Lögrétta - 28.11.1917, Síða 3

LÖGRJETTA
201
irkomulagi Póllands nú sem stendur,
eða þangaS til þaS, ef alt gengur eins
og ráSgert er,-gengur í persónusam-
band viö Austurríki og Ungverjaland.
Amerísku flugvjelarnar.
Eins og kunnugt er, ákváöu Banda-
rikin aS láta smíSa 22 þúsund flug-
vjelar, og hafa veitt 640 milj. doll-
ara til þessa. Var þaS æltun margra,
aS slíkur aragrúi flugvjela gæti ef
til vill ráSiS úrslitum ófriSarins. T.
F. Farman, sem ritar um þetta efni
i Contemporary Rew. vekur athygil á,
aS minna muni úr þessu verSa en
margir ætla. Hann segir, aS hver
flugmaSur verSi aS hafa aS minsta
kosti 2 flugvjelar, því sífelt þurfi
þær aSgerSa viS. VerSa þá flugmenn
eigi fleiri en n þús. Nú endast ekki
flugvjelar í striSinu lengur en 4 mán-
uSi, og ættu 22 þús. flugvjelar aS
starfa í senn, þyrfti aS smíSa árlega
66 þús., en Ameríkumenn gera ekki
ráS fyrir aS smíSa fleiri á ári en 22
þús. ÞaS svarar til þess aS um 5 þús.
vjelar sjeu ætíS handbærar. Þetta seg-
ir hann aS sje þaS mesta, sem gera
megi ráS fyrir, þó engin vandkvæSi
væru meS flutning vjelanna, en hann
er fjarri því, aS vera viss í hendi.
Kafbátarnir hafa þegar sökt skipum,
sem fluttu margar flugvjelar frá Am-
eriku.
Síðustu frjettir.
Maximalistar hafa yfirhöndina í
Rússlandi. Fregn frá 22. þ. m. segir
þá hafa tilkynt aS sigur þeirra sje
fullkominn og aS þeir búist viS aS
sættir komist á milli sín og Kaledíns.
Fregn frá 24. þ. m. segir aS ætlun
þeirra sje nú, aS skifta Rússlandi í
mörg smáríki meS lýSveldisstjórn og
virSist svo sem framkvæmdir í þá átt
sjeu þegar byrjaSar, þvi fregnin seg-
ir aS Lenin sje forseti sambandsráSs-
ins. Þetta fyrirkomulag kom til orSa
þegar í byrjun byltingarinnar, og eru
Bandaríkin í Ameríku fyrirmyndin.
Þó mun ýmislegt nýtt vera í fyrir-
komulaginu, ef kenningar Lenins eru
þar mestu ráSandi.
Út á viS er markmiS Maxímalista-
stjórarinnar þaS!, að koma friSi á.
UtanríkisráSherra þeirra, Trotsky,
hefur skoraS á bandamenn, segja
simfregnirnar, aS breyta friSarkröfum
sínum, og krafSist hann ákveSinna
svara af þeim fyrir 23. þ. m., ella
skyldu Rússar hafa rjett til aS semja
sjerfriS. En stjórnir bandamanna
hafa ekki viSurkent yfirráS Maxímal-
ista í Rússlandi og munu því engin
svör hafa gefiS, heldur neitaS aS
semja viS þá. SkipaSi þá Lenins-
stjórnin yfirhershöfSingja Rússa,
Dukhovnin, aS semja vopnahlje þeg-
ar i staS, en hann neitaSi. Var hann
þá settur frá, og síSustu fregnir segja
hann hneptan í varðhald. í hans staS
var settur yfir herinn Krilenko liSs-
foringi og honum skipaS aS semja
viS hershöfSingja miSveldanna um
friS, segir í opinb. tilk. énsku. Lengra
ná ekki fregnir um þau mál enn sem
komiS er.
