Lögrétta - 17.12.1919, Page 1

Utgetandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstrseti 17.
Talsími 178.
AfgreiCslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLAKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 53.
Reykjavik 17. des. 1919.
XIV. ár.
KlæCaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 3*.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefuin be»t.
Ðofldi andinn oo oirkfðllii.
Vondi andi verkfallanna er nú
kominn inn í land vort. Um það er
ekki að villast.
Hann er kominn inn á þaS svið,
sem síst skyldi, og vænta mátti, aö
hann kæmi seinast á — en þaS er
svæSi mentamanna þjóöfjelagsins.
Jeg trúi blööunum til þess, aS fara
meS satt mál. En þau sögðu síSastl.
sumar, aS inn í hagstofuna streymdu
yfirlýsingar um þa'5, frá öllum stjett-
um embættismanna vorra, aS þeir
segSu sig frá embættisstörfum sínum,
nema viSunandi lyktir fengjust á
launakröfum þeirra, sem komnar
voru þá boöleið inn i þingsalina.
Þetta er þá gersamlega sami tónn-
inn, sem verkfallamúgurinn erlendis
lætur gnauSa og gjalla móti verkveit-
cndum sínum og stjórnarvöldum.
ÞaS skal jeg játa, aS sumum em-
bættismönnum vorum og opinberum
starfsmönnum var ekki lífvænt viS
þau laun, sem þeim hafa veriS skömt-
uS. Nefni jeg þar til símamenn og
konur, póstafgreiSslumenn í kaup-
stöSunum og þó sjerstaklega kenn-
arana, æSri jafnt sem lægri. En úr
því æSri stjettirnar liafa vítt hátterni
verkfallamúgsins, áttu þær ekki aS
taka til sömu óyndisúrræSanna.
Nú var auk þess launamáliS á góS-
um rekspöl fram til sigurvænlegra úr-
slita, þar sem landsstjórnin bar mál-
iS fram í þinginu og þingheimurinn
tók því líklega aS bæta kjörin. Þess
vegna var alls ekki aS örvænta um ■
allgóSa niSurstöSu málsins, þó aS
engar hótanir kæmu til skjalanna. En
ef svo hefSi veriS, aS þunglega hefSi
horft um viSunandi málalyktir í þing-
ir.u, mundi sendinefnd vera heppi-
legri en hótun á hendur þingi og
stjórn — sendinefnd, sem hafa mundi
rök og sanngirni meSferSis.
Öllum skynsömum mönnum, sem
liggur á hjarta þjóSfjelagsheill og
skipulag, kemur saman um þaS, aS
verkföll iSjumúgsins sjeu eitur og
bölvun landa og lýSa. Mentamenn og
vísinda ættu þess vegna ekki aS fara
í þessar moldryksgötur, þó aS skór-
inn kreppi aS þeim.
Svo var aS orSi kveSiS í blöS-
v.num, aS uppsagnirnar kæmu frá öll-
um stjettum embættismanna vorra.
En þó aS launin flest öll sjeu lág
móts viS dýrtíSina, getum vjer bænd-
ur alls ekki fallist á þaS, aS sumar
stjettir embættismanna vorra hafi
liaft knýjandi ástæSur til þess aS
,.berja í borSiS“ — hóta verkfalli.
Jeg nefni fyrst læknana. Margir
þeirra hafa góSar tekjur alls, þó aS
föstu launin hafi veriS lág. DýrtíS-
aruppbótin hefur veriS þó nokkur.
Svo hafa sumir þeirra haft drjúgan
skilding frá sláturhúsum fyrir kjöt-
merkingar. Þá hafa aukatekjur þeirra
fariS vaxandi ár frá ári vegna þess
aS taxtinn hefur vaxiS, og svo þess
vegna, aS heilsufarþ almennings hrís
hrakar í sífellu. Veldur því veiklun
og hnignun kynslóSarinnar annars
t egar, en hins vegar látlausar land-
plágur, sem slangurnienska landsins
elur og magnar. Sumir læknar færa
sig upp á skaftiS smám saman í
,,praxis“ sinni, óhræddir um aS þeir
brenni sig á soSi laganna. Bannlögin
hafa orSiS þeim tekjulind á þann hátt
á. m. k., aS hoffmannsdropar og
kamfóruseytill hafa veriS keyptir ó-
hemjulega. Þarf ekki aS fjölyrSa
um þessa hliS, svo þjóSkunn er hún.
