Lögrétta - 07.10.1918, Blaðsíða 2

LÖGRJETTA
1
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mið-
tnkudegi, og auk þess aukablöð við og vií,
minst 60 blöð alls á ári. Verð kr. 7.50 árg. i
Islondi, erlendis kr. 10.00. Gjalddagi 1. júli.
anto aö lögskylduöu alþjóðamáli, og
krefðust þá jafnframt að einhverjar
breytingar yröu gerðar á því sam-
kvæmt tillögum helstu málfræöinga.
Nú er dr. L. Zamenhof látinn, hann
ljetst í Varsjá í apríl 1917. Það er
ekki ólíklegt, að hann verði, er fram
líða stundir talinn með hinum mestu
velgerðamönnum mannkynsins, því
að hann var einn af hinum fáu mann-
anna sonum, sem eru hafnir yfir
þjóðareigingirnina, og bera heill og
hagsmuni allra þjóða fyrir brjósti.
Útbreiðsla Esperanto. —
Eins og áður er sagt, kom Esperanto
fyrst fram á sjónarsviðið árið 1887.
En fyrsta blað þess kom ekki út fyr
en tveim árum seinna. Það var gefið
út í Núrnberg og hjet „La Esperant-
isto“. Blað þetta kom út, þangað til
árið 1895. Það varð að þá að hætta
aí koma út, vegna þess að rússneska
stjórnin bannaði að það yrði flutt
inn yfir landamærin, og var það af
því að Tolstoj hafði ritað nokkrar
greinar í það. En um þær mundir
voru Iangflestir fylgismenn hreyfing-
arinnar í Rússlandi. En þá reis upp
annað Esperanto-blað. Það var gefið
út í Svíþjóð, og hjet „Lingvo
Internacia“, þ. e. „alþjóða tunga“.
Bæði þessi blöð munu hafa átt drjúg-
an þátt í því að koma fótum undir
Esperanto-hreyfinguna.
Upp frá því útbreiddist Esperanto
jafnt og þjett og árið 1905 var haldinn
fyrsti alþjóðafundurinn, og var hann
sóttur af 800 Esperantistum, úr ýms-
um löndum. Þá komst og töluvert
örari skriður á hreyfinguna, eins og
sjá má af þvi, að á níunda alþjóða-
fundi Esperantista, sem átti að halda
í París 1914, en fórst fyrir sökum ó-
friðarins, voru 3700 Esperantistar frá
40 löndum búnir að boða komu sína
á fundinn. En eins og gefur að skilja
eru þeir Esperantistar, söm sækja al-
þjóðafundina minstur hluti allra Es-
perantista heimsins. Það er álitið, að
nú muni vera um fimm miljónir Es-
perantista á við og dreif um öll menn-
ingarlönd, en liklegt ,er að þeir sjeu
miklu fleiri, því að margir Esperant-
istar eru ekki skrásettir í neinum fje-
lögum eða- „klúbbum". Nú sem stend-
ur útbreiðist Esperanto, ef til vill,
efnna mest í, fangabúðunum, því að
það er mjög víða kent þar, sjer-
staklega í Þýskalandi og auðvitað
með leyfi yfirvaklanna.
E sp 9 r a n t o-b ókmentir. ’>—
Fram undir aldamótin var yfirleitt
ekki um auðugan garð að gresja í
bókmentaheimi Esperanto. En nú eru
bókmentir hreyfingarinnar orðnar
ærið blómlegar og fara sívaxandn
Það er álitið að um tveir þriðju hlutar
þeirra muni vera þýðingar, og að
eins einn þriðji frumsamin rit. Sum
Esperantó-rit hafa selst afskaplega
vel, 60—70.000 eintök. Blöð og tíma-
rit, sem eru nú sem stendur gefin út
á Esperantó, eru rúmt hálft annað
hundrað. Flest af þeim eru tímarit,
sem gefin eru út hjer í álfu, en þó
eru nokkur gefin út í öðrum heims-
álfum, sjerstaklega bæði i Suður- og
Norður-Ameríku. Eitt all-áhrifamik-
ið Esperantó-blað kvað vera gefiö út
í Kína. Þó hefur það orðið fyrir
gríðarmikilli mótspyrnu, sökum þess
að þáð vár fyrsta „social-demokrat-
iska“ blaö þar í landi. Samt sem áb-
ur fjekk það ekki færri en 4000 á-
skrifendur fyrstu vikuna, sem það
kom út, enda eru margir Esperant-
istar bæði í Kína og Japan. Á Esper-
anto geta menn nú lesið ýms rit eftir
flesta-alla helstu rithöfunda Norður-
álfu, t. d.: Byron, Dickens, Shake-
speare, Dumas, Lafontaine, Maupas-
sant, Molliére, Göthe, Grimm, Heine,
Reuter, Bertha von Suttner, H. C.
Andersen, Ibsen, Runeberg, o. fl., o.
fl. Auk þess eru að finna ýmsar minni
háttar þýðingarúraröbsku.búlgörsku,
grísku, hebresktt (auk garnla testa-
mentisins, sem er nú að mestu leyti
þýtt úr hebresku á Esperanto), jap-
önsku, ítölsku, pólsku, portúgölsku,
rúmensku, spönsku. tyrknesku, ís-
lensku, ungversku og fleirum tung-
um og mállýskum, sem oflangt yrði
hjer upp að telja.
Ófriðurinn og Esperanto.
— Þegar striðið skall á, hjeldu marg-
1 ir, bæði Esperantistar og aðrir, að
Esperanto-hreyfingin mundi líða und-
ir lok eða að minsta kosti ekki láta
neitt á sjer bera, uns ófriðurinn væri
Agætar bæknr nýjar,
sem allir þurfa að lesa:
Insta þráin, eftir Jóhann Bojer. Þýdd jif Björgu Þ. Blöndal.
Sambýli og Sálin vaknar, eftir Einar. H. Kvaran.
Bessi gamli og Tvær gamlar sögur, eftir Jón Trausta.
Ströndin og Vargur í vjeum, eftir Gunnar Gunnarsson.
Fást hjá öllum bóksölum.
Þór. B. ÞorlákssoH.
Verslun B. H.Bjarnason, Rvík
fjekk með seinustu ferð „Gullgoss" mestu kynstur af ýmiskonar nauð-
synjavörum frá Ameríku, sem allar eru að mun vandaðri en samkynja
vörur, sem aö undanförnu hafa ver.o hér á boðstólum, og það þótt verð-
ið sé meira en hálfu lægra. T. d.: fyrirtaks Burstav'örur, þar á meðal.
ágæta Fatabursta á kr. 1.50—2.25, Hárbursta á kr. 1.50, Rakkústa frá
kr. 0.90—1.50, Ofn- og Skóbursta á kr. Ö.90—1.60, Gluggaþurkur, ný,
handhæg gerð, ágætlega vel fallnar til þess að þurka með dögg af
gluggum frá kr. 2.20—3.00, Gúmmí Hárgreiður á kr. 2.50—3.00, Gummi
Höfuðkambar á kr. j.35—2.00. Stórar birgðir af margvíslegum járnvör-
um, sem því miður ekki verður unt að verðleggja að sinni.
Speglar, margar gérðir, mjög ódýrir.
Þegar rjúpnaveiðarnar byrja, er gott að minnast þess, aö verslunin
hefur á boðstólum hlaðnar Patrónur, nr. \2 og 16, sem hlaðnar eru
með hvítu reyklausu púðri, sem ekki óhreinkar byspúrnar. Verðið á
skotum þessum er um 15% lægra en heildsöluverð heildsala var hjer ný-
verið.
Tækifæriskaup á
Vatnsieiðslupípum.
Af sérstökum ástæðum hefi eg til sölu talsvert af
þumlungsvíðum galv. vatnsleiðslupípum
fyrir óvenjulega lágt verð eptir því sem nú gerist. Þær eru hent-
ugar fyrir vatnsleiðslur í sveitabæi og peningshús (fjós), og einnig
fyrir utanhússleiðslur í þorpum og smákauptúrmni.
Jón Þorláksson.
Bankastræti 11.
Sími 103.
Tvær nýjar bækur.
Eftir G. Hjaltason.
smælingjana að betlurum og ræn-
ingjum og drap svo loksins þjóð-
genginn um garð. Útlitið var og alt
annað en glæsilegt. Sum Esperanto-
timaritin urðu að hætta að koma út
vegna ófriðarins og þar á meðal hið
merka tímarit, ,,La Revuo“, sem dr.
Zanienhof starfaði við. Þar að aukí
bönnuðu ófriðarþjóðirnar öll brjefa-
viðskifti á Esperanto. En það bann
stóð þó ekki lengi. Hermennirnir
fengu margir Urjef sín rituð á F.s-
peranto og þeir undu því illa að láta
halda þeim fyrir sjer, svo að stjórn-
arvöldin urðu að leyfa öll brjefavið-
skifti á því, eins og öðrum tungum.
Stjórnarvöld hinna ýmsu ófriðar-
þjóða hafa og opið auga fyrir not-
um þeim, er þau geta haft af Esper-
anto; þau hafa t. d. veitt fje til þess
að gefa út stjórn- og hermálaskýrsl-
ur sínar á Esperanto, og eru það ekki
að eins smá flugrit, heldur og all-
miklar myndabækur, sem hafa komið
út, bæði í Þýskalandi, Frakkiandi,
Belgíu og ítalíu * Þegar á alt er litið,
eru miklar líkur til að ófriðurinn
verði til þess að geia Esperanto-
hreyfingunni byr undir báða vængi;
]^að eitt er víst, að hún verður ekki
stöðvuð úr þessu, hún ryður sjer jafnt
og þjett til rúms, enda hefur hún átt
marga óskifta fylgismefm i ýmsum
löndum, sen: hafa unnið henni alt
það gagn, sem þeir máttu. Og ef til
vill verður þess ekki ýkja langt að
bíða að þjóðirnar eignist eitt af þvi
er þeim ríður rnest á að eignast, sem
sje alþjóða hjálpartungu, tungu, sem
miðar að því, að tryggja friðinn í
heiminum og koma á fóstbræðralagi
með öllum þjóðum.
Sig. Kristófer Pjetursson.
Landsbókasafnið.
Meb mikilli ánægju og aðdáun las
jeg í Lögr. hin andríku söngljóð um
Landsbókasafnið.Og ekkidáist jegsíð-
ur að hinni skörulegu ogágætlegarök-
færöu sögu safnsins í aldarminningu
þessarar helgu gersemi þjóðar vorrar,
henni til tneiri metnaðarauka en Þor-
láksskrín var þjóð vorri á miðöldum
eða palladíum í páfadóminum. Saga
safnsins er afar-fróðleg og vekjandi
og fremur jafnvel svo, en saga Bók-
mentafjelagsins, því til voru þá eldri
þess háttar fjelög, en safnið óx upp
af því nær engu.
Höfundur hátíðarræðunnar hefur
ágætlega minst frumstofnanda og
fóstra safnsins, hins mikla menta-
skörungs, Rafns, — nafna hins besta
manns og göfugasta höfðingja í byrj-
un 13. aldar. Og (eins og mjer og
mörgum öðrum hefur sýnst) tekur
bókavörðurinn vel fram það kynlega
fyrirbrigði, að helstu frömuðir ísl.
bókmenta á þeitn torveldu tímamót-
um, voru fjórir Fjónbyggjar af al-
þýðustjett, þeir gamli Nyerúp, N. M.
Petersen, Rask og Rafn. Þykir mjer
| ví meiratil framkvæmda Rafns koma,
sem jeg hef hvergi sjeð þessa mikil-
mennis áður getið greinilega og mak-
lega á voru máli. Báðir voru þeir
fyrirtaks afreksmenn, Rask sem
tungumála- og bókmentafræðingur,
en hinn sem fi-amkvæmdaskörungur,
báðir voru allra manna óeigingjarn-
astir og loks Iifðu og störfuðu báðir
fyrir íslenska þjóð og tungu sem
þeir þektu eigi neitt helgara mark-
mið en að vinna vorri þjóð, sem var
í hvað mestri niðurlæging, alla þá
nytsemd og sóma sem þeir gátu og
til entust. Það fer vel saman, að nú
fór saman minning safns þessa og
slíks frumherja framfara vorra og
sæmdar, og hins vegar fullræðislög
lands vors gagnvart fósturjörð þeirra
Rasks og Rafns.
Þegar því þjóð vor vígir minnis-
merki lands vors fullveldi, skyldu
myndir eða nÖfn Rasks og Rafns
standa sitt á hvora hlið Jóns vors
Sigurðssonar!
Hin sanna þjóðrækni eða ættjarð-
arást er miklu æðri og helgari ástar-
l:vöt en sú rækt sem alment er svo
kölluð; hana skilja ekki nema út-
valdir spámenn og spekimenn. Og
þó sögðú hinir singjörnu Rómverjar :
„Nil humani me alienum puto.“ Mun
það æ betur og betur skiljast, er
aldir líða. — Kærar þakkir bóka-
verðinum og skáldinu!
Matth. Joch.
* Sjá: Raporto de Centra-Dana ES'
perantista Ligo, Febr.—Mars 1916.
Sambandslögin.
Atkvæðagreiðslan 19 þ. m.
Fyrii' atkvæðagreiðsluna 19. þ.
m. skyldu allir kjósendur, og þá
einkum þeir, sem á einn eða annan
hátt eiga að hafa umsjón með at-
kvæðagreiðslunni, rækilega kynna
sjer stjórnarauglýsinguna um at-
kvæðagreiðsluna, sem birt var hjer
í blaðinu 18. september. J?ar er að
finna .allár upplýsingar um fyrir-
komulag atkvæðagreiðslunnar.
Hjer skal þó sjerstaklega mint á
það, að þeir menn, sem staddir eru
utan hrepps eða kaupstaðar, þar
sem þeir standa á kjörskrá, þegar
atkvæðagreiðslan fer fram, geta
greitt atkvæði þar sem þeir eru
staddir, og fer um atkvæðagreiðslu
þein*a svo sem fyrir er mælt í lög-
um nr. 47, 30. nóv. 1914, um at-
kvæðagreiðslu þeirra manna við
alþingiskosningar. Atkvæði utan-
hjeraðsmanna skulu talin þar sem
þeir greiða atkvæði.
Heima hjá sjer geta menn einn-
ig greitt atkvæði. Um það segir svo
í auglýsingunni: „}?eir menn, sem
eigi eru heimanfærir til kjörstað-
ar, mega kjósa á heimili sínu á
sama hátt og segir í nefndum lög-
um frá 1914, þó svo, að húsráðandi
eða sá, er í stað hans kemur, skal
votta um það, hvers vegna kjós-
andi er ekki heimanfær og að hann
sje sá, sem fylgibrjefið greinir. Síð-
an sendir kjósandi kjörseðil sinn
í hinu þar til gerða umslagi á kjör-
stað, og skal brjefið vera komið
þangað áður en atkvæðagreiðsl-
unni er lokið. Yfirkjörstjórn með
aðstoð undirkjörstjórna annast um
að kjörgögn í þessu skyni sjeu fyr-
ú’lisgjandi á 3—4 hentugum slöð-
um í hreppi hvérjum.“ — þennan
rjett tjl jheimakosninga geta þeir
notað sjer, sem af brýnum ástæð-
uni eigi mega yfirgefa heimilin,
hvort sem eru sjúkdómar eða aðr-
ar ástæður.
Enn vill Lögr. fastlega brýna það
fyrir kjósendum, að þeir” sæki til
atkvæðagreiðslunnar 19. þ. m. og
greiði þar sambandslögunum at-
kvæði.
Sókn sú frá hálfu andmælenda
laganna, sem um var getið í síð-
asta tbl. að til stæði, er nú hafin
hjer i bænum með útkomu blaðs,
sem hcitir „Einar þveræingur“.
Pjetur Lárusson nótnasetjari er
ritstjóri þcss, og á það blað að
koma út öðru hvoru fram til 19.
þ. m. Einnig er verið að stingíi að
mönnum ritlingi, sem andmælir
lögunum, eftir lögfræðing hjer í
bænum. En andmælin, sem fram
koma i blaðinu og bæklingnum,
eru eigi önnur en þau, sem áður
voru fram komin í þinginu og þar
hefur þegar verið rækilega svarað,
og þ\4 lítil ástæða til þess, að fjöl-
yrða um þau nú, þegar komið er
fast að því, að gera á út um málið.
pögn andmælendanna frá því í
júlímánuði í sumar, er sambands-
lagasamningarnir urðu hjer kunn-
ir og það með, að Alþingi væri
þeim nær einhuga fylgjandi, og alt
fram til þessa dags, er fullkomin
sönnun þess, að þeir hafa sjálfir
enga trú á málstað sínum til sig-
urs. Ef svo hefði verið, þá hefðu
þeir reynt að fylkja liði sínu fyr
en þetta. pað er næsta undarleg
framkoma, að steinþegja um málið
í 3 máfiuði, enda þótt öll blöðin
hafi Ijeð því fylgi sitt, en rísa svo
upp með mótmæli að eins hálfum
mánuði fyrir atkvæðagreiðsluna.
Hjá mönnum, sem þannig fara að,
getur elcki verið nein von tun, að
vinna nokkttð’á. þeir hljóta að vita
það og finna sjálfir, að málstaður
þeirra er dauðadæmdur.
Sambandslögin nýjtt eru svo úr
garði gerð, að þau eiga það skilið,
að fá alment og eindregið fylgi við
atkvæðagreiðsluna 19. þ. m.
Sambýli. Jakob Jóh. Smári hcf-
ur ritað langt og gott mál um sögu
þessa; sieppi jeg því að tala um
listagildi hennar. En af því hún
stórhrífur mig, eins og aðrar sögur
Einars, vil jeg segja fáein orð um
tvær höfuðpersónur hennar. Sagan
er list, en um leið há alvöruræða.
Jósafat og Gríma eru sannarlega
eftirtektaverðar persónur. pau eru
ægileg tímans tákn, sem boða oss,
að búast má við umbrotum í þjóð-
lífi voru þegar minst varir. Jósa-
fat er hrekkjóttur og því óvandað-
ur gróðamaður, i mörgu líkur por-
birni í „Oftirefli“ og „Gulli“ og
fleirum nýtísku mammonsþjónum
í sögum Einars. pað er auðsjeð að
Einar er einn af þeim helstu and-
ans mönnum vorttm, sem farnir
eru að sjá hvaða hætta þjóðinni er
búin, ef yfirgangur, okur og krekk-
ir í fjármálum fara að aukast, sem
mjög er hætt við, ef ekki er tckið
ráð í tima, því þá kemur mörg
miklu verri og guðlausari Gríma
og svo Skuggasveinn með. Hin sí-
vaxandi neyð verður töfrandi fje-
þúfa og dýrtíðin dalakútur óvand-
aðra gróðamanna. þcir eru rán-
dýr, seni* lang helst ráðast á ein-
föld, meinlaus og ráðvönd mann-
lömb. Húsabraskararnir og á-
byrgðarveiðararnir, og fleiri þess
háttar úlfar og refir hafa gert
margt mannlamhið að öreiga, mest
samt erlendis enn þá, eii þetta farg-
an er nú þegar komið hingað líka.
Er því liætt við, að heldur fjölgi
stóru tvífættu rándýrunum á
Fróní. Og fari nú svo, þá er voði
við dyrnar. Vor litla veika þjóð
klofnar í f jand^amlega flokka, sem
eyðileggja hver annan og svo þjóð-
írelsið með. Ekki þarjF lengur að
óttast Dani. Fremur megúm vjer
óttast sjálfa oss. Sturlungaöldin
sýnir best hvernig ofríkið og I/jár-
drátturinn þá fór með þjóðina.
Gerði stórmennin að Tyrkjum, og
ræknina og þjóðfrelsið. Og mann-
úðarleysið seinna, t. d. á 17. og
18. öld og fram á miðja 19. öld,
eða lengur, fór illa með mann-
lömbin.
En Grima gamla bendir svo
rækilega á það, að mannlömhun-
um smáfækkar eftir því sem rán-
dýrunum fjölgar. peir sem ekki
geta orðið Ijón, þcir verða refir
eða rottur. pegar farið verður að
kenna: „Aflið, valdið og ofríkið er
sama sem rjettur“, þá verður líka
kent: „Slægðin og lýgin er þá lika
rjettur“. Tófan á alveg eins tilveru-
rjett og tigrisdýrið. „Og auður, sem
er safnaðpr með okri, og fje, sem
grætt er á fávisku og neyð annara,
er þýfi, sem á cngan rjett á sjer.“
Trúarbragðalausir smælingj ar
munu ekki hlífa slikum auði. þoir
sem ekki óttast og heiðra guð, þeir
hætta að óttast og virða lögin lika.
Trúarbrögðin hafa nú hjerlendis
minna vald yfir mönnunum en áð-
ur, og eyðileggisl þessar litlu krist-
indómsleyfar, þá ep liætt við að
önnur trú og speki missi taumhald-
ið á rándýrunum.
Stórmennin tapa engu síður cn
smælingjarrur á trúardauðanum.
Hún hefur bæði tamið og verndað
háa sem lága. Hefur þó bannað öll
svik, alt rán og allan stuld. Og eins
uppreisnir og hefndir.
Oss ríður því lífið á að vera sam-
taka í öllu góðu og bera hver ann-
ars byrðar í kristilegu bróðeni.
Bessi gamli. Saga þessi hrifur
mig fíka eins og aðrar sÖgur höf-
undarins. En það er hjer, eins og
oftar, efni og andi, en ekki forrn
sagnanna, sem mig skiftir mcstu
Bessi gamli er besti karl, stój*-
ríkur og stórmentaður, vill cfla
æðri menniug og koma upp and-
legum aðli. Er i rauninni hágöfug-
ur hugsjónamaður. óþörf væri,
held jeg, jafnaðarmenskan ef allir
auðmenn væru eins og hann. G.
Magnússon hefur sýnt ágæt stór-
i