Lögrétta - 16.11.1918, Blaðsíða 2

780
LÖGRJETTA
Jafnskjóttog fengið varsamkomu-
lag við hr. Berléme um kjötverðið,
vildi nefndin tafarlaust fyrirbyggja
að landsinenn biðu lengur í sömu
óvissunni u'm kjötverðið, og sím-
aði því í alla kaupstaði og héruð,
að hiin hefði þegar tryggingu fyrir
kr. 190,00 fyrir I. ílokks kjöt og
kr. 108,00 fyrir II. flokks kjöt. Að
ððru leyti vildi hún ekki láta neitt
uppi um samninginn, fyr en liann
væri samþyktur af stjórnarráðinu.
Eessa vitneskju, sem flaug eins
og eldur í sinu, er líklegt að ræð-
ismaður Norðmanna hafi símað til
Noregs, þvi 3. október sendir hann
útflutningsnefndinni, samkv. ný-
fengnu símskeyti, tilboð um kaup
á 3000 smálestum af saltkjöti, og
var tilboðið að verðinu til öldungis
samhljóða tilboði nefndarinnar frá
9. ágúst.
Forsætisráðherra, sem af háifu
stjórnarinnar átti mest tai við út-
ílutningsn. um kjötsölumálið, hafði
haldið því fram, og hélt því fram
nú, að það væri mjög óheppilegt,
og gæti haft alvarlegar afleiðingar,
að selja kjötið öðruin en Norð-
mönnum. íyað væri augljóslega til
þess ætlast af Bandamönnum, að
tslenzka ltjölið færi einmitt tíl Nor-
egs. Stjórnir beggja landanna, Noregs
og íslands, hefðu líka unnið að
því að fá heimildir lil flutnings á
kjötinu; og loks það, að á þessum
tímum ætli bezt við að ríki seidi
ríki, þegar um lífsnauðsynjar væri
að ræða. Nú væri enn síður af-
sökun í þessu efni, þegar Norð-
menn fengjust til að gefa sæmilegt
verð fyrir kjötið, samkvæint þvi
sem upphaflega hafði verið selt upp.
Jafnvel þótt þessar ástæður lægju
aðaliega utan við verkefni nefnd-
arinnar og valdsvið, þá hafði
nefndin einmitt samskonar ástæðna
vegna, í samningnum við hr. Ber-
Jéme, alla jafna haft fyrirvara um
samþykki stjórnarráðsins. í 11. gr.
satnningsins er hinn uinsaindi freSt-
ur og skaðabæturnar líka beinlínis
tniðaðar við það, að Norðtnenn
komist að með ný framboð. Nefnd-
in komst því að þeirri niðurstöðu,
að hún yrði að taka til íhugunar
og meðferðar hið nýja tilboð Norð-
manna, án þess að í því væri fólgið
nokkurt rof á samningnnm við hr.
Berléme. Setti nú nefndin fram gagn-
vartnorska ræðismanninumí samn-
ingsformi þau skilyrði, er hún áleit
hauðsynleg til þess að sala til Norð-
manna gæti komið lil greina, þar
á meðal að 200 kr. verðið næði
til alls I. íl. kjöts. Bessu svaraði
norski ræðismaðurinn með því að
setja upp nýtt sainningsuppkast,
sem að vísu var í snmræmi við
samningsuppkast nefndarinnar urn
verðið o. II., en frábrugðið því í
ýmsum öðrum verulegum atriðum
og var eigi lengra komið málinu 7.
okt., þá er stjómarráðið skyldi úr-
skurða um samninginn yið hr.
Berléme.
Svo var ráð fyrir gert, að þenn-
an dag kæmi útflutningsn. til fund-
ar við stjórnarráðið, þá er það
ákvæði um samþykki eða
synjun á samningnum við hr. Ber-
léme, Sökum annara starfa gat
nefndin ekki mætt í stjórnar-
ráðinu fyr en kl. 4 þennan dag,
eða um það leyti sem ráðherrarnir
jafnan fara þaðan. Pegar þangað
kom, íékk neíndin að vita, að létt
áður sama daginn hefði hr. Ber-
léme snúið sér til forsætisráðherra
og lýst því yfir, að hann nú hækk-
aði boð sitt í kjötið upp í kr. 210
á I. fl. og kr. 185 á Ií. fl., gegn
því, að boði þeSsu væri svarað þá
sarna daginn, og að hann fengi
greiddar þær 100,000 kr., sein
áskildar voru i samningnum. Petta
nýja tilboð hr. Berlémes svaraði
því til þess að hann byði hér
um bií 207 kr. í I. flokks kjöt.
