Lögrétta - 12.02.1919, Blaðsíða 4

24
LÖGRJÉTTA
C. B. Eyjólfsson & Co.
Herluf Trollesgade 8 Kaupmannahöfn.
Við höfum fyrir fleiri hundruð þCisnnd.ir allskonar vörur
Danskar, Bretskar og Amerikanskar
hentugar fyrir í s I a n d og við óskum að fá sambönd við
alla íslenska kaupmenn
Borgunarskilmálar eitir samkomulagi.
Yift kaupum allar íslenskar afurðir hæsta verði kontant.
Gjörið svo vel og skrifa okkur hvers þér óskið eða hvað þér
hafið að selja.

Embætti sagt lausu. Sig. Guð-
mundsson prestur á ÞóroddsstaS hef-
ur sagt af sjer embætti frá næstu far-
dögum.
Landsbókasafnið. Þar er Árni Páls-
son sagnfræðingur skipaSur i. bóka-
vöröur, en Hallgr. Hallgímsson sagn-
fræðingur aðstoSarbókavörður.
Stjórnarráðið. í Lögb.bl. er aug-
lýst, að viðtalstími ráöherranna sje
framvegis frá kl. 2—3 virka daga.
Á öSrum tímum dags megi menn ekkl
búast við aö ná vrötali við þá í stjórn-
arráSinu, nema því sje fyrirfram lof-
aS, aS erindiS sje mjög brýnt og megi
ekki bíða venjulegs viStalstíma.»—
Er þaS skiljanlegt, aö sífeldur mann-
straumur inn til ráSherranna allan
þann tíma, sem skrifstofur stjórnar-
ráðsins eru opnar, valdi óþartri trutl-
un á starfi þeirra, en erindin, sem
trufluninni valda, eru oft smávægileg
cg rjett aS marka þeim vissan tirna,
eins og nú hefur veriö gert.
Dánarfregn. Þau hjónin sjera Sig-
urbj. Á. Gíslason og GuSrún Lárus-
dóttir, hafa oröiS fyrir þeirri sorg,
aS missa, 8. þ. m., elstu dóttur sína
Kristinu, úr afleiðingum inflúensu-
veikinnar.
Samverjinn hefur í vetur, eins og
að undanförnu, veitt fjölda manna
hjer í bænum ókeypis fæði. Hann tók
við nokkru eftir áramótin, er hætt
var að útbýta mat frá eldhúsi Thors
Jensen.
Taugaveikin. Það er nú sagt, aS
um 60 menn hjer i bænum hafi fengiS
hana, en þungt legst hún ekki á.
Leikhúsið. „Ljenharöur fógeti“ hef-
ir nú veriö sýndur 11 sinnum, og
veröur sýndur einu sinni til, en siöan
byrjaö á nýjum ísl. sjónleik, sem heit-
ir „Skuggar".
Þilskipin. Þau eru nú aö leggja til
hafs; hiö fyrsta fór út um síöastl.
helgi, „Valtýr“, frá Duusverslun.
Grænland.
Eftir Jón Dúason.
VI.
Þegar íslendingar komu aö nema
land á Grænlandi sæmdarsumariö
986, var landið í höfuöatriöunum hiö
sama og nú. Mjallhvítur jökulskjöld-
urinn hvíldi á hálendinu, og firðirnir
skárust örmjóir og hyldjúpir langt
inn i landiö, og birki-ilminn lagöi
innan úr dölunum. Firðirnir voru
fullir af fiskum, og ár og vötn af laxi
og silungi. Kjörrin og graslendið
hefur ef til vill verið svipaö og nú.
En landið var einnig aö mörgu leyti
annaö. í dölunum voru stórar hjarðir
af hreindýrum og ef til vill moskus-
uxum, selatorfurnar á ísnum og sela-
látrin í fjöröunum voru meiri en nú,
og æöarvörp og eggver voru þá í
mestum blóma. Og ekkert þessara
dýra þekti drápshönd mannsins eöa
bar skyn á aö foröa sjer, þegar veg-
andinn gekk aö því. Inst í fjöröun-
um, þar sem sólin skein, staöviörin
voru mest og þoka og hafsúld náöu
ekki inn, reistu íslendingar bygöir og
bú. Landnámsmennirnir hafa lifaö
þar æfintýralífi fyrsta sumarið. Allri
vinnu hefur fyrst og fremst veriö
variö til þess aö gera hús, áöur en
vetur og ótíö bæri að garði. Reka-
viður og birki úr skógunum hefur
verið notað saman til hásaviöa. Mat-
ar var mjög auðvelt aö afla. Næsta
starfiö var aö ryöja túnin og girða.
