Lögrétta - 10.09.1919, Síða 1

#
Utgelandí og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsimi 359.
Nr. 37.
Reykjavík 10. sept. 1919.
XIV. ár.
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Ný bók.
E.inar H. Kvaran: Trú og sannanir.
Hugleiðingar um eilíf'öarmálin.
Reykjavík. Útg. Þorsteinn Gísla-
son. 1919.
Bók þessi verSur eflaust mörgum
kærkomin. í hana hefur Einar H.
Kvaran safnað ritgerðum þeim, og
erindum, sem hann hefur samið á
nokkrum seinustu árunum um sál-
atrannsóknir nútímans, frá því er
hann hóf þá starfsemi, að gera
mönnum hjer á landi þa'S mál kunn-
ugt, og ekki hafa á'öur birtst sem
sjerstakir ritlingar. Má þar, eins og
kann segir i formála, sjá, hvernig
hann hefur boriö máliö fram fyrir
þjóöina. Og eftir því sem árin hafa
liöið, hefur vitnisburöur hans oröiö
ákveönari, sannfæringin fastari um
það, aö af sálarrannsóknunum sje
þegar kominn árangur, sem geti gef-
iö mönnum fullvissu um lif eftir dauð-
ann og dýrölega framtiö.
Á stíl og rnáli höfundarins er sama
snildarbragðið í þessari bók, sem
tnenn eiga aö venjast hjá honum. ‘
Þar er og saman kominn mikill fróð-
leikur um ýms atriði sálarrannsókn-
anna, og útsýn þá, er þær opna inn
i ónumin undralönd. Og loks ræöir
höf. um ýmsar vandaspurningar, sem
menn þurfa aö íhuga, ef þeir ætia
aö gera sjer nokkra verulega grein.
fyrir afstöðu sinni gagnvart tilver-
unni og kröfunt þeim, sem hún gerir
til okkar mannanna. Er auösætt, að
höfundurinn er ekki einn þeirra, sem
l.afa mest gaman af því að busla í
fjörunni, heldur þorir að leggja út
á djúp hugsunarinnar — án þess a'ð
draga meö sjer stjóra hleypidómanna.
Fyrsta ritgerðin heitir Trú og
sannanir og var prentuð í „Skírni“
1905. Sýnir höf. þar frarn á það, að
eítir því sem reynsluvísindin ná fast-
ari tökum á hugurn manna, veröur
mönnum stöðugt óljúfara, aö byggja
dýrmætustu vonir sínar og þrár á
gersamlega ósönnuðu máli. Ræðtr
liann einkum um Krist og upprisu
hans, í því sambandi, og sýnir fravn
á, hve ósamhljóða sögurnar eru um
hana, svo aö varla myndi mikið
mark tekið á slíkum frásögnum af
sálarrannsóknafjelögum nútímans —
a. m. k. ekki sem sönnun. Og ef sá
atburður er einstæður í reynsla
mannkynsins, getur varla hjá því far-
iö, að menn hætti að trúa honum.
En á hinn bóginn — ef samskonar
atburðir gerast nú, sannanlega, þá er
- ekki lengur nein ástæða til að ve-
ftngja upprisu ICrists, þótt frásagn-
irnar sjeu ekki allar meö sama móti.
En ætli margir verði ekki, er þeir
hugsa sig vel um, sammála loka-um-
mælum höfundarins í ritgerð þess-
ari: „Mesta furðan — enn meiri
furða, en öll dularfull fyrirbrigði —
er sú, að kirkjan skuli ekki hafa get-
aö áttað sig á þessu, að hún skuli
bafa óttast og barist gegn því, að fá
gildar sannanir til stuðnings sínum
eigin staðhæfingum."
Máttur mannsandans heita þrjú
erindin næstu, flutt í Reykjavík
1909; hafa þau ekki komið á prent
ívr, svo að jeg viti. Fyrsta erindiÖ
íjallar um ýmsa undraverða hæfi-
leika, sem mannsandinn virðist veta
gæddur, en löngum hefur verið lítill
gaumur gefinn. Er það t. d. hugs-
anaflutningurinn, bæði sá, er sjálf
krafa gerist, og hinn, er kemur í ljos
'. ið tilraunir, — og fjarsýni, bæði i
vóku og dáleiðslu. Er það skýrt með
dæmurn (bæði erlendum og íslensk-
nm) og myndum. Tvær sögur um
fjarsýni tekur höf. upp úr Þjóösdg-
um þeim, sem Oddur Björnsson gaf
út (1908), en sr. Jónas Jónasson bjó
undir prentun. Vítir hann — að mak-
tcgleikum — þá aðferð, að setja á-
reiðanlegar sögur, sem engra hafa á
tnilli farið, á bekk með frásögur.i
um kölska, tröll, marbendla o. þvíl.
Mjer hefur oft gramist þetta, eink-
anlega í nefndum þjóðsögum, þvi að
þar eru nokkuð mai-gar merkilega'"
sögur, sem alls ekki geta með þjóð-
sögum talist. Og alt að því hlægilegt
verður það, er sr. Jónas telur ber-
dreymi konu sinnar með þjóðsöguin.
En þetta stafar af þeirri hugarvenju,
að kalla allar þær frásagnir þjóö-
sögur, er um „dularfull fyrirbrigði“
ijaila, þótt þær hafi ekkert farið
milli máia, og heimildir að þeim sjeu
ágætar. Eina rjetta aðferðin við slik-
ar sögur er sú, að skýra frá þeini
sjerstaklega, sem hverri annari ein-
staklingsreynslu, — líkt og Bryni-
úlfur heitinn á Minna-Núpi gerði —-
og tilgreina heimildir og ástæður
ailar sem nákvæmlegast.
Annað erindið er um ýmsar undur-
samlegar lækningar. Segir þar t. .i.
i'rá lækningum prests eins í Rúss
Endi, er hann framkvæmdi með bæn
og ákalli, og máttarverkum þeim,
sem ameríski trúflokkurinn „Christi-
an Scientists‘‘ (kristnir náttúrufræð-
ingar) framkvæmir. Er þetta mjög
merkilegt atriði, þótt ekki sje auð-
velt að skýra það, hvernig slíkt má
verða. En samanburðurinn við lækn-
ingar Krists og postulanna liggur
mjög nærri.
Þriðja erindið ræðir um mátt
mannsandans til þess að lækna mein
sálarinnar. Er þar skýrt frá ljós-
t'únni nýju (New Thought) í Ame-
ríku og reynslu þeirri, sem merm
hafa fengið við afturhvarf og dul-
spekilegar tilraunir. Enn fremur tal-
ar höf. þar um undirvitundina og
ynrislegt uppstreymi úr henni, t. d.
reikningssnilli þá, sem eiginleg er
einstöku mönnum, þótt þeir hafi ekki
lært neitt í stærðfræði — „anda“
(dainron) Sókratesar o. fl. Að lok-
unr bendir hann á, að allir þessir
hæfileikar mannsandans sýni það, að
efnishyggjan sje á rangri leið — að
tilveran hljóti umfram alt að vera
andleg, og lífsskoðun trúarbragðanna
yfirleitt í meira samræmi við tilver-
una, þegar djúpt er grafið, en efnis-
trú sú og afneitun á æðra veruleik,
sem orðin er raunveruleg lífsskoð-
iui alls fjöldans, a. m. k. meðal vest-
rænna þjóða,
Næsta ritgerð heitir Draumar, al-
])ýðuerindi, prentað i „Skírni" 1914.
