Lögrétta - 20.02.1918, Side 4

32
LÖGRJBTTA
Bestu flatningshnífar
sem hér eru fáanlegir,
eru seklii' lang-ódýrast 1
Járnvörndeild Jes Zimsen.
Ásg. G. Gunnlaugsson & Co.
Austurstræti 1, Reykjavík,
selja:
Vefnaðarvörur. — Smávörur.
Karlmanna og unglinga ytri- og innrifatnaöi.
Regnkápur. — Sjóföt — Feröaföt.
Prjónavörur.
Ketagarn. — Línur. — öngla. — Manilla.
Smurningsolíu.
Vandaðar vörur.
Sanngjarnt verð.
Pentunum utan af landi svaraö um hœl.
Hvammi’ 25. okt. 1884. Hafa þau
eignast 10 börn, og lifa 7 þeirra.
Dáin er 17. þ. m. á Landakots-
spítala hjer í bænum Hansína Berg-
sveinsdóttir, kona Árna Sigurðsson-
ar bónda í KrossgerSi á Berufjarö-
arströnd.
Nýtt blað á Akureyri. Þar er farið
ab koma út nýtt blað, sem „Dagur“
heitir. Ritstj. Ingimar Eydal, sem áð-
ur var við „íslending".
Fornleifafjelagið hjelt aðalfund 27.
nóv. f. á. Formaður lagði fram end-
urskoðaðan ársreikning fjelagsins
1916 og voru þá við árslokin í sjóði
rúmar 2000 kr. Formaður skýrði frá
því, aS eigi myndi veröa hjá þvi
komist aS hafa árbók næsta árs meS
minna móti vegna gífurlegrar hækk-
unar á prentkostnaSi öllum. Próf.
Eiríkur Briem, er veriS hefur for-
maSur fjelagsins full 25 ár, mæltist
undan endurkosning og var þá kosinn
formaSur Pálmi Pálsson yfirkennari,
skrifari Jón Jacobson landsbókavörð-
ur og fjehirSir Matthías ÞórSarson
þjóSminjavörSur. Eftir tillögu for-
manns var próf. Eiríkur Briem kos-
inn heiSursfjelagi.
C. Goos dáinn. Rjett fyrir síSastl.
áramót andaSist í Khöfn einn af
helstu lögfræðingum Dana, leyndar-
ráS C. Goos, háaldraður maSur, fædd-
Ur 1835. Hann varS kornungur pró-
fessor í lögum við háskólann i Khöfn
og gegndi lengi því embætti. Síðan
fjekk hann sæti í ráðaneytinu, var
fyrst kensulmálaráSherra, en síðan
um hríð dómsmálaráSherra, 1900—
1901, og þá um leið íslands-ráðherra.
Ársrit
Grænlandsfjelagsins danska
1916.
(NiSurl.)
Tilgangur Grænlandsfjelagsins er
aS halda uppi einokunarverslUninniog
öllu í sama horfi á Grænlandi og
bingað til. Inntöku í fjelagið fá ekki
aðrir en þeir, sem veriS hafa í þjón-
ustu einokunarverslunarinnar á Græn-
lattdi, en auk þess er upptakan háS
fundarsamþykt. UmræSurnar hneigS-
ust því eSlilega aS þeirri hliS málsins.
Bang sagSi, aS Skrælingjar mundu
verSa óánægSir yfir því, aS íslending-
um yrSu gefin forrjettindi. Þegar ís-
lendingar hefSu numiS alla Eystri-
bygS yrSi ekki mögulegt, aS meina
þeim aS nema VestribygS, og aS því
búnu tækju þeir alt landiS. Skræl-
ingjar yrSu flæmdir út á úteyjar og
yrSu þar eins konar þrælar íslend-
inga. Allar hinar miklu sveitir SuSur-
Grænlands og hin miklu upplönd
væru þá týndir framtíSarmöguleikar
fyrir þá. Hann lofaSi meSferS Dana
á Graenlandi og vildi enga breytingp
á henni gera.
Ad. Jensen rakti sögu Dana á
Grænlandi og flutti löng og lofsamleg
Sighv. Blöndahl
cand. jur.
ViStalstími n—12 og 4—6.
Lækjargötu 6B.
Sími 720. Pósthólf 2.
Eggert Claessen
yfirrjettarmálaflutningsmaður.
Pósthússtræti 17.. Venjulega heima
kl. 10—11 og 4—5. Talsími 16.
ummæli um einokunarverslunina. I
þakkar skyni fyrir þá framkomu
Dana bjóst hann viS, aS Grænlend-
ingar mundu vilja vera undir Dön-
um um alla tíS. Honum fanst fyrirles-
arinn tala meS lítilsvirSingu um
Skrælingja, en þaS væri ekki rjett,
því 'margir þeirra væru meira en hálf-
danskir, en allir eitthvaS blandaSir.
Hvort ætti nú aS veita íslendingum
sjerrjettindi á Grænlandi, sem dönsk-
um mönnum hefSi jafnan veriS synj-
aS um? Skrælingar gætu nú fengiS
alt aS 20 kr. hlutum á dag, og reri
þó hver bátur eigi nema með 2 hund-
ruS (2stokka) af linu. Óðara mundu
íslendingar fara að fiska, og í sam-
kepninni yrðu Skrælingar undir.
Hann líkti íslensku landnámi viS
gaukseggiS, sem orpiS er í hreiSur
söngfuglsins. Engu er það stærra en
hin eggin, en úr því kemur ungi, sem
verSur fljótt svo stór, og uppivöSslu-
mikill, aS hann varpar öllum hinum
rjettmætu erfingjum (Skrælingjun-
um) út úr hreiSrinu og .ríkir þar
einn. — Á fundi þessum voru boSnir
kirkjumála- og innanríkismálaráS-
herra Dana, og ýmsir aSrir, er Græn-
landsmál snerta. Af íslendingum var
þar Sigfús Blöndal bókavörSur. Hjelt
hann snjalla ræSu til stuSnings land-
tlámi á Grænlandi. LagSi hann mesta
áherslu á þaS, aS Grænland yrSi nor-
rænt aftur og yrSi tengt böndum
máls og menningar viS NorSurlönd.
Jón svaraSi þeim Bang og Jensen
liS fyrir liS og hrakti mótbárur þeirra.
En þaS skiftir íslenska lesendur
minstu máli. Þar á móti er starfsemi
Grænlandsfjelagsins sjerstakt um-
hugsunarefni. KjörorS þess er Græn-
land fyrir Grænlendinga. Þetta hefur
tvær hliSar. ÖnnUr er sú, aS allir þeir
menn, sem hafa stöSur og mannvirS-
ingar, sem hnýttar eru viS hiS nú-
verandi fyrirkomulag, halda þeim,
þurfa lítiS á sig aS leggja og fá góS
laun. Hin er Önnur, aS Grænlendingar
haldi áfram aS mannast á þjóSlega
vísu. AS vísu er einokunin þungt sult-
arok á Skrælingjum, en hún veldur
þó ekki eins þungum hungurplágum
og hungurdauSa eirts og á íslandi fyr,
af því aS á Grænlandi er svo miklu
auSveldara aS afla matar. Nú um 200
ár hafa Dattir gert sjer aS góSu aS
geta afkvæmi meS Skrætingjakonum
eSa kynblendingum, og því hafa sum-
ir Skrælingjar fengiS norrænt útlit,
en börnin eru alin upp sem Skrælingj-
ar; þeim er meinað að læra Dönsku,
og þetta fólk skoSar sig þvi einnig
sem Grænlendinga. Nú þegar hafa
einstöku Skrælingjar fengiS nokkra
menningu, orSiS prestar og undir-
menn í þjónustu verslunarinnar.
Haldi nú Skrælingjar þannig áfram
aS mannast, er Grænland tapaS fyrir
Danmörku og NorSurlönd. Jafnvel
mentaSir Grænlendingar telja engan
frændskap til vor, en hugur þeirra er
allur viS frændur sína í Ameríku
(Eskimóana). Ef Danir hefSu getu
til aS gera nokkuS á Grænlandi, væri
stefna og starf Grænlandsfjelagsins
landráS viS Danmörku og viS alt, sem
norrænt er. En þróunin fer ekki hörS-
um skrefum á Grænlandi, því einok-
unin heldur fólkinu í eins konar á-
nauS. En þó eru menningarlegar
framfarir miklú örari en fyr.