Landnáminu hefur veriö hagaö líkt
og á íslandi í fyrstu; en menn hafa
tckið eins mikiö land og þá lysti, en
síöar gefiö af þvi, ef þeim svo sýnd-
ist. Ef til vill hefur landið aldrei orö-
iö albygt. Þaö hafa víst ekki flutst
frá íslandi nema nokkur hundruö
| menn til Grænlands. En það var ein-
' valaliö; hugumstórt og stóð i stór-
ræöum sem Eiríkur rauði. Af þeim
fáu íslendingum, sem fóru til Græn-
lands, höfum viö hlotiö mikla frægö.
Þeir könnuöu land sitt og sigldu
langt noröur í höf. Frá bygðum sín-
um hjeldu þeir í landaleit og fundu
Helluland,Markland, og komust langt
suöur meö austurströnd Ameríku, þar
sem þeir kölluöu Vínland. Á skip-
um sínum sigldu þeir til íslands og
! Noregs, og var þaö hvorki lítið haf
nje greiðfært í þá daga. Sitthvaö
bendir og til, aö þeir hafi siglt til
Hudsonsflóalandanna í Kanada.
Mikla leiðangra geröu þeir noröur í
Greipar til aö safna rekaviö og tit
fiskiveiöa, fuglatekju 0 g selveiða.
Heima fyrir stunduöu þeir selveiöj
úti á eyjum, eggjatöku og fugla, loönu
og fiskveiði i fjöröunum, og lax- og
silungsveiði í ám og vötnum. Þá hafa
menn og stundað hreindýraveiðar
kmgt inni í landi. Lágu menn þar úti
í kofum, sem enn má sjá. Að lax-
veiöinni undanskilinni hefur veiöi
mest veriö stunduö haust og vor og
aö vetrinum, þegar veöur leyföu. A0
sumrinu stunduöu menn heyskap og
og hirtu mjólk búsmalans og veiddu
lax í ánum. Hefur sú veiöi veriö mik-
ií, því viö árnar standa hjallar, þar
sem veiðin var þurkuö, líkt og viö
sjó. Túnin eru feiknastór flæmi, og
þvílíkir dugnaðarmenn, sem Græn-
| lendingar voru, ljetu þeir sig ekki
muna um að girða þau, og standa
þeir rammgeröu garöar enn. Túnin
hafa gefiö af sjer mikla og góöa
tööu til forna, því á þeim vex taöa
enn í dag, og er grasið mikið. Á
túnunum eru á víð og dreif miklar
rústir af peningshúsum, fyrir allan
pening, nautgripi, hesta, geitur og
sauöfje. Heima viö túnin, og víðar í
heimahögum, standa miklar,' stein-
hlaönar rjettir fyrir búsmalann. Þeir,
sem rannsakaö hafa þessar rústir, t.
d. Kapt. Daníel Bruun, ráða af þeim,
rjettum og peningshúsum, að á sum-
um bæjunum hafi verið þúsundir
fjár, og fjós hafa fundist meö básum
handa 100—200 kúm. Enda segir svo
\í Konungsskuggsjá: „Svá er sagt, at
á Grænlandi eru grös góö ok eru þar
bú góö ok stór, því at menn hafa þar
margt nauta og sauða; ok er þar
smjörgerö mikil og osta; lifa menn
við þaö mjök, ok svo við kjöt ok við
allskonar veiði“ (tilfært eftir Finni
próf. Jónssyni). Það mun heldur ekki
hafa verið þröng í búi aö jafnaði á
Grænlandi. Þannig er getiö um, að
hjá óbreyttum bónda hafi eitt sinn
verið í jaröhúsi einu geymdir 60 slát-
urgripir, 12 vættir smjörs og skreið
mikil aö auki. Heyhlööur, þ. e. hey-
hlööutóftir, standa við peningshúsin
eöa þá heygaröar, girtir. Heyskapur
hefur oft veriö sóttur langt, 0g hey-
íö ýmist bundið heim að sumrinu eöa
því ekiö áísumaö vetrinum. Grænlend-
ingar kunnu ekki fremur en viö aö
gera flæðiengi, en þaö heföu verið
hin mestu happaverk, ekki einungis
vegna áburðarmagns í vatninu, heldur
einkum vegna þurkanna. Handa svo
! miklum fjenaöi, sem Grænlendingar
höfðu, mundi hafa þurft mikinn hey-
afla, ef hverri skepnu hefði verið ætl-
að mikið fóöur, en svo mun naumast
hafa verið. Fjenaöurinn hefur geng-
ið úti mest alt, eöa alt, áriö. ívar
Bárðarson segir, aö hann og fjelag-
ar hans hafi fundið viltar hjaröir af
búfje í Vestribygð, eftir aö hún var
lögð í eyði, og að þeir hafi tekið
eins mikið með sjer al þessu og ferj-
an gat borið. Á sumrum hafa ær og
kýr verið haföar i seli fram til fjalla.
Aö vorinu hefur geldfje, tryppa- og
nautastóð verið rekiö á afrjett, og svo
srnalað í göngjjm á haustin. í afrjett-
unum standa enn miklar almanna-
rjettir, hlaðnar úr grjóti, og með dilk-
um fyrir þá bæi, sem áttu þar upp-
rekstur. Þar, sem góö voru beitar-
lönd, hafa verið gerö beitarhús og fje
baldið þar til beitar. Alt atvinnulíf
j Grænlendinga hefur þannig verro
i kappsamlega rekið, og í sjálfum
mannvirkjunum, sem enn standa, eða
má sjá menjar eftir, bregöur fyrir
ljósri mynd af fyrirhyggju starfsþrá
og ötulleik hins bjartlokkaöa, nor-
ræna kyns.
En þrátt fyrir allan dugnaðinn og
örlæti hinnar grænlensku náttúru,
komu þó fram skuggahliðar á hinu
grænlenska þjóölífi,. sem ágerðist
meir og meir. í landinu var ekki svo
stórvaxinn skógur, aö hægt væri aö
gera af honum skip. Þar var ekki
hægt að rækta korn, og þaö, sem
verst var, þaö vantaði járn. Heföu
íslendingar þekt járniö á Bjarney til
forna, væri Grænland norrænt enn
í dag. Járn var, er fram liðu stundir,
svo fágætt á Gænlandi, að eitt sinn,
þegar skip braut þar viö land, týndu
þeir, er fundu,vandl. alla járnnaglana,
en ljetu hitt alt vera. Járneklan hefur
ef til vill að lokum oröið svo mikil, að
járn hafi skort í nauðsynlegustu
verkfæri, eins og t. d. ljái, svo gras
hafi ekki orðið slegið. Sumarið 1189
fór Ásmundur Kastanrasi frá Græn-
landi til Noregs, en hrakti þó fyrst
til íslands. í skipinu var ekki einn
einasti nagli af járni, heldur að eins
trjenaglar, og að öðru leyti „sinbund-
iö“(festsamanmeö þráöum af sinum).
Skipiö fórst á leiöinni frá íslandi til
Noregs. Grænlendingar gátu þannig
ekki gert sjer skip og uröu aö vera
upp á aöra komnir, hvaö snerti sigl-
irigar til landsins, sem uröu litlar og
stopular. í íslandi var ekki mikiö
hægra aö gera skip en á Grænlandi,
en sigling frá Noregi til Grænlands
var löng og hættuleg, einkum þeim,
sem ekki voru vel kunnir sjóleiöinni.
En nýlendan á Grænlandi varð aldrei
stór (2—6 þús. manns), og af því
leiddi aftur, aö síður var ástæöa ti!
að gera út mörg skip á ári, og ef
einhverju skipi hlektist á, gat þaö
oröiö til þess, aö ekkert skip kæmi
árum saman til Grænlands. Þunga-
vöru, eins og korn, sem þar á ofan
þoldi illa raka, var því mjög erfitt aö
flytja. Þá sjaldan korn fluttist til
Grænlands hefur þaö veriö i þvílíku
afarverði, aö nálega engir hafa haft
og hafi aldrei sjeö brauö. Mun þaö
nauðsynjar, sem fluttar hafa veriö til
Grænlands, hafa veriö seldar þar viö
afarverði, en vöru landsmanna veriö
haldiö í lágu verði. Konungsskugg-
sjá segir, aö mestur fjöldi manna á
Grænlandi viti ekki hvaö brauö sje
cg aldrei hafi sjeö brauö. Mun það
alsatt.