Með því að hér var um veru-
lega hækkun á kjötinu að ræða,
ef mögulegt væri að sinna þessu
nýjatilboði hr. Berléines, tóknefndin
það til yfirvegunar, hvort hún væri
liundin gagnvart norska ræðis-
rnanninum, og koirist að þeirri
niðurstöðu, að svo væri ekki, þar
sem hann hefði með fyrnefndu
samningsuppkasti sínu tjáð sig í
verulegum atriðum ósamþykkan
samningsuppkasti nefndarinnar, og
þar með í rann og veru synjað því
lilboði bennar, sein í uppkast-
inu lá.
Eftir nokkrar umræður um málið
milli nefndarinnar og stjórnarráðs-
ins fór forsætisráðherra heim til
norska ræðismannsins og lagði þá
spurningu fyrir hann, hvort hann
þegar í stað gæti hækkað boð sitt
i kjötið svo mikið að skaðlaust
væri að synja tilboði hr. Berlémes,
en til þess þurfti að Norðmenn
borguðu ekki einungis sem svar-
aði 207 kr. fyrir hverja tunnu,
eins og hr. Berléme bauð netto,
heldur einnig að þeir borguðu þar
íram yfir viðbótarverð, sem svar-
aði til þeirra 100 þús. kr., sem
eins og að ofan er sagt þurfti að
greiða hr. Berléme sem þóknun fyrir
að standa við tilboð sitt, ef svo
færi að tilboði hans yrði ekki
tekið. En tif þess að Norðmenn
þannig einnig borguðu þessar 100
þús. kr. þurftu þeir að greiða 210
kr. fyrir hverja tunnu. af I. ílokki
0. s, frv.
Norski ræðismaðurinn svoraði
forsætisráðherra því, að hann vant-
aði gersamlega umboð til þess að
bjóða svo háll verð en fór
jafnframt munnlega fram á, að
hann fengi hæfilegan frest til
þess að síma til Noregs og leita
fyllra umboðs í þessu efni. Að
þessu búnu fór formaður útflutn-
ingsnefridar fram á það í símtali
við hr. Berléme, að svar við tii-
boði hans rnætti bíða til næsta
dags kl. 2 e. h. Gaf hr. Berléme
eftir þennan frest. Morguninn eftir
áréttaði norski ræðismaðurinn við
stjórnarráðið ósk sina um hæfi-
legan frest til þess að síma til Nor-
egs og fá svar til baka. Utllutn-
ingsnefndin ritaði nú stjórnarráð-
inu um málið, eins og það lá fyrir,
og spurðist fyrir um hvort það,
vegna tillits til afstöðu iandsins gagn-
vart erlendum rikjum, eða aföðrum
ástæðum, óski þess, að neíndin
synji síðasla tilboði br. Berlémes
og befji á ný samninga við norska
konsúlinn, samningurinn við h.f.
Höepfner (A. Berléme) falli burtu
og honum verði greiddar uinsamdar
100,000 kr., ef ekki sé hægt að fá
annað samkomulag við þetta firrna.
Þessu svaraði stjórnarráðið þegar
á þá leið, að það, með tiliiti til
sambandsins til Noregs og milli-
ríkjaviðskifta, óski þess, að útilutn-
ingsnefndin taki upp samninga við
norska konsúlinn og verði þá h.f.
Höepfner greiddar téðar 100,000 kr.
í samtali nefndarinnar og for-
sætisráðherra áður um daginn var
það fastmælum bundið, að ef
stjórnin svaraði nefndinni, svo sem
nú var frá skýrt, þá byði nefndin
norska ræðismanriinum kjötið fyrir
það verð, sem forsætisráðherra
hafði talað við hann um daginn
áður, sem sé 210 kr. fyrir tunn-
una, og skildist nefndinni, að i
raun og veru væri það fastbundið
við norska ræðismanninn, að hann
skyldi fá kjötið fyrir þetla verð,
ef það yrði samþykt af hendi Norð-
manna svo fljótt, að simsvar væri
komið frá Noregi eigi síðar en
18. s. m.