Læknafjöldinn í Reykjavík, sem lif-
ii á hlaupastörfum,sýnir þaS og sann-
ar, hvaS læknar alment hafa fyrir
störf sín og ráSleggingar.
Þá eru sýslumennirnir. DýrtíSin
hefur orSiS þeim aS smjörgjöfulli
mjólkurkú. Ýmsar ráSstafanir lands-
stjórnar og alþingis gegn dýrtíSar-
vandanum hafa gefiS þeim mikla
peninga. Og eftir þvi sem sköttum
fjölgar, og þeir hækka, aS því skapi
drýpur í þeirra sjóS launafeitmetiS.
Sýslumennirnir hafa þess vegna átt
allgóSa daga, og sumir velt sjer í
mauradyngjunni.
SíSast tel jeg prestana. Þeir sem
búa í sveit, og fjöldi þeirra gerir þaS,
hafa auSvitaS þau hin sömu gæSi af
jörSinni, sem bændur eru öfundaSir
af og taldir sælir þess aS hafa.
Þá búbót eSa allsherjarárbót hafa
prestarnir fram yfir flesta bændur,
aS þeir sitja á úrvalsjörSum og verSa
þau friSindi naumast metin til fiska
eSa álna. ÞaS sjer á í reyndinni, aS
klerkarnir kunna aS meta þessi ver-
aldargæSi, í einrúmi, því aS þeir vilja
eigi miSla af jörSum sínum skák nje
sneiS jarSnæSislausum náungum —
þó aS þeir kveini upphátt undan bú-
skapnum og fólkshaldinu.
Löggjöfin lagSi þaS til í sumar, aS
dýrtíSaruppbót presta mætti ekki
fara fram úr 500 krónum, þeirra sem
í sveit búa.
Þetta kall'aSi MorgunblaSiS „blátt
áfram skammarlegt" ákvæSi.
Ó já! MorgunblaSiS er risnulegt
sýnum og rennur því höfSingjablóS
í æSum. Jeg tel þvi þessa eiginleika
til sæmdar. Og þaS vildi jeg, aS vjer
gætum í öllum greinum látiS okkur
farast þvílíkt, sem GuSrúnu ósvífs-
dóttur fórst viS útlagann Gunnar
ÞiSrandabana. Hún leysti hann aí
höndum meS þeim hætti, aS hún gaf
honum haffært skip, ofan á lífgjöf
og bjargráS. Þá brosti Þorkell bóndi
bennar og mælti: „Eigi er þjer lítiS
í hug, GuSrún, og væri þjer ekki
hent aS eiga vesalmenni!“
En þó aS menn hændust aS GuS-
rúnu, mundi okkur ekki hafa hentaS
aS hafa GuSrúnu fyrir fjármálaráS-
herra. Vjer þurfum aS muna þaS, aS
landiS okkar er fótaskinn harSlyndr-
ar náttúru og svo fáment á viSátt-
unni, aS öllum hinum mikla sæg op-
mberra starfsmanna verSur ekki
launaS hátt, ef framleiSslufámenniS
á aS vera ósligaS. HöfSingslundin
verSur aS sjást fyrir, ef hún á aS fá
þann vitnisburS, aS hún sje vel viti
borin og gædd forsjá. En grunn-
hyggin höfSingslund er skaSlegri
heldur en hyggin kotungslund. Mæli
jeg þetta eigi í garS MorgunblaSsins,
heldur í garS þeirra manna, sem ausa
fje úr landssjóSi, en geta þó ekki
fundiS hagfeldar tekjulindir til þess
aS standast austurinn.
