Lögrétta - 28.03.1917, Blaðsíða 2

54
LÖGRJETTA
Tvær nýjar bækur:
Scliiller: Mærin frá Orleans.
Rómantiskur sorgarleikur.
Dr. phil. Alexander Jóhannesson þýddi.
Verð ób. kr. 4,00, í bandi lcr. 5,50.
Guðm. Finnbogason, dr. phil: Vinnan
Kostar óbundinn kr. 3,00.
Bækurnar fást hjá bóksölum.
Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
\iinst 60 blöð alls á ári. Verð 5 kr. árg. á
tslandi, erlendis kr. 7.50. Gjalddagi 1. júlí.
verður hinum hægra’ að rata
heim í nýja bústaðinn,
— þannig er til bóta og bata
brotinn lýðnum ferillinn —.
Sögutáknin skýrast skrifta,
sköpin þau og úrslit ber,
hvernig auðnu-öflin lyfta
ýmsum ljett á herðum sjer:
— Orðið hefur Egils gifta
einhverstaðar landföst hjer.
III.
Forna tímans herskár hugur
hörpur þreytti „rammaslag",
kom því stundum beygla og bugur
bæði’ á frægð og efnahag,
— við þær gömlu gestaflugur
glímir fólkið enn í dag.
— Undir þungum yglibrúnum
örlaganna stundum bjó
magn, er tók á taugum lúnum
— töfrum mörgum niður sló;
fatast gat þá fararbúnum
förin yfir tímans sjó.
Þegar lítið var í veðið,
vont um brauð og hugarfrið,
eða tárgum bænum beðið
beygðum knjám á aðra hlið
— hefur Egils hepni kveðið
„Höfuðlausn“ og samið grið.
Vakti hún við straum og strendur,
stikaði heiði’ og jökla-sal,
rjetti mildar hjálpar-hendur
hafs frá brún og inst í dal
—svo að gæfu góðar lendur
gull í fólksins vista-mal.
IV.
Þar sem straumaföllin falla
fram í djúpsins lygna ós
glóir ei mjög á græna hjalla
gulli stafað sólarljós,
— stundum gegn um gráan skalla
græddist lýðnum fje og hrós!
— Yfir tignum bygðar-boga
blikar vonar-geisla skin.
— Upp til fjalls og fram til voga
fræ er geymt í sterkan hlyn,
þann, er standist straum og loga,
steypiregn og veðurdyn.
Egils gifta’ er undirrótin,
yfirsprettan: viljans þor,
andarsjóna endurbótin,
orkustarfsins hiklaust spor,
stjórnvit, ef að straumamótin
stefna fari’ í krappa skor.
V.
Miðstöð þess, sem var og verður,
vígist kring um Brákar-höfn,
þar sem punktur gamal-gerður
Gríms og Egils varðar nöfn.
— Giftu-andinn orku-herður
auki þar sín frægða-söfn. —
Halldór Helgason.
Störf
verðlagsnefndarinnar.
Talað við formann hennar.
Siðastl. mánudagskvöld, 26. þ. m.,
átti ritstj. Lögr. tal við formann verð-
lagsnefndarinnar og spurði hann um
störf hennar. Hún tók til starfa 24.
febrúar og hefur unnið látlaust síðan,
haMið fundi daglega. Formaður er
Guðm. Björnson landlæknir, eins og
kunnugt er, og með honum í nefnd-
inni: Árni Eiríksson kaupm., Jón Sí-
vertsen skólastj., Jörundur Brynjólfs-
son kennari og Þorst. Þorsteinsson
hagstofustjóri.
Brauðin komu fyrst til umtals.
Bakarar vildu setja þau upp, og varð
einkum slagur milli þeirra og nefnd-
arinnar um rúgbrauðin. Bakarar vildu
setja þau upp í kr. 1,36, en verðlags-
nefnd vildi ekki láta þá afskifta-
lausa, ef þeir færu hærra en í kr.
