Lögrétta - 20.02.1918, Side 2

30
LÖGRJETTA
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
minst 60 blöð alls á ári. Verð kr. 7.50 árg. á
íslandi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júlí.
kemur í Heljarvík, og eins i Fljót-
um sunnan vert við Kögur.
Reykvíkingar ættu hægast með aS
sækja brand norSur til SkarSsstrand-
ar í Dalasýslu. Þar er surtarbrandui
niöur viö fjöru og í fjörunni; aS
sögu óslitiS frá Frakkanesi og SkarSi
inn aS Fagradal.
Ásgeir sál. Torfason gat þess i
grein þeirri er jeg áSur vísaSi til,
aS lög þessi væru ekki nema 20—30
cm. á þykt. En Sig. Jósúa Björnsson
segir í Lögrjettu 1908 (nr. 28), aS
brandlögin þar sem hann gróf, hafi
veriS minst 12 fet (um 3,8 m.). En
sannleikurinn er, aS vjer vitum ekk-
ert .meS vissu um þykt þessara laga
á mismunandi stöSum. Ásgeir Torfa-
son hafSi eitt sinn til prófunar surt-
arbrand af SkarSsströnd og reyndist
hann laklega. En ekkert er mjer kunn-
ugt um hvar eSa á hvernig staS sýn-
ishorn þaS var tekiS. — ÞaS væri
full þörf á, aS lög þessi væru ræki-
lega könnuS, því hentugt væri fyrit
verkamenn úr Reykjavík aS skreppa
þangaS til brandnáms, þegar lítiS
væri um atvinnu þar sySra, og vel
mundi mega nota seglskútur til aS
ílytja brandinn suSur.
Þá væri og ástæSa til aS kanna
rækilega útbreiSslu og lagþykt hinna
alkunnu HreSavatnskola í NorSurár-
dal. Væri þar um nokkuS verulegt
aS ræSa, væri aSstaSan máske nú
betri en áSur til aS notfæra sjer þaS,
fyrir menn niSur um BorgarfjörS,
síSan akvegurinn kom þar um bygS-
ina.
Landstjórnin hefur undanfariS sýnt
áhuga í því aS surtarbrandslögin ís-
lensku væri könnuS og tekin til notk-
unar, ef unt væri. Hefur hún, sem
kunnugt er, látiS hefja nám á Tjör-
nesi á landsjóSs kostnaS. Mjer er ó-
kunnugt um hvernig þaS nám hefur
gengiS eSa hverjar horfur sjeu meS
framtíS þess. ÞaS var fullrar viSur-
kenningar vert af stjórninni, aS vilja
brjóta ísinn meS þessu. Sýndi þaS aS
henni var þegar ljóst, hve mikil vand-
ræSi mundu verSa meS aS fullnægja
eldsneytisþörfinni í landinu vegna
hinna vaxandi örSugleika, er af ó-
friSnum leiSa.
Hins vegar álit jeg aS slíkur námu-
rekstur eigi alls ekki aS rekast af hinu
opinbera. ÞaS má sem sje telja víst,
aS allur rekstur viS þaS verSi mun
dýrari, þegar fyrirtækiS er þannig
rekiS, heldur en ef einstakir menn
reka slíkt á eigin kostnaS og geta
sjálfir litiS eftir öllu, er aS því
lýtur.
Aftur á móti mun fjöldi manna líta
svo á, aS hiS opinbera eigi aS brjót-
ast í námurekstri fyrir menn, og
mörgu öSru slíku. ÞaS virSist sem
sje vera móSur, nú á þessum erfiSu
tímum hjer á landi, aS krefjast alls
af landstjórninni, sem menn vanhag-
ar um, og heimta aS hún útvegi fyrir
landsjóSs fje, —- helst gefins — alt
sem einstaklingarnir eiga örSugt meS
aS afla sjer i dýrtíSinni. En á meSan
halda hinir rjettu hlutaSeigendur aS
sjer höndum, bíSandi þess, aS steiktar
gæsir fljúgi í munn þeim beina leiS
úr forSabúrum landsjóSs.
