Lögrétta - 31.12.1919, Blaðsíða 1

"" " ■
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Gleðilegt nýar!
Úti um heim.
Kákasuslöndin.
Hjer í blaðinu var nýlega sagt frá
Eystrasaltslöndunum, sem nú eru að
Lrjótast í því að verða sjálfstæð ríki.
Lík barátta hefur átt sjer stað í
Kákasuslöndunum og eru þau nú bet-
ur á veg komin í sjálfstæðisbaráttu
sinni. Þar, i syðsta hluta hins fyrver-
andi Rússaveldis, hafa myndast þrjú
sjálfstæð lýðveldi, Georgia, Aessen
bedjan og Ararat. Georgía er austan
við Svartahaf, sunnan Kákasusfjall-
garðsins, en nær að eins á litlu svæði
til hafsins, og Tiflis er þar höfuð-
borg. Asserbedjan er þar fyrir aust-
an og nær austur að Kaspihafi
Stærsta og helsta borgin þar er Baku
austur við hafið. Árarat er hið nýja
ííki Armeníumanna, og hefur nokk-
uð verið sagt frá myndun þess áður
hjer í blaðinu (34. tbl þ. á.). Tak
mörk þessara jjriggja ríkja eru tæp-
lega föst enn sem komið er, en lík
munu þau verða að stærð og íbúa-
tölu.
Tiflis, höfuðborgin í Georgíu, et
stærsti bær Kákasuslandanna, en
liggur langt inni í landi. Þetta er
gömul höfuðborg Georgíuríkis, varð
það nálægt 600 e. Kr. En á síðustu
áratugum hafa Armeningar mjög
sótt til borgarinnar, og nú er sagt
cð þeir muni vefa helmingur borgar-
búa. Iðnaður borgarinnar og verslun
tru að miklu leyti í þeirra höndum.
En bændurnir í hjeruðunum í ltring
eru hreinir Georgiumenn. Þó er sagf
cð jrar sjeu innan um nokkrar blóm-
hígar þýskar nýlendur. Rússar gerðu
sjer alt far um að eyðileggja njál og
þjóðerni Georgíumanna, og drógu
laum Armeninga í Tiflis. Þangao
safnaðist fjöldi armeniskra auð-
manna, og borgarstjórinn þar var
íyrir fáum árum úr flokki Armen-
iuga. En sá maður, Hadissian að
nafni, hefur orðið kunnur nú á síð-
ustu tímum sem einn af forsprökkum
Armeninga við stofnun Ararat-ríkis-
ins.
Nú er sterk þjóðernishreyfing
vöknuð í Georgíu. Þar er verið að
vekja upp aftur hið gamla mál, sem
g'eymst hefur hjá bændafólkinu. Og
sjerstakt flagg hefur ríkið fengið.
Það er rautt, með svörtum og hvít-
um ferhyrningi í einu horninu. 120 ár
eru nú síðan seinasti konungur Ge-
orgíumanna, Georg 13., ljet af völd
rm, og síðan hafa Rússar sótt það
fast, að eyða öllu sjerstæði Georgíu-
manna og breiða þar út rússneska
tungu og rússneska menningu. En
gamla málið- hefur, eins og áður seg-
ir, géymst hjá bændunum, og líka
hafa altaf uppi verið mentamenn,
sem reyndu að halda ]tví við, enda
befur aldrei dáið út í Georgíu trúin
á það, að hið forna ríki ætti eftir að
rísa upp á ný, eins og nú er fram
komið. Nú er sagt, að um 50 blöð
sjeu farin að koma út í landinu á máli
Georgíumanna, og háskóli er þar
sem styður þessa hreyfingu. í Tiflis
cr fjöldi manna, sem að eins tala-
og skilur rússnesku. En yfirvöldin
þar eru nú að berja það í gegn, að
setja Georgíumálið inn á öllum svið-
um í stað rússneskunnar. T. d. er nú
málað yfir rússnesku nöfnin á járn-
brautarstöðvunum og -Georgíunöfnin
komin í staðinn, með öðrum bókstöf-
um, því Georgíumenn notuðu ekki
rússnesk hljótákn áður. Og nú er_svo
komið, að allir útlendingar í landinu
keppast við að læra mál Georgíu-
manna, sem þeir alls ekki vildu líta
við áður.
Georgíumenn hata Rússa og óska
þess fremst af öllu, að hið gamla
Rússaveldi rísi ekki úr rústum á ný.