1,26. Bæjarstjórn stóð á bak við verð-
lagsnefnd og hefði verið tekið til al-
varlegra ráðstafana, ef bakarar hefðu
ekki látið sig, sagði formaður nefnd-
arinnar. Annars kvað hann það á-
hyggjuefni, að rúgmjöl gæti þrotið.
Af hveiti væri nóg til. En erfitt hjer
með bakstur hveitibrauða í stórum
mæli. Brauðaofnarnir væru nú eink-
um gerðir fyrir rúgbrauð. Verðlags-
nefnd hefði gert bæjarstjórninni að-
vart um þetta. Annars mundi verða
hægt að skýra Lögr. nánar frá brauð-
hag Rvíkur, áður en næsta tbl. kæmi
út.
Mjólkin var það, sem næst var
um spurt. Mjólkursalar ætluðu að
fara að setja hana upp.Þeir fóru fram
á að hækka hana úr 35 au. í 38-40 au.,
báru fyrir dýrtíð á kraftfóðri. Maís
hefði hækkað síðan í haust um 7—8
kr. sekkurinn. Út úr því máli reis
rimma í haust sem leið. Þáver. verð-
lagsnefnd setti 32 au. hámarksverð á
nýmjólk, en framleiðendur neituðu að
selja hana fyrir það, og svo feldi
landsstjórnin úrskurð verðlagsnefnd-
ar úr gildi, en nefndin sagði af sjer.
Síðan hefur mjólkurverðið verið 35
au. á potti. ítarlegar rannsóknir nú-
ver. nefndar hafa leitt til þess, að hún
hefur tilkynt stjórnarráðinu, að mið-
að við 35 aura verðið, sem sett var í
haust, og verðhækkun síðan á kraft-
fóðri, geti hún fallist á, að hámarks-
verð sje 38 au. m e ð a n k ý r « r u
á fullri gjöf. Jafnframt hefur
hún þó tekið skýrt fram, að þar með
láti hún alveg ósagt, hvort hámark
það, sem sett var í haust, 35 au„
hafi veri hæfilegt, en eigi of hátt.
Ber því að skoða þessa tillögu nefnd-
arinnar sem bráðab. tillögu. En rann-
sóknum á málinu heldur nefndin á-
fram.
En er næg mjólk til? Eða er útlit
fyrir skort á henni?
Það er síður en svo, að næg mjólk
sje til, sagði form. nefndarinnar. —
Nefndin hefur rannsakað það mál-
efni eftir bestu föngum, og eftir
skýrslum, sem bæjarstj. hefur safnað
um mjólkurbændur, sem selja mjólk
í bæinn, og kúahald þeirra, er auð-
sætt, að bærinn muni á sumum tím-
um ársum árs naumast fá helming af
þeirri mjólk, sem hann nauðsynlega
þyrfti. Líf og heilsu allra ungbarna
í Rvík er stórháski búinn af þessu
tvennu: mjólkurskortinum og hinu
geysiháa verði, sem nú er komið
á mjólkina, sagði form. nefndarinnar.
— Einn pottur af mjólk á dag —
hvað er það handa ungbarnaheimili,
með 2—3 börn á 1—3 ári? Það er alt
of lítið. En að eins einn pottur á
dag verður nú, með 38 au. verði, 138
kr. 70 au. á ári. — Þegar fátæk kona
tekur barn sitt af brjóst 9 mánaða
gamalt, þá hefur hún nú til annarar
hliðar mjólkursalann, sem setur upp
um 150 kr. fyrir mjólkina, sem barn-
unginn þarf að fá næstu 2 missirin,
og hins vegar dauðann, sem hótar að
taka barnið hennar, ef hún geti ekki
keypt handa þvi viðunandi mikið af
þessari lífsnauðsyn allra barna.
En hvernig stendur á því, að ekki
eru gerðar einhverjar ráðstafanir til
þess að kippa þessu í lag?