Samkvæmt þessu tók þá útflutn-
ingsnefndin þá ákvörðun, að hún
að loknu samtali við herra Ber-
léme, skyldi gera norska ræðismann-
inum tilboð um kjötið fyrir 210 kr.
tunnuna af I. flokki og 185 kr. af
II. flokki, og með þeim kjörum að
öðru leyti, sem nefndin hafði áð-
ur ákveðið. Boðið stæði þó einung-
is til hádegis þann 18. okt. og
væri úr gildi fallið ef það væri þá
ekki samþykt óskorað. En jafn-
framt ákvað hún, að leita þess við
herra Berléme, að hann láti boð
silt standa óbreytt jafnlangan tíma,
og skyldi þá þetta boð til Norð-
manna verða síðasta boð, svo fram-
arlega sem hr. Berléme fengist til
að láta sitt nýja boð standa til
kvöhls hinn 18. okt., enda hefði
bann þá kjötið fyrir kr. 207,00 og
kr. 182,00 tunnuna svo fratnarlega
sem Norðmenn ekki gengu að
hinu; en þá féllj líka niður greiðsl-
an til hans á unirædduin 100
þús. kr.
Að þessu búnu kom hr. Berléme
á fund nefndarinnar og skýrði
hún honum þegar frá ákvörðun
sinni í málinu samkvæmt framan-
sögðu og fór þess á leit að hann
léti boð sitt frá deginum áður
standa, hæfilega lengi til þess svar
væri komið frá Norðmönnum gegn
því boði sem nú yrði sent til þeirra.
Bá lagði hr. Berléme þá spurningu
fyrir nefndina, hvort ekki gæti
komið til greina, að gera enn
hærra boð í kjötið og svaraði
nefndin því hiklaust, að yfirboð
nú, hversu há sem væru, hefðu
enga þýðingu, ef þeim ætti að svara
samdægurs og þannig fyrirbygðu
það, að Norðmönnum yrði gert
þetta umrædda síðasta tilboð um
kjötið. Nefndin liafði frá upphafi
haft fyrirvara um hinar »diplo-
inatisku« ástæður stjórnarinnar, og
þær hefðu hamlað þvi, að samn-
ingurinn við hann (Berléme) frá
2. október, fengi þegar fult gildi.
Ef nú þessar ástæður hyrfi við
svona iagað yfirboð, þá væri sýnt
að þær hefðu aldrei verið annað
en viðbára og blekking. Annað
mál væri það, ef Norðmenn nú
neituðu þessu boði, sem þeirvissu
að væri síðasla boð héðan, því
þá veittu þejr íslandi sjálfkrafa
fullkomna afsökun í málinu.
Eftir nokkrar umræður enn gekk
herra Berléine að þvi, að láta verð-
tilboð sitt, kr. 207,00 og 182,00
bíða til 18. oklóber, gegn því, að
kjötið yrði þá hans eign fyrir
þetta verð, svo framarlega sem
norski ræðismaðurinn ekki þann
dag I síðasla lagi samþykti, bið
umsamda boð nefndarinnar til
hans. Bessi 100 þús. kr. greiðsla
félli þá niður, en að öðru leyti
gilti öil sömu atriði sem í sainn-
ingnum 2. október.
Um leið og berra Berléme játaði
þessurn nýja samningi, lýsti hann
því yfir, að hann nú hækkaði boð
silt upp í 215 kr. á tunnu, gegn
svari samdægurs. Og litlu eftir að
fundinuin við hann var slilið skrif-
aði hann nefndinni staðfesting á
framanrituðu munúlegu sainkomu-
Iagi, en gat þess þá jafnframt, að
hann enn hækkaði boð sitt um 5
kr. á tunnu, eða I. llokks kjö*. upp
í 220 kr. tunnuna o. s. frv., einnig
gegn svari samdægurs. — Báðum
þessum yfirboðum hafnaði nefndin
þegar í stað. Virtist henni ekki
hægt að taka þau öðru vísi en
sem tylliboð af hálfu herra Ber-
lérnes, þar sem hann vissi þegar
hann gerði þau, að nefndin gat
ekki gengið að þeiin nema með
því, að gera sínar fyrri yfirlýsing-
ar ómerkar. Hversu sem yfirboðin
væri meint af berra Berléme, gat
nefndin ekki lekið þau öðruvísi
en sein tilraun til þess, að hún
gengi á bak orða sinna og yíir-
lýsinga, einmitl við hann, hæði fyr
og siðar.
