Lögrétta - 16.11.1918, Blaðsíða 1

Ritstjói i:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingtiolts.strísti 17.
Talsími 178.
AfgreiíSslu- og innheimtum.
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON'
Rnnkastræti 11.
Talsinii 359.
Nr. 50.
Reykj&vík 16. nóvember 1918.
XIII. árg.
XíCjötsalaii.
Skýrsla út flutningsnefndnr til
stjórnnrráðs, tiags. ‘2. n«v.
Skömmu eflir að útflutnings-
nefndin var tekin til starfa, tólc
hún það til íhugunar og umræðu
á hvern hátt komið yrði hreyfing
á þetta mál, svo kjötsalan gæti
komist í kring fvr en næstl. ár og
flutningur kjötsins sömuleiðis.
Sökutn forkaupsréttar Banclamanna
á kjötinu, eins og á öðrum út-
ilutningsvörum, svo og vantandi
heimildar til þess að flytja það til
annara landa, var mjög örðugt að
koma slíkri hreyfing á. Loks í
byrjun ágústmánuðar íékst sam-
komulag við brezka ræðismanninn
um það, að útflutningsnefnd mælti
hafa kjötið á hoðstólum til Xoregs,
þó með þeim fyrirvara að heimildir
fengjust til flulnings á kjötinu
þangað og Bandarnenn afsöluðu
sér forkaupsrétti. Þótti nefndinni
likur til þess að Bandamenn rnyndu
síðar meir teyía flutning til Npregs
á lcjötinu hér, að allmiklum hluta
og að sjállir myndu þeir ekki taka
meir en í hæsta lagi þær 10 þús.
lunnur, er þeir samkvæmt samn-
inguin áskildu sér með lægra verð-
inu (140 kr. og 128 kr.). En á því
sem þeir tækju þar framytir var
samningsveiðið kr. 170 og 158
Tilraunir höfðu verið gerðar nú
eins og fyrri af stjórnarinnar hálfu
lil þess að fá heimild til ilutnings
á kjöti til Danmerkur, en árangurs-
laust, og virtist sú málaleitun þraut-
reynd.
1 7. gr. samningsins vtO Bahd.i-
menn er svo fyrir mælt, að »Vott-
orð malsmanna og vigtarmanna,
skipaðra af landstjórninni, skuli
fylgja ölluni vörum, sem fulltrú-
anuin verði boðnar til kaups«.
Samkvæmt þessu var þá óhjá-
kvæmilegt, ef til þess kæmi að
kjötið eða eitthvað af því færi til
Bandamanna, að alt kjötið væri
metið í tlokka og vigtað af inönn-
uin sem til þess væru kvaddir að
lilhlutun landsstjórnarinnar. Fór
því nefndin þegar i júiímánuði að
undirbúa reglur um tlokkun kjöls-
ins og hafði lil þess aðstoð kunn-
ugustu inanna, er jafnframt höfðu
umráð yfir meslri kjötframieiðslu.
Var þá þegar slegið fastri þeirri
flokkun á kjötinu sem nú er í
reglum útflutningsnefndar. Reynsla
undanfarandi ára um kjötsöluna
til Noregs hafði og bent til þess
að nauðsynlegt væri að gera nokkra
ílokkun og verðnnin á kjötinu eftir
gæðum og tryggja það með opin-
beru ettirliti, að kjötið væri vel
verkað og samræmileg og ósvikin
vara. Taldi nefndin víst að ineð
þessu móti fengist kjötverðið nokk-
uð hækkað. '
Forsætisráðlierra skj'rði nefnd-
inni frá, að hann hefði í utanför
sinni síðastl. haust átt tal við þá
deild stjórnarráðsins í Noregi, sem
liefir með hönduin matbyrgðamál-
efnin (Þrovianlerings-Departement)
og fengið þær upplýsingar, að uin
kjöt það, sem heimilt væri að flytja
frá íslandi til Noregs, yrði að snúa
sér lil Fetevareinportörernes-Lands-
forening. Stæði félag þetta undir
eftirliti stjórnarinnar, og hefði hún
hönd í bagga um bæði innkaup
og útsöluverð kjötsins. Umboð fyrir
þetta félag hafði norski ræðis-
maðurinn hér nú eins og i fyrra.