Það er af þvi, að blessuð börnin
hafa engin rjettindi, þau hafa enga
fulltrúa, hvorki í bæjarstjórn nje á
alþingi. Þar ræður vilji kjósenda, en
ekki lífsnauðsyn barnanna, af því að
þau eru ekki kjósendur. Siðastn
mannsaldur höfum við verið að ræða
kvenrjettindin. Á komandi mannsaldri
eigúm við að ræða rjettindi barnanna,
sagði form. nefnd.
Ritstj. Lögr. mintist mjög fróðlegs
fyrirlestrar um þetta efni, sem land-
læknir hjelt fyrir nokkrum árum í
Hjúkrunarfjelag Rvikur. En hvað á
að gera nú í svipinn? spurði hann.
Hjer er ekki nema um eitt að gera,
og það benti jeg bæjarstj. á undir eins
í haust, svaraði form. nefnd. Það er,
að bæjarstj. semji við bændur austan
fjalls um, að kaupa af þeim mjólk
daglega. Fái svo hagkvæm flutnings-
tæki, sem unt er, og flytji mjólkina
hingað á hverjum degi. Það mál var
svo vel athugað í haust sem leið, að
óhætt er að fullyfða, að þótt bændur
austan fjalls fái það verð, að auðsær
hagur sje fyrir þá, að selja bæjarstj.
mjólkina fremur en að gera úr henni
smjör, og þótt flutningurinn vitanlega
verði dýr, þá mundi samt verða hægt
að selja þá mjólk hjer með góðum
mun, líkl. miklum mun lægra verði
en nú er borgað, og það miklu kosta-
meiri nýmjólk yfirleitt.
Þetta er ráðið, og þetta er nú sem
stendur eina ráðið, sagði form. nefnd.
En þetta tekur langmest til ómálga
barna og þeirra, sem enn eru milli
vita, til þeirra, sem ekki kunna að
kvarta svo, að víða heyrist.
Smjörið kom næst til tals. Feit-
metisskortur í bænum veldur því,
sagði form. nefnd., að smjörsalar hjer
hafa boðið sveitamönnum óhemju-
hátt verð fyrir smjör nú á síðkastið.
Hefur smjörið verið í útsölu hjer í
bænum kr. 1,80—2,50 pd. Smjörlíki
er nú 95 au. pd.
Nefndin hefur snúið allri sinni at-
hygli að því, hvað bændur þurfi að
fá fyrir smjörið fyrst um sinn, til
þess að þeir hafi hlutfallslega, mið-
að viö dýrtíðina, eins mikið upp úr
því nú og áður. Hefur nefndin kann-
að það mál á marga vegu, m. a. haft
tal af mörgum merkum bændum. Á-
rangurinn hefur orðið sá, að hún hef-
ur sett hámarksútsöluverð á smjör:
165 au. á pd. af rjómabúasmjöri og
150 au. á pd. af heimagerðu smjöri.
En hvað fá þá bændurnir?
Ef þeir selja hingað beina leið á
heimilin, þá geta þeir fengið þetta.
En ef þeir selja það í búðir, þá fá þeir
auðvitað nokkru minna, alt að 15 au.
En væri ekki hægt að minka þann
kostnað ?
Jú, einmitt. Það dylst okkur verð-
lagsnefndarmönnum ekki, að bæði
landsstjórnin og bæjarstjórnir í kaup-
stöðunum ættu að leita bestu ráða til
þess að bæta hagsmuni bænda með
þvi, að koma sem hentugustu skipu-
lagi á smásöluna, svo að bændur gætu
jafnan fengið fyrir smjörið sem næst
hámarksverðinu. Það er nauðsyn-
legt,sagði form.nefnd.,að kaupstaðar-
búar og landbændur láti af öllum inn-
byrðis hnippingum og geri sjer nú i
dýrtíðinni far um að koma sem hent-
ugustu skipulagi á öll sín miklu við-
skifti, greiða sem best hvorir fyrir
öðrum, draga sem mest úr þessum al-
ræmda millikostnaði á þann hátt, að
báðir njóti hagnaðarins. Því að eins
getur góð samvinna tekist milli
tveggja, að báðir hafi hag af, en ekki
að eins annar.