Alt þetta hefur haft þyngjandi á-
hrif á líf og vellíöan manna, enda
þótt enginn væri matarskortur nje
klæöa. Samgönguleysiö viö umheim-
heiminn fóstraöi sjerrænu, þröngsýni
og kotungshug, sem alt er hiö mesta
niðurdrep. Hagur landsins versnaöi
stórum eftir aö konungur tók verslun
landsins aö sjer 1294, og geröi hana
að kgl. einokun. Nú átti eitt skip,
„Knörrinn", að fara milli landa, en
þetta skip varö tíöum afturreka eöa
týndust. Og þegar konungur áttií önn-
um eöa ófriði, var auðvitað ekki hirt
um siglingarnar til Grænlands. Loks
lögðust siglingar til landsins alveg
niður, og er ekki fullljóst, hvernig
þaö hefur oröiö. Viöleitni Eiríks
Walkendorffs erkibiskups til að finna
landið aftur strandaði á ónáö kon-
ungs, og ofursala bræöraþjóðarinnar
til ægilegrar tortímingar varalgerlega
og að eilífu fullkomnuð.
Hvernig bar þessar hörmungar aö
garöi? Viö eigum fá orö um þaö, en
steinarnir og askan tala. Skrælingj-.
arnir, hinir núverandi íbúar lands-
ins, áttu upprunalega heima í Amei-
íku. En íslensku landnámsmennirnir
fundu menjar þess, að þeir heföu far
iö um á vesturströnd Grænlands. Á
síöasta þriöjungi 13. aldar hafa
Skrælingjar komiö yfir til Græn-
lands, mjög norðarlega, og þokast
suöur eftir. Er ekki ótrúlegt, að ís-
lendingar hafi haft nokkur kynni af
þeim áöur en þeir komu til Vestri-
bygðar, en þar lenti Grænlendingum
og Skrælingjum saman- fyrir alvöru.
Þá var þaö íslendingum hið mesta
mein, að þá skorti járn og allan út-
búnaö, en Skrælingjar höfðu bein-
vopn, og þar sem þeir voru veiði-
þjóö kunnu þeir vel aö beita þeim.
Hvaö oröið hafi Skrælingjum og ís-
lendingum til sundurlyndis er óvíst.
En nóg var til að vekja deilur, þar
sem sömu lög og venjur giltu ekki
rneð báöum aðiljum, og engin stjórn-
arvöld til aö skera úr málum. Nor-
rænir menn stóöu á miklu hærra
menningarstigi en Skrælingjar og
höföu lögverndaöan eignarrjett a
löndum og fje. En Skrælingjar þektu
ekkert þvílíkt. Þeir voru öllu eyö-
andi villilýöur, sem þekti ekki annað
en að hver og einn mætti veiða þar,
sem hann vildi, og hvaöa dýr, sem
vera skyldi. •— Þegar Skrælingjar
hafa tekið að steypa undan og fara
ránshendi um vörp íslendinga, gengu
á hreindýraveiðar í löndum þeirra,
gerðu sig heimakomna við laxveiðar
1 ánum í bygðinni, er ekki nema von-
legt, aö bændum hafi sárnað svo
takmarkalaus yfirgangur. En út yfir
hefur tekiö, ef Skrælingjar hafa lagst
á búfjeð og veitt það; og þaö er ó-
skiljanlegt, aö Skrælingjar hafi ekki
gert það, þar sem fjeö gekk sjálfala
á afrjettum úti á nesjuni og inni til
dala. Það er meira að segja trúlegt,
að Skrælingjar hafi einmitt byrjað
kynningu sína með því, að drepa fjeö,
því það var gæfara en önnur dýr.
Skrælingjar eru enn þannig, að þeii
mega ekkert kvikt sjá, svo þá fýsi
ekki að stytta því aldur, og er það
vonlegt um veiðiþjóð. Og þeir hafa
heldur ekki getað haft hugmynd um,
aö aðrir hefðu meiri rjett til búpen-
ingsins en þeir. Þaö er á hinn bóginn
eðlilegt, aö bændum hafi solliö reiði
yfir þessu gerræöi, skoðaö Skrælingja
eins og dýrbíti og beitt þá sömu
tönn og tófuna. — Fjandskapurinn
hefur svo komist í algleyming.
