Lögrétta - 09.07.1919, Blaðsíða 2

2
LÖGRJETTA
Sveinbjörn Sveinbjörnsson
tónskáld
Hann kom hinga'8 ný-
lega, eins og áSur er um
getið hjer í blaSinu, og
dvelur hjer út þennan
mánuð, en gerir ráS fyrir
að halda heimleiðis með
„íslandi“ i byrjun næsta
mánaSar. Hann er, eins og
kunnugt er, búsettur í Ed-
inborg á Skotlandi. Hing-
að hefur hann ekki korriið
síðan sumarið 1907, þegar
Friðrik konungur VIII.
var hjer á ferð. Eftir það
dvaldi hann nokkur miss-
iri í Kanada, en ófriðar-
árin öll hefur hann verið
heima í Edinborg. Nú ráð-
gerir hann, aS þau hjónin
flytjist í sumar alfarin
vestur um haf, og setjist aS í Winnipeg, en þar hefur dóttir þeirra feng-
iS fasta stöðu við skóla. Er hann kominn hingaS til þess að sjá æsku-
stöðvarnar áSur en hann leggur á staS í þá ferS..
I næstu viku heldur hann hjer samsöng, og gefst mönnum þar færi á
aS heyra m. a. ýms ný sönglög eftir hann, sem hjer eru áður ókunn.
LÖGRJETTA kemur út á hverjum mi8-
vikudegi, og auk þess aukablöð við og við,
Verð kr. 7.50 árg. á Islandi, erlendis kr.
10.00. Gjalddagi I. júlí.
yrSi kapphlaupiS í þinginu um ráS-
herrastólana enn minna, því aS þetta
yrSu þá aS eins fastir starfsmenn
landsins meS sjerþekkingu hver a
sínu sviSi.
Mjer. er nefnilega ekkert fast í
hendi meS ráðherra-tilnefninguna
nema þetta eitt, aS einhver Irygging
fáist fyrir því, aS menn meS viti og
sjerþekkingu á málum þeim, sem þeir
eifa meS aS fara, sjeu settir í stjórn-
arsessinn,-en ekki einhverjir og ein-
hverjir, sem ef til vill hafa ekkert
vit á málum þeim, sem þeir eiga meS
aS fara.
AS lokum örfá niSurlagsorS. Ef aS
nú verulega vitrir menn og stjorn-
hygnir vildu leggja læknishendur sín-
ar aS þessum tillögum mínum, þá er
ekki víst nema aS úr einhverju líku
skipulagi og af ofan greinir gæti
orSiS ein samræm, lífræn heild. Fyrst
þjóSþingiS, sem kosiS væri af öllum
almenningi og færi líklegast aSallega
meS öll fjármál landsins; þá stjetta-
þingiS, sem aSallega fjallaði um at-
vinnumál landsins og nauSsynjamál
stjettanna, og loks oddviti stjórnar-
innar, forsætisráSherrann, sem til-
nefndur væri af sameinuSu alþingi
og því hefSi stuSning x báSum deild-
um. En „undirráSherrarnir“ annaS
hvort tilnefndir af forsætisráSherra
og þá helst í samráSi viS hlutaSeig-
andi stjettir, eSa þá fastir starismenn
i stjórnarráSinu, sem forsætisráSþerra
auSvitaS gæti vikiS frá og fengiS önn-
ur embætti, ef hann þættist eiga völ
á hæfari formönnum fyrir stjórnar-
deildirnar.
Jeg geri mjer nú alls ekki í hugar-
lund, aS slíkt skipulag sem þetta
mundi reynast gallalaust í fram-
kvæmdinni. En jeg hygg þó, aS þaS
mundi reynast betur og verSa mun
happasælla fyrir landiSogframtíSþess
en þaS fyrirkomulag, sem viS nú eig-
um viS aS búa. Og hafi mjer meS
þessum línum mínum tekist aS vekja
einhverja góSa og mjer vitrari menn
til umhugsunar um þetta mikla
vandamál, sem þing og stjórn eiga aS
fara aS útkljá nú í nánustu framtíS,
þá er tilgangi mínum meS grein þess-
ari náS.
Ágúst H. Bjamason.
Um þjóðgarða
i Bandarikjunum.