Oss íslendingum má ganga þaS til
hjarta, ef slík yrSu afdrif vors ein-
asta dótturlands. Grænland er ekki
aS eins meira en 20 sinnum stærra
en ísland, en þaS hefur líka langt-
um meiri framtíSarmöguleika. Á
Grænlandi getur búiS stærri þjóS, en
á íslandi, og þaS er sama og aS þar
búi einhvern tíma stærri þjóS. ÞaS,
aS íslendingar eru nú 90 þúsund og
Skrælingjar 14, hefur ekkert aS segja
í því tilliti, því mismundandi fjölg-
un getur gert höfSavíxl á þeim
hlutföllum á skömmum tíma, og slíks
eru dæmi í sögunni jafnvel á síSustu
tímum. Ef ekki er tekiS í taumana
og Grænland numiS og Skrælingjum
fengin staSa, sem þeim er samboSin
í íslensku þjóSfjelagi á Grænlandi,
getum viS átt þaS víst, aS viS verSum
einhvern tima aS taka upp þá baráttu
á íslandi, sem landar vorir lutu lægra
halda í á Grænlandi. Þegar Skrælingj-
ar eru orðnir menningarþjóð, er þaS
um seinan fyrir okkur að hugsa til
aS nema Grænland. Þá verSum viS aS
setjast aS sem undirmenn eða jafn-
ingjar þeirra og læra þeirra mál.
Heldur er það ekki fólksekla, sem
hamlar okkur aS nema Grænland, því
við fáum við það 'alla Skrælingjana
til að vinna fyrir okkur, og ódýrari
vinnukraftur er ekki til. MeS því aS
kasta eign sinni á eigendalausar auðs-
uppsprettur Grænlands geta íslenskir
menn orðið stórauðugir fyrirhafnar-
>■ laust. MeS því aS flytja sig yfir sund'
ið og taka sjer til eignar og notkun-
ar land, getur hver fátækur íslend-
ingur orSiS auSugur. Þar bíður nátt-
úran eigandalaus eftir því, aS fátæk
manns hönd taki hana sjer til eignar
og nota, og þar er nóg handa fleiri fá-
tæklingum en ísland á til. En samtím-
is er þetta útþensla íslensks þjóS-
ernis og stækkun ættlands vors, þess
lands, sem á aS ala allar íslenskar
kynslóðir á ókomnum tímum. Oss
veröa þá trygSir meiri framtíSar-
möguleikar. Þegar í nútíö er þaS
vinningur og efling fyrir þjóSina, aS
eignast ný náttúruauöæfi, aö efnalaus-
ir menn verða efnaSir, að ósjálfstæð-
ir menn veröa sjálfstæöir, aS það
stimplast á meðvitund allra manna, aS
framtíS íslensku þjóðarinnar er ekki
bundin viS lítinn hólma, heldur mikil
lönd. í Danmörku hafa menn mikla
trú á framtíö Grænlands, af því Dan-
ir þekkja svo margfalt meira til þessa
forna íslenska dótturlands en vjer.
En eigi nokkuð að verða úr íslensku
landnámi á Grænlandi, þurfa íslensk
atvinnufjelög og þing og stjórn að
taka máliS í sínar hendur og fá því
til vegar komiS meS samningum, aS
íslendingar fái aS nota sjer auösupp-
sprettur Grænlands, sem endurgjald
fyrir þau rjettindi, sem Danir hafa
hjer. ÞaS hefur veriS margsagt, aS
íslendingum væri ekkert gagn aS
borgararjetti í Danmörku, en nokkru
ööru máli væri aS gegna á Grænlandi.
Þyki okkur Grænlarid ekki þess vert,
að nota það með Dönum, þá er samt
engu spilt. — Þekkingu okkar á
Grænlandi, ræktartilfinningu okkar
gagnvart þessari fornu nýlendu og
þeim sem stofnuðu hana og unnu fs-
landi þaðan mikla frægð, er mjög á-
bótavant. Danskt fjelag vinnur að
því, að slíta öll bönd milli Grænlands
annars vegar en vor og Dana hins
vegar. Hvað væri því eðiilegra en
það, að í Reykjavík væri stöfnað ann-
að Grænlandsfjelag, sem starfaði að
því aS rifja upþ gamlar endurminn-
irtgar 0g greiSa fyrir því, aS Græn-
land veröi aftur norrænt land. Slíkt
fjelag ætti jafnframt að starfa að við-
reisn og viðhaldi íslensks þjóðernis
og samkendar utan lands og innan,
Með báli og brandi.
Eftir Henryk Sienkicwicz.
XXVII. KAFLI.
Krysovonos hjelt með lið sitt yfir
Skvira og í áttina til Maknovka. Eng-
inn lifandi maöur sást á þeim svæSum
er hann hafSi fariS um. Hver sá, er
ekki gekk í flokk hans, var um-
svifalaust drepinn; alt var brælt og
brent, heybólstrar, akrar og skógar.