Þá er dularfylsta fyrirbrigðið; fjall-
r r það erindi unr fyrirboða ókom-
inna hluta og drepur á þær spurn-
ingar, sem spretta upp eins og fjaðra-
íok, þegar viðurkent er, að fyrirboð-
arnir gerist í raun og veru. Er tínr-
inn, eins og við skynjum hann,
blekking, og gerist alt í raun og veru
jafnsnemma? Eru viðburðirnir til,
með eiuhverjum óskiljanlegum hærti,
einhverstaðar í alheiminum, áður en
þeir gerast sýnilegir á okkar tilverr.-
sviði? Að hve miklu leyti eru at-
hafnir manna frjálsar, sem kallað er,
og hvað merkir það eiginlega? —
Spurningarnar eru margar og erfið-
ar, en svörin fálm. Við erum ar»
og börn, sem standa við hlið leynd-
ardómanna og reyna að gægjast inn
tm samskeytin á hurðinni. En sam-
skeytih eru þjett, sjón barnantia sljó,
ng skilningur þeirra lítill. Því er það
svo lítið, sem þeim verður ágengt.
Fyrirboðasögurnar í þessu erindi
eru sumar um fyrirboða W. T. Steads
heitinn ritstjóra, en sumar islenskar
Hygg jeg, að mönnum murþ þykja
gaman að þeim. Hjer á landi er það
, dularfulla fyrirbrigði" algengt, að
menn seg-jast vera andvígir öllutn
„dularfullum fyrirbrigðum“, „anda-
trú“ og þvíuml., en trúa þó fullum
fetum á dularfylsta fyrirbrigðið,
fyrirboðana, einkum þá, sem fyrit
menn bera í draumi.
. Síðast i erindi þessu er ljómandi
iallegt æfintýri um leit mannssálar-
innar. Og erindið endar þannig:
„Tilveran, sem við erum sett í, er
undarlegasta og fallegasta æfintýr-
tð, sem samið hefur verið. Hún er
æíintýri föður okkar á himnum. Sjálí
er hún dularfylsta fyrirbrrgðið.
Leyndardómar hennar eru, eins og
tuglarnir í æfintýrinu, alt af að
syngja okkur áfrarn, lengra og lengra,
ínn í dýrð alheimsins. Við verðum
að hlusta. Við verðum að ganga a
hljóðið og leita.
Hvers vegna ætti leitinni að verða
lokið, fyr en við verðum komin
þangað, sem við sjáum að sjálf vitsk
an, sjálf fegurðin, sjálfur kærleik-
urinn býr?“
Þá er Mikilvægasta málið í heimi,
erindi flutt víðsvegar 1918. Skýrir
höf. þar frá árangri sálarrannsókn-
anna, einkanlega að því leyti, sem
hann snertir trúarbrögðin. Vil jeg
ráða prestum og öðrum trúuðum
mönnum til að lesa þann kafla vand-
lega, einkum þeim, sem ekki eru enn
vaxnir upp úr bæninni: „Auk þú oss
trúna.“
í þessu erindi snýr höf sjer, auk
annars, að þeirri spurningu, til hvers
sje ætlast af okkur mönnunum í
þessu lífi. Hann bendir á, að trúar
brögðin hafi' jafnan haldið fram gildi
hins siðferðilega, og að reynslan virð-
ist sanna það, að hver sú menning
„fari í hundana“, sem "sje ekki reist
á nægilega traustum siðferðisgrunri-
velli. En menning okkar og líf hafa
fleiri hliðar. Hvaða gildi hafa vits-
munir, þekking á jarðneskum efnum,
fegurðin, eftirsókn eftir jarðneskn
velgengni — hvaða gildi hefur þetta
alt fyrir annað líf og eilífa framtíð
vora? Og höf. segir, rjettilega, að
svarið verði: Við vitum það ekki. En
hjer er ærið efni umhugsunar og
ransóknar — og hvað er mikilvægara
en það, ef unt væri að fá eitthvert
svar við þessum og þvílíkum spurn-
ingum, eða þótt ekki væri meira er
bendingar í áttina, þar sem svarsins
sje að leita. Eitt er víst: Hið siðferði-
lega hefur gildi fyrir annað líf, og eí
mönnum yrði það verulega ljóst, þ^
myndi lif margra sennilega breytast
að mun.