Eftir Guðm. Davíðsson.
(NiSurl.j
Mjög nákvæmar og strangar regl-
ur hafa veriS samdar fyrir þjóSgarS-
ana. Þær eru engin pappírslög, sem
sett eru til málamynda. Eftir þeim
er nákvæmlega fariS í smáu sem
stóru, þungum sektum beitt ef út af
er brugSiS. „Vei þeim, sem brýtur
reglurnar," er haft eftirferðamönnum.
Bendir þaS á, aS engum sje hlíft, sem
vogar sjer aS brjóta þær.
í aSalatriSunum gilda sömu reglur
fyrir alla þjóSgarSana. ReglugerSin
fyrir þjóSgarSinn viS Gúlasteinsá
var endurskoSuð á sambandsþinginu
í Washington, 7. maí 1894, og aftur
28. júní 1916. Hún er í 16 greinum.
Skal hjer tekinn útdráttur úr henni
eins og hún var 15. apríl 1918.
1. BannaS er aS skemma, eySa,
róta viS eSa raska nokkurri opin-
berri eign í garSinum, svo sem trjám,
grasi, klettum, steinum, fuglum, fer-
fætlingum eSa nokkurrí annari lif-
andi veru, náttúrugrip eSa náttúru
cinkennum.
2. Ekkert tjald eSa ferSamanna-
skýli má reisa nær en í 100 feta fjar-
lægS frá almanna vegi. Rúmföt, í-
verufatnaS eða nokkuS annað því líkt,
er fælt getur hesta fyrir vagni, má
ckki breiSa eSa hengja nálægt veg-
um. í hvert skifti, sem tjöld, eSa
ferSamannaskýli, eru tekin upp, skal
hreinsa tjaldstæSiS rækilega, áSur en
viS þaS er skiliS. Öllu rusli, hverju
nafni sem nefnist, skal safnaS í sorp-
gryfju, sem til þess er ætluS. Ef tjald-
aS er á blett, sem engin sorpgryfja
er á, á aS grafa eSa brenna alt slíkt
rusl, eSa hylja svo aS ekki sjáist.
3. Eld má ekki kveikja nálægt
trjám, kalviS, mosa, þurru laufi eSa
nokkrunx óSiurn jurtr.gróSri, heldur
að eins á bersvæSi, þar sem klöpp eSa
möl er undir. — Þegar búiS er aS
nota eklinn, á aS drepa hann ræki-
lega; hella vatni í hann eSa kæfa með
öSru móti, svo enginn neisti sje lif-
andi. Logandi eldspýtu, vindli eSa
vindling, má ekki kasta frá sjer á
gras eöa skógarjarSveg.
4. Öll villidýr, í garSinum, eru
friShelg, hverrar tegundar sem eru.
Enginn má styggja, veiSa eSa drepa,
særa eSa taka nokkurn fugl eða vilt
dýr. Gildrur, snörur eSa veiSivjelar,
hverju nafni sem nefnast, sem finnast
í garðinum, og lagSar hafa veriS fyrir
dýr, skulu gerSar upptækar. Enginn
má bera skotvopn inn í garSinn, nema
hann hafi skriflegt leyfi til þess frá
umsjónarmanni garSsins. Gestir verSa
aS afhenda öll slík tæki, sem þeir
hafa meSferðis, viS innganginn. MeS
sjerstöku leyfi mega þeir þó hafa þau
meS sjer innsigluS.
5. FiskiveiSi er leyfS á stöng í
einstaka vatni í garSinum. Þó má eng-
inn veiSa fleiri en 20 fiska á dag. Og
sá sem veiSir, má ekki versla meS
veiSina. Enginn má veiSa smærri fisk
en 8 þuml. Ef 8 þuml. fiskur, eSa •
minni, er dreginn upp úr vatninu, á.
óSara aS sleppa honum aftur, hafi
hann ekki særst til muna. Stærri fisk,
sem veiddur er, á aS steindrepa þeg-
ar í staS.
6. Engum manni er leyft aS reka
nokkra einka-atvinnu í garSinum, eSa
taka myndir meS kvikmyndavjelum,
an þess aS hann fái skriflega heimild
til þess frá yfirstjórn þjóSgarSsins i
Washington.