En um flokkaviSureignina heima
fyrir í Rússlandi koma ýmsar fregn-
ir hver annari gagnstæSar, og er ekki
auSvelt aS sjá, hvaS rjett muni vera í
þeim. Fregn frá 23. þ. m. staSfestir
þa'S, sem áSur var sagt, aS Kerensky
hafi tekiS höndum saman viS Maxi-
malista. En Kaledín virSist enn standa
uppi meS her gegn þeim og hefur
veriS sagt að Nikulás stórfursti, sem
áSur var varakonungur í Kákasus og
voldugasti maSur Rússlands, næst
keisaranum, hafi gert fjelagsskap viS
hann. Kaledín var meS her áleiS'is til
Moskva, eftir aS Maximalistar náSu
þar völdum, en síSan hefur veriS sagt
frá bænda-uppþoti í SuSurRússlandi
og aS þeir hafi reist her gegn Kale-
din, og hefur hann þá orSiS aS snúa
sjer þangaS. í síSustu opinb. tilk.
ensku er gert ráS fyrir aS Kerensky
safni lisi til þess aS ná Petrograd,
en Korniloff til aS ná Moskva. Hin-
ar fregnirnar um Kerensky eru þó
sennilegri. Annars er nú alt ástandiS
svo í Rússlandi, aS þaðan má á hverri
stundu búast vis nýjum og nýjum
stórfregnum.
Á vesturvígstÖðvunum hafa Bretar
gert mikla árás milli St. Quentin og
Arras, harðasta i nánd við Chambrai.
Fregnir frá 22. ög 23. þ. m. segja, aS
þeir hafi sótt þar fram 5 kílómetra ög
tekiS um 10 þús. fanga. HöfSu ÞjóS-
verjar dregiS liS frá þessu svæði
norður í Flandern, til þess aS taka
aftur Paschandcle, sem Bretar náðu
fyrir skömmu, og notaSi Haig þá
tækifæriS, segir í opinb. tilk. ensku,
til þess aS gera þarna fyrirvaralaust
skyndiáhlaup. Fjöldi skriSdreka
(tanka) ruddist fram á 6 enskra
mílna svæSi og plægði ganga fyrir
fótgönguliSiS' gegnum gaddavírsgirS-
ingarnar, segir þar, og komust Bret-
ar þá í tveggja mílna fjarlægS viS
Chambrai. Þetta áhlaup er sagt ein-
stakt þarna á vígstöðvunum aS því,
aS á undan því fór engin stórskota-
hríS og töluverðu riddaraliði var teflt
þarna fram, í fyrsta sinn síSan skot-
grafahernaðurinn hófst á vesturvíg-
stöðvunum, segir í ensku frjettunum.
Þessi árás var gerS 20. þ. m. En fjór-
um dögum síðar er sagt frá gagn-
áhlaupi frá ÞjóSverjum hjá Cham-
brai, og þá sækja þeir einnig fram
gegn Frökkum þar fyrir sunnan, og
virðist atgangurinn vera harður á
báðum stöðunum. Síðustu fregnirnar
eru þær, aS Bretar hefji nýja sókn
hjá Chambrai.
ítalir hafa nú, í bráðina aS minsta
kosti, stöðvaS framsókn miðV|dda-
hersins á stöðvunum hjá Plave. Aust-
urríkismenn stinga upp á aS Venizía
sje gerð aS hlutlausri höfn.
f opinb. tilk. ensku segir, aS ÞjóS-
verjar hafi 22. þ. m. tilkynt víkkun
á ófriSarsvæSinu umhverfis Bret-
landseyjar, sjerstaklega vestur á bóg-
inn, og nái þaS nú til Azoreyja. Sigl-
ingar sjeu bannaðar í MiðjarSarhafi
til Grikklands.
Venizelos er nú í Englandi og hef-
ur veriS tekið1 þar meS miklum virkt-
um.
Þjóðarhættan.
ófriðurinn.
Tímarnir eru hættulegir. Þórdunur
stríðsins berast oss aS eyrum og neyS-
aróp þeirra, sem á ýmsan hátt eiga
um sárt aS binda, hljómar til vor í
höf norSur. Hinn blóSugi hildarleikur
liggur eins og siSferSisleg þjáning á
huga og hjarta margra íslendinga,
þó að þeir fái engu um þokað, og vjer
fáum eigi skilið1 vanmátt og sjúkdóm
hinnar kristnu siðmenningar. En jafn-
vel þó vjer fáum eigi skiliS þetta,
og þó aS vjer vitum, að dýrmæt
mannalíf sjeu eySilögð i miljónatali,
og efnum veraldarinnar sje rænt í
miljarðatali; þó að vjer heyrum, „að
konungar faldi náblæjum" og landa-
fræSin breytist — þá finst oss aS
þetta komi ekki eins við: oss, eins og
úrlausn vorra eigin mála. — Og meira
að segja sá ófriöur, sem nú á sjer
stað,, meðal hinna pólitisku flokka
vors eigin ættarlands — jafnvel þó
að hann sje hvimleiður og aS ýmsu
leyti ótímabær — sá ófriSur nær þó
ekki til alþýöunnar, sem fæSir Og
klæSir þessa menn, sem alt af eru aS
jagast —• nema að nokkru leyti.
