Lögrétta - 06.02.1918, Qupperneq 1

Ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGRJETTA
AfgreiÖslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
Nr. 6.
Reykjavik, 6. febrúar 1918.
XIXl. krg.

Hjer er sýnd flugvjel, sem veriö e r aö setja á stað. Flugniaöurinn er
kominn upp í hana, merktur x.
Sv. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Beykjavík
hafa venjulega fyrirliggjandi miklar birgðir af fallegu og endingargéðu
veggfóðri, margskonar pappír og pappa — á þil, loft og gólf — og gips-
uðum loftlistum og loftrósum.
Símnefni: Sveinco. Talsími 420.
Bækur,
innlendar og erlendar, pappír og alls-
konar ritföng, kaupa allir í
likmrslu Sioíásar íymunilssmr.
Klæðaversiun
H. Andersen & Sön
Aðalsír. 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Par tru fötin saumuð flest.
Par tru jataefnin best.
Lárus FJeldsted,
yfirrjettarmálafærslumaður
Lækjargata 2.
Venjulega heima kl. 4—7 síðd.
Eftir kosninguna.
■ JH
Úrslit bæjarstjórnarkosningarinnar
31. f. m. urðu þau, að
B-listi hlaut 1593 atkv-
A-listi 1193 —
C-listi
Ógild
B-listinn var borinn fram af fje-
laginu Sjálfstjórn og Bandalagi
kvenna, og hlutu kosningu á honum:
Sveinn Björnsson, yfirrjettarmflm.
Inga L. Lárusdóttir, ungfrú,
Guöm. Ásbjarnarson kaupm.,
Jón Ólafsson skipstjóri.
A-listinn var borinn fram af stjórn
Alþýðufjelaganna, og hlutu kosningu
á honum:
Þorv. Þorvarðsson prentsmiðjustj.,
Ólafur FriSriksson ritstjóri,
Jón Baldvinsson prentari.
Ef kosið heföi verið í öll sætin 8
sem auð voru orðin i bæjarstjórninni,
þá hlaut einnig kosningu fimti mað-
ur á B-listanum, Jón Ófeigsson, kenn-
ari.
C-listinn var borinn fram í þvi
skyni, aö draga atkvæSi frá B-list-
anum, og voru frumkvöðlar þess
r.okkrir menn úr fylgiliði Sig. Eggerz,
að því er best verSur vitað. Listinn
var skipaður góSum mönnum, en eng-
inn þeirra mun hafa átt neinn þátt
í tiloröningu hans, nje unniö neitt aö
því að afla houm fylgis, og senni-
lega hafa frumkvöölarnir ekki einu
sinni kosiö hann, heldur A-listann.
Aö C-listinn fjekk svona sárfá at-
kvæÖi er greinilegur vottur þess, aö
mönnum var ljóst, að hjer var verið
að kjósa um stefnur, og að dreifing
atkvæða á milli lista, er fylgja sömu
stefnu, þýðir ekkert annaö en þaö,
að meiri eða minni fjöldi af þeim
atkvæöum fer til ónýtis.
Kosningin var fremur vel sótt, eftir
því sem við varð búist, þar sem nær
Vs þeirra, er á kjörskrá voru, greiddu
atkvæöi. Undirbúningur var líka f jör-
Ugur, og töluverður kosningarbragur
á bæjarlífínu kjördaginn. Höföu báð-
ír aðalflokkanir marga bila í sinni
þjónustu og þutu þeir um göturnar
allati daginn til að sækja aldurhnigna
eða lasburöa kjósendur. Blaö jafnað-
armanna, Dagsbrún, sem annars er
vikublað, kom út daglega fyrir kosn-
inguna, og er þaö mál kunnugra
Wanna, aö ritháttur blaðsins, sem
þótti standa á heldur lágu stigi, að
því er orðprýði snertir, meðan það
var vikublað, hafi ekkert batnað við
það að blaðið kom út daglega.
Með undarlegri fyrirbrigðum við
þessa kosningu þótti mönnum það, að
stórefnamaður einn, hr. Elías Stefáns-
S0Ib sem hingað til hefur rekið troll-
araútgerð hjeðan úr bænum og síld-
veiðar, hvorttveggja með miklum
tiugnaði og góðum árangri, ljet sjet
mjög ant um að efla fylgi A-listans.
Borgaði hann að sögn mestan hlut-
ann af kosningakostnaði A-listans, en
hann var talsvert mikill, bæði útgáfa
nokkurra blaða af Dagsbrún, skrif-
stofuhald, bílar og vinnulaun. Sú
skýring er á þessu gefin manna í
milli, og tekin trúanleg af mörgum,
að svo hafi verið um samið eða til
ætlast, að ef þeir A-listamennirnir
næðu meiri hluta í bæjarstjórninni,
þá skyldi bærinn kaupa af hr. E. S.
trollarann íslending, sem hann á ein-
an eftir óseldan af trollarflota sínum;
síðan skyldi bærinn gera þennan troll-
ara út, og gæti þá orðis brúk fvrir
útgerðarstjóra lika i bæjarins þjón-
ustu. Er þetta gott dæmi upp á það,
hvernig jafnaöarmanna- eða sam-
stjórnarstefnunni geta á ýmsum tím-
um og undir sjerstökum kringum-
stæöum bætst liösmenn, sem um mun-
ar, úr óvæntustu áttum.
Kosning þessi hefur greinilega sýnt
natiösynina á stofnun fjelagsins Sjálf-
stjórn, og fært öllum heim sanninn
um tilverurjett slíkt fjelags. Viö
næstu bæjarstjórnarkosningu áður, í
jan. 1916, voru kosnir 5 fulltrúar, og
hrepti listi samstjórnarmanna 3 sæt-
in og listi Heimastjórnarmanna hin 2,.
en ýmsir aðrir listar fengu allháa at-
kvæöatölu, þó ekki nógu háa til aö
koma neinum manni aö, og urðu því
atkvæði þeirra manpa alveg ónýt,
sem þá lista kusu. Allir þessir listar,
sem engum manni komu að við kosn-
inguna, voru bornir fram af andstæð-
ingum Samstjórnarstefnunnar, og
studdir af þeim, og hefðu þeir allir
sameinað sig um einn lista ásamt með
Heimastjórnarmönnum, þá var þeim
vís meirihluti við kosninguna. En þá
voru það hin gömlu landsmálafjelög,
sem báru fram hvert sinn lista, og
vildi ekkert fjelagið ganga öðru á
hönd. En nú hafa menn úr öllum
gömlu landsmálafjelögunum getað
sameinað sig í hinu nýja fjelagi, og
það kom greinilega í ljós, að sam-
vinnan milli þeirra var ágæt við þessa
kosningu, eins og vænta mátti þar
sem mönnum gafst kostur á að beita
sjer fyrir málefni, er þeir allir voru
sammála um, og þeim öllum var á-
hugamál.
Annað hefur kosningin líka sýnt —
hafi það ekki verið öllum ljóst áð-
ur — sem sje það, að ekki fylgja
nándarnærri allir alþýðumenn, sem
kallað er, samstjórnar- eða jafn,aðar-
mannastefnunni. Raunar á skifting
sú, sem stundum er gerð í daglegu
tali, í alþýðu annars vegar og ein-
hverja aðra stjett hins vegar, ekki
við nein rök að styðjast eftir því sem
hjer hagar til, því að hjer eru engir
aðrir menn til en alþýðumenn, ef
rjett merking er lögð í það orð, og
sjest þetta máske best á því, að þeir
sem eru að reyna að skifta þjóðinni
í alþýöustjett annars vegar og ein-
hverja aðra stjett hins vegar, hafa
ekki getað fundið í móðurmáli
sínu neitt heiti á þessari annari
stjett. Að skifta mönnum í al-
þýðumentl annars vegar og em-
bættismenn hins vegar hentar alls
ekki fyrir Samstjórnarmenn, því að
stefna þeirra er einmitt sú, aö gera
alla að embættismönnum, enda væri
hálf skrítið ef t. d. bóndi, sem verð-
ur ráðherra nokkra stund, og hverf-
ur síðan aftur til bús síns, ætti að
teljast til alþýðumanna á undan og
eftir að hann varð ráðherra, en ekki
á • meðan hann gegnir þeim starfa.
Þeim Samstjórnarforkólfunum þykir
„alþýðu“-nafnið svo ísmeygilegt til
atkvæðaveiða, að þeir vilja fyrir
hvern mun eigna sjer það einum. En
þar vitnar móðurmál þeirra sjálfra
á móti þeirn, og i vandræðum sínum
hafa þeir þá gripið til þess — i einu
af flugritunum sem þeir sendu út
núna fyrir kosninguna — að nefna
andstæðinga sína útlendu nafni,
„Jimkara", cr. svo nefnist nú á tímum
landsmálaflokkur einn á Prússlandi,
sem skipaður er stórbændum (góss-
eigendum) og fylgir fram hagnaðar-
málum þeirra, aðallega í þá átt, að
halda uppi sem hæstu verði á land-
búnaðarafurðum. Er ekki líklegt að
þetta nafn festist við þurrabúðarmenn
þá í Reykjavík, sem sigruðu við kosn-
inguna síðustu. En vitanlega má
greina alþýðu manna sundur i flokka
eða stjettir eftir atvinnu, og sje það
gert, þannig að konur sjeu taldar til
sömu stjettar og menn þeirra, þá mun
láta nærri, að atkvæði þriggja fjöl-
mennustu stjettanna samtaldra, sjó-
manna, verkamanna og handiðnar-
manna, hafi skiftst jafnt á milli Sjálf-
stjórnarlistans og Samstjórnarlistans,
en að meðal annara atvinnugreina
hafi Sjálfstjórnarlistinn haft 400 at-
kvæða meirihluta. Hefur því fjelag-
inu Sjálfstjórn tekist að fá menn af
öllum stjettum til að sameina sig við
þessa kosningu um það markmið fje-
lagsins, að velja nýta menn af öllum
stjettum i bæjarstjórn.
Nýtt rit um ísiand.
„Island. Streiflys over Land og Folk.
Udgivet af Dansk-islandsk Sam-
fund. Khavn 1917.
Rit þetta er fyrsta ritið, sem
„Dansk-íslenska fjelagið" gefur út, til
þess, samkvæmt stefnuskrá sinni, að
auka þekkingu Dana á íslandi og
íslendingum, og verður ekki annað
sagt, en að hjer sje einkarmyndarlega
af stað farið, og ritið til mesta sóma
fyrir alla aðstandendur þess. Fá allir
fjelagsmenn eitt eintak af því eins og
öðru, sem fjelagið hygst að gefa út,
ókeypis. Tilgangurinn er með bók
þessari að fræða danska lesendur um
hagi þjóðar vorrar á nálægum tíma,
bæði í stundlegu og andlegu tilliti,
bregða birtu yfir framfarir þjóðar-
innar síðttstu mannsaldrana, og þá unl
leið að leiðrjetta rangar ímyndanir
sem enn eru býsna algengar með sam-
þegnum vorum þar syöra, um land
vort og þjóð.
Fimm eru höfundarnir, sem lagt
hafa til efnið í rit þetta. Skal fyrst
fræga telja, þá skáldin Gunnar og
Jóhann Sigurjónsson, því næst þá ís-
landsvinina (í orðsins bestu merk-
ingu) Áge Meyer-Benedictsen, rithöf-
und og Arne Möller prest, og loks
okkar nafntogaða landa, dr. Finn
Jónsson, prófessor.
Minst er þaö aö vöxtunum, sem
þeir skáldin leggja til ritsins, Gunn-
ar kvæöi, er „kveðja“ nefnist, en Jó-
hann ævintýri, „Systurnar tvær“ —
bvorttveggja gullfallegt og mótaö af
meistarahendi, sem við mátti búast.
Mest að vöxtunum er ritgerö Áge
Meyer-Benedictsens. í rauninni eru
ritgerðirnar tvær frá hans hendi; þvi
að á undan meginritgerðinni fer sjer-
stakur „inngangur“,sem sennilega ber
að skoða sem inngang bókarinnar yf-
irleitt. Er þessi inngangur stór-ein-
kennilegur og skínandi vel ritaður.
Svo sem lítið sýnishorn skal hjer til-
færður kafli úr þessum „inngangi“ —
upphaf hans; svo vel sem hann sýnir
hvað fyrir höfundinu vakir, og hve
ódeigur hann er að segja löndum sín-
um til syndanna.
„í 500 ár og meira en það hefur
ísland verið í sambandi við Dan-
mörku, en svo arðlítið hefur það
sögulega samband verið, að þeir Dan-
ir eru tiltölulega sárfáir, er liafa eign-
ast þ'ekking, sem nokkuru nemur, á
lífi manna í þessum norðlæga hluta
rikis vors.
í meðvitund Dana heftir ísland ver-
ið líkast fjalli í fjarska fyrir handan
höf., er eitt sinn var fagurt á að líta,
skrýtt grængresi og rauðum rósum,
með jökultind sinn tignarlegan gnæf-
andi við himinn, ■— en varð síðan
nakið og beinabert, hrygðarmynd á að
sjá, bitið af frosti og blautt af úða.
Langa tíma og alvöruþrungna var
ísland látið afskiftalaust, fjarri
dönskum áhyggjum og danskri gleði.
Hvítrattði fáninn, sem í augum vor
Dana varð örlaga-tákn vort og frann
þróunarmerki kynslóð eftir kynslóð,
— hann var lika dreginn að húni úti
á íslandi, en þar varð hann einvörð-
ungu tákn erlendrar yfirdrotnunar
og eigin getuleysis. Aldrei hafa Danir
og íslendingar undir sameiginlegum
fána glaðst saman yfir nokkrum sigri
nje heldur hrygst saman yfir nokkr-
um ósigri. Með gagnólíkum augum
líta Danir og íslendingar á ríkið.
Aldrei hefur íslenskur þjóðarvilji
og danskur runnið í sameiginlegum
farvegi, þvi að íslensk þjóð hefur átt
sinnar eigin fortíðar að minnast og
sína eigin fortíð að elska. Ekki hafa
konungar vorir átt þar, á hinni miklu
eyju, að drotna yfir sveit hinna og
þessara norrænna manna, heldur yfir
þ j ó ð, fíngerðum en haldgóðum vef
lifandi sálna, ósjálfráðu samfjelagi og
órjúfanlegu þrátt fyrir alla baráttu
innanlands og deilur.
Danmerkur-ríki er ekki sama sem
Danmörk og fjarlægur landshluti, er
Island nefnist o. s. frv., heldur er það
fyrst 0g fremst tvær sjálfsvitandi
þjóðir, Danir og íslendingar. Nema
þetta verði oss ljóst lærum vjer Dan-
ir aldrei að skilja Islendinga nje láta
oss þykja vænt um þá.
I Norðurálfu getur enga þjóð, sem
betur sje mótuð þjóðernislega en ís-
lendingar. Þeir eiga óskorað óðals-
rjett á landinu sínu. Þeir tóku það
glóðvolgt úr smiðju náttúrunnar.
Sjálf hefur þjóðin gefið hverjum
firði sitt nafn, hverju fljóti, hverjum
jökultindi, hverju bóndabýli — og
vita sogurnar enda einatt að greina
heiti nafngjafans.
Sist er þess að dyljast að forræðis-
afskifti vor Dana af íslandi á hörm-
ungatímum landsins eru auðug af af*
glöpum og yfirsjónum; gætir þess
miklu pieira en hins að stjórn vor hafi
þar sýnt af sjer síngirni og ráðríki.