Er útlit fyrir skort á feitmeti?
Ef til vill í bráð. En ekki til lengd-
ar. Von á miklum birgðum frá Am-
eríku.
Rjúpurnar. Hvað er um þær að
segja ?
Það, sagði form. nefnd., að um dag-
inn, þegar uppboðið mikla stóð til,
þá vissi verðlagsnefnd dæmi til þess,
að á einstöku stað í bænum var far-
ið að selja rjúpuna fyrir alt að 60
au. En á uppboðinu stóð svo, að Elí-
as Stefánsson útgerðarmaður hafði
lofað, að flytja út mikið af rjúpum
frá Norðurlandi, en gat ekki efnt lof-
orðið og keypti svo allar rjúpurnar
og seldi á uppboði. Nfnd. vildi nú
koma í veg fyrir, að kaupsýslumenn
hjer færu að bjóða hver í kapp við
annan og gætu því ekki selt vöruna
aftur með hæfilegu verði sjer að
skaðlausu. Þess vegna setti hún hám,-
verð á rjúpur og auglýsti það á upp-
boðinu. Það hámarksverð gilti þar
og gildir áfram meðan giömul rjúpa
er seld.
Fiskurinn. Hefur ekki nefndin at-
hugað fiskverðið?
Jú, hjer í Rvík er nú orðið óhæfi-
lega hátt verð á nýjum fiski. Nfnd.
hefur haft það mál til rannsóknar
nú um langa stund. Yrði of langt mál,
að segja nákvæml. frá því. En úrslit-
in eru þau, að nefndin hefur sett há-
marksverð á nýjan fisk i dag, og mun
senda stj.ráðinu þau ákvæði sín á
morgun. Er það hámarksverð í fullu
samræmi við óskir og álit dýrtíðar-
nefndar bæjarstjórnarinnar.
Úti um land. Getur sama hámarks-
verð gilt um land alt?
Um sumar innlendar vörur er svo,
að sömu ákvæði geta gengið yfir
land alt. Hámarksverð á smjöri, fiski
og rjúpum, nær yfir alt landið. Hins
vegar er auðsætt, að sannvirði á
fjöldamörgum nauðsynjum er mjög
mismuriandi á ýmsum stöðum lands-
ins, svo að útsöluverð, sem er ber-
sýnilega óhæfilegt á einum stað, get-
ur verið mjög sanngjarnt á öðrum.
En sannvirði er það hjer talið, sem
varan hefur kostað seljanda. í út-
söluverðinu er ágóða hans af sölunni
bætt við sannvirðið.
Nefndin hefur skrifað lögreglu-
stjórum í öllum kauptúnum landsins
og sent þeim prentuð eyðublöð undir
skýrslur um gangverð á öllum al-
mennum nauðsynjavörum. Brjef
nefndarinnar er svo hljóðandi:
„Samkvæmt 2. gr. í reglugerð 30.
des. 1915 um framkvæmd laga nr.
10, 8. sept. 1915 og bráðabirgðalaga
um viðauka við lög 3°- des. *9l5
eruð þjer, herra .... beðinn að láta
verðlagsnefndinni i tje mánaðarlega
skýrslu um útsöluverð á ýmsum nauð-
synjavörum í .... kauptúni eins og
það er 1. dag hvers mánaðar. Fylgja
hjer með eyðublöð undir þessar
skýrslur og eru prentaðar á þau
nokkrar skýringar á því, hvernig þau
óskast útfylt. Verðlagsnefndinni er
einkar áríðandi, að fá skýrslurnar með
góðum skilum, með fyrstu póstferð
eftir hver mánaðamót.