Fyrsta og dýpsta spurning fyrir ís-
lensku þjóðina í heild — einnig þeg-
ar öll veröldin logar í ófriðarbáli, og
þeir sem völdin hafa í landinu eiga
i sífeldum áflogum og ófriSi — fyrsta
og dýpsta spurningin er þaði: hvern-
ig íslenska þjóSin eigi að bjarga sjer
sjálfri og þá auövitaö valdhöfunum
um leiö úr hinum hörmulegu afleiS-
ingum allra styrjalda, útlendra og inn-
lendra, sem liggja eins og martröð
á framkvæmdum hennar og starfs-
þrótti. Og það má ekki gleymast, aS
eins og það eru ekki makráðir milj-
ónaeigendur og kænir stjórnmála- og
hermálagarpar, er lifa óhultir í stof-
um sínum í nautn og friði, er ein-
göngu leiSa sigurinn heim — heldur
hermennirnir á vígvellinum, sem
fórna blóSi sínu og lífsgæfu ástvina
sinna — eins er þaS alþýðá þessa
lands, framleiðendur á landi og sjó,
er gera hinn íslenska þjóöargarð
frægan. Kyrlátir og alvörugefnir berj-
ast þeir viS hætturnar á sjónum og
erfiöleikana á landi. MetnaSargjarnir,
hugstórir og framkvæmdasamir hafa
þeir ráðist í hvert nytsemdarfyrirtæk-
ið af öðru, og landið hefur blómg-
ast, landsmönnum liðiö vel og land-
sjóöur fitnaS. •—
Dýrtíðaruppbótin.
En á meðan framleiöendur á landi
og sjó kyrlátir og hagsýnir notuðu
sjer hinar fyrstu afleiSingar heims-
styrjaldarinnar til aukinnar velmeg-
unar og framtakssemi, en politisku
flokkarnir hnipruðu sig í bróðurlegri
einingu aS landssjóðnum hlýjum og
feitum, komu afleiSingar styrjaldar-
innar fram sem aukin efnahagsleg
þrengsli á þeim starfsmönnum hins
opinbera, er voru þannig settir, aö
þeir gátu ekki hagnýtt sjer verö-
hækkun framleiSslunnar, heldur þvert
á móti guldu hennar. Úr þessari nauS-
syn bættu aö sjálfsögðu þingin 1916
—’i7 og 1917, og vörSu til þess um
1 miljón króna. MeS því skuldbatt
þingiö sig auðvitaö til þess aS halda
áfram þessari vaúSveitslu á meðan
þörf krefSi; og þingiS gat þetta —
því þaö vissi að peningana var mögu-
legt að taka úr landssjóöi, eins og á
stóS.
Dýrtíðarlánið.
En á þinginu sama sumar varð
mönnum það einnig ljóst, að afleið-
ingar styrjaldarinnar kreptu svo aS
almenningi, aö þar varð einnig að
liösinna. Var sú hugmynd þingsins
góð og haldkvæm, aS öSru en því
aS þinginu var ekki ljóst, hversu mik-
iö fje þurfti til þessa, og því síSur
hvar ætti að taka þaS, og viö það
mun enn sitja — aS stórmiklu leyti.
Um þá hlið á þessum framkvæmd-
um þingsins: að gefa 1 miljón króna
úr landssjóSi sterkríkum embættis-
mönnum, sem voru framleiðendur og
nutu því jafnt hagsmuna framleiösl-
unnar og þeir, sem ekki voru embætt-
ismenn — um þá hliö málsins skal
ekki fjölyrt. En aðí eins benda á það
hógværlega og þó í fullri alvöru, aS
dýrtiSarlánshugmyndin einnig fyrir
embættismenninal, sem þess þurftu,
mundi hafa reynst varlegri fyrir
landsjóSinn.