Heimildin til þess að bjóða kjötið
til Noregs var líka einskorðuð við
norska ríkið, eða ofannefnt félag,
Ogj þar eð fyrst um sinn var þá
einungis til Noregs að leita ttm
kjötsölu, snerum við oss til norska
konsúlsins hér. í uptræðu nefnd*
annnar við hann um málið gat
hann þess, að í för sinni til Nor-
egs næstliðið vor liefði hann kom-
ist að þvi, að nokkurrar hækkun-
ar mundi að vænta í kjötverði þar,
frá fyrra árs verði, ef ilulnings-
heimild fengist. Með brezka samn-
ingsverðið lil grundvallar yrði
meðalverð uin 150 kr. til jafnaðar,
en líkega myndu Norðmenn bjóða
eitlhvað meira.
Þelta verð lét nefndin þegar í
Ijósi að væri alveg ófullna'gjandi,
þegar lilið væri á núverandi hagi
og horfur landbúaðarins og mark-
aðsverð erlendis á matvælum. Gerði
hún þá til hans ákveðið tilboð um 20
þús. tunnur kjöls, með áður nefnd-
uin fyrirvara og flokkað svo sem
að framan er bent á fyrir:
200 kr. 1. fl. kjöt a—b
185 — —»— c—d
170 —• II. fl. kjöt.
Símaði hann tilboð þetta til
Noregs 9. ágúst og vænti nefndin
bráðlega svars við því, en ekkert
svar var koinið þá er símslitin
urðu.
Um þessar mundir var það að
forslöðumaður Höepfnersverzlunar
hér í bænum kom að máli við
einn af nefndarmönnuin um það,
hvort hans íirma i Kaupmanna-
liöfn gæli eigi komið til greina sem
kaupandi að saltkjötinu. Tók! nefnd-
in þetla til íhugunar og ályktaði,
að rétt væri. að afla sér sem flestra
tilboða í kjötið, ef til kæmi, að
Bandamenn afsöluðu sér forkaups-
rélti og leyfði því nefndin forstöðu-
manninum að síma til húsbænda
sinna í Kaupmannahöfn, að nefnd-
lnitl værl kært að fá tilboð þetrra,
ef kjötið yrði lausl til sölu og gaf
þá bending að hún byggist við, að
kralist myndi verða 200 til 220 kr.
fyrir hverja lunnu við skipshlið
hér.
Á meðan sæsiminn var í lama-
sessi beið nefndin í fullri óvissu
um kjötsölumálið og gat engu við
kotnið út á við. Á þessu tírnabili
var heldur eigi fengin nein vissa
um það hvort heimilt yrði að
flytja kjölið til Noregs og því síð-
ur hve inikið. Bjó hún þá kjöt-
sölumálið undir að þvi leyli, að
lnin fullgerði nú reglurum meðferð,
flokkun og inat saltkjötsins og
fékk því lil leiðar komið, að lands-
stjórnin fyrirskipaði kjötmat, sam-
kvæmt þeim reglum og var reglu-
gerð um þetta gefin út af stjórn-
irmi 4. sept., en reglur úlflutnigsn.
um saltkjötsmeðferðina voru gefn-
ar út 6. s. m. Með þessu móti
hugði landsstjórnin og útflutnings-
nefndin að kjötsalan til útlanda yrði
auðveldari og öruggari nú og síðar.
Þá er sæsíminn var kominn í
lag aftur koin loks svarið frá Norð-
mönnum, dags. 24. ágúst, sem
ræðismaðurinn tilkynti nefndinni
14. sept. og hljóðaði svo:
»Þær birgðir af kjöti, sem Nor-
egi eftir samningi við Bandaríkin,
er heimilt að flytja inn, eru svo
litlar, að það er ekki unt að lcoma
islenzka sauðakjötinu þar undir,
nema við fáum leyfi lil að llylja
það inn í viðbót við þær birgðir,
sem við höfuin leyfi fyrir. Mat-
vælastjórnin er að leita hófanna
við stjórnir Bandamanna. Meira
seinna«.
En rétt áður en svar þetta birt-
ist hafði ræðismaður Breta munn-
lega látið nefndina vita, að kjöt-
flutningur yrði heimilaður til Nor-
egs á 3000 smálestum og gat þess
þá um leið að Bandamenn ætluðu
ekkiaðnotaforkaupsrétt sinn á kjöt-
inu. Um þessar mundir barst og
nefndinni vitneskja um það, að
maður inundi koma hingað með
»Botníu« af hálfu h/f. f.arl Höepfn-
er, til þess að leita samninga um
kjötið.