Framfarirnar eru góSar aS vísu.
En þegar þaS er kölluS framför aS
eySa fje, sem ekki er til, þá eru fram-
farirnar viSsjárverSar. Nú er svq
komiS þjóSarbúskap vorum, sem
kunnugt er, aS búiS er aS tolla og
skattleggja svo harSýSgislega alla
r.t vinnuvegi lands og sjávar, sem mest
má ætla gjaldþoli þeirra í veltiári.
Opinberum starfsmönnum fjölgar í
sífellu. En vinnulýSrium fækkar.
ÞaS er ógerningur, aS þannig
vöxnu máli, aS launa opinberu starfs-
tnönnunum svo vel, sem þeir geta
best kosiS. Hvorki er þjóSin megnug
bess, nje heldur er rjett aS egna fyrir
s^rifstofulöngunina og sófahugann
meS þvj ag leggja í hálaunadún og
tHirlaunahveiti þennan innisetu og
værugirnishug ; öllum ^ttum.
Fjöldi mentamanna vorra kemur
stórskuldugur inn í embættin, sökum
þess aS þeir hafa lifaS of gj’ögu lifi
i skóla.
Vjer bændur, sem komum fyrir oss
i'ótunum meS látlausri sparsemi frá
blautu barnsbeini, viljum ekki aS
eySslueldur þessara manna brenni á
baki voru. En erigin embsettislaun
hrökkva til þess aS drepa í þess;
skörS, jafnframt því sem heimilisl',f
1-refur og heimtar meS fullum rjetti.
Læknarnir ljetust mundu fara úr
landi, til Noregs ? — ef þe;r fengju
ckki launin eftir óskum. — Því fóru
þeir ekki og könnuSu gæSin þar?
Ætli manndauSinn hefSi orSiS meiri
r.æsta ár, þó aS þeim hefSi fækkaS,
heldur en hann varS í fyrra? — meS
læknana til beggja handa.
Og prestarnir „segja upp“ kirkj-
unni og skunda í bankana og búS-
irnar i Reykjavík. ÞaS er gott ef þeir
geta stofnaS - guSsríki þar. Þess er
víst þörfin brýn. Ef þeir vilja ekki
starfa í embættunum fyrir þau laun,
sem þjóSin getur borgaS þeim, þá
mega þeir týna tölunni — gera verk-
fa.ll, og sprengja kirkjuna. —
Úr því aS jeg tók til máls um illa
andann verkfallanna, vil jeg minnast
aS lokum á blaSagrein, sem birtist í
fyrra. Hún var um laun rithöfunda,
hve lág þau væru, t. d. 30 kr. fyrir
Skírnisörk og Andvara. Höfundurinn
vildi afnema þessa smán meS sam-
tökum ritfærra manna, þannig lög-
uSum, aS þeir bindust samtökum sín
á milli um þaS, aS rita alls ekki fyr-
ir þessi laun, heldur heimta 100 kr.
fyrir örkina. Þetta var verkfall —
á pappírnum.
Mjer geSjaSist ekki aS þessu.
Reyndar vissi jeg þaS, sem höfund-
urinn sagSi, aS engin verk eru laun-
uS svo lágt sem ritstörf eru borguS.
En þessi sveltilaun stafa aS vísu frá
tamenni voru. Bókaútgáfur þola ekki
aS gjalda sæmileg ritlaun nema höf-
undum „barnalærdóms" og stafrófs-
kvera. Rithöfundarnir vita þetta fyr-
irfram, og ganga sjáandi út í þessa
bjargleysu.
En þó aS jeg kalli þetta bjarg-
leysu, er hún ekki alveg þaS sama
sem helvegur. Þessu lífi fylgir sá
b.ostur, aS auSæfi freista ekki rithöf-
undanna til blekbyttuiSnaSar, sem
svo er kallaSur. Hann er algengur í
fjölmennislöndunum, þar sem löngu
og þykku bækurnar „þunnu“verSa til
i:mvörpum. Þar freista fjárfúlgurnar
blekbyttumannanna til látlausra rit-
starfa. Andinri druknar svo i bleki
og höfundarnir ganga undir jarSar-
men tískunnar. Freistingin blasir viS.
Ef rithöfundarnir hafa auSæfahvöt
til þess aS semja b ekur, er bókmerita-
snildin í voöa. ASalhvötin á aS koma
innan aS, frá gáfunni — án þess aS
borgunin komi þar nærri eSa hugs-
unin um hana.
Hitt er annaS mál, aS verSur er
andans maSurinn þess, aS geta notiS
sln fyrir fátækt og þrældómi. Hon-
um á aS vera borgið. En ekki meS
verkfalli, heldur meS þjóðfjelags-
þroska.
Guðm. Friðjónsson.
+
Jón Norðmann.
pianoleikari.
Listamönnunum íslensku er fækk-
aS um einn, nú er skarS fyrir skildi,
Jón NorSmann er dáinn.
Hann var einn þeirra fáu manna,
sem margir hefSu viljaö kjósa sjer
aS vin. Dulur og hæglátur á yfirborS-
inu, prýSfs vel gefinn og' gamansam-
ur í sinn hóp, óeigingjarn og nær-
gætinn vinum sínum. PrúSasti ungur
maSur þessa lands.
Jeg kyntist honum fyrir 4 árum
í Kaupmannahöfn. LániS brosti þá
viS honum. Hann var viS nám á
hljómlistaskólanum \ Berlín, fullur
lífsþrár og starfsþreks, einn hinn
cfnilegasti islensku Væringjanna.
Heimur hans var ólíkur hversdags-
lífinu, ómar af lögum og brot ú»
brögum, sem hann átti eftir aS op-
inbera almenningi, en sem vinir hans
höfSu hugmynd uni. StarfsviS hans
var ekki eitt land, heldur veröldin.
^'a® stóS gustur af vonum þessa kyr-
lata viijafasfa unga manns, sem sýnd-
ist vera i0 úrurn eldri en hann var.
Og þó var eins og hvíldi sá skuggi
á hans eigin hugsun, as hann mundi
aldrei lifa sigurlaun listamannsins.
ÞaS er hægt að gera sjer í hugar-
lund, hvernig honum hafi veriS inn-
an brjósts fyrir 2 árum, er hann
fjekk lasleika i hendi, sem varnaSt
honum hljóöfærasláttar fyrir fult og
alt. ÞaS sem haföi veriS líf hans, átti
aS hverfa. En hann tók þvi sem ööru
meS stillingu hins sanna aðalsmanns,
sem ekki lætur sjer bregSa viS sár
eSa bana. Og meS sama kjarki sem
fyr tókst hann á hendur kaupsýslu-
störf, þó aS þau munu hafa legiS
skapi hans fjarri. En dauSinn tók
i taumana.
Jón var óvenjulegur maSur, enda
hafSi hug á því, sem ekki verður lát-
íö i askana. Líf hans var útþrá, leit
eítir „die weiten Fernen“, víðáttunni
miklu í fjarska, sem hann söng um.
1-angaS er hann nú kominn.
Hjeðinn Valdimarsson.
Lúðvík Jónsson
búfræðiskandidat.
HingaS kom meS Botniu i síSastl.
viku LúSvík Jónsson búfræðiskandi-
ciat frá Árnesi í HornafirSi, eftir 8
ára dvöl erlendis viS nám og í ferSa-
íögum til þess aS afla sjer þekkingar
á landbúnaöi í ýmsum löndum. Hann
var hjer á EiSaskólanum áður en hann
fór utan, en fór til Danmerkur vetur-
iun 1911—12, var þar fyrst viS land-
búnaöarvinnu, en fór svo á búnaöar-
háskólann i Khöfn og lauk þar prófi
c orð 1915. Svo var hann viS tilrauna-
stöS á Jótlandi sumariS eftir, en næsta
vetur las hann tungumál o. fl. í Khöfn
til þess aö búa sig undir áframhald-
andi nám hjá öðrum þjóðum, og voriS
1916 fór hann til Bretlands. Þar vai
hann fyrsta áriS viS landvinnu á bú-
garði i Englandi, en síðan tvo vetur
viS nám á landbúnaöarháskólanum í
Edinborg. Slapp hann meS styttri
tíma en venja er þar viS skólann,
vegna prófskírteinis síns frá Khöfn,-
og tók þar fullnaSarpróf síSastl. vor.