Ennfremur eruð þjer beðinn að
gera nefndinni jafnskjótt viðvart með
símskeyti, ef yður virðist einhver
nauðsynjavara vera komin í óhæfi-
lega hátt verð, eða útlit er fyrir
skort á henni.“
Ætlar nefndin, að hún muni fá
næga vitneskju með þesu móti?
Nei. Ekki til hlítar. Ef minka fer
um einhverja nauðsynjavöru éinhver-
staðar, þá er hættast við að seljandi
setji vöruna upp alt í einu, öllum á
óvart. Og auðsætt er, að verðlags-
nefndin getur aldrei fengið nógu
fljóta vitneskju um slíkt, nema kaup-
endur, sem fyrir verða, geri aðvart,
eins og þeir eiga rjett á samkvæmt
reglugerð frá 30. des. f. á„ og biðjist
rannsóknar á verðbreytingunni.
En hvernig lítur nefndin á hags-
muni seljendanna?
Það má með sanni segja, að alt
starf nefndarinnar snúist um hags-
muni seljendanna, svaraði formaður
nefndarinnar, því að hver sem varan
er, verður nefndin jafnan að snúa at-
hygli sinni að þessu tvennu: 1. Hvað
varan hefur kostað þann, sem selur,
og 2. Hvað hann þarf að leggja á
hana til þess að hafa sinn sanngjarna
hagnað, miðað við dýrtíðina og það,
sem gekk og gerðist á undan ófriðn-
um. Það er mikill misskilningur, ef
kaupmenn, eða aðrir seljendur, búast
við nokkurri ósanngirni í sinn garð
af hálfu verðlagsnefndarinnar.
Þannig lauk viðtalinu.
Af þessu, sem sagt er hjer á undan,
er það auðsætt, að verðlagsnefndin
hefur um margt að hugsa og fram úr
rnörgu að ráða. Starfskrafta hefur
hún góða, og um formanninn er það
alkunnugt, að hann gengur bæði með
dugnaði og fyrirhyggju a(ð hverju
verki, sem hann tekur að sjer.
t
Frú Þóra Thoroddsen.
Símleiðis barst hingað nýlega sú
sorgarfregn, að látin sje í Kaup-
mannahöfn frú Þóra Thoroddsen,
kona Þorvalds prófessors Thorodd-
sen, sem mörgum hjer var að góðu
kunnug. Hún var af góðu bergi brot-
in, dóttir hins. þjóðkunna og vinsæla
Pjeturs biskups, sonar Pjeturs pró-
fasts á Víðivöllum og síðari konu
lians, Þóru Brynjólfsdóttur, en móð-
ir frú Thoroddsen var Sigríður Boga-
dóttir Benediktssonar á Staðarfelli
og konu hans, Jarðþrúðar Jónsdóttur,
prests í Holti í Önundarfirði.
Frú Þóra Thoroddsen var góð
og merk kona. Hún fæddist á
Staðastað 3. dag októbermán. 1847
á afmælisdegi föður síns, en fluttist á
fyrsta ári hingað til bæjarins og átti
hjer sólglaða æsku og naut hins besta
uppeldis í ágætum föðurhúsum, því
hún var svo heppin að eiga góða, efn-
aða og mikilsvirta foreldra, sem ljetu
sjer mjög ant um uppeldi barna sinna.
Á heimili sínu lærði hún iðjusemi,
guðrækni og góða siðu, og þó að
mentun væri þá ekki eins auðfengin
og nú á tímum, voru þær systur báð-
ar, frú Þóra og landshöfðingjaekkja
Elinborg Thorberg, p r ý ð i 1 e g a
mentaðar til munns og handa, enda
voru þær ágætlega hæfar til að taka á
móti mentun og notfæra sjer hana.
Þær sigldu á æskuárum sínum til
Danmerkur og Englands og mæltu á
danska og enska tungu eins og á móð-
urmáli sínu, og mikil kynni hafði frú
Þóra jafnan af ensku fólki og ferð-
aðist hvað eftir annað til Englands.