7. Áfenga drykki má ekki veita
í garSinum, og engin fjárgróSaspil,
í hvaSa mynd sem er, má hafa þar
um hönd.
8. Auglýsingar „prívat“-manna
má ekki festa upp inni x garSinum,
nerna þær, aS dómi garSstjórans, sjeu
gagnlegar fyrir stjórn garSsins.
9. Námurekstur er bannaSur inni
5 garSinum.
10. Eigi má reka fjárrekstra um
garSinn, nema þar sem stjórn garSs-
ins leyfir. Búpeningur, sem finst í
garSinum, er tekinn og hafSur í haldi,
þangaS til eigandinn gefur sig fram
og bætir fyrir átroðninginn.
11. Allir, sem hafa einkaleyfi í
garðinum, eiga aS halda lóS þeirri
hreinni, sem þeir hafa til afnota,. og
fylgja þeim heilbrigSisreglum, sem
garðstjórinn Setur því viSyíkjandi.
Enginn einkaleyfishafi má taka í sína
þjónustu menn, sem umsjónarmaSur
garSsins hefur til aS gæta góSrar
stjórnar og skipulags í garSinum.
Einkaleyfishafar, og þeir menn,
sem eru í þjónustu þeirra, skulu bera
tölusett merki úr málmi eSa annaS
áritaS einkenni, sem viSurkent er af
stjórn garSsins. Merkin skulu sett
á höfuðfat, svo allir geti sjeS þau.
12. Hunda og ketti má alls ekki
hafa í garSinum.
13. Öll húsdýr eSa grasbítar, sem
drepast í garðinum, skulu grafin af
þeim sem á, eSa hefur haft skcpn-
una undir höndum, minsta kosti 2
fet niSúr fyrir grassvörS. Og ekki
nær almannafæri eSa tjaldstaS en Y\
úr mílu.
14. Reiðhestar, lestir og hestvagn-
ar hafa meiri rjett á öllum vegum
i garSinum en bifreiðar eSa bifhjól.
Allir vagnar eiga að vera útbúnir meS
ljós á næturferSum.
15. Skepnum á aS halda í nægi-
legri fjarlægS frá tjöldum og ferða-
mannaskýlum, og eigi dreifa undjr
þær hálmi eða öðru sem óþrifnaður
er aS.
Engum manni, sem annast tjöld eða
nokkur fartæki í garðinum eðadiefur
einkaleyfi, má leigja hestvegna, fólks-
flutningsvagna eða nokkur önnur far-
tæki, ferðamönnum eSa gestum.
Engri ferðamannalest er leyft a’o
ferðast um 'garðinn, nema henni fylgi
lögskipaður gæslumaður.
Allar kærur, sem koma fyrir meðal
manna inni í garðinum, skulu leggj-
ast skriflega fyrir garðstjórann.
16. Hver maSur, sem brúkar ó-
reglu, hagar sjer ósæmilega eSa brýt-
ur reglurnar, skal þola hegningu, eSa
honum verSur viSstöSulaust vikiS
burt úr garSinum, og fær ekki aS
koma í hann aftur, nema hann fái
skriflegt leyfi til þess frá garðstjór-
anum eða yfirstjórn garðsins í Was-
hington.
Sektir fyrir brot á reglunum nema
alt aS 500 doll. (um 2000 kr.) eða
5 mánaSa fangelsi, eða hvorttveggja.
Sá brotlegi greiðir allan málskostnaS.'
ASrar reglur eru settar fyrir notk-
un bifreiða og bifhjóla í garðinum.
Þær eru í 18 greinum og mjög ná-
kvæmar. Jafnháum sektum er beitt
viS þá, sem brjóta þær sem hinar
reglurnar.
Hver sá, sem ætlar aS nota bifreiS
til ferðalaga um garSinn, verður aS
fá skriflegt leyfi til þess hjá garS-
stjóranum. Fyrir þaS verSur aS borga
sjerstaklega. Hverri bifreiS fylgir
leiðsögumaður frá stjórn garðsins.