Jeremias fursti ljet eigi sinn hlut
minni. Hann gjöreyddi bæSi Pohre-
bystje og Njemirov og fjölmargar
Kósakkasveitir haföi hann strádrep-
iS. ' Hann setti herhúSir sínar hjá
Raigrod og ætlaöi þar aS hvíla her-
inn. Riddarar hans höföu þá i heilan
mánuS varla stigiS af baki og fót-
gönguliöiö var einnig orðiö úttaug-
aS. Furstinn var aö hugsa um aS
hverfa til friSsamari hjeraSa bæöi
til þess aS her hans gæti hvílst og
hann fengið liðsauka og eigi hvaö
síst til þess aS hvíla og fita hestána.
Þeir höföu þá um langan tíma oröiö
aö lifa á bældu og óheilnæmu grasi,
enda voru þeir orönir holdalausir,
aö eins bein og sinar.
Þegar herinn haföi hvílst um viku
tíma, barst sú fregn til herbúSanna
aö liSsauki væri á leiðinni þangaö.
Furstinn reiS á móti flokknum. Þar
var kominn hersirinn frá KænugörS-
um meö fimtán hundruð hermenn,
einvalalið. Þar var og kornungur
aðalsmaður, Aksak að nafni, með
mikinn flokk velbúinna riddara. Ýms-
ir aðalsmenn voru þar, sumir með
sveit manna, aðrir einir síns liðs. Alls
var flokkurinn um tvö þúsund her-
menn ok þjónar að auki.
Furstinn varð hinn glaðasti við
komu liðs þessa og bauð hann hers-
inum að búa í herbergjum sínum,
en Jiinn undraðist það mjög liversu
þar var alt skrautlaust og óbrotið.
Á friðartímum lifði furstinn mjög
íburðarmikið svo að orð var á gert.
En á herferðum sínurn neitaSi hann
sjer um öll þægindi, og gaf þannig
hermönnunum fordæmi. Hersirinn
ætlaöi varla aS trúa sínum eigin aug-
um, er hann sá hversu fátæklegt var
inni hjá furstanum. Hann var því
óvanur aS neita sjer um þægindi og
var maöur makráður.
„Jeg þakka yður, kæri hersis, aS
þjer hafið eflt mig meö nýju liði.
Her minn er nú farinn aö þreytast,"
sagði furstinn, er hann hafði boðiö
gestinn velkominn.
„Því miður hef jeg veitt því eftir-
tekt, mjer til mikillar áhyggju, því
að jeg sótti hingaö á yðar fund til
þess að fá liðveitslu yðar.“
„Liggur mjög á henni?“
„Periculum in mora! Já, þaS þolir
enga töf. Margar þúsundir uppreisn-
armanna herja fylki mitt, er Kryso-
vonos foringi þeirra. Sagt var aö
hann ætlaSi aS ráSast gegn yöur.
Situr hann nú um Maknovka og eyS-
ir þar og drepur alt sem hann getur.“
„Jeg hef frjett til Krysovonos og
búist við honum hingað á minn fund,
en fyrst hann vill ekki koma til mín,
kem jeg til hans. ÞaS er best að hafa ^
hraðan á, eins og þjer segið. Hvað er
setuliðiS fjölment í borginni?“
„Tvö hundruS ÞjóSverjar, einvala
liS! Þeir munu geta varist enn um
stund í höllinni, en fjöldinn allur af
aSalsmönnum hafa flykst þangað með
fjölskyldur sínar. Varnarvirkin eru
mjög ljeleg, torf- og skíðgarðar.
„ÞaS er satt, viS veröum aS hraöa
okkur,“ sagSi furstinn.
Hann sneri sjer aS sveini sínuni
og mælti: „Biddu herbúöastjórann aS
finna mig undir eins.“
Hersirinn settist á bekk einn, til
þess að kasta mæðinni. Hann litaðist
um, hvort hann sæi ekki merki þess,
að kvöldverður kæmi bráðum. Hann
var matmaður í verunni og nú orðinn
banhtingraöur.
Það heyrðist glamra í sporum og
herforingjarnir komu inn; þeir voru
útiteknir, magrir og inneygðir. ÞaS
var auSsjeS, aS þeir höfSu haft erf-
iSi mikiS,
Þeir hrteígSu sig þegjandi fyrir
þeim furstanum og hersinum.
„Eru hestarnir söSlaSir herrar mín-
ír?“ spurSi furstinn þá.
„Já, náSugi fursti.“
„Er alt tilbúiS?"
„Já, eins og vant er.“
„ÞaS er ágætt; eftir eina klukku-
stund höldum vjer hjeSan gegn Krys-
ovonos.“
„Skárri er það hraSinn,“ hugsaSi
hersirinn og horfSi hissa áforingjana.