Að þessu loknu sendi svo
nefndin ræðismanni Norðmanna
áður nefnt tilboð um kjötið. Leið
svo fram til 17. október, og kemur
þá ylirlýsing frá ræðismanninum
um það, að hann gangi að verð-
tilboði og öllum skilmálum nefnd-
arinnar. Var nú þegar næsta dag
hreinritaður samningur við hann
um kjötið og undirritaður, og ráð-
stöfun gerð um greiðslu á hinum
umsömdu 100 þús. kr. til herra
Berlémes.
Þá er fengið var samkomulag
við herra Berléme um, að láta boð
sitt frá 7. október bíða þangað til
svar fengist frá Norðinönnum 18.
okt., þá voru kjötframleiðendur
látnir vita, að þeir rnætti treysta
á ca. 10 kr. fyrir kjöttunnu fram
yfir það verð, er þeim var áður
lilkynt.
í samningnum Við herra Ber-
léme hafði verið svo til tekið, að
kaupandi greiddi stimpilgjald af
kjötinu, en að seljandi tæki að
sér flulning á því til Norðurlanda,
ef kaupandi óskaði. í samningn-
um við norska ræðismanninn er
hið sama tiltekið um stiinpilgjald-
ið. Ennfremur, að seljandi (lands-
sljórnin) annast llutninginn á kjöt-
inu til Noregs fyrir ákveðna borg-
un á hverja tunnu. — Það var
hvorttveggja, að Norðmenn hefðu
naumast fengist til að sækja kjötið
hingað, og alls eigi fengist til, að
taka það nema á fáum — 4—5 —
höfnum, eftir undanfarinni reynslu.
En með því flutningsgjaldi sem
hér er um samið, getur lands-
skipaútgerðin að líkinduin skað-
laust flult kjötið til Noregs, frá
þeim 18 útflutningshöfnum, sem
nú er samið um, án aukagjalds.
Betta býst nefndin við að spari
landsmönnum 70—80 þús. krónur
eða yfir 2 kr. á tunnu til jafn-
aðar.
Pá er sölusamningur kjötsins
var fullgerður, samdi nefndin fram-
haldsreglugerð um sölu og útflutn-
ing kjötsins.
Thor Jensen. Pétur Jónsson.
Ó. Benjamínsson.
Frá alda öðli.
Eftir Pál Þorkelsson.
(Framh.)
Viö hiö hjer aö ofan oftnefnda
tyrkneska orö: oda og þau latnesku
og frakknesku orö, m. m., sem tekin
eru þar til samanlíurðar, — ætti
máske í þvi sambandi, sem lijer um
ræðir — ekki illa viö aö geta ýmsra
| fleiri orða úr ýmsum nærskyldum
I málum, er óneitanlega hafa all-mikið
uppruna- samanburöar- og afleiöslu-
gildi viö hin tilfæröu latnesku og
írönsku orð, svo sem á proven-
sölsku : aloi, aluc; á spönsku: alodio;
á ítölsku: allodio; á forn-frönsku: al-
oud eða aleuf; á latínu-mállýzku:
„allodarum“, „allodinum“, „alodes“,
„alodium", „alodis“, „alaudum“, „al-
audis“, „aluetum" smbr. á frönsku:
alleu.
Eins og sjá ‘má, þá hafa fjölda-
margar-uppruna-ágiskanir veriö gerð-
ar af málfræðingum og fræðimönn-
utn menningarþjóðanna í Noröurálfu
og þaö á ýmsum tímum — meö til-
Iiti híns latneska órðs: „aIlodíum“ og
þar af leiddum og skyldum orðum.