í þessu máli ætti þaS helst aS vera
hlutverk landstjórnarinnar aS láta
kanna ýtarlega surtarbrandslögin og
afla upplýsinga um þaS, hvar til-
tækilegast sje aS taka upp brand til
eldsneytis. Eins aS greiSa fyrir því
aS nám sje hafiS á álitlegum stöS-
um, t. d. meS því aS gera og bæta
vegi til sjávar frá álitlegum námum.
þar sem full vissa er fyrir aS þegar
verSi byrjaS aS vinna. StuSla aS því,
aS völ sje á hæfum verkstjórum til
aS stýra nánuigrefti, ljetta undir meS
útvegun hentugra verkfæra til náms-
ins o. fl. þess háttar. Aftur á móti
á hún aS setja þau skilyrSi aS ná-
kvæmar dagbækur sjeu haldnar af
þeim, sem náminu stýra, bæSi um
verkamannatal, vinnutíma, eftirtekju
og margt fleira, sem náminu viS kem-
ur, og aukiS gæti almenna þekk-
ingu á slíkum námurekstri hjer á
landi.
Heppilegast er aS surtarbrandsnám
sje þannig hafiS, aS þeir menn eSa
þau kauptún, er einkum þurfa á slíku
eldsneyti aS halda, myndi hjá sjer
fjelagsskap til aS taka upp surtar-
brand á álitlegum stöSum, og útvegi
sjer leyfi til þess hjá hlutaSeigandi
jarSeigendum.
Mest er þörf á slíku eldsneyti í
kaupstöSum, og þá einkum í Reykja-
vík. Er vist nóg af duglegum mönn-
um þar, sem hrundiS • gætu slíkutn
framkvæmdum á staS, ef færSar
verSa sönnur á, aS slikt nám borgi sig
á móts viS þaS aS kaupa kol frá
útlöndum, og bent yrSi á staS, sem
vel lægi viS til náms frá Reykjavík.
— Á þessum tímum má enginn liggja
á HSi sínu, heldur reyna aS bjargast
sem mest á eigin spýtur og vinna aS
því hver í sí'num verkahring, aS þær
innlendar landsnytjar, sem orSiS geta
okkur á einhvern hátt til bjargar þessi
ár, liggi eigi ónotaSar, því þegar
minst varir getur svo fariS, aS vjer
verSum aS bjargast viS þær ein-
göngu.
Einstakir menn í ýmsum lands-
fjórSungum hafa síSastl. ár byrjaS á
því aS taka upp brand fyrir eigin
reikning, helst í fjelagi viS nokkra
aSra. Þannig hafa ýmsir ísfirSingar
í fjelagi fariS skuttuferSir eftir brandi
norSur í StraumneshlíS og Sandvík,
og nokkrir menn i Bolungarvik hafa
gert hiS sama. — Er þaS lofsverSur
dugnaSur á þessum tímum, og sýnir
aS hinir sömu hafa öruggan vilja á
því aS reyna aS bjarga sjer sjálfir,
en varpa ekki öllum sínum áhyggjum
upp á stjórnina, þingiS og landsjóS-
inn.
ÞaS er eigi svo aS skilja, aS jeg
vilji mæla stjórnina undan skyldum
þeim, er henni ber aS uppfylla á
þessum tímum, því aS sjálfsögSu á
hún aS hafa vakandi auga á öllum
bjargráSum bæSi til sjós og lands og
gera alt, sem unt er, til þess aS ljetta
undir meS einstaklingunum í því, aS
Sex kuldatímabil Briickners.
1690-1710 1730—50 O 1 O 1805—22 m i O 'd- cc 1870—89
r r A Islandi .... A meginlandi Evrópu "5" + + - . -f- . + -f-
Fimm hitatímabil Brúckners.