Nánar verður ekki getiS um þess-
ar reglur hjer, en óhætt er aS full-
yrða, aS væru einS nákvæmar reglur
íyrir bifreiðaakstri um götur Reykja-
víkur og eru á vegum gegnum skóga,
um dali, fjöll og firnmdi í þjóSgörS-
unum í Ameríku, þyrfti maður ekki
að óttast árekstur eða slys af slíkum
fartækjum hjer.
FriShelgi þjóSgarðanna hefur kom-
iS mörgum manni á þá skoSun, aS
vilta júrta- og dýraríkið eigi sjer til-
verurjett engu síður en þaS, sem tam-
iS er, og undir manninn gefið; og
aS náttúran sje hvergi dýrSlegri og
tignarlegri en þar, sem hún má vera
sjálfráS um þaS, hvernig hún þroskar
þaS, sem hún elur upp og nærir. ViS
þaS hefur skapast nýr hugsunarhátt-
ur — ný menning — sem lýsir sjer
i stofnun þjóSgarðanna. Hvergi gefst
náttúrufræðingunum betra tækifæri
til þess aS rannsaka þroskun og
hnignun hinna einstöku tegunda, eins
og í þessum friðhelgu reitum, þar
sem ekkert utan aS komandi raskar
starfi náttúrunnar eSa truflar hana.
Menn hljóta aS komast aS raun um,
er þeir skoða þjóðgarðana, aS heilar
þjóðir, ekki síSur en einstaklingar,
eiga margar syndir aS baki, er drýgS-
ar hafa veriS gagnvart náttúrunni,
m.eS gróSurníðslu og gegndarlausu
dýradrápi.
Þegar um vort eigiS land er aS
ræða, sögu þess og náttúruauS, ber
þaS ótvíræðan vott um, aS náttúru-
verndun — svipuS því, eins og hún
lýsfr sjer í þjóSgörðunum í Ameríku
— hefur ekki, á liSnum tíma, vakaS
fyrir nokkrum manni, sem boriS hef-
ur velferS landsins fyrir brjósti, hvaS
þá' heldur öðrum. BæSi fornar og
nýjar bókmentir íslendinga bera þess
lítinn vott, áS þjóðin hafi næma til-
finningu fyri'r fegurS náttúrunnar og
tilverurjetti jurta og dýra þeirra, sem
eru vilt, eða vellíðan þeirra, sem tam-
in eru. Margir komast langt í því að
lýsa náttúrunni, en fáir gera sjer far
um aS vekja fegurSartilfinninguna hjá
öðrum fyrir því se'm aSdáunarvert
er í nátturunni. Skáldin hafa þó gert
þaS, sem í þeirra valdi stóS, til þess
aS vekja fegurðartilfinningu þjóðar-
innar x þessa átt. En þó hefur marg-
ur máðurinn, samt sem áSur, frekar
dáðst aS ljóðum skáldanna sjálfra,
en náttúrunni, sem þau kváðu um.
Menn geta því hiklaust svívirt nátt-
úruna, meS drápi og gróðurspelli,
meðan þeir hafa yfir hin fegurstu
ættjarðarkvæði og náttúruljóS.
ÞaS draup smjör af hverjn strái á
íslandi, var sagt til forna; var þar
svipaS a:S orði komist 0g um fyrir-
heitna landiS, sem sagt var aS flyti
í mjólk og hunangi. En hvernig sem
ber að skilja þetta, þá er hitt víst,
aS ísland varS meS öllum síxium gæS-
um og náttúruauS, sælunnar reitur
flestum þeim, sem flýðu ófrelsiS í
Noregi og settust hjer aS. En um leiS
og hjer skapaðist sjálfstæS þjóS og
sjálfstæS menning, þroskaðist ætt-
jarðarástin smám saman og festi
djúpar rætur í hjörtum þjóðarinnar,
þegar fram í sótti, enda þótt hún ætti
nokkuS skylt viS matarást á landinu,
— ást á náttúru-auSnum, — landgæS-
unum.
ÞjóSinni þótti ekki vænt um landiS
fyrir þá sök, aS þaS væri svo fagurt
og tignarlegt, heldur vegna hins, aS
hlxfnnindi þess gáfu svo mikiS af
sjer. En breyting hefur orðið á þessu,
frá því sem áður var. Nú þykir oss
vænt um fossana, jöklana, — fjöllin
og öræfin, engu síður en hitt í nátt-
úrunni, sem einhvern arS gefur. Augu
vor hafa opnast fyrir fegurS landsins.