„Poniatovski og Virschal fara
fyrstir, síðan Wurzel með stórskota-
liðið.“
Foringjarnir hneigðu sig og gengu
út, rjett á eftir heyrðist blásið til
brottferSar.
Hersinum hafði ekki dottiö slíkur
flýtir í hug, og ekki óskað lians, því
aS hann var eftir sig eftir feröina.
Hann haföi búist viö að hvíiast hjá
furstanum eins og' einn dag. Nú varö
hann aS fara strax á staS aitur, án
hvíldar, — og það sem sárast var, áu
matar.
„HaldiS þjer, náSugi fursti, aö liö
yöar geti sótt fram til Maknovka.
ÞaS sýnist alveg úttaugað ?“
„Hafið engar áhyggjur út af því,
hersir. Til bardaga gengiu lið ínitt
sem til leika.“
„Já, jeg sje að það er einvala liS,
.... en flokkurinn minn er eftir sig
eftir feröina."
„Þjer sögöuS áSan að allur dráttur
væri hættulegur.“
„Já, en jeg held, aö þaö sje óhætt
aö bíSa morguns. ViS höfutn verið á
ferðinni í allan dag.“
„Vjer höfum veriö á feröinni mán-
uSum saman.“
Furstinn gekk út til aS skipa fyrir
um brottförina.
Hersirinn var í slæmu skapi. Hann
skelti höndunum á knje sjer, sneri
sjer aS Kristófer undirdómara, sem
veriS hafði í flokki hans og mælti:
„Þetta er verri sagan, Kristófer.
Nú sálast jeg líklega úr hungri. Það
eru meiri lætin þetta. Jeg hjelt, að
óhætt mundi verða aö bíSa einn eöa
tvo daga. E11 fæ nú ekki aS kasta
mæSinni. Það eru ekki menskir menn.
Sáuö þjer foringjatia, tóm bein og
sinar. Þeir þurfa hvorki aö boröa nje
sofa, bara aö berjast.“
„Þeir eru ljónliugaðir," svaraði
Kristófer. „Hvílík regla á öllu. Ávalt
tilbúnir, sjáið þjer bara! Þarna fer
stórskotaliðið á stað.“
„Já, en maður getur orðið tilveg
örvinglaður."
Furstinu kom inn.
„Hestarnir biöa söölaSir. Nú skul-
um við halda á staö.“
„Heyrið þjer, uáðugi fursti!“ sagði
hersirinn og gat nú ekki lengur set-
ið á sjer. „t guös nafni gefiS nijer aS
boröa. Jeg er að deyja úr hutigri.“
„Kæri hersir!“ sagði furstinn og
hló við, „þjer veröiS aS fyrirgefa, á
styrjaldartímum gleyinast mjer oft
þess háttar störf.“
Þeim var borinn matur og snæddu
þeir skyndingu. Tveimur tínnim eft-
ir komu hersisins var allttr herinn
lagöur á staS.“
Á leiöinni rakst Virschul á Tart-
araflokk. Voru Tartarar strádrepnir,
en nokkur hundruS fanga~, — mest
ungar stúlkur, — er þeit höfSu her-
tekiS, voru leystir.
t þorpinu Zaverovka sáust her-
virki Kósakka. í Strísovka stóö ekki
steinn yfir steini og ibúarnir ltöfðu
verið drepnir með grimd mikilli
Sennilega hafa þeir ekki viljaö gef-
ast upp að óreyndu. Fyrir framau
staðinn hjekk eigandinn sjálfttr als-
nakinn í eikitrje einu. Um hálsinn
var bundinn mjór kaðall og á háls-
bandið fest höfuð konu hans og sex
barna þeirra. „Kósakka-kyndlar“
voru fram með vegintt svo lntndr-
uðum skifti í löngum rööunt. Voru
þeir þannig tilkomnir, aö lifandí
menn voru bundnir við staura og
helt biki yfir þá, en kveikt síðati í
öllu saman og hafður hálmur tneð,
’til þess að logaði betur. Stóðu likin
þar hálfbrunnin við veginn og tippi
yfir þeim sveimuðu hrafuar og aðrir
hræfuglar og úlfar sáust skjótast inn
í kjarrið þegar heriun nálgaðist.
Akramir, sem áðltr höföu staðið i
blónia með höfgum öxurn, vortt niður-
troðnir, brendir og gjöreyðilagðir.
Skógarnir voru og brendir. Trje þatt,
sem ekki höfðu fallið, stóðu eftir
sviðin og barvana.
Fjelagsprentstniðjaii.