Pegar Þjóðverjar voru í Tiflis 1917
voru Georgíumenn þeim velviljaðir
og studdu þá gegn Rússum. Og sama
er að segja um enska herinn, sem tók
Tiflis eftir að vopnahljessamningarn-
ii voru gerðir í fyrra. Georgíumenn
voru honum mjög vinveittir. Sá her
var kallaður heim í byrjun septem
M-er í sumar og Georgiumenn margir
sógðu þá, að þeir hefðu litið á enska
herinn sem verndara lands síns. Deni-
kin og hans menji hafa ekki átt vim
- sældum að mæta í Georgíu, sem varla
er heldur við að búast, þar sem mark-
mið jreirra var að endurreisa hið
gamla Rússaveldi. Það er líka sagf,
að kenningar Bolsjevíka hafi tölu:
vert fest rætur í Georgíu. Meðferðii.
á jarðeignum þar hefur farið allmjög
*í sömu átt og hjá Bolsjevikum í Rúss-
'andi, og svo er um fleira. Skattamái
r.num er svo fyrir komið, að útlend-
ingar vilja nú ekki leggja fje í fyrir-
ueki þar. Yfir höfuð þykja landsmenn
fara fullgeist í sakirnar í þjóðernis-
málum sínum og þar kenna allmjög
einstrengingsskapar, en slíkt getur
lagast, er frá líður. Þing þeirra er ;
einni málstofu og forsætisráðherrann
< r, enn sem komið er, ríkisforseti.
Asserbedjan takmarkast af Káka
susfjallgarðinum, Kaspihafi, Persíu,
Armeníu og Georgíu. Þar búa Tart
arar. Þeir eru Múhamedstrúar og tala
mál, sem líkist tyrknesku. f höfuð-
borginni, Baku, eru þó ekki Tartarar
nema þriðjungur íbúanna. Annar
þriðjungurinn er Armeningar, en
næstfjölmennastir eru • Persar og
Rússar. Úti um hjeruðin eru til frá
Armeningabygðir, og ein þýsk bygé
er þar, sunnan við borgina Elisabeto-
pol, og heitir Helenedorf. Heims-
kunnar eru olíulindirnar miklu hjá
Baku. Þær eru á stóru nesi, sem Aps-
heron heitir. Það er haldið, að Rúss-
v:m muni falla það illa, að láta olíu-
hndirnar hjá Baku g'anga sjer úr
greipum, og að einmitt þær, sem eru
mesta verðmæti landsins verði hættu-
legastar fyrir sjálfstæði þess í fram-
tiðinni. Denikin hefur gert samning
við þetta ríki. Hann og her hans fær
aðflutninga á járnbrautum þess og
fær að nota hafnarkvíjar í Baku, en
hefur í móti lofað, að viðurkenna
s iálfstæði lýðveldisins, þangað til
ráðið verði fram úr því af þjóðþingi
i Rússlandi hvernig fara skuli um
íramtið Rússaveldis. Baku virðist
\era eins og hver annar rússneskur
bær, og mest heyrist þar töluð rúss
ueska. Hana skilja allir íbúar borg-
tnnnar, bæði Armeningar, Gyðing-
ar og Tartarar, og rússneskir siðir
eru þar drotnandi. En úti um hjeruð-
in er Tartaramálið talað, og sumstað-
c r skilja íbúarnir ekki eitt orð í rúss
r.esku. Frá Tiflis liggur járnbraut
austur að Baku.
Lýðveldið Ararat nær, eins og nú
standa sakir, hvergi til hafs. Ibúar
cru taldir nálægt 2 miljónum. Höfuð-
borgin ef Erivan, en aðrir helstu
hæirnir þar eru.Kars, Alexandropol
og Etchmiadzin. Meginþorri íbúanna
er Armeningar. 1 þinginu eru 39 sæti
c f 43 skipuð þeim. Framtíðarhugsun
Armeninga er að færa mikið út ríki
sltt, því enn nær það lítið yfir hin
tyrknesku hjeruð, sem þeir byggja
C'g framtið ]ieirra er enn óákveðin.
Nú eru það hinir fyrverandi rúss-
nesku Armeningar, sem ráðá fyrb
iýðveldinu Ararat, Þó fluttist þang-
að á ófriðarárunum fjöldi af fólki úr
tyrknesku hjeruðunum. Aðalleiðtogi
liinna rússnesku Armeninga í frelsis-
baráttu þeirra heitir Aharunian og er
lióðskáld. Hann var í París í sumar,
til þess að tala þar máli landa sinna
við friðarþingsfulltrúa bandamanna,
en á meðan var Hadissian, s-em áður
cr nefndur, fyrrum borgarstjóri í
Tiflis, aðalstjórnandi lýðveldisins.
Hið nýja Armeníulýðveldi hefur urn
50 þús. manna her og hefur átt í
sífeldum skærum við Tyrki, og stund-
um einnig við Tartara og-Georgíu-
.menn. Armenía var, eins og kunn-
ugt er, áður sjálfstætt ríki með mik-
illi menningu, en lenti í byrjun 16
aldar undir yfirráð Tyrkja og síðan
hefur saga íbúanna verið sífeld rauna
saga. Hið nýja flagg Araratlýðveld-
isins er gult, blátt og rautt.
Bandamenