Lögrétta - 06.02.1918, Side 2

LÖQRJBTTA
SJ
LÖGRJETTA kemur út á hverjum miS-
vikudegi, og auk þcss aukablöð við og við,
minst óo blöð alls á ári. Verð kr. 7.50 árg. á
Islandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júlí.
far um aö skýra sem sannast og rjett-
ast frá öllu og er ritgeríSin jafn frá-
sneicld öllu smjaöurkendu oflofi, sem
sumum erlendum íslandsvinum stund-
um hættir til, og tilhneigingu til aö
slá sig til riddara á oss með ]iví sem
ábótavant er högum vorum þegar
mælt er á útlendan mælikvaröa. En
alstaðar andar móti lesandanum sama
hlýja hugarþelið til lands og þjóöar,
svo að engum fær dulist, aö þar tal-
ar maður, sem vill oss í öllum grein-
um hiö besta eitt, jafnframt því sem
hvervetna skin fram hvert áhugamál
höfundinum er, aö landar hans fái
sem sannasta, fylsta og rjettasta hug-
mynd um landiö og lýðinn, sem þar
býr. Megum vjer vera höfundi þakk-
látir fyrir hina ágætu ritgerö hans.
(Niðurl)
fni Sfei
Dr. J. H.
25 ára leikafmæli.
Eins og áöur er getiö átti frú Stef-
anía 25 ára leikafmæli 30. janúar
síðastl., og var þá til ágóöa fyrir
hana leikið „HeimiIiÖ" eftir þýska
skáldið H. Súdermann. Allir að-
göngumiöar voru upp seldir fyrir-
fram meö hækkuöu veröi, og leik-
daginn voru boðnar 10 kr. fyrir aö-
göngumiöa, ef þeir fengjust. Tókst
leikurinn, sem vænta mátti, ágætlega,
en leiksalurinn var til hátíðabrigöis
skreyttur á ýmsan hátt og áhorfendur
prúöbúnir, og ljóst kom þaö fram hjá
þeim, hve mikils þeir meta leiklist frú
Stefaníu. Hún hefur í leiknum hlut-
verk Mögdu. En síðan hefur „Heim-
ilið“ veriö leikiö á hverju kvöldi, og
alt af fyrir húsfylli.
Aö leiknum loknum hófst heiðurs-
samsæti fyrir frú Stefaníu í Templ-
frú Stefaníu snertir, þá eru þeir ekki,
eins og margra annara, einhliða, held-
ur mjög víötækir, spenna yfir gagn-
ólík hlutverk, því frúin hefur marga
strengi á boga sínum. Vjer höfum
allir sjeð óþekku skólastelpuna, sem
var sett í stofufangelsi, vjer höfum
hlegið dátt aö þeim yndislega gáska,
sem þar kom fram; vjer höfum líka
sjeö hana kátu Jóhönnu í Æfintýr-
inu. Þess háttar hlutverk eru barna-
leikur fyrir frúna, og þaö alt fram á
þennan dag. En svo víkjum vjer aö
öðrum erfiöari viöfangsefnum, ást-
meyjunum, einkum þeim, sem auk
blíölyndis hafa sterkar tilfinningar,
og komast í ákafar geöshræringar,
þá minnumst vjer Kamelíufrúarinn-
ar, Steinunnar x Ggldra-Lofti, og nú
siöast þessarar samansettu, undarlegu
en þó yndislegu Heklu. Höldum á-
fram og tökum gagnólíka persónu,
Ulrikku. Ekki var hún blíðlynd, ekki
komst hún í geðshræringu af ást, þó
hún væri trúlofuð, hún haföi bara
eina tilhneigingu, og þaö var áfergja
í gulliö. Tókuö þiö eftir hvernig hún
teygði fingurna fram, þegar hún kom
úr fjallinu, langa oi'ðna af spunanum
og áfergju eftir aö klófesta gullið.
Leikur hennar í Ulrikku var snild og
samboðinn hverju leikhúsi. __
Jeg hef oft verið 38 veíta því fyrir
mjer, ib.YS.fja Teik frú Stefanía hafi
arahúsinu og sátu þaö á 2. hundrað
manns. Kl. Jónsson landritari^hjeLUy- líormst hæst í leiklist sinni. Lengi
á'oáli'ftSúna, og íCf hun hjCfa eftir: nam jeg staðar viö Kamelíufrúna;
þaö stóö líka svoleiðis á, að jeg haföi
stuttu áöur en hún ljek hana sjeð
þetta leikrit á Dagmar-leikhúsinu í
Khöfn, sem þá stóö mjög hátt; ein
af helstu leikkonum Dana ljek þá
þetta hlutverk, en jeg segi þaö af-
dráttarlaust, og þaö ekki af neinum
þjóöernisrembingi, aö jeg tek leik frú
Stefaníu fram yfir hennar. En í út-
búnaði þoldi okkar leikhús engan
samanburö. Svo ljek frúin Steinunni;
og þá var jeg ekki í vafa um, aö þaö
væri hennar besta hlutverk, en nú
finst mjer Hekla vera þar orðin
hættulegur keppinautur.
Þó er jeg aö öllu yfirveguöu ekki
viss um, nema hún hafi komist enn
þá hærra. Fyrir nokkrum árum var
,hjer leikið fremur ómérkilegt leikrit,
sem, hjet „Lygasvipir", eöa eitthvað
þess háttar; frú Stefanía ljek þar
ræstingarkonu, fátæka, gamla, út-
taugaða konu. Jeg veit ekki hvort þiö
munið eftir þessu, en fyrir mjer stend-
ur leikur hennar í þessu litla og stutta
hlutverki sem skínandi perla, svo
eölilegur, aö hærra veröi ekki kom-
ist. Aö sjá þennan ræfil í mannfje-
laginu bretta upp pilsin, áður en hún
lagðist niöur við skólpfótuna, að sjá
raunasvipinn á andlitinu og hrukk-
umar; alt fas, málfæri og hreyfing-
ar, alt þetta var svo náttúrlegt aö
engan gat annað grunað, en að þetta
væri hennar vanalega iöja. Þaö voru
geysilegar mótsetningar, þessi ræfill
og svo hin skinandi heimsdama Mag-
da. Jeg veit, að frú Stefanía getur
ekki hafa sjeð hana gömlu madömu
Andersen, ræstingarkonuna á 6. gangi
á Garði í minni verutíö þar, fyrir uni
35 árum, en þarna var hún gamla,
madama Artdersen þó iifandi aftur-
gengin, þegar hún lá viö skólpfötuna
og var aö tjá manni raunir sinar. Þeg-
ar jeg nú auk þessara hlutverka að
eins nefni Mögdu og Áslaugu álf-
konu, sem vjer höfum svo oft haft
ánægju af að sjá, þá verður þaö full-
ljóst, aö leikhæfileikar hennar spenna,
eins og jeg sagði, yfir rnjög vítt svæði,
og þar við bætist, að hún hefur stöö-
ugt leikiö, og þaö venjulega helstu
hlutverkin á hverjum vetri nú í 20 ár;
hún hefur ekki veriö sjerhlífin.
Jeg hef frá því jeg fyrst fór aö
hafa vit á hlutunum haft ánægju af
því framar öllu að ganga á leikhús.
Jeg hef þess vegna fylgt vel meö
gangi leiklistarinnar hjer á landi, og
jeg man sjerstaklega aö það vakti
eítirtekt mína fyrir mörgum árum
síöan, þegar jeg átti heima fyrir
norðan, að jeg las þaö eftir komu
noröanpóstsins, í blaöinu ísafold, aö
þá heföi nýlega komið franx á leik-
sviöiö í Reykjavík barnung stúlka,
sem heföi sýnt ótvíræöa og óvenju-
lega leikarahæfileika. Jeg man ekki
orðin nákvæmlega, en þaö var eitt-
hvaö á þessa leiö til oröa tekiö, aö
minsta kosti mjög ákveðið. Jeg man
þaö líka, þegar jeg sá frú Stefaníu
— því þaö var hún, sem blaðið átti
viö — skömmu síðar á leiksviðinu, aö
mjer fanst þettaekkiofmælt,ogengum
mun finnast annað en aö reynslan,
sem nú er oröin 25 ára gömul, hafi
staöfest þennan dóm. Þaö er ekki öll-
um leikendum gefiö, jafnvel ekki
þeim bestu, sem orðiö hafa, aö geta
sýnt svona góðan dóm í fyrstu, þaö
eru einungis þeir, sem eru listamenn
af guös náö, sem fá svona dóm. Eins
og Pallas Aþena hljóp alvopnuö, út-
búin meö brynju og skjöld, út úr
höföi Sevs, eins hljóp frú Stefanía
albúin aö hæfileikum út á leiksviöiö,
cg hún hefur haldiö velli síöan.
Þegar lýsa á almennum leik-
arahækileikum frú Stefaníu, þá vil
jeg fyrst og fremst nefna hennar
dæmalaust skýra og greinilega fram-
burö .Þaö er afar mikill kostur fyrir
leikanda aö hafa svo gott málfæri,
aö þó talað sje í hálfum hljóðum, þá
heyrist hvert orö um allan salinn, já,
jafnvel í Iönó; hver hljóö- og hljóm-
breyting nýtur sín fullkomlega. Þai
næst vil jeg telja það, aö frúin kann
ávalt sín hlutverk ágætlega, og það
er hrós, sem ekki verður sagt um
alla leikara, en þaö segir sig sjálft,
hve þýðingarmikið þaö er fyrir leik-
ara að vera alveg viss í sínu hlut-
\ erki; þá fyrst getur hann alveg ráð-
iö við þaö, aö því er áherslu, fas og
alla framkomu snertir.
Aö því er sjerstaka leikarahæfileika
Hvaö hefur svo frú Stefanía boriö
úr býtum fyrir sinn ágæta leik, fyrir
sína miklu iöjusemi, fyrir áhuga sinn
á leiklistinni ? Já, gull og silfur hef-
ur hún ekki fengið, þó hún hafi dval-
iö 25 ár viö leikhúsið í „kjallaranum",
eins og sagt var í blaði í dag, senni-
lega nxiklu lengur, en skáldið ætlaðist
til, að Úlrikka dveldist i fjáílinu, þá
kemur hún ekki þaðan eins loöin um
lófana, hún hefur ekki spunniö gull
viö leikhúsiö. Nei, einar 600 krónur
hefur hún fengiö mest um áriö, fyrir
að leika 30—36 kveld, og að auki æf-
ingar ferfalt fleiri kveld eöa meira,
í húsi þar sem lífi og heilsu var hætta
búin. En þaö hefur hún borið úr být-
um, að veita fjölda landa sinna marg-
ar ánægjustundir, og hún hefur með
leik sínum unniö sjer vini og aödá-
endur sennilega svo þúsundum skift-
ir út um alt land, því hún er sá eini
leikandi i Reykjavík, sem hefur fariö
á „túrne". Að þetta sje ekki of-
mælt, má sjá af þeim fjölda
skeyta, sem nýlega voru lesin upp til
hennar, frá Akureyri. Þaö eina, sem
vjer getum látið í tje, eru því þakkir,
því það virðist svo sern leiklistin sje
ekki skoðuð sem list í þessu landi.
Enginn leikari fær einn eyri af þeirri,
aö öðru leyti smánarlega lágu upp-
hæö, sem ætluð er skáldum og lista-
mönnum. Alstaðar annarstaðar mundi
frú Stefanía og fleiri af leikendum
vorum fyrir löngu hafa notiö fasts
árlegs styrks af almannafje. En þökk,
einlæga og eindregna þökk, færum
vjer frúnni, ekki að eins þessir fáu
samborgarar hennar, s,em hjer eru
staddir, heldur margfalt fleiri, sexr.
hefðu viljað heiðra hana, ef hús-
rúmið heföi leyft, og þessari þökk
viljurn vjer láta fylgja þá ósk, aö oss
mætti sem flestum auðnast að sjá
hana lengi í fullu fjÖri á því leik-
sviði, sem hún hefur svo lengi prýtt,
eöa miklu heldur, á nýju og marg-.
falt betra leiksviði, því þaö er okkur
skömm, íslendingum, að eiga ekkert
þjóðarleikhús. Það er vanviröa, aö
vjer skulum ekki enn vera færir um
að leysa úr þeirri spurningu, sem
lengi hefur hljómað: Hvaö kostar
leikhús. Óskum þess af alhuga, aö
vjer fáum aö njóta þessarar ágætu
leikkonu lengi, lengi, og gjöldum
henni hjer í kvöld margfalda þökk
fyrir ótal ánægju- og nautnarstundir,
og látum þeirra þökk fylgja reglu-
legt íslenskt húrra.
Þetta kvæöi var sungið eftir Guöm,
Guömundsson skáld:
Fagnandi heilsa þjer hollvinir góöir,
hyllir og dáir þig Reykjavík öll,
vaknandi þjóðlistar vordís og móöir,
viljinn þig flytur á gullstóli’ í höll.
Höll, er í sóldraumum hugsjón vor
eygir,
hvolfþakta, gullroöna, samboöna
þjer,
hÖll, er skal reist, þegar fauskarnir
feigir:
fulltrúar volæöis, bæra’ ekki á sjer.
Þröngt er og fábreytt hjer sýninga-
sviöiö,
samir ei framtíðar-draumaiinaborg,
þar sem þú fyrir oss fram hefur liðið
fögur sem drotning í gleði og sorg.
Látiö oss hlæja og látið oss gráta,
látið oss finnatil breyskleikamanns,
látiö oss sígildi listanna játa,
ljósengla birt oss viö svifljettan
dans.
Þökk fyrir snildina’ í svipbrigöum,
svörum,
suniaryl hlýjan um vetrarkvöld
byrst,
þökk fyrir bráleiftrin, brosin á vörurn,
brennandi áhuga’ á torgætri list!
Hugurinn byggir sjerski’autsaliskýja,
skapraun þótt valdi, hve kóngslund
er hálf.
Ó, að vjer lifðum að leikhúsið
ný j a
listinni’ og þjóöinni vígöir þú sjálf!
Þorv. Þorvarðsson prentsmiöjustj.
inælti fyrir minni Borgþórs Jósefs-
sonar bæjargjaldkera, eiginmanns
trúarinnar, og barna þeirra, en Borg-
þór svaraöi fyrir hönd þeirra hjón-
anna beggja. Einar H. Kvaran mælti
fyrir minni íslands og Sig. Eggerz
ráö-herra fyrir minni Leikfjelags
Rvíkur, en E. H. Kvaran, form. fjel.,
svaraöi. K. Zimsen borgarstjóri rnint-
ist Friöfinns Guðjónssonar og Ól.
Björnsson ritstjóri Helga Helgason-
ar, sem báðir eru nú einnig 25 ára
gamlir leikendur.
Ól. Björnsson ritstj. las upp fjölda
heillaóskaskeyta, en hjer eru að eins
tekin nokkur þeirra:
Frá Akureyri: Akureyrarbúum er
ljúf endurminning um undaösstundir
þær, er leiklist yöar hefur veitt þeim.
Þeir senda yöur hugheilar hamingju-
óskir og óska þess, aö landið fái enn
um mörg ár að njóta hinnar óvenju-
fögru og göfugu listar yðar. Bæjarfó-
geti Akureyrar. Páll Einarsson. —
Drotningin í riki íslenskrar leiklistar.
Við finnum fylstu ástæöu til aö senda
yður okkar innilegustu hamingjuósk-
ir. Stjórn Leikfjelags Akureyrar:
Iiallgr. Valdemarsson, Júlíus Hav-
steen, Sig Einarsson Hlíðar. — Þjer,
sem túlkið hug og hjörtu, heitar ósk-
ir, von og sorg. Lifið heil í ljósi
björtu, listarinnar inni í borg. Hállgr.
Valdemarsson. — Leikkonan lifi!
Leiklistin lifi! Páll J. Árdal.
Frá Borgarnesi: Fyrsta og besta
leikkona íslands! Jeg óska yöur ham-
íngju. Þóröur Pálsson.
Frá Hafnarfirði: Innileg hamingju-
ósk með 25 ára leikafmælið. Helga
og Þóröur Edilonsson.
Frá Reykjavík voru auðvitað
skeytin langflest, en af þeim skal aö
eins tekið þetta eina:
Litlir ljóssins álfar
leika glaöir, bjartir,
eins og yndisgeislar
yfir hverri minning.
Ljómi sannrar listar,
Ijómi sannra gáfna,
gæddu fegurð, fylling,
fjöri og anda leikinn.
Því eru þakkir sendar —
þakkaö fyrir kvöldin,
þegar einum anda
allir voru hrifnir.
Þökkuð tárin — tárin,
töfrar harms og gleði.
Þökkuö fögur fylling
fjörs og afls og listar.
GuÖmundur Magnússon.
Eftir borðhald var dansaö fram á
nótt, og aö lokum fylgdu samsætis-
inenn frú Stefaníu heim og kvöddu
hana þar meö óskum um langa líf-
daga henni til handa.
Enn má geta þess, aö frú Stefanía
fjekk á afmælisdaginn fallega minn-
ingargjöf, dýrindis demantshring með
áletrun „Frá 15 vinkonum."
Frú Stefanía sýndi sig fyrst á leik-
svíði í tveimur smáleikjum, „Á 3. sal“
og „Betzy", en fáum kvöldum síöar í
„Frúin sefur.“ Hún var þá aö eins
16 ára gömul, fædd 29. júní 1876.
En undir eins vakti hún eftirtekt, og
henni var þá þegar spáö mikilli fram-
tíö á leiksviöinu.
Alls hefur hún leikiö 77 hlutverk.
Strídið.
Síðustu frjettir.
í símfregnunum frá síðastl. viku
hefur mest borið á frásögnum af
verkfallsóeirðum í Þýskalandi, er síö-
ustu fregnir segja þó um garð gengn-
ar og sefaðar. En sama aldan hefur
gengið þar yfir og í Austurríki rjett
á undan. Fegn frá 29. jan. sagði, aö
90 þús. verkamenn í Berlín hefðu lagt
niður vinnu. 30. jan. voru verkfalls-
mennirnir sagðir vera orðnir 400 þús.
og heföu þeir stofnaö verkmannaráð,
líklega eftir rússn. fyrinnynd, og
kreföust aö stjórnin semdi þegar frið
í samræmi viö skilyrði Czernins og
að komið yröi á endurbótum á kosn-
ingarrjettinum. 31. jan. er sagt, aö
engin blöð komi út í Berlín og her-
stjórnin banni stjórnmálafundahöld.
Hindenburg hafi skorað á verkamenn
að byrja aftur vinnu. 1. febr. er sagt,
að herstjórnarráðin hafi látið rjúfa
verkmannanefndina, og 2. febr. er
Berlín sögö í umsátursástandi og her-
rjettur settur þar. Sagt aö herstjórn-
in liafi tekið á sitt vald fjölda af
verksmiðjum, og að sósíalistaforing-
inn Ditmann hafi verið tekinn hönd-
um. önnur fregn segir líkt ástand í
Hamborg, Bremen, Lúbeek og Ros-
tok. En fregn frá 3. þ. m. segir aftur,
að verkfallinu í Þýskalandi viröist
lokiö og búist sje viö aö verkamenn-
irnir taki aftur til vinnu næsta dag,
4. febr. Þó er haft eftir sósíalista-
málgagninu „Vorwárts", aö tilraunir
verkmanna til þess að komast aö
samningum viö stjórnina hafi strand-
aö.
I opinb. tilk. ensku frá síðustu
mánaöamótum segir, aö í þessu þýska
verkfalli taki þátt allir verkamenn
viö skipasmíöi og fjöldi manna í
hergagnaverksmiðjum um alt landiö,
alla leiö frá Hamburg til Múnchen.
Herlög sjeu sett í Hamborg og Bre-
men. Yfirhershöfðinginn í Berlín hafi
lýst yfir aö borgin væri í umsáturs-
ástandi, og sent út mjög alvarlegt á-
varp, þar sem því sje hótaö, að verk-
fallið veröi bælt niður meö öllum
þeim gögnum, sem fyrir hendi sjeu
og menn varaðir við aö taka þátt í
opinberum fundum eða þyrpingum.
Minnihluta-jafnaöarmenn styöji verk-
fallsmenn, en meirihluta-jafnaðar-
menn hafi í fyrstunni ekki heldur
reynt aö komast hjá því, að verkfall-
ið væri byrjað, í þeirri von, aö þaö
mundi koma á staö enn stærri verk-
föllum i bandamannalöndunum.
Scheidemann hafi reynt aö ná stjórn
á verkfallsmönnum og með þvi milda
eitthvað kröfurnar,, svo aÖ hægt yröi
að koma á samkomulagi við stjórnina.
Bandamenn hÖfðu um mánaðamót-
in ráöstefnu í Versailles undir for-
ustu Clemanceau, og þar voru þeir
Lloyd George, Milner og Haig, og
Orlando, frá ítalíu. Alt af heyrist þaö,
aö bandamenn búast viö að yfirvof-
andi sje sókn frá Þjóöverja hálfu á
vesturvígstöövunum. En fregnirnar,
sem nýlega gengu um mikinn þýskan
sigur hjá Cambrai, hafa ekki feng-
ið staðfesting og viröast oröum aukn-
ar. Aö minsta kosti segir í opinb. tilk.
ensku frá 1. febr., aö afstaöan sje
þar óbreytt og engar merkveröar or-
ustur hafi átt sjer þar staö. Þó er alt
af viðureigninhi haldiö áfram, og
miktar flugvjelaárásir hafa átt sjer
þar staö báöu megin frá, bandamenn
ráöist á ýmsar borgir, sem Þjóöverj-
ar halda, og Þjóðverjar nýlega gert
árásir á London, Suöur-England og
Paris. í ensku fregnunum er þaö gef-
ið í skyn, að töluver-t sje að flytjast
af her frá Ameríku til Frakklands, en
sagt aö leynt sje fariö meö þá flutn-
inga. Fregn frá 29. f. m. sagöi Banda-
ríkjastjórn hafa neitaö friöartilboö-
um Czernins, svo aö þýska stjórniri
hefur getað visaö á þaö til svars viö
kröfum verkfallsmanna um friö sanl-
kvæmt þeim tilboðum. Frá Lands-
downe lávarði kvaö hafa komiö fratri
nýtt opinbert brjef um friöarmálin,
en um innihald þess segja fregnirnar
ekkert,