Þegar þvi var lokiS, bauS hann Bún-
aðarfjelagi íslands þjónustu sín og
fjekk hjá þvi nokkurn styrk til ferS-
ar um Noreg. Var hann svo í Skot-
landi í sumar, sem leiS, en ferSaSist
í haust um Noreg og hjelt þaðan yfir
SvíþjóS til Khafnar og siðan heim
hingaö.
Af því, sem hjer hefur veriS sagt,
er auSsætt, aS hr. LúSvík Jónsson
muni vera óvenjulega vel að sjer í
búnaðarmálum, og að þaS muni ekki
lítill fengur fyrir BúnaSarfjel. Islands
aS fá í sína þjónustu mann meS jafn-
víðtækri þekkingu og hann hefur afh
aö sjer meS sinni löngu dvöl erlendis
bæði viS bóklegt og verklegt nám.
Mikill áhugi og mikill dugnaSur lýs-
ir sjer i því, hvernig hann hefur rutt
sjer braut erlendis, því þar hefur
hann aö mestu leyti spilaS á eigin
spýtur, unniö fyrir sjer á sumrum
til þess aS kosta nám sitt á vetrum,
en öröugleikar óvenjulegir vegna ó-
friöarsins. Hann átti t. d. öröugt meö-
aS komast inn í England voriS 1916,
og gekk þaS á þann veg, aö hann
skrifaöi stórbónda þar og fjekk hann
til aS ráða sig til sín sem vinnumann.
Lætur hann mjög vel af líðan sinni
i Englandi.
Á Skotlandi segir hann aS ekkí
hafi veriS dýrara aS lifa á ófriöar-
árunum en hjer á landi. Vinnufólks-
ekla var töluverð i Bretlandi öllu á
ófriSartímanum, svo aS kvenfólk og
börn uröu aS vinna verk, sem annars
eru ætluö karlmönnum. Vinnuvjelar
voru þó miklu meira notaöar viö bún-
aöinn en áSur, og lagSi stjórnin þær
til og borgaöi bændum fyrir aS leggja
áöur óunniS land undir plóg. Búskap-
ui á Bretlandi er nokkuS misjafn,
segir hann. En graslendi er þar mikið
og kvikfjárrækt á háu stigi.
Á búnaSarháskóíanum í Edinborg
fer engin kensla fram á laugardögum,
en stúdentarnir verja þeim dögum til
þess aö ferðast um, til stórbændanna
í grendinni, og kynna sjer þá bú-
skapinn hjá þeim. A skólanum var
færra af námsmönnum á stríösárun-
um en venja er til. En nú var alt aS
tyllast þar aftur.
Hr. LúSvík Jónsson hugsaöi sjer
aS ferðast austur til átthaga sinna og
ættfólks undir eins og hann kæmi
heim, en nú stendur ekki svo á skipa-
ferSum, aö þaS sje hægt, fyr en meS
vorinu. Mun hann því verSa hjer í
vetur, og má telja víst, aS hann fái
framvegis starf hjá BúnaSarfjelag-
inu, þótt ekki sje þaS ákveðiö enn.
Davíð Östlund
i Sviþjóð.