Seinast i erindinu talar höf. um
Jesus Krist — þann boðskap að hand-
an, að hann sje konungur yfir öllum
þeim heimum, sem vjer höfum nokkr-
ar sögur af. Nú eru að koma fregnir
af því, að fratnliðnir menn hafi sjeð
hann í dýrðinni. Og óneitanlega færir
það hann nær okkur, að frjetta frá
framliðnum vinum, að þeir hafi sjeð
eða orðið varir við „konung dýrðar-
innar“. Og' athugunarvert ætti það
að vera fyrir kristna kirkju, hvað
sem öðru líður.
Næst er inngangsræða á stofnfundi
Sálarrannsóknarfjelags íslands, sem
mikið hefur verið um rætt nú undan-
farið og birtist i jólablaði „Morgun-
b!aðsins“ 1918. Þá er ágætt erindi
um sannanir, flutt á janúarfundi S.
R. F. í. 1919, og loks annað erindi,
flutt í sama fjelagi í maí s. 1., um
spiritismann og kirkjuna, sem presta
íyun sennilega fýsa að kynna sjer.
cg þá menn yfirléitt, sem láta sig
trúarbrögðin nokkru máli skifta. Jcg
öygg fyrir mitt leyti, að kirkjan hefði
goft af að íhuga það, að sá er vinur,
scm til vamms segir, og að enginn
verður minni tnaður við það, að taka
til greina rjettmætar aðfinslur og vin-
samlegar bendingar.
Jeg hef ekki getað gert annað í
linum þessum, en að drepa lauslega
á innihald bókarinnar. Engan mun
iðra þess, að lesa hana, jafnvel þótt
andstæðingur sje þeirra skoðana, er
hún flytur — svo vel er hún rituð.
En mörgum mun hún geta veitt nýtt
útsýni og hjálpað til að losa úr læð-
ingi dýpstu þrár sálna þeirra. Og
hvað getur verið þarfara, en slíkar
bækur?
Einar H. Kvaran er eitt af bestu
skáldum okkar, og skáldverk hans
munu að öllum líkindum lengi lifa
með þjóðinni. En ennþá lengur, hygg
jeg, að lifa niuni minningin um hann
sein einn af örfáum brautryðjendum
óvinsæls máls hjer á landi — máls.
sent bakað hefur fyrstu formælend-
um sínum rnargs konar óþægindi og
fyrirhöfn og varð framan af fyrir
dæmafáu hrópi og aðkasti, en reynast
mun mikilvægasta málið í heimi.*
Jakob Jóh. Smári.
Austurlönd
og ófriðarlokin.
I.
Þess var getið i síðasta tbl., að ó-
triðarlega liti út, vegna afhendingar
Sjantung-hjeraðsins i Ktna, eða
nokkurs hluta þess, til Japan. Þetta
er stórt hjerað, austur við haf, norð-
arlega í Kínaveldi, vestan Gulahafs-
ins, andspænis Kóreuskaga, sem Hgg -
ur austan Gulahafsins. Á austur-
svrönd Sjantunghjeraðsins er Kjau-
chau, sem fyrir stríðið var þýsk ný-
lenda, mjög blómleg, og höfðu Þjóð-
verjar um hrið ráðið þar yfir allmiklu
landflæmi, haft þar mikla verslun og
rnikinn viðbúnað. En i byrjun stríðs-
ins tóku Japansmenn nýlenduna af
þeim með hervaldi, og var þetta þá
talið aðalerindi Japana inn í ófriðinn.
Síðan hafa þeir haldið þessari ný-
lendu Þjóðverja og á friðarþinginu
fengið samþykki bandantanna til þess
aö halda henni áfram, gégn mótmæl ■
um frá Kína. Auk þess hafa Japanar
gert ýntsar frekari kröfur, sem Kín-
verjar eru rnjög óánægðir með. Kín-
verjar höfðu fulltrúa á friðarþinginu,
cg sendinefnd frá þeim sat í Parts
tneðan á því stóð. 4. marts í vetut
sem leið, bauð sendinefnd Kínverja
blaðamönnum þeint, sem fluttu um-
heiminum fregnir af friðarþinginu, á
samkomu, og skýrði þar frá máls-
astæðum milli sín og Japana. Verða
hjer sögð helstu atriðin úr þeirri'
skýrslu.