1710—30 1750—70 1790-1805 1822—40 1855—70
t r A Islandi + - + -*- + -*- + - •
A meginlandi Evrópu . . + + + + +
Nú má athuga þetta nánar á ann- haust o. s. fv. hafi veriS góSviSra-
an veg, og sjá hvaS þá kemur út. eSa illviSrasöm á hverju þessu tíma-
ÞaS má reyna aS gera sjer grein fyrir bili. Þá sjest best, hve gott og ilt veS-
því, hve margir vetrar, vor, sumur, urfar skiftist á reglulítiS.
Árstíðaskrá heitu tímanna á meginlandinu.
’ t t -r Arstiðir a Islandi. 0 rO 1 O 1-^ O r vr> »n 0 00 ó ' C* 0 1 N <X> O r u*> U"> cc Samtals j
HarSir vetrar meira og minna .. 3 8 5 3 3 22
GóSir vetrar 9 3 5 6 6 29
Hörð eða köld vor II 10 11 10 9 51
Heit og góö vor 7 4 2 4 3 20
Heit og góö sumur 7 3 1 5 1 17
Köld og hretviSrasumur 2 2 3 4 4 15
Veruleg óþurkasumur 12 12 10 9 11 54
Köld og stirö haust 6 7 3 6 8 30
GóS haust 5 6 3 3 3 20
Vond tíð frá v. til hátíöa 5 12 2 6 4 29
GóS tíS frá vetri til hátíöa 14 5 6 5 6 36
Mikil ísaár 1 6 5 4 6 22
Miklir frostavetrar 3 3 1 2 9
Höröustu skorpur í mánuðum ... 8 20 18 4 8 58
Árstíðaskrá köldu tímanna á meginlandinu.
o
Cn
r f f r t
Arstiðir a Islandi.
O
■-» > w
i i
e
a
fleyta sjer yfir örðugleika ófriðarár- Harðir vetrar meira og minna .. 8 4 4 3 5 24
anna, og í því þarf þingið aS veröa GóSir vetrar 7 7 5 6 4 29
henni samhent og allir flokkar í Hörö eða köld vor 9 15 10 9 12 ?5
landi. En hlutverk þings og stjórnai Heit og góS vor 5 3 5 4 4 21
ætti nánast að vera þaö, aS hjálpa Heit og góð sumur 5 4 4 1 7 21
mönnum til aS bjarga sjer sjálfir. Köld og hretviðrasumur 2 5 3 3 4 17
Sú stefna, aS vilja koma heilum Veruleg óþurkasumur 7 10 10 8 11 46
stjettum aö meira eða minna leyti á KÖld og stirö haust 3 4 7 6 10 30
framfæri landsjóös, stefnir beint aö GóS haust 1 3 4 1 3 12
gjaldþroti landsins. Því undir slikum Vond tíS frá vetri til hátíöa .... 1 9 5 6 5 26
geipi-útgjöldum, sem af því mundu GóS tíö frá vetri til hátíða 8 5 5 4 5 27
leiða, mundi gjaldþol landsins ekki Mikil ísaár 4 8 5 1 6 24
geta risið stundinni lengur. Miklir frostavetur 3 3 1 2 9
Harðindaskorpur í mánuðum .... 22 14 23 4 13 76
Veðurfarsbreytingar.
(Niöurl.)
Næsta hitatímabil nær frá 1822—
1840. Hámarksárið er 1830. Þá var
hjer yfirleitt gott árferöi oftast, gagn-
stætt Siegerskenningunni. Allmikll ís
og harSindasamt var þó 1827 og 1835.
En flest önnur ár á þessum kafla meS
litlum ís. —
ÁriS 1850 var hámark kuldatímans
á meginlandinu frá 1840—1855. Þá
átti hjer aS vera ísalaust og gott ár-
feröi, enda reyndist þaS svo. Sjaldan
ís til muna og hvert áriS yfirleitt ööru
betra.
Þá kem jeg aö næsta hitatímabili
meginlandsins frá 1855—1870. Há-
mark hitans fjell á áriö 1860. Þá átti
hjer aö vera ísatími og þaS var svo
aS nokkur leyti. Mikill ís var hjer viS
land 1859 óg 1866, og síSara áriS eitt
af hörðustu árum. En endrarnær voru
vetrar sæmilegir, og eigi miklir ísar.