Davíð Östlund hefur, svo sem
kunnugt er, lengi starfaS fyrir bind-
indisfjelög og bannfjelög í Vestur-
heimi, en er nú fyrir skömmu
kominn til NorSurlanda, sem full-
trúi sömu fjelaga. Hefur hann í
haust feröast aðallega um SvíþjóS
og flutt fyrirlestra um bannhreyfing-
nna, upptök hennar og árangur, bæSr
á Islandi og i Ameríku. En D. Ó
Lefur sagt sænsku blaSi svo frá, að
sambanuiö, sem hann er aSalfulltrúi
tyrir i SviþjóS, sje bandalag fjölda
bindindisfjelaga um heim allan, en
i öallega þó í Bandarikjunum. ÞaS
ætli nú aS fara aö vinna öfluglega
aS banni i öörum löndum, og senda
út regluboöa. í „The Minneapolis
Saturday ' Tribune“ var í júlí s. 1.
mynd af D. ö. og nokkrum þessara
manna. D. Ö. segir, aS þaS hafi kost-
aS um 50 miljónir dollara — eSa um
200 milj. kr., aö koma banninu á i
Bandaríkjunum, en nú hafi bannsam-
bandiS ákveöiS aS fá lagSa fram sömu
npphæö og 100 þús. kr. betur, eftir
nokkurn tíma, til útbreiöslu bann-
fireyfingunni í öörum löndum, þar
sem einhver slík fjelög eru fyrir, eSa
óskað er eftir þeim.
í viðtali viS sænska blaöiS „Temp-
laren“ hefur hr. D. Ö. sagt, aS banniS
hafi ekki leitt af sjer aukiö heima-
brugg í Ameríku, eða nautn annara
aíengisvökva i staS vínsins, enda sje
tekiS meS meiri strangleik á slíkum
brotum i Ameriku en i SviþjóS. Ekki
segir hann aS komiö geti til mála, aS
bannlögin veröi afnumin aftur í Ame-
ríku. Til þess þurfi /;, atkv. meiri
hluta i hverri um sig af deildum
þingsins. Bannlagavinum þingsins
muni fjölga við hverjar nýjar kosn-
ingar. Alríkisbannlögin ganga í gildi
í jan. 1920. — Nú ætli bannsam-
bandið aS taka til starfa í Evrópu.
Úr því aS sigurinn sje unninn i Ame-
ríku, vilji þaö nú stySja málefnið
annarstaöar. Nánustu fyrirætlanirnar
sjeu, aS beita sjer einkum í þeim lönd-
um, sem ætla megi aS sjeu lengst á
veg komin til þess aS.bannlög getl
öðlast þar samþykki. Þess vegna hafi
sambandiö unniS fyrir máliS í Nor-
egi. Og nú sje röðin komin aS Sví-
þjóS. í Skotlandi sje og liklegt aS
bannlög geti. komist á. AtkvæSa-
greiösla fari þar fram um málið í
október 1920. SambandiS starfi einn-
ig utan hins kristna heims, og þá
fyrst og fremst í Kína. En þaS komi
alstaðar fram á þá leið, aS þaö reyni
ckki aS hrifsa undir sig völd og stjórn
á bannlagahreyfingunum, heldur
styöji þau fjelög, sem fyrir sjeu til
andróðurs gegn víndrykkjdnni. Sam-
bandið nái yfir þessi riki: Ástralíu,
Kanada, England, Skotland, írland,
Danmörku, Japan, Mexíkó, Nýja-Sjá-
larid, Sviss og Bandaríkin. Fleiri ríkj-
um hafi veriö boöiS í fjelagsskapinn,
þar á meSal SvíþjóS og Noregi, og
muni þau bráölega ganga inn í sam-
bandiö.
I „Gefle Dagbl.“ er sagt frá fundi,
sem hr. D. ö. hefur haldið þar um
miöjan nóv. HafSi hann þar um 900
áheyrendur, og blaðiS lætur vel yfir
ræSu hans og flytur útdrátt úr henni.
Þar segir, aS fyrst hafi vínbann veriS
samþykt í ríkinu Maine i Bandaríkj-
unum 1851. Þar næst í Kansas 1881
og í NorSur-Dakota 1889. í þessum
þremur ríkjum hafa bannlög síSan
veriS stöðugt í gildi. Nokkur fleiri
ríki i Noröur-Ameríku lögleiddu vín-