Það ilt, sem Danmörk á liðnum öld-
um gerði af sjer í garð íslands, átti
mestmegnis rót sína að rekja til þekk-
ingarleysis á högum landsmanna og
vantrausts til getu sjálfrar sín og
framtíðar, er lamaði allar fram-
kvæmdir. Alment litu menn svo á,
að yfirráð Dana yfir íslandi værií
Dönum miklu fremur til byrði en
hagsmuna. Bæði Kristján II. og
Kristján III. reyndu þvi að losna við
hina fjarlægu eyju með því að selja
hana eða veðsetja Hollendingum eða
Englendingum. Eldgos, sem dundu
yfir landið urðu til þess, að danskit
menn ábyrgir ljetu sjer til hugar
koma að leggja iil annað eins og
það, að fella ísland úr tölu bygðra
landa og flytja landsfólkið suður á
Jótlandsheiðar. Og i lok 19. aldar
eru menn ekki lengra á leið komnir
en svo, að danskur ráðherra Islands
kinnokar sjerlengiviðað undirrita lög
frá Alþingi um brúargerð yfir mesta
vatnsfall landsins. Finst það einber
fjarstæða — óþarfi fyrir jafn fátækt
land! Fram á þennan dag ætla marg-
ir Danir, að íslandi sje á floti haldið
með hjálp frá Dönum og eigi það
þeirri hjálp afkomu sína að þakka.
Til þess að sögulegar kenjar eins
og ríkjasamband Danmerkur og ís-
lands geti nokkru sinni orðið báðum
til gagns og gleði. Danmörku og ís-
landi, rekur nauð til þess, að komið
verði sannari, auðugri og fegurri
mynd af íslandi inn í hugi Dana, en
þeirri fölgráu sem fyrir er þar.
I 500 ár og meira en það hafa þessi
tvö lönd verið eitt ríki og fram á
þessa stund er ekki til ein einasta
nákvæm lýsing á íslandi eins og nú
er það á danska tungu; ekki svo mik-
ið sem eitt einasta þekt kvæði um
ísland eftir danskan mann. Ekki er
heldur völ á neinni nothæfri kenslu-
bók í íslenskri tungu handa Dönum,
og ekki er kent í neinum dönskum
skóla jafnvel hið fátæklegasta yfirlit
yfir sameiginlega innri ríkissögu
vora, Dana og Islendinga.
Hvernig á danskur æskulýöur, þar
sem svo er í garðinn búið fyrir hann,
að öðlast þekkingu á íslandi og fá
ást á því?---------“
I þessum anda talar hinn gáfaði
danski afspringur Staðarfellsættar-
innar; því að Age Meyer-Benedict-
sen er sonardóttursonur Boga hins
fróða Benediktssonar. Rennur honum
sýnilega til rifja þekkingarleysi Dana
á landi og þjóð feðra sinna hjer úti
og getur ekki stilt sig um að segja
samlöndum sínum undandráttarlaust
sannleikann í þeirri grein. Svo fagur
og sannur er þessi inngangur allur,
að hann ætti meira en skilið að birt-
ast á íslensku í heild/sinni; en mig
brestur tilfinnanlega getu til að færa
hann í þann búning, sem honum sje
samboðinn jafn skáldlegur og hann
er á köflum, þótt í óbundnu máli sje
frá höfundarins hendi.
Þá er hin ritgerðin eftir sama höf-
und: „íslenskir lifnaðarhættir" (Is-
landske Livsforhold) og er hún
lengsta ritgerðin í bókinni. Ber hún
vott úm býsna náinn kunnugleik a
öllum vorum högum og er þar skýrt
rjett frá öllu, að því er jeg frekast
veit, enda styðst höfundurinn þar i
flestu við opinberar skýrslur um
landshagi vora. Fyrst lýsir höf. sam-
göngunum innanlands, því næst
sveitalífinu, framförunum í landbún-
aði, sjávarútveginum, versluninni og
kaupstaðarlífinu; loks gefur hann
stutt yfirlit yfir fjárhag landsins,
; Hefur höf. gert sjer hið lofsveröasta