Sú uppruna-tilgáta, er mönnum
hefur virst einna sennilegust, er sú:
aö „al“ muni upprunalega hafa veriö :
„ad“ í latínunni, sem þýöir: til, eftir
með, við samkvæmt o. s. frv., og að
„lod“ eða „loos“ sje af germönskum
uppruna og þýöi sama sem latneska
oröið : „sors“, þ. e. jaröarpartur, jarö-
arskiki, [á frönsku: lopin de terre,
eða: lot, eða: lot de terrej, Smbr. á
ísl. „lóö“, smbr. hluti; á dÖnsku:
Jordlod, [Lodj, o. s. frv. Eftir þessit
ætti „allodium“ að vera eins konar
tvímálaorÖ (mot hybride), þ. e. oríf:
sem er samsett eða runnið af tveimUr
fjarskyldum málarótum, er gæti mjög
vel íallíð saman við hrognalatínu-orð-
ið (le latín barbare): „adsortium",
smbr. á ensku: allotment; á frönsku:
lotissement, smbr. sagnmyndina a
frönsku: lotir: á ensku: allot, þ. e.
hluta, skifta í hlnti, úthluta, = á
ensku ! to share out, distribute, graut,
assign o. s. frv.
Aftur á móti telja aðrir það engthn
efa bundið, að orðin; „allödium" á
latínu og: alleu á frönsku sjeu af al-
germönskum Uppruna,1 nefnilega af:
all, þ. e. allur og af íorn-germönsku:
ot eða od, = alöt, sem þýði: eign,
fasteign, jarðeign, þ. e. fullnaðar-
eign, óháð eign, eða í orðs-fyrir-orðs
þýðingu: aleíga;* á frönsku.: avoir;
á þýsku: gailz eigen, þ. e.: aieiga.
Sé nú öt eða od eða alöt eitt út af
fyrir sig borið saman við engil-saX-
neska orðið: eád, á íslensku: auður,
(auðr), smbr. engilsaxneska lýsing-
arorðið: eádig = ísí. auðugur, (auðgr
== auðugr), smbr. auðna gíefa,
smbr. auðnuríkut — gæfusaihttr,
smbr. aúðnumaður, = gæfúmaður, —
jafnt i óeiginlegri seni eigínlegri
merkingu, þ. e. maður, sem hefur nóg
fyrir síg og síiia að leggja, — hefur
* Það er enda auðsjeð á orðtlm híns
gríska spekings Bíasfar], — þótit
forn sjeu, — að aleiga og óðal eiga
enga Uppruttasamléið «je sámgíldis-
merkingu í málttnum, —• þar sem
hann segir: „omnia mea mecum por-
to“, þ. e.; aleigu mína ber eg með
mjer. Bías var fæddur árið 570 fyrir
Krist,
barnalán og heppnast öll sín fyrírtækí
og nýtur aö maklegleikum sannrar
mannhylli og mannvirðinga sökum
vitsmúna og mannkosta sínna, o. s.
frv., þá virðist sem aö jiessi orð feli
á engan hátt í sjer sjálft óðalshug-
takið, þvi það getur margur maður
verið bæði vellauðugur og auðnu-
maður, án þess að hann eigi neitt
það, er gæti með rjettu heitið óðal
eða óðals-ígildi. Af jiessu leiðir aftur,
að hvorki auðs- né auðnuhugtakið
geta átt neina samstofna nje heldur
rökstæða upprunaleið nieð óðals-
merkingunni,
Þessi hjer að framangreinda upp-
runaleiðsla að orðinu: óðal á að eins
við grunnrót orðsins í hinni allra-
frumlegustu mynd þess, sem auðvit-
að breytist eða jafnyel hverfur að
miklu leyti úr minnum manni, þá
fram í sækir, þó einkum, þegar svo
langt er komið fram á menningar-
brautina, að farið er að vernda og
víggiröa óðalshugmyndina með lög-
ttm og ákvæðum um sjerstök arfgeng
og aldabundin rjettindi, hlunnindi og
tign 0. s. frv., fyrir þann eða þá, er
eiga og ábúa, og verða þá þessi fríð-
indi auðvitað miðuð að mestu leyti
við jarðarstærðina, jarðargæðin, —■
já, og ekki hvað síst við j>aö, hversu
mikið er um stór- og skrauthýsi á
jörðinni eða um húsakynni yfirleitt,
en við það fær þá hið almenna óðals-
liugtak höfuðbóls- eða aðalbólsmcrk-
inguna í íslensku, [smbr.orðin: aldaf-
ábúð, hfsábúð, æviábúð, alda[r]óðal
c. s. frv.