íslendingum var og einn kostur
nauðugur að verja sig, því fengju
þeir ekki að hafa fje sitt í friði, var
þeim ólíft i landinu.
Aðferö Skrælingja var þó ekki sú,
að leggja til orustu við íslendinga,
þótt vopnlausir væru.Mórauðireinsog
lyngiö læddust þeir að íslendingum
og skutu þá, þegar þeir gáfu færi á
sjer. Á einæringum sínum gátu þeir
snarast í skyndi inn og út eftir fjörð-
unum. Aðferð þeirra var sú, að læö-
ast aö bæjunum á næturþeli og brenna
fólkið inni. Um þetta efni og um af-
drif hinna síöustu íslendinga á Græn-
landi skal tilfærður kafli úr „Græn-
lcndingasögu" próf. Finns. Jónsson-
ar. Annars er í því, sem hjer er sagt
um líf Islendinga á Grænlandi, mest
fariö eftir lýsingum hans og Kapt.
Daníels Bruuns, sem ekki aö eins er
kunnur íslandsvinur, heldur hefur og
sýnt minningu feöra vorra á Græn-
landi frábæra ræktarsemi.
„Vjer rennum grun í, hvernig fariö
hafi milli Grænlendinga og Skræl-
ingja. Skrælingjar hafa smáeytt bygö-
ina, dal eftir dal, fjörð eftir fjörð,
bæ eftir bæ. Aðferðin hefur ávalt
veriö hin sama: aö læöast aö Græn-
lendingum og drepa þá með skotum
og örvum —■ Skrælingjar voru allra
manna hæfnastir — hvar, sem þeir
stóðu þá. Á náttarþeli komu þeir aö
bæjunum, lögöu eld í þá og brendu
til kaldra lcola. Þetta hefur gengiö
þangaö til hinn síðasti Grænlending-
ur ljet Hfið í baráttu sinni.
Um þenna síðasta Grænlending
og afdrif hans tala munnmæli
Skrælingja, og setjum vjer hjer alla
söguna. Hún er nógu skýr og skorin-
orð, og það getur hver maöur gert
sjer í hugarlund, hvernig hinum síð-
asta manni í hinni fornu nýlendu
hefur verið innanbrjósts, er hann
fleygði syni sínum í vatnið, og sá
fyrir sinn eigin opinn dauða. Sá ma
úr steini vera gerður, er ekki hitnar
um hjartaræturnar við að lesa söguna,
þótt munnmæli sje, og er hún svona:
Löngu eftir að hinum Grænlending-
unum (Kalbúnökkum) hafði verið
gereytt í öllum öðrum sveitum,
gátu þeir enn haftst við við Kakartok
(Flvalseyjar)-fjörðinn og var kirkjan
Ungertok eöa ongartok. Þótt eigi væri
þar einkum hæli þeirra. Þeir höfðu
sjer fyrirmann, er Skrælingjar nefna
sem best samlyndi milli Grænlendinga
og þessara Skrælingja, bjuggu þeir
þó lengi hvorir í nánd við aðra, án
þess að til ófriðar kæmi. Samt or-
sakaðist svo að lokum, aö til blóð-
ugrar baráttu kom, er lauk með ger-
evðingu Grænlendinga. Skrælingi
einn frá Akpetivík þar í grendinni
hafði róið á húðkeip sínum til að
reyna ný skotspjót; en er hann reri
fram hjá tanga einum, sat ungur
Grænlendingur og horfði á, er Skræl-
inginn hæfði ekki fugla með skoti
s:nu. Hann tekur þegar til að gera
gabb að Skrælingjanum og skrækja
likt og álka og hrópaði: Vittu hvort
þú getur hitt mig. Skrælinginn Iætu'r
ekki segja sjer það tvisvar, miöar á
Grænlendinginn og skýtur hann. —
Ungertok gerði ekki frekar að, er
hann heyrði tilefni vígsins. En það
leiö ekki á löngu, áöur en Skrælingi
kom óvörum að öörum manni hans og
va hann. Þá varð Ungertok reiður og
í'jeö af að hefna sín á Skrælingjum.