Þá voru oft stirS og vond vor, þótt
vetrarveöráttan væri þolanleg. Þetta
árferði sannar fremur lítiS Siegers-
kenninguna, og er heldur eigi aS öllu
leyti henni andstætt.
Þá kem jeg aö síöasta og versta
kuldatímabili meginlandsins, eftir
reglum Brúckners. ÞaS nær hjer um
bil frá 1870—1889. Kuldamiöbik þess
eöa hámark fellur á 1880. Hjer átti
þá að vera gott árferöi, en var hiS
gagnstæða, eins og kunnugt er, og
þau eru enn í fersku minni eldri
manna.
Af þessu má sjá, að hjer er hvað
á móti ööru. ÞaS viröist engin góS
regla eða föst í því, aö veðurfariö
skiftist hjer eftir Veöurfarsreglum
Siegers eða Brúckners. Jeg set hjer
töflu, sem skýrir þetta betUr, Plús-
merkin tákna hjer kuldatíma en mín-
usmerkin heitu timana. Þar sem 4~
og ~ eru í sama dálki, er meint meö
því, að á tímabilinu hafi annar kafl-
inn veriS hjer á landi góður, en hinn
i laklegur eöa illur.
Ýmislegt er athugavert viS þess-
ar tolur í töflum þessum. SumstaSar
á landinu er þá góS tíð þegar annar-
staöar er vond tíS eöa jafnvel harð-
indi. Sumir vetrar eru allharSir,
lengri eða skemri tíma á NorSurlandi,
þótt gott veðurfar sje t. d. á Suöur-
landi. En það kalla jeg vonda árstíS,
hver sem hún er, þegar vond tíS er
yfir hjer um bil hálft landiS eða
meira. Mörg af óþurkasumrttnum,
sem hjer eru talin, gilda ýmist að eins
fyrir SuSur- og Vesturland, eSa þá
NorSur- og Austurland. En mjög oft
er sama sumariS óþurkasamt um
meiri hluta landsins. Stundum er
fyrri hluti sumars óþurkasamur
nyrðra, en síöari hlutinn sySra. Vor
og haustnætur eru hjer eigi teknar
til greina.
Vor tel jeg hjer frá sumarmálum
fram aS sólstöðum. Sumar frá sól-
stöðum til haustjafndægra og haustið
frá þeim tíma, til veturnátta. GóSa
eða vonda vetra frá veturnóttum til
hátíöa tel jeg, þótt sumir aS eins nái
fram á miöja jólafÖstu. Til jóla eöa
nýárs eru þeir þaS flestir. En þegar
jeg dæmi vetrarveðráttutta, þá tek
jeg vitanlega þennan kafla vetrarins
til greina.
Margir haröir vetra^ eru stuttir 2
—3 mánuöir. Sumir 4—5, en fáir 6
mánuðir. Sex mánaða vetur er fremur
undantekning. ÞaS er t. d. æriS sjald-
gæf, aö vetur, sem kemur á um eða
upp úr rjettum nái fram á vor, að
minsta kosti eigi á SuSurlandi. F'lestir
frostaveturnir eru stuttir, nema í88i.
En þótt frostasamt sje aS öSru hvoru,
meiri hluta vetrar, þá er aðalfrosta-
skorpan sjaldan meira en 3—8 vik-
ur, og dagar þó í milli með minna
frOsti. Veturinn 1807 þótti frostharö-
ur. Þá varS kuldinn mestur í Skaga-
ftrði um 30 st. C., en syöra miklu
minni. Syðra VarS frostið mest 24 st.