Ástandið.
Nú mun þá vera komið svo högum
landsjóðs og mikils þorra þjóðarinn-
ar, aS til eindæma vandræöa horfir.
Embættismennirnir munu þó vera
sæmilega trygðir — en landsjóSur
mikiS meira en tómur af handbæru
fje til dýrtíöarláns — og flestum at-
vinnuvegum stór-háski búinn. Geta
má þess þó, til maklegra viðurkenn-
ingar fyrir þá, sem hlut eiga aS máli,
aS sumir atvinnuvegir, t. d. kvik-
myndasýningar, virSast ekki þurfa
mikiS aðl óttast í næstu framtíS. —•
Alt öðru máli er að gegna meS land-
búnaSinn og þó einkum og sjerstak-
lega sjávarútveginn.
Landbúnaðurinn.
SumariS, sem leiö, var á ýmsum
svæSum landsins — NorS-Austur-
landi og sumstaöar á SuSurlandi —
mjög óhagstætt. Menn mistu víSa
svo mikiS af heyjúm, aS hætt er við
aö einhver tilhæfa muni vera í þeim
röddum, er heyrst hafa, að þörf og
hagsmunavon og vogun hafi orSiö
forsjálninni yfirsterkari hjá mörgum
bóndanum. Er í því efni vandratað
meSalhófiS og vorkunn ekki lítil, þó
treyst sje á það fremsta að varöveita
nauösynlegan bústofn, sem oft er
minni en nauösynlegur. En þaS
þurfa bændur aS muna :— stoöir ís-
lenska landbúnaöarins —• aS ef þeir
bila nú á þann hátt, að setja ógæti-
lega á sig —■ þá hrynur mikið. Og
þar er verkefni fyrir landstjórn og
bændur aS: vinna saman — og enn
mun vera timi til þess aS gera ráS-
stafanir úr að bæta, ef stjórnin hefur
eigi gert þaö, sem vel má vera. —
ÞaS má engin skepna á öllu landinu
falla fyrir fóðurskort á þessum vetri.
Einmitt á því svæSi gilda hin al-
kunnu og viðurkendu orð skáldsins:
að leggja í sölurnar hina dýrustu eign.
Og nú þegar sagan berst um landið
um sársaukafulla búmannsstrykiS',
sem NorSur-Þingeyingar eru aS fram-
kvæma, aS skera niöur bústofninn
sinn, þá hljóta menn að fá samúð
meS þeim mönnum. ÞaS er aflraun
eigi lítil og skiljanlega mörgum þungt
fyrir brjósti. Erfitt og kostnaðarsamt
sumarstarf, í baráttu við óhagstætt
tíðarfar, og endirinn á öllu þessu:
mörg hundruð hestar eySilagðir og
undir snjó, fóSur, sem nægja mundi
til þess aS láta ganga vel fram mörg
þúsund fjár um það leyti, sem dagar
langir eru vanir aS' bera sól í fangi
og blóm viS barm þangað norður.
En hagur lands og lýðs og ábyrgðar-
tilfinningin fyrir skyldum og sæmd
bændastjettarinnar eykur þeim þrek
og aflar þeim virSingar allra góðra
og hugsandi manna. Frh.
J. H.
Tryggvi Gunnarsson,
framkvæmdastjóri.
NæSir haust um úthafs eyna,
ýmist ber til hennar meina;
bilar múr viS brotna steina;
bugast sókn og rofnar her,
foringinn þá fallinn er.
Margir hafa mætir hnigiö
menn, sem vöröu þjóðarvígið,
á ýmsa lund þó af þeim ber
Tryggvi, sem aS sá í anda
sinnar þjóðar framtíð standa
á afla sjós og yrking landa,
athugull um manndóms spor,
festa studdi framsókn, þor.
Náttúran bar námi hærra,
nytsemd verka gat sjer stærra
framþróunar frelsis vor.
Þjóðar sinnar þörf og vilja
þótti’ hann flestum betur skilja,
einnig margt, sem örlög hylja,
inst viS jökul, fram viS sjá,
leysa vildi’ hann læðing frá.