Kínverjar sögðu þarna, að er rætt
væri um á friðarþinginu að koma í
veg fyrir framtíðarófrið, væri ekki
minst um vert úrlausn hinna svo
kölluðu Austurlandamála, eða nánar
tiltekið: kínversku málanna. En þar
með væri átt við afstöðu vestlægu
stórveldanna til ágreiningsmálanna
milli Kína og Japans. Kína hafi ekki
rð undanförnu verið og sje ekki nú
sem stendur þess megnugt, að veria
sjálfstæði sitt og. eining hins forna
rtkis gegn ásælni Japana, en þurfi
til þessa vernd vesturþjóðanna, með-
an það sje í millibilsástandi milli
hinnar 5000 ára gömlu menningar
sinnar og þeirra breytinga, sem vest-
ræna menningin hafi að færa.
Það er ljóst, segir i skýrslunni, að
til þess að geta verndað þjóðarsjálf
stæði sitt, verða Kínverjar að senva
sig að meira eða minna leyti að sið
um hinna vestlægu landa og taka
áhrifum þeim, sem skapast af stöð-
ugum viðskiftum við hinar vestrænu
þjóðir. Þetta höfum við og reynt að
gera, og má vera, að okkur hefði
tekist það betur en raun hefur á orð
ið, ef Kína hefði verið fátækt land,
eins og Japan, og ekki haft jafn-
rnikið og það hefur af þeim gæðutn
r.ð bjóða, sem mest er eftir sótt. En
Kína er stórauðugt land, og hefur
hærri íbúatölu en öll Evrópa, meira
landrými" og meiri náttúruauðlegð
Það hefttr alt til að bera í fy-lsta mæ!i,
sem gerir ríki farsælt og voldugt á
friðartímum, en er að öllu vanbúið
til ófriðar vegna þess, að herskapar-
stefna nútímans næst að eins með
fullkominni röskun á hinni eldgömlu
menning kínversku þjóðarinnar. Kína
hefur verið og er enn varnarlaust
gegn þeitn stórveldum, sem hyggja á
landvinninga og hGmta sjerrjettindi
innan takmarka þess, svo sem átt hef-
ur sjer stað i Sjantung, Mansjúríu,
Mongólíu og í námuhjeruðunum 5
Yangtzedalnum. Lausn Kínversku
málanna er í því innifalin, að skorður
*Prentvilla er á bls. 281, 1. 2 a. 0.:
„annan“ fyrir „þennan“.
verði settar við þessum útlenda yfir-
gangi i rikinu. Hann er þvi til fyrtr-
stöðu, að þjóðin geti á rjettan hátt,
eítir frjálsri viðleitni, þroskað það,
sem henni berst utan að, og lagað það
samkvæmt hugsunarhætti sínum og
þörfum. Árið 1898 fengu Þjóðverjar
ýmisleg sjerrjettindi í Sjantung og
gerðu kröfu til þeirra sem bóta fyrir
það, að tveir þýskir trúboðar höfðu
verið myrtir þar i hjeraðinu. Allmikið
landssvæði komst á þennan hátt und-
ir þýsk yfirráð, þar á meðal hafnar-
staður, er Þjóðverjar víggirtu og
gerðu að endastað járnbrautarinnar,
sem liggur vestur um Sjantunghjer-
aðið, gegnum auðugustu sveitir þess
og til höfuðstaðar hjeraðsins, sem
Tsinan heitir. Nú hafa Japanar tekið
arna yfirráðin, og síðan þeir fengu
völdin, hafa þeir gert útlæga þaðan
aUa aðra en Japana. En með yfirráð-
um yfir þessari járnbraut á ófriðar-
tímum, gætu fjandmenn kínverska
rtkisins átt opnar dyr eigi að eins inn
i alt Sjantunghjeraðið, heldur og inn
i Chihlihjeraðið, þar fyrir norðan og
vestan, eða til Peking, höfuðborgar
ríksisins, sem er í þvt hjeraði. Af
þessu geta rnenn sjeð, hver hætta
það er, að Japönum sjeu fengin yfir-
ráð þau og sjerrjettindi, sem Þjóð-
verjar höfðu áður i Sjantunghjerað-
inu. Ibúar eru fleiri í þessu hjeraði
en í Bretlandi, og þar í hjeraðinu
eru átthagar Konfúsíusar, en við þá
staði eru tengdar dýrmætustu endur-
minningar ldnversku þjóðarinnar,
enda er þar vagga hinnar kínverku
menningar.