Byggingin ein út af fyrir sig eða
húsaskjólið — í hverri mynd sem vera
skal — er eins og allir vita. eitt hið
allra-fvrsta og bráðnauðsynlegasta
skilyrði fyrir lífvænlegri afkomu
manna, hvar sem menn annars ætla
sjer aö ala aldur sinn á hnettinum,
og þannig virðist „oda“-hugmyndin
(= hús- eða skýlishugtakið) megi
hjer með fullum rjetti til sanns fær-
ast.
Hin ágæta bók eftir herra Eggert
Brieni frá Viðey: „Um Harald Hár-
fagra“, sem bæði er mjög ljós og
auðsjáanlega rituð af einkar skörp-
um skilningi á. ef,ninu, — fjallar
miklu frekara um hin laga- og á-
kvæðisbundnu rjettindi og afnota-
gildi óðals-hugtaksins, en nokkru
sinni uni hinn róttækasta frumorðs-
myndunar-uppruna þess.og telurhann
með sanni, á blaðsíöu 42—43, ókost
eða vöntun ekki all-litla á því hversu
orðabókarhöfundar hinna íslensku
fornrita sjeu óljósir og staglsamir í
jiýðingum sínum og jafnvel bryddi
stundum hjá þeim á talsvert miklum
misskilningi í skýringum þeirra, og
þess vegna gefi þeir auðvitað aldrei
neitt áreiðanlegt og ákveðið útskýr-
ingarsvar, er alsanni hugtaksheitið
eöa frumhugtaks-uppruna orðsins, o.
s. frv.
Uppruna-tilgátur herra Eggerts
Briems, sem að tölunni til eru aðal-
lega tvær — virðast hvor i sínu lagi
vera einkar skarplega og grandgæfi-
lega athugaðar, — þó mun sú þeirra,
er hann teltir runna frá rótum hern-
aðarins og frá lmefarjetti og greipa-
sópun hinna löngu látnu .sigurvegara
— vera einna frumstæðust með tilliti
til hins lögbtmdna hugtaks-, afnota-
og umráðagildis óðalshugmyndarinn-
ar, en alls ekki hvað snertir vöggu-
stæði uppruna-hugtaksheitisins (á
frönsku: l’origine la phts prlmitíve
du nom de l’idée).
Aftur á nlótí sýníst hin önnur til-
gáta hatts vera bein og ákvæðisbund-
in afleiðing af hinni fyrri.
Sem lítil viðauka-tilgáta við hinar
hjer að ofan umræddu tilgátur eða
við hinn almenna skihiing manna á
orðinu „aldaöðli“ -— er tilgáta sú,
er hjer fer á eftir, nefnilega: öld í
ljóðamálí jiýöir: menn yfirleitt, og
fleirtölu-eignarfall orðsins er; alda,
1’ e. manna og af: öðli 1. = eðli(?);
2. = uppruni, upphaf (???) (í ó-
eiginlegri merkingu) ; 3. = ,,óðal“(?)
= arfleifð; hýlí; (hús), sjálfseign,
[búgafðurj, o. s. frv., og eftir þ.essu
ætti orðtakið að þýða: 1. frá eðli
manna; 2. (í óeiginlegri merkingu),
frá uppruna manna; 3. frá mannbygð
jarðarínnar o. s. frv., cn samt sem
áður virðist þessi tilgáta ekki sanna
nær til fulls hvaö: „öðli“ eitt út af
fyrir sig sannverulega þýði, jafnvei
þó að bæði 2. og 3. töluliðiir — eftir
þeirri merkingú, er þeim er gefin hjer,
sem enda er næsta efasamt, hvort geti
verið rjett — sýnist eftir kringum-
stæðum harla sannfærandi.
(Framh.)
Fjelagsprentsmiðjan,