»Botnía« kom til Reykjavíkur
föslud. 20. sept. og ineð henni hr.
stórkaupmaður Aage Berléme fyrir
h/f. Höepfner til þess að leita
samninga við nefndina utn kjöt-
kaup. Kom hann daginn eftir til
fundar við útflutningsnefndina.
Voru þá þegar rædd nokkur helztu
samningsatriði til undirbúnings því,
ef sarnan gæti gengið um kjötverð-
ið. En einn nefndarmanna var þá
fjarverandi og koin því kjötverðið
lítið til meðíerðar.
Með bréfi dags. 21. sept. tilkynti
nú útflutningsuefndin ræðisinanni
Norðinanna. að hún teldi sig lausa
við titboð það um kjötið sem áður
er nefnt, en kvaðst þó fús tit að
talca upp samningsumleitum á njT, ef
hann óskaði og gæti gert einhver á-
kveðin boð. Þelta gerði nefndin til
þess að hafa frjálsar liendur á með-
an á samniugum stæði við hr. Ber-
léme, enda var þá liðið lalsvert á
annan niánuð síðan tilboðið var
gert, án þess því væri svarað.
Tveim dögum síðar, eða 23. sept.,
tilkynnir konsúllinn nefndinni bréf-
lega, að hann samkvæmt símskeyti
frá 19. s. m., meðteknu í gær, hafi
nú uinboð til að kaupa 20 þús.
tunnur, sallkjöts afþessa árs fram-
leiðslu fyrir
170 kr. I. fl. kjöt og
150 — II. —»—
Sama dag og tilboð þelta kom
frá norska ræðismanninum, var hr.
stórkaupmaður Aage Berléme á
fundi með nefndinni, til áfrain-
halds umræðum frá 21. s. m. um
kjötsolusamning við hann. Var
fyrst og fremst vikið að því við
liann, að ef til samninga kæmi um
kaup á kjötinu, þá yrði nefndin
að binda samninginn því skilyrði
af sinni hálíu, að landsstjórnin
samþykti samninginn, að nefndin
yrði að setja þella skilyrði, til þess
að landsstjórnin gæti tekið fult til-
lit til afstöðu landsins gagnvart
erlendum ríkjum. Auk þess voru
ýins samningaatriði þess eðlis, að
samþykki stjórnarráðsins þurfti sér-
staklega að koma til. Var siðan
rælt við hr. Berléme um verð-
tilboð, og skýrskotaði nefndin til
þess verðs, kr. 200 — 220 pr. tn.,
sem nefndin, eins og fyr ei1
sagt, benti umboðsmanni h.f.
Höepfner hér í bænum á að
síma um til Kaupmannahafnar.
en hr. Berléme byrjaði með 170
kr. boði í I. flokks kjöt. Þegar
nefndin lýsli því ytir að slíkt boð
gæti ekki kotnið til álita færði hr.
Berléme upp boð sitt i 180 kr.
fyrir I. fl. kjöt og 155 kr. fyrir II.
fl. kjöt. Eftir að nefndin hafði
fengið hálfa stund til umhugsunar,
lýsti hún því yfir að hennar fasta
boð væri 200 kr. fyrir I. fl. kjöt
og 175 kr. fvrir II. fl. En eflir
nokkrar umræðu kvaðst nefnd-
in et til vill slaka til um 5 kr.
á tunnu, ef það gæti leitt til sain-
komulags. Þessu boði neilaði hr.
Berléme og lauk fundinum með
því.
Áður en samningatilraunirnar
við hr. Berlénie byrjuðu hafði út-
flutningsnefnd fengið vitneskju hjá
fulltrúa Bandaiuanna um það,
samkvæint því sem áður er nefnt,
að liann myndi eigi fyrir þeirra
hönd nota sér lorkaupsrétt á kjöt-
inu að neinu leyti. Skrifleg vfir-
lýsing um þetta var þó eigi fengin
frá fulltrúanum fyr en 27. sept.
í privatsamtali á milli formanns
útflutningsnefndar og stórkaupm.