En Japanar hafa gert fleiri kröfur
á hendur Kína en um yfirráðin þarna
í8. janúar 1915 báru þeir fram kröf-
ur, sem eru harðari og óaðgengilegrl
en nokkrar aðrar kröfur, sem gerðar
b.afa áður verið til Kína i viðskiftum
þess við aðar þjóðir. Og 25. maí s.
á. varð Kínastjórn að undirskrifa
samning við þá, eða mæta þeim í
striði að öðrum kosti. xi. maí 1915
fengu stjórnirnar í Kína og Japan
svohljóðandi símskeyti frá stjðrn
Bandarikjanna: „í sambandi við
samninga þá, sem hafa verið að ger-
ast og eru enn að gerast milli Kína
og Japan, leyfir stjórn Bandaríkj-
anna sjer að tilkynna, að hún getur
ekki viðurkent neina samninga milli
þessara tveggja þjóða, sem koma i
bág við rjett Bandaríkjanna eða
þegna þeirra, svo sem rjett til versl-
unar i Kína, eins og hann er fram
settur í þar að lútandi samningi milli
Banadríkjanna og Kína, eða sem
kemur í bág við alþjóðasamninga um
frjáls viðskifti.“ Einnig vakti samn-
irgurinn megna óánægju í Englandi.
Eitt af helstu blöðunum þar sagði
um hann: „Ef slíkt nær fram að
ganga, verður Kína ekki annað en
japönsk hjálenda. Þetta mundi stofna
í hættu eignum Breta i Kína, og gera
að engu ensk-japanska samninginn
um eining Kínaveldis og aðgang allra
þióða til frjálsrar verslunar þar.“
í skýrslunni segir, að í blöðum
Vesturlanda komi frarn margt rangt
og villandi um Kína. Um hluttökn
Kínverja í striðinu segir þar, að þeir
hafi fengið að vita að sumum banda-
mannaþjóðunum væri móti skapi, að
þeir tækju þátt í ófriðnum, og í á-
gúst 1914 hafi þeir ekki viljað taka
þátt i leiðangrinum þar eystra gegn
Þjóðverjum með Japönum og Eng-
lcndingum. En í nóvember 1915 hafi
stjórnin í Kína verið þess albúin, að
fara í stríðið með bandamönnum, en
þá hafi Japanar komið í veg fyrir að
svo .yrði. í febr. 1917 hafi Kína sent
Þjóðverjum aðvörun og slitið sam-
bandi við þá 14. marts, en sagt þeim
stríð á hendur 14. ágúst s. á. Japön-
unx hafi ekki verið vel við hluttöku
Kínverja í stríðinu, vegna þess, að
með henni fengju þeir rjett til þess,
að hafa fulltrúa á væntanlegu friðar-
þingi.
Þá er á það minst, að kínverskir
verkamenn hafi unnið fyrir banda-
menn á ófriðartímunum, svo sem 5
Norður-Frakklandi. Þar hafi unnið
130,678 kínverskir verkamenn, og
margir þeirra hafi meiðst þar og látið