Útlendingum er þaS mikiS aS þakka,
sem ferSast hafa hjer á landi. Þeir
hafa, sumir hverjir, aldrei þreytst á
að hrósa og dást aS hinni ótæmandi
fegurS í náttúru landsins — og vjer
orðiS líka aS taka undir það meS
þeim^
Þó að ísland sje yfirleitt alt fagurt
0g frítt, er þó einn staður til á land-
inu, sem ber langt af öðrum aS tign
og prýSi. ÞaS er Þingvöllur við Öx-
ará. Hann er ekki einungis öðrum
stöðum á landínu fremri aS náttúru-
fegurS, heldur líka aS sögufrægS, svo
hann á hvergi sinn líka á NorSurlönd-
um. Hann má því kalla dýrgrip ís-
lenskrar náttúru og menningar. Væri
Þingvöllur i eigu Ameríkumanna eða
einhverrar þeirra þjóðar, sem sýnir
náttúrunni jafnmikla rækt og þeir,
væri hann fyrir löngu orðinn aS friS-
helgum þjóSgarði. Þingvöllur á ekki
eins fjölbreytta og einkennilega nátt-
urufegurS og þjóðgarSarnir í Banda-
ííkjunum, en sagan, sem viS hann er
tengd, bætir þaS margfalt upp.
Hjer gerist ekki þörf aS lýsa Þing-
völlum og því sem þeim má telja til
gildis, fram yfir aðra merkisstaði á
landinu, en þaS eitt á hann sameigin-
legt viS þá flesta, aS Hann er í hörmu;
legri niSurníðslu og vanhirðu.
Þeir voru tímar, aS einn staSur hjer
á landi þótti svo heilagur, aS enginn
rnaður mátti óþveginn á hann líta;
þaS var Helgafell í Þórsnesþingi. En
hve helgari er ekki Þingvöllur viS
Öxará íslensku þjóðinni! Og þó ekki
væri fyrir annaS en þaS, aS „þar
stóS hann Þorgeir á þingi, er við
trúnni var tekiS af lýði.“
Þingvöllur ber þaS meS sjer, að
menn hafa ekki einungis litiS hann
óþvegnir, heldur líka stigiS á ham\
saurugum fótum. En eigi hann eftir
að verða álíka helgur íslendingum
og Helgafell var Þórólfi Mostraskegg
—- eða þjóðgarSarnir Ameríkumönn-
um, gleymist alt, sem honum hefur
veriS gert til vanvirðu, en hitt lifir,
sem honum og þjóðinni, í sambandi
viS hann, er til frægðar og sóma.
Alþingi.
1.
Ávarp konungs.
til alþingis, sem forsætisráðherra
ílutti viS setning þess, er svohljóS-
andi:
„Þegar Vjer í fyrsta sinni, eftir
ríkisstjórnartöku Vora, sendum Al-
þingi kveðju Vora, ljetum Vjer í ljós
þá öruggu von, aS trúnaSarsambandið
xnilli konungs og þjóðar mætti veita
Oss krafta og þrek i Vorri ábyrgSar-
þungu konungsstöSu. Er Vjer nú
sendum Alþingi, kjörnum fulltrúum
fullvalda ríkis, kveðju Vora, viljum
Vjer láta í ljós þakklæti Vort fyrir
þaS, aS trúnaðarsamband þaS, sem
Vjer höfum óskaS aS starf Vort
bygðist á, hefur boriS svo góðan á-
vöxt, og Vjer lítum fram á ókomna
tímann í öruggu trausti þess, aS ríkis-
skipun sú, sem íslenska þjóðin meS
frjálsri atkvæðagreiSslu hefur sam-
þykt aS byggja framtíð sína á, megi
verða íslandi til hamingju og tryggja
trúnaðartraustið milli konungs og
þjóðar."
Embættismannakosningar.
Fundahöld í þinginu hófust 7. þ.
m. HöfSu norðanþingmennirnir, sem
beðiS var eftir, komiS síðastl. laugar-
dag. Forsetar urðu hinir sömu og á
síðasta þingi: í samein. þingi Jóh.