Berléme kom síðar til orða um
nýjar samningatilraunir milli hans
og nefndarinnar um kjötið, á þeitn
grundvelli að landsstjórnin tæki
að sér að sjá fvrir flutningi á kjöt-
inu, að meira eða minna leyti til
halna í Skandínavíu, þó eigi aust-
ar en lil Málmeyjar. Til umræðu
um þetta kom því hr. Berléme enn
á fund nefndarinnar limtud. 2(5.
sept. og var þá enn sem fyr byrjað
á að koma sér saman um nokkur
aukaatriði, áður en snúisl var að
því að tala um verðið.
Hr. Berléme tók það skýrt fram
að hann gerði nú því að eins nýtt
verðtilboð í kjötið, að nefndin
segði til, áður en samtalsfundi
þessum væri lokið, hvort hún féll-
ist á tilhoðið eða hafnaði þvi. Sá
nefndin ekki annað ráðlegt, eftir
því sein við horfði um málið nú
og samkvæmt því sem síðar verð-
ur skýrt frá, en að ganga að þessu
skilyrði. Að þessu fengnu gerði hr.
Berléme tilboð um kr. 1,70 fyrir
hvert kg. af I. 11. kjöti og kr. 1,50
af II. llokks kjöti, eða kr. 190,40
og kr. 1(58,00 tyrir hverja tunnu á
112 kg. Svaraði nefndin þessu til-
boði svo, að hún héldi fasl við
silt fyrra verð: Kr 200,00 og kr.
175,00. Bráðlega varð þó tilslökun
gerð af nefndarinnar liálfu, eins og
í fyrra sinn, ofan í kr. 195,00 og
kr. 170,00. Þannig stóð þá á milli
um 5 kr. á tunnu af I. flokks
kjötinu. Fékk nú nefndin nokkra
stund til íhugunar og samtals sín
á milli.
Nefndin hafði áður rætt það all-
rækilega sín á milli, hve hátt hún
ælfi að halda kjötinu og hve lengi
hún gæti dregið söluna. Nú
var koiiiið fram í Iok septcm-
bermánaðar, sauðfjárslátrunin víða
byrjuð, sláturfjárverð flestra kaup-
manna ákveðið og auglýst, en i al-
gerðri óvissu um væntanlegt sölu-
verð, þess vegna eðlilegt að þeir
reyndu að hafa vaðið fyrir neðan
sig. Sláturfélag Suðurlands og önn-
ur sláturfélög biðu með að ákvarða
söluverðið og hvaðanæfa komu til
nefndarinnar fyrirspurnir um kjöt-
söluna og eflirrekstur um einhverja
ábyggilega vissu. Sláturfjárverð
kaupmanna var helzt miðað við
brezka sainningsverðið ogvar nefnd-
inni kuimugt uin, að fjáreigendur
inundu varla gera sér vonir um
öllu hærra verð, samkvæmt f. á.
reynsiu, og kynnu þvi að selja fé
sitt sér í slórskaða. Meinlegust at
öllu var þó óvissan um viðunan-
legt kjölverð að því leyti, ef hún
drægi úr því að bændur förguðu
fé af heyjum svo sem þörf væri
til, eftir því bága árferði og ástandi,
sem nú rikir. Alt þetla rak á eftir
og ýtti á nefncjlina að draga eigi
sölnna eflir að lnín hafði fengið það
verðlilboð, sem lelja mœtti viðunan-
legt til bjargar landbúnaðinum,
og svo hátt, sem líkur voru til,
eftir því sem nefndinni var
þá kunnugt um, að hún eins
og á stóð gæti náð erlendis.
Hafði nefndin borið sig saman við
stærstu kjötframleiðendur í þessu
efni, og hvöttu þeir eindregið og
sumir ákaft til þess, að selja þegar
í stað er svipað tilboð fengist og
það er hér var um að ræða, eða
um kr. 190,00 fyrir 1. flokks kjöt.
Þetta alt hugleiddi nefndin nú við
þetta tækifæri. Ákvað hún þvi að
gera nú hið síðasta tilboð þannig,
að það sem á milli bar, skiftist til
n;.minga, svo að verðið yrði kr.
192 50 fyrir hverja tunnu (112 kg.).