C, en stóð aldrei lengi í senn. Minni
trosti. Veturinn 1807 þótti frostharð-
inn 1835 Var 7—^ vikur og varS frost-
ið mest sySra 25 st. C., en nyrðra 28
—30 st. C. Frostharðir voru vetrarn-
ir 1855 og 1859 og frostin vestra niest
um 25 st. C. aö öðru hvoru alt aS 8
vikna tíma. Viölíka lengi Samtals
stóðtl mestti frostin 1866, og urSu
frostin á Norðurlandi alt að 30 st. C.,
minni syöra. Það er oft 6—10 st.
munur á frostum nyrSra og syðra. í
tvær vikur voru fróstin Í874 Um 22
st. sySra, en alt aS 32 st. nyrðra. Meiri
frost voru 1881. HörSu skorpUrttar
voru þau syðra 19—31 st. C., en
nyrða alt aS 37 st., einn daginn yfir
40 st. C. á Siglufiröi. — En veturinn
1918, sem nú stendur yfir, er orðinn
allra vetra frostharðastur. Hjer í
Borgarf. hafa veriS niðri i góösveit-
um 30—32 st. C. kuldar. Og Hvitá er
íslögö fram aS Sámsstööum. En þaS
hefur áSur þótt gildur frostavetur,
hafi hún legiö á is undan Háafelli.
Þetta, sem hjer er sagt um veður-
farsmuninn á köldtt og heitu veöur-
farstímabilum Brúckners, er vitan-,
lega að eins bending. Hjer liggja eng-
ar vísindalegar sannanir fyrir árs-
meöalhita hvers tímabils. ÞaS vant-
ar. ÞaS er alt of stutt, síðan farið
var að mæla hita á ýmsum stÖSum í
k'iidinu til þess aS byggja megi á
þeim. En eftir 100 ár, t. d., veröur
þaS mögulegt.
Við tolum um haröa vetra, en þeir
eru oft æöi ólíkir, þótt harðír sjeu.
ÞaS hefur lengi tíökast að kalla þann
vetur haröan, sem er mjög jaröbanna-
samur, hvaS svo sem frosthörkum
eða hriðarveðrum viövíkur. Sumir
harSir vetrar koma fyrst á meö þorra
eða góu. Sjeu þeir haröir fram úr,
fá þeir sama nafn venjulega og hinir
bræður þeirra, sem koma t. d. á með
vetri, jólaföstu, nýári eða þorra. Þetta
er ekkert rjettlæti. Hef jeg því reynt,
að fá á þessu jöfnuð og telja harð-
indakafla hvers vetrar saman í mán-
uðum. Þannig telst mjer svo til, aö
allir hörSu vetrarnir á heitutímabil-
um Brúckners sjeu samtals 58 mán-
uðir, en á þeim kÖldu 76. — Eins og
sjá má hjer að framan, hef jeg ekk-
ert tekið til greina það, sem kalla má
meðal-veðurfar árstíðanna. ÞaS hafði
enga þýðingu. Einnig ber að gæta
þess, aö s hitatimabilin ná yfir 88
é
ár, en jafnmörg kuldatímabil yfir 91
ár.
ísland er aö mörgu leyti einkenni-
legt og sjerstætt land, þegar um nátt-
úrufar þess er aö ræða. Hvergi á
hnettinum er loftþungi svo lítill aS
jafnaSi eins og á íslandi. Hvergi á
hnettinum eru jafntíSar og snöggar
loftþunga- og veSurfarsbreytingar og
hjer á landi. —- Vitanlega stafar þetta
aS mestu leyti af stöðugri baráttu
milli heitra og kaldra strauma í lofti
og sjó. Margt í eðli þessara strauma
á jörSinni er mönnum enn óþekt. Og
þrátt fyrir alla þekkingu og speki
nútíSarinnar, þá er þaS þó enn þá
satt, að vissu leyti, að „vindurinn blæs
og viö heyrum hans þyt, en vitum
eigi livaðan hann kemur.“
Hvítárbakka, 22. jan. 1918.
Sigurður Þórólfsson.
Hvar á Hallgrímskirkjan
að standa?
