyfSu, til þess aS líta eftir forSa-
gæslunni, leiSbeina bændum í fjár-
rækt, heyverkun og öSru, sem aS
notum mætti koma í máli þessu. —
ÞaS kann aS vera, aS Jón Þorbergs-
son þyrfti aS fá einhverja sjerment-
un í heyverkun, súrheysgerS o. f 1.,
til aS geta þar um gefiS gagnlegar
leiSbeiningar, En til þess ætti þó
ekki aS þurfa mjög langan tíma, þar
sem um skýran og áhugasaman mann
er aS ræSa.
Þá væri og nauSsynlegt, aS um-
sjónarmaSur þessi kæmi á fót fjár-
ræktarblaSi eSa tímariti, sem hann
sjálfur væri ritstjóri aS, og fengi
bændur og búaliS til aS kaupa og
lesa.
Svo jeg nú aftur snúi mjer nokkuS
aS skyldum forSagæslumanna, þá
skuli þeir fara þrjár ferSir á hverju
ári til eftirlits á hvert heimili, sem
þeim er faliS til umsjónar. Skal fyrsta
eftirlitsferSin farin á tímabilinu frá
x.—15. október, önnur frá 15—30.
mars og sú þriSja um þaS leyti, sem
sauSfje er slept úr húsi og af gjöf.
f öllum þessum ferSum skulu þeir
kynna sjer vandlega heybirgSir og
aSrar fóSurbirgSir á hverju heimili,
svo og ástand alls búpenings, hirSing
hans og húsakynni. En sjerstaklega
skal þó vanda til haustskoSunarinn-
ar og gæta þess eftir föngum, aS eng-
inn búandi fari feti framar meS ásetn-
ínginn en fyrir er mælt í forSagæslu-
lögunum, eSa þar til settum reglu-
gerSum.
Þá skulu þeir og gefa hverjum bú-
anda þær leiSbeiningar um meSerS
og hirSing búfjenaSar, sem viS þarf
og líklegt er aS notum megi koma,
svo og hvetja alla búendur meS lip-
urS og hollum ráSum til þess, sem
aS málum þessum lýtur, og meS því
og hverju öSru, sem verSa má til
þess, aS sem sjaldnast — helst aldrei
— þurfi aS beita hinum alvarlegustu
og stöngustu ákvæSum forSagæslu-
laganna, sva sem valdskurSi eSa vald-
sölu á búfjenaSi manna, eSa öSru því,
sem þar urn kynni aS verSa skipun
gerS.
Loks skulu þeir á hverju vori gefa
hverjum búanda vitnisburS fyrir á-
stand og hirSing búfjárins og um-
gengni þeirra um hey, og eru þeir
táknaSir meS tölunum 1, 2, 3, 4, 5, 6,
eSa sem þýSir: afarilla, illa, laklega,
sæmilega, vel, ágætlega. VitnisburSir
þessir auka metnaS manna. Enginn
vill láta segja um sig, aS hann fari
ver meS skepnur sínar en aSrir. Sá,
sem þetta voriS fengi einkunnina 3
— laklega — mundi hugsa sem svo:
„Jeg skal reyna aS fara betur meS
fjenaS minn næsta vetur, svo jeg aS
vori verSi ekki lægri en hann ná-
granni minn, sem nú fjekk einkunn-
ina 6, eSa ágætlega.“
Þetta síSast nefnda er nú raunar
ekki annaS en þaS, sem allir forSa-
gæslumenn eiga aS gera eftir núgild-
andi lögum. En sannleikurinn er sá,
aS þeir hafa gleymt því raunalega
margir, eSa aS minsta kosti hafa þeir
fjölmargir ekki látiS neitt til sín
heyra um þau efni. En meS ákveSn-
ari forSagæslulögum og eftirlitsmeiri
ætla jeg þeim aS muna eftir þessu.
Allar skoSunargerSir sínar, svo og
vitnisburSi allra búenda skulu þeir
færa í þar til löggilta forSagæslubók,
sem þeir síSan lesa upp á hverjum
vorhreppaskilum, eSa öSrum fjöl-
mennum sveitarfundi.
ASalskýrslu um hvert fardagaár
skulu þeir semja sem nákvæmasta eft-
ir skoSunargerSum sínum á árinu. Er
hún svo send umsjónarmanni foröa-
gæslumála, áleiSis til stjórnarráSsins.
Jeg hef nú minst á hinar helstu og
veigamestu skyldur forSagæslu-
manna, sem gera má ráS fyrir aS
XI. á.rg.
Trygging
fyrir aS fá vandaSar vörur fyrir lítiS verS er aS versla viS
V. B. K.
Landsins mestu birgðir af:
Vefnaðarvörum Pappír cg ritföngum
Sólaleðri og skósmíðavörum.
Pantanir afgreiddar um alt ísland.
Heildsala. Smásala.
VandaSar vörur. ódýrar vörur,
Verslunin Björn Kristjánsson, Reykjavík.
á þeim muni hvíla. Eru þær allmarg-
ar og þýöingarmiklar. Yfirleitt má I
segja, aS forSagæslustarfiö sje mjög
umhugsunarvert og vandasamt verk, 1
sem útheimti rnarga góSa hæfileika
hjá foröagæslumönnum, til þess aS
leysa þaS vél og sómasamlega af
hendi. ÞaS skiftir því afarmiklu máli,
aS valiS á forSagæslumönnunum tak-
ist vel.
ForSagæslumennirnir þurfa aS
vera góðir menn og rjettsýnir, ná-
kvæmir vel, athugulir og samvisku-
samir. Þeir þurfa aS vera góSir fjár-
menn og kunnir aS gætilegum hey-
ásetningi og góöri meSferS á skepn-
um. Hafi þeir þessa ómissandi kosti
til aS bera, jafnframt því aS vera
siSavandir og skylduræknir, fer ekki
hjá því, aS þeir sjeu virtir af mönn-
um, en þaS er nauðsynlegt til þess
aS leiSbeiningum þeirra og ráSum sje
af alúS tekiS og eftir þeim breytt aS
svo rniklu leyti sem kostur er á.
Vandasamasta verkiS í öllu forSa-
gæslustarfinu er og verSur æfinlega
þaS, aS meta heyin rjett og aS segja
til þess, svo ábyggilegt sje, hve mikiö
fóSur þurfi á hverjum bæ til aS geta
tekiS á móti vetri í haröara lagi.
ÞaS má heita góSur ásetningur, aö
áætla innistööutíma fyrir kúpening 34
vikur, fyrir sauSfje 24 vikur og fyr-
ir hross 15—18 vikur, eftir ástæöum.
Til þess aS hafa nóg fóSur fyrir allar
tegundir búfjárins tiltekinn tíma,
þarf aö ætla mjólkurkúnni 45 hey-
hesta (mestmegnis tööu), ársgömlum
kálfum helming á móti kúnni, en
haustöldum kalfum %y kýrfóöurs,
sauSkindinni 3 heyhesta og hrossinu
10—12 heyhesta. Á moS og annan
heyúrgang má setja eitthvaS af hross-
um. Alt er þetta miöaö viS gott hey
og gott „meSalband“, sem kallaS er.
Nú á þaS ekki saman nerna nafniö,
hvert heybandiS er á bæjum. Getur
þaö munaS alt aS þriSjungi. Er því
naumast ábyggilegt, aö setja á hey-
feng manna eftir kaplatölunni einni
saman. Ábyggilegast og rjettast tel
jeg vera, aS mæla allar heystæSur
og öll hey, og ætla síSan hverri
skepnu fóöur sitt í teningsmálum eft-
ir rnati, eftir því sem reynslan kennir
mönnum aS meS þurfi hjer og þar.
Þessa heyásetningsreglu munu nú
margir forðagæslumenn hafa tekiS
upp. Einkum er þaS handhæg fóöur-
tafla eftir GuSjón fyrv. alþm. GuS-
laugsson, sem jeg veit til aö foröa-
gæslumenn hafa nú, til hliösjónar viS
heyásetning og forSagæslu. Er tafla
þessi, ásamt leiSbeiningum þeim,
sem henni fylgja, sjerprentun úr
BúnaSarritinu, 27. árg., 3. hefti, úr
ritgerS höfundarins: „Um foröamat,
einkum heyja“.
En áöur en leggja megi töflu þessa
til grundvallar fyrir heyásetningunni
eöa heyforöaeftirlitinu, veröur aS
meta hinar mismunandi heytegundir,
og í ólíkum heystæSum, til eins og
sama fóöurgildis (foröamál er þaS
kallaö), og er hver fóSureining miS-
uS viö víst rúmmál (ten.áln.) af góSu
smáheyi í garSi, sem er vel verkaS
og vel sigið. Eftir gæöum heyjanna
og þjettleika þeirra í heystæSum eru
þvi mismunandi mörg forSamál í
hverri teningsalin.
Nú er hver ten.alin hjer um bil
úr rúmstiku, eöa: 1 rúmstika er um
4 ten.álnir.
Eftir fóSurtöflu GuSjóns þarf
mjólkurkýrin 113,22 forðamál í 34
vikur, sauökindin 5,04 f.m. í 24 vik-
ur og hrossiS 24,9 f. m. í 15 vikur.
Sje nú mjólkurkúnni aS haustinu
ætluð innistöSugjöf i 34 vikur af
2/$ góSri tööu og y$ góöu útehyi, þá
væri þaö aö rúmmáli í vel signu garð-
heyi rúmar 90 ten.álnir, en í hlöSu
113,22 ten.álnir, því eftir niöurstöSu
þeirri, sem reynsla GuSjóns frá
Ljúfustööum gaf honum viS 15 ára
heyásetningsstarfsemi um fóðurgildi
heyja „í hlutfalli viS rúmmál þeirra“,
og talsvert víöa mun vera nokkuð
svipaS, eru af heyi þessu i garSi
reiknuS 5 forSamál í hverri rúmstiku,
en ekki nema 4 f.m. sje þaS í hlöðu,
— verður þar nefnilega ekki eins þjett
eöa sigiS.
Ef sauökindinni er ætlað innistööu-
fóöur í 24 vikur af sínum helmingi
af hvoru: smágerSu vallendis- eða
veitu-heyi, sem er vel orðiS og vel
sigið, og vel verkuðu fjall- eöa mýr-
arheyi hitalausu, þá þarf hún af því
5.77 ten. álnir, sje þaS i garSheyi
eöa breiðri og hárri hlöSu, annars
nokkuS meira, því af fyr töldu hey-
tegundinni telur GuSjón 4 f.m. í rúm-
stikunni, en af hinni síðartöldu 3 f.m.,
eöa aö meðaltali y/ f.m. í hverri
rúmstiku, miðað við garöheystæSu..
Af góöu smáheyi ætti hestfóSriS í
15 vikna innistöðu aö vera eftir fóö-
urtöflunni rúmar 24 ten.álnir aS rúm-
máli. lel jeg þar þá rúmstikuna 4
foröamál.
Eftir sama mælikvaröa er mjög
þægilegt og fljótlegt aS sjá þaS út
viS miðsvetrarskoSunina, hve lengi sú
eSa sú heystæðan endist ákveSinni
tölu búfjenaSar. Og eins er líka meö
heyfyrningar á vorin.
Fyrir mitt leyti mæli jeg því ein-
dregiö meö því, aö þessari reglu
GuSjóns Guðlaugssonar veröi haldið
áfram viS heyásetning og foröagæslu
yfir höfuð. Mun þaö langvíSast láta
mjög nærri, aö þaS, sem hann ætlar
hverri skepnu í ákveSinn tima eftir
máli og mati, komi heirn viS ásetning
manna eftir kaplatali, sje aS eins
hverri búfjártegund ætlað þaS hey-
fóSur, sem hjer aS framan er gert
ráS fyrir, kúnni 45 heyhestar, sauS-
kindinni 3 heyhestar o. s. frv.
HvaSa reglu sem fylgt væri viS
forSagæsluna, felst allur vandinn, eins
og fyr segir, í því aS meta heyin rjett.
En komist foröagæslumenn upp á lag
með þaS, sem ekki þarf aS efa, þá
segir GuSjón aS sje „óhætt aS reiöa
sig á töfluna, aS eins vel dugi og þar
er gert ráS fyrir, þó full gjöf sje.“
Kaup forSagæslumanna getur ó-
mögulega veriS minna en 2 kr. á dag
íyrir svo erfitt og vandasamt verk.
Ætti landssjóöur aS borga þaS aS
hálfu leyti á móti hreppsfjelögunum.
Annars tel jeg alveg sjálfsagt og
mjög rjettlátt, aS allur kostnaSur viS
heyásetningseftirlit, fóSurforöabúr og
aðrar hallærisvarnir í landinu sje aS
hálfu leyti móti sveitasjóöunum
greiddur af almannafje.
Þá þætti mjer og tilhlýöilegt og
sanngjarnt, aS stjórnarvöldin veittu