Jóhannesson meS 27 atkv., en vara-
forseti Magnús Torfason, með 15
atkv., skrifar.ar Sig. Stefánsson og
Þorl. Jónsson. í n. d. forseti Ól. Brx-
em meS 16 atkv., fyrri varafors.
Magnús GuSmundsson, meS 17 atkv.
og síðari Bjarni Jónsson, meS 14 at-
kv. Skrifarar Gísli Sveinsson og
Þorst. M. Jónsson. í efri deild for-
seti GuSm. Björnsson með 13 atkv.,
fyrri varafors. GuSm. Ólafsson, meS
7 atkv., og síðari Karl Einarsson meS
10 atkv. Skrifarar Eggert Pálsson og
Hj. Snorrason.
Flokkaafstaða
í þinginu er hin sarna og á síSasta
þingi, nema að langsummennirnir 4
eru nú ekki í kosningabandalagi viS
heimastjórnarmenn, eins og þá, held-
ur út af fyrir sig, og í bandalagi við
3 flokksleysingjar í n. d.: Björn
Kristjánsson, Jón á Hvanná og Sig.
Stefánsson. Flokkaskiftingin er þessi:
beimastjórnarnienn 15, sjálfstæS-
ismenn 9, í framsóknarflokki 8, langs-
ummenn 4 og flokksleysingjar 4, þeir
3 í n. d., sem áSur eru taldir, og í e.
d. Kristinn Daníelsson. Ekkert er
hægt aS segja um það enn, hvort
þetta helst svo út þingiS eða ekki.
ÞaS er fullyrt, aS Sig. Jónsson at-
vinnumálaráSherra ætli aS segja af
sjer á þessu þingi.
Af störfum þingsins er ekkert aS
segja enn sem komiS er. Stjórnar-
frumv., sem áSur eru talin, voru lögS
fram 7. þ. m., og verður nánar frá
þeim sagt í næsta tbl.
Prestastefnan 1919
í—r——i
Hana sóttu nú, auk biskups, há-
skólamanna, ýinsra guðfræðinga hjer
i Rvík og tveggja frá Danmörku, 8
prófastar og 23 sóknarprestar. Bisk-
up setti samkomuna meS ræSu, og
mintist látinna presta og prestsekkna,
en sjer Haukur Gíslason frá Khöfn
flutti kveðju frá hinni dansk-íslensku
kirkjunefnd og skýrSi frá starfi sínu
meSal landa í Khöfn. Þar næst fór
fram venjul. úthlutun styrktarfjár til
uppgjafapresta og prestsekkna og
var alls úthlutaS 6390 kr. Eign ekkna-
sjóSs var í síSastl. árslok kr. 35964.11,
en gjafir til hans á síðastl. ári námu
410 kr. Biskup hvatti presta til aS
minnast sjóðsins. Hann skýrði frá, aS
samskot til Hallgrímskirkjunnar
næmu nú kr. 3757.15.
Sjera Gísli Skúlason flutti erindi
um launakjör presta, og var nefnd
kosin til aS íhuga þaS mál: G. Sk.,
Eggert Pálsson og GuSm. Einarssorr.
Nefndin bar fram nokkrar breyting-
artill. viS launafrv. stjórnarinnar, og
voru þær samþyktar.
Biskup talaSi um samband og sam-
vinnu rnilli þjóðkirkna NorSurlanda.
Átti aS koma hingaS sendinefnd í
surnar frá SvíþjóS, er flytti xsl. kirkj-
unni kveðju sænsku kirkjunnar; og
heillaóskir, í sambandi viS fullveldis-
viSurkenninguna, en þessu varS aS
fresta til næsta sunxars. Sjerstaklega
mintist biskup á nefndarskipunina
meðal danskra. presta, til þess aS efla
samvinnu með dönsku og islensku
kirkjunni, en aSalforgangsmaSur þess
hefur veriS sjera ÞórSur Tónxasson
í Horsens, og las biskup upp fagurt
lcvæSi eftir hann til ísl. kirkjunnar.
En sjer Arne Möller flutti rækilegt
erindi, er hneig aS sama efni, og
gerði jafnframt grein fyrir starfsemi
Dansk-íslenska fjelagsins og tilgangi