5. jan. var skemtisamkoma haldin
aö Þjórástúni, voru þar fluttir 2 fyr-
irlestrar, 2 málfundir, upplestrar,
söngur og dans. Fyrirlestrana fluttu
þeir Ólafur ísleifsson, um dulræna
krafta og Einar Sæmundsson um Al-
þýöuskveðskap. Eggert Benediktsson
í Laugardælum stýrði samkomunni
sem stóS yfir alla nóttina.
ÞaS sem. kertiur mjer til aS minn-
ast á samkomu þessa, er málefni eitt,
sem kom þar til umræðu á öðrum
málfundinum, sem var um þaö, hvar
Hallgrímskirkjan ætti aö standa. ÞaS
leyndi sjer ekki á málfundi þessum,
að miklu fleiri voru meö því að Hall-
grímskirkjan fengi að standa í
Reykjavík.
Eins og flestum mun kunnugt, var
prestum á liSnu sumri faliö aö leita
samskota í sÖfnuöum sínum til
kirkjubyggingar til minningar um
sjera Hallgrím Pjetursson, og mun
hafa veriS ráðgert, aS kirkjan yrði
bygð í Saurbæ á Hvalfjaröarströnd.
Jeg þykist vita, aS þessum samskota-
umleitunum verði alstaöar vel tekiö,
því Hallgrímur Pjetursson á ítök í
hjörtum flestra landsmanna. Hitt ei
vafasamt, hvort allir sjeu einhuga um
þaS, aS kirkjan eigi að standa vestur
á Hvalfjarðarströnd. AS minsta kosti
veit jeg tíl, að sumir hafa neitaS að
gefa nokkuð til þessarar kirkjubygg-
ingar, ef hún ætti aS standa vestur
á Hvalfjarðarströnd. Jeg geri ráS
fyrir, aS marga mundi langa til að
sjá einhvern tíma kirkjurta, sem þeir
hafa lagt ofurlítinn skerf til, kirkj-
una, sem á aö halda minningu skálds-
ins vakandi, sem orti hin ódauðlegu
trúarljóð, passíusálmana m. m. Fæstir
sveitamenn, að minsta kosti, hjeöan
austan úr sýslum, og víöar að, mundu
hafa kringumstæður að fara vestur
á Hvalfjarðarströnd, til að sjá kirkj-
una, þó þeir kæmu til Reykjavrkur.
En flestir eiga einhvern tima á æfinni
leiö til Reykjavíkur og gsétu þá sjeð
kirkjuna sjer að kostnaðarlaUsu, og
ef svo bæri undir, hlýtt þar á guðs-
þjónustur. Iíallgrímskirkjan verður
og á aS standa þar sem mest er þörf
fyrir hana, og þar sem flestum gefst
tækifæri til að sjá hana. Vitanlega
þyrfti kirkjan aS vera stærri, ef hún
yrði bygö í Reykjavík. Einnig mundu
tapast þessar 5000 kr., sem sagt er
aö Saurbæjarsókn hafi lofað að leggja
fram, ef kirkjan yrði bygö þar. Gerir
ekkert til. Saurbæjarsókn gæti bygt
sjer litla og laglega kirkju viö sitt
hæfi fyrir sina peninga. Jeg geng aö
þvi vísu, aS kirkjan yröi aS vera dýr-
ari, ef hún væri bygö í Reykjavík,
en það ætti ekki að verSa þessu mál-
efni aö farartálma. „Margar hendur
vinna ljett verk“, og jafnvel þó þaö
sje alls ekki ljett verk, ef að áhugi og
samtök erú góö. Jeg veit til, aö sum
heimili værú fús á aS gefa í annaö
síritt, ef kirkjah yröi bygð í Reykja-
vík, svð geri jeg ráS fyrir, að Reyk-
víkingaf yrðu fúsif aS ieggja til
drjúgan skerf, ef aS kirkjan yrði
bygS þar. Fyrst er aö fá þaS í gegn
aö kirkjan verði bygö í Reykjavík,
svo má halda söfnuninni áfrani. Jeg
vona, aS menn athugi þetta, og láti
svo til sín heyra.
Sveitamaður.