Ungertok vildi koma þeim á óvart
og reri á stað um haustnótt með alla
sína menn og lenti austan til á eynni.
Þá er þeir voru komnir niður aö
vatni vestan til á eynni, varö Skræl-
ingjastúlka vör við þá af skugga þeim
ev bar á vatnið og gerði landa sína
vara viö. Sumir af Skrælingjum kom-
ust undan á flótta, en sumir ljetu lit
sitt og konur og börn, nema drengur
hálfstálpaður, er faldist í gjá einni.
Skrælingjar, er af komust, hjeldu nú
ti! frænda sinna og ætluðu að fá lið-
sinni þeirra til aö hefna sin grimmi-
lega á Grænlendingum. Um veturmn
bjuggust þeir til hefndar. Karlmenn-
irnir smíðuðu boga og örvar, kon-
urnar bjuggu til báta úr snjóhvítum
selskinnum. Þá, er vor kom, reru þeir
til Katortok, en er þeir komu fyrir
mynni fjarðarins lögðu þeir árar í
bát og ljetu reka fyrir vindi, en hann
bar þá beina leið að bústaö Græn-
lendinga. Grænlendingar komu út og
urðu varir bátanna, þeir settu hönd
fyrir augu sjer og horfðu út á fjörð-
inn. En hvíti liturinn á bátunum
blekti jiá; þeir hjeldu að þetta væru
ísjakar, grunaði ekki neitt og fóru
inn aftur. Um nóttina lentu svoSkræl-
ingjar í vík einni; þeir týndu þar
lyng og lögðu í dyrnar hjá Grænlend-
ingum og kveiktu í. Húsbúar lágu
í fasta svefni og brunnu allir inni
nefna Ungertok; hann stökk út um
kirkjugluggann með son sinn lítinn
undir hendinni og flýði í austurátt.
Skrælingjar runnu eftir honum, en
gáfust fljótt upp, nema einn þeirra.
Ungertok komst aö austurendanum
á hinu svonefnda Kirkjufelli, en hann
var svo örmagna, aö hann treysti
sjer ekki til að klífa í fjallið. Hann
hljóp þá í kring um vatn eitt, og
Skrælinginn á eftir honum. Loks sá
hann engin önnur ráö, en að kasta
syni sínum út í vatnið til að bjarga
sjálfum sjer. Og jiá tókst honum aö
f.'ýja til Igaliko. En Skrælingjar
komust bráðlega að því, hvar hann
var niður kominn. Segjast þeir hafa
komist ;að því með törfabrögðum.
En ekki var hægt aö vinna bug á
Ungertok. Hann var svo snar í hreyf-
ingum, og varðist svo frækilega með
öxi sinni, að enginn þorði að ganga
að honum. Að lokum tókst þó Skræl-
ingja einum að skjóta hann með
törfaör, er gerö var úr ytsta þver-
parti úr mjaðmarbeini óbyrja konu.
Skælingjar hafa átt kvæði um þenn-
an atburð og eru til nokkur erindi úr
því. í öðrum sögnum er þessi Unger-
tok nefndur Olave eöa Olavik, og
er það auðsjáanlega sama sem Ólaf-
ur. Hann á að hafa veriö svo ram-
ur aö afli, að hann gat borið rost-
ung á baki sjer eöa sinn vöðuselinn
undir hvorri hendi. Sje nokkuð hæft
í þessu, er þaö ljóst aö hinn síöasti
Grænlendingur hefur ekki verið neinn
ættleri, bæði hann og landar hans og
niöjar þeirra heföu vel getaö staðist
hörku náttúrunnar lengur, og ættin
haldist alt fram á vora daga, ef ekki
hefði komið annað til.
Þetta, sem hjer var frá skýrt, hef-
ur hlotið að hafa oröið um 1500 eða
ekki all-löngu þar á eftir. Svo leið
þá hin forna nýlenda undir lok, eftir
hier um bil 500 ára líf.“
Skrælingjar þykjast þannig vel aö
landinu konmir, en óttast nú hefndir,
aö því er Kapt. Daníel Bruun segir.
Má vera, að þeim reynist, sem fleir-
um, ljótur draumur fyrir litlu efni.
Fj elagsprentsmið j an