Þe.i u svaraði hr. Berléme svo, i
fyrs i að hann neitaði að færa
sig ( p úr áður nefndu boði sinu;
en eí* allmikið þref hækkaði liann
sig þc upp í 192 kr. En nefndin
hélt fast við sitt, að slaka ekki til
nema um lielming af þeiin 5 kr„
sem milli bar. Stóð nú eigi annað á
milli, en 50 aura á tunnu á I. fl.
kjölinu. Var hr. Berléme samt ófá-
anlegur ineð öllu til að færa sig
upp um þessa aura. Var því þá sýni-
lega ekki um annað að velja, en að
samningarnir færust fyrir, eða að
nefndin slakaði enn til, og virtist
henniþáekkitiltækilegt aðláta samn-
inginn stranda á þessum 50 aur-
um á tunnu, og tók því síðasta
boði Berlémes.
Þanriig var þá fengið samkomu-
lag á milli úlflutningsnefndar og
hr. Berlémes um kaup á öllu kjöti,
sem framleilt væri á þessu ári og
ætlað til útflutnings, þó ekki yfir
40,000 lunnur, og öll veruleg at-
riði fastmælum bundin, ncma ef
landsstjórnin, sökum milliríkjavið-
skifta eða af öðrum »diplomatisk-
um« ástæðum ekki gæti veitt sam-
þykki sitt til sölunnar eða einstakra
samningsatriða. Formaður nefndar-
innar tók að sér, með aðstoð hins
lögfræðilega ráðunauts nefndarinn-
ar, að setja upp samninginn um
kaupin, samkvæmt þeim drögum,
er báðir samningsaðiljar höfðu
skrifað hjá sér, og liðu nokkrir
dagar áður þetta var fullgert. Á
því tímabili kom til orða, sain-
kvæmt ósk sljórnarinnar, á milli
formanns úlflutningsnefndar og hr.
Berlémes, að stjórnin fengi frest
fram lil 7. október, til þess að
ákveða hvort liún samþykti sanm-
inginn. Hr. Berléme var ófáanleg-
ur til að standa við tilboð sitt
þennan tima. Að undirlagi lands-
stjótnar hauð formaður fram, að
ef niðurstaðan vrði sú, að sljórnin
ekki treysli sér til að fallast á
samninginn, svo að hr. Berléme
yrði af kaupinu, skyldi hann fá
hæfilegar hætur fyrir að bíða þenn-
an tíma. Bauð formaður fram kr.
50,000 í þessu skyni, en hr. Ber-
léme taldi tæplega sæmilegt minna
en svaraði 5 kr. á tunnu. Niður-
staðan varð þó hér um bil mitt á
inilli, og var þá bætt i samninginn
svo hljóðandi grein:
»11. gr. Samningur þessi er
af bendi seljanda gerður að
áskildu samþvkki stjórnarráðs
fslands, og samþykki stjórnar-
ráðið ekki samninginn i siðasta
lagi 7. þ. m„ er hann fallinn úr
gildi, en seljandi skal þá greiða
kaupanda kr. 100,000 — eitt
hundrað þúsund krónurcc,
Samningurinn við hr. Berléme
var fullgerður og undirritaður af
háðum aðiljum 2. október i tveim
samritum. Þá er formaður nefnd-
arinnar aíhenti hr. Berléme hans
samrit af samningnum, tók form.
það fratn, að stjórnarráðið mundi
samþykkja samninginn, nema það
tehli sér það ekki fært sökum þess
lillits, er }>að yrði að taka til af-
stöðu landsins gagnvart erlendpm
rikjurn, eða af öðrum slíkum á-
stæðum.
Af efnisatriðum samningsins vilj-
um vér auk þess, sem að framan
er getið, nefna það, að kaupandi
tók samkvæmt honum á sinar herð-
ar alla áhættu viðvíkjandi þvi, að fá
hjá Bandamönnum nauðsynlegar
heimildir til úlflutnings á kjötinu,
gegn þeirri skuldbindingu, að af
íslands hálfu yrði ekkert gert þvi
til hindrunar eða útflutningi kjöts-
ins yfir höfuð. Nú var að visu
heimildin til úlflutnings á islenzku
kjöli takmörkuð við 3000 smál.
(ca. 2(5,800 tunnur) og bundin við
Noreg einan og jafnvel sérstakan
kaupanda þar. Nefndinni var þvi
eigi ókunnugt um að svo kynni
að verða litið á af einhverra hálfu,
að salan til hr. Berlémes kæmi í
bága við útflutningsheimildina og
jafnframt við samninginn við
Bandamenn.