Hún var afarvinsæl kona og fljót að
komast í kynni við gott fólk; trygg
var hún og vinavönd og mjög brjóst-
góð við bágstadda. Margt var vel
um hana, en helsta einkenni hennar í
æsku var lífsgleðin og fjörið, sem
hún átti lengi í ríkulegum mæli; hún
var sífjörug og kát, skemtileg og
radðin, og henni ljet vel að semja
fjörug og skemtileg sendibrjef, gáf-
urnar voru fljótar og fjörugar og
lundin ljett og glöð.
Snemma hafði hún gaman af að
teikna og gerði það fyrst tilsagnar-
laust heima hjá sjer, en síðar lærði
hún það í Kaupmannahöfn, og var
lokið lofsorði á teikning hennar af
þeim, sem vit höfðu á; hún lærði líka
áð mála, en ekki gaf hún sig mikið
að því, nema að kenna það ungum
stúlkum; henni var líka einkar sýnt
um hannyrðir, var fim og fljót að
nema þær. Hannyrðabók gaf hún út
1886 með þeim frænkum sínum Jar-
þrúði og Þóru, dætrum Jóns Pjeturs-
sonar háyfirdómara, og átti mikinn
og góðan þátt í bókinni. Hún var ein
af stofnendum Thorvaldsensfjelags-
ins, og þegar „Hið íslenska kvenfje-
lag“ var stofnað, gekk hún í þaið' og
styrkti með miklum dugnaði og hag-
sýni basar og tombólu fjelagsins, er
það hjelt fyrir háskólamálið, því hún
var bæði ötul og hagsýn. Hún giftist
1887, og bjuggu þau hjónin hjer
nokkur ár, en fluttust síðan búferlum
til Kaupmannahafnar, þegar maður
hennar fjekk lausn frá embætti, og
þar dvaldi hún það sem eftir var æf-
innar, en ferðaðist stundum með
manni sínum til annara landa, og
hingað kom hún með honum sumarið
1907, við konungsheimsóknina, og
var þá fremur hress, en gleði sína
mun hún hafa mist við lát einkabarns
síns, Sigríðar, f. 1888, d. 1903. Sá
harmur var henni mikill og ógleym-
anlegur. Til minningar um hana stofn-
uðu þau hjónin sjóð til styrktar fá-
tækum, veikum stúlkubörnum í R.-
vík.
Frú Þóra Thoroddsen var í meðal-
lagi há, með svart hár og stór og
dökk og fjörleg augu. Svipurinn var
góðlegur og glaðlegur og viðmótið
einkar þýðlegt. Mynd sú, sem er af
henni í „Óðni“, í júníblaðinu 1916,
er vel lík henni, eins og hún var á
þeim tíma, þegar hún er tekin.
Striðid.
Byltingin í Rússlandi.
Fram til síðustu daganna fluttu sím-
skeytin þær fregnir, að alt væri að
komast í lag í Rússlandi eftir bylt-
inguna, keisarinn hefði afsalað sjer
rjetti til keisaradóms fyrir sig og son
sinn, nýja stjórnin hefði náð fullum
tökum á allri stjórn landsins og sendi-
herrar annara rikja, rússneska presta-
stjettin 0g keisaraættin hefði viður-
kent hana, og Finnland fengi sjálf-
stjórn. Ein fregnin sagði þó, að
Michael stórfursti vildi ekki taka við
keisaradómi nema það væri sam-
kvæmt almennri þjóðaratkvæða-
greiðslu. Og nú segja síðustu frjett-
irnar, að þingið sje tvískift um það,
hvort Rússland eigi að verða keisara-
dæmi áfram eða lýðveldi. Frjálslyndi
flokkurinn og Kadettaflokkurinn, sem
áður hefur verið áhrifamikill milli-
flokkur í þinginu, vilji hafa lýðveldi,
og almenn atkvæðagreiðsla eigi að
fara fram um þetta. En mjög er hætt