HafSi Sveins og Haralds kosti,
hættunum við jafnan brosti.
Hóf sitt mál og hlýddi á.
Hann var, þessi merki maður,
í tnáli hreinn og viðmótsglaður,
hetjumaki háaldraður
hærra flestum merkið bar,
frægur hvar í fylking var.
Átti það, sem ýmsir leita,
óðúl jafnt til fjarri sveita
í hugum manna hjer og þar.
Mældi’ hann eigi mát viS tíma,
mat og værðir ljet hann rýma
fyrir þvi, sem þurfti’ aS síma.
„ÞaS var alt til skemtunar
honum“, sem að hugur bar;
svo er það með þá, sem finna
þóknun i aö glæða og tvinna
óhlutdrægni í aldarfar.
Hvort sem var til frama og fræða,
foldina með rækt aS klæða,
málleysingjum miSla’ og græða,
mannvirkjum aS ryðja braut ■—
Tryggvi vann, en tíminn naut.
Hann var einn af hinum fáu,
er hugði jafnt aS stóru’ og smáu,
hjarta og vilja höndin laut.
Hógvirkur við halta og snauða,
hagvirkur aS lífga dauöa,
fljótvirkur aS fylla’ hiS auða,
frjálsvirkur um þjóSar hag,
stórvirkur um stjetta brag;
fordildarlaust hóf og hylli
hlutfallanna náði milli
samróman viS sjerhvert lag.
*
Vík svo heill frá starfi og stríði,
stendur nafn þitt, Sögu prýöi,
óflekkað hjá lands vors lýði,
ljós á vegum smælingjans,
fyrirmynd hans fjelagsbands.
Þú vanst hlutverk þitt meS sóma,
þiggur hvild á meöal blóma,
aldavinur ísalands.
Þorsteinn Jónsson.
„Sterling“ strandar.
Mánud. 26. þ. m., kl. nál. 10 um
morguninn, strandaði „Sterling"
skamt utan viS SauSárkrók á skeri,
sem Instalandssker heitir. Var skipiö
á leiðinni til SauSárkróks í dimmri
logndrífu. Svo stóS' þá á, að! síminn
var slitinn milli Borgarness og Rvík-
ur, og komst frjettin því ekki hing-
aS fyrr en um kvöldiS, meS „Ing-
ólfi“. Björgunarskipiö „Geir“ fór þá
þegar á stað norður, og meö því E.
Nielsen, framkv.stj. Eimskipafjelags-
ins. — En meS flóði um kvöldiö losn-
aöi skipið af skerinu og komst inn
á Sauöárkrók. SögSu þá fyrstu frjett-
irnar aS skipiS mundi lítiS brotiS.
En nokkru síSar kom fregn um, að
örSugt væri aö halda því á floti. Hef-
ur þetta þó tekist, aö því er sein-
ustu frjettir aS norðan segja, og nú
á „Geir“ aS vera kominn á vettvang.
SkipiS hafði haft töluvert af land-
sjóösvörum til SauSárkróks, og var
þeim í flýti skipaS þar uj^), og ef til
vill meiri vörum. En nokkur sjór
hafði veriö kominn í skipið og eitt-
hvað af vörunum skemt. Símasam-
band er enn ekki komiö í fult lag viS
Borgarnes hjeðan og því ekki hægt
aS fá tíöar fregnir frá strandinu. En
vænta má að „Geir“ takist aS bjarga
„Sterling“.
Frjettir,
Tíðin hefur verið mjög umhleyp-
ingasöm siöastl. viku, alt af hlýtt
veður, en oft stormasamt. ASfaranótt
mánud. var ofsaveöur, og slitnuðu þá
símaþræSir viða. í gærkvöld og nótt,
sem leiS, hefur snjóað nokkuð, og er
nú aftur komin noröánátt og frost.
Forsætisráðherra fór heimleiðis frá
Khöfn 22. þ. m.
Fáninn. Mrg.bl. hefur fengiö þá
frjett frá Khöfn, aS engar áreiSan-
legar opinberar fregnir hafi komiS
þar fram um fánamálið og komi ekki
fyr en forsætisráöherrann komi heim
til Reykjavikur. En danskt blaS hafi
haft eftir Zahle, að ályktun alþingis
um fánamáliS fái ekki framgang
nema alt sambandiS milli íslands og
Danmerkur verði tekið til athugunar
og samninga.
Ullarverksmiðjan á Álafossi er nú
seld fyrir 80 þús. kr. Gunnari Gunn-
arssyni kaupm. og bræörunum Sigur-
jóni og Einari Pjeturssonum. Fyrv.
eigandi, hr. Bogi Þóröarson, haföi
keypt verksmiðjuna Iðunni í Rvík
og aukiS viS Álafoss-verksmiSjuna,
og meS því og mörgu fleiru fullkomn-
aS hana mikið.
Mannalát. 11. þ. m. andaSist á Víf-
ilsstaSahæli Magnús Bjarnason kaup-
maðúr hjeöan úr bænum, þrítugur aS
aldri. — 14. þ. m. andaöist hjer í
bænum ekkjan Ingibjörg Einarsdótt-
ir, móöir Magnúsar Vgfússonar dyra-
varðar í stjórnarráSinu og þeirra syst-
kina, 85 ára gömul.
Ný kvæðabók, eftir Sigfús Blöndal
bókavörð, er aS koma út og mun fást
hjer í bókaverslunum fyrir jólin. Tit-
illinn er: „Drotningin i Algeirsborg
og önnur kvæSi, eftir Sigfús Blön-
dal.“ Drotningin í Algeirsborg er
lengsta kvæði bókarinnar og segir þar
frá íslenskri stúlku, sem var hertekin
af Tyrkjum í Vestmannaeyjum, þeg-
ar þeir rændu þar áriS 1627, en gift-
ist siðan tyrkneskum höfðingja í Al-
geirsborg.
Nýja eldsneytið. Hr. GuSm. E. Guð-
mundsson lagöi í gærmorgun nýja
eldsneytiS, sem áður hefur veriSl get-
ið um hjer í blaðinu, i ofninn á skrif-
stofu Lögrjettu. Nú lagar hann þaS
til og pressar i járnmóti og kemur
það úr því í ferköntúðum kökum,
sem eru alt aS 1 kíló að þyngd og
hæfilega stórar til aS stinga inn i
ofn. Hann kveykti upp viS hrís og
ljet siðan nokkrar kökur inn i ofninn.
Þetta var kl. 11 árdegis. Eftir nokkra
stund var ofninn orðinn snarpheitur
og góður hiti í herberginu. Var þá
skrúfaS fyrir. En eldurinn hjelst í
tjörumóskökum G. E. G. alt til
kvölds, án þess aS nokkru væri bætt
í ofninn. Kl. 11 um kvöldiS var enn
lifandi í ofninum, en kökurnar þó
aö mestu brunnar. Askan var fremur
lítil. Enginn efi er á því, aS þetta
eldsneyti, sem hr. G. E. G. hefur
fundiö upp, er ágætt, aS eins spurning
um hitt, hve ódýr framleiðslan geti
orSiS, þegar tæki fást til þess aö
búa þaS til i vjelum og i stórum stíl,
Landspítalinn. Nefndin, sem land-
stjórnin skipaði, haföi kosiS spítal-
anum staö hjá Grænuborg, sunnan viS
bæinn. Kom sú tillaga til umræöu á
bæjarstjórnarfundi 22. þ. m., því bær-
inn á lóðina, og kom þar fram ýmis-
legt, sem athugavert þótti um valiö
á staðnum, svo sem það, aö viS það
raskaðist ráögerö götuskipun í bæn-
um o. fl. Var svo kosin nefnd til
aS athuga málið ásamt borgarstjóra
og í hana: Sighv. Bjarnason, Jón
Þorláksson, Jör. Brynjólfsson og H.
HafliSason.
Nokkrar uppástungur hafa komiS
fram í bæjarblööunum um það, hvar
spítalinn væri best settur. Hjer skal
bætt viö þær einni uppástungu, en
hún er sú, aS setja hann austan í
SkólavörSuhæöina, á svæSið, sem
mölin hefur veriö tekin á til hafnar-
gerðarinnar. Það svæði þarf aSgerS-
ar og gæti orSið fallegt, ef vel væri
frá því gengið. Útsýn frá framhlið
spítalans yrði þá yfir túnin í lægð-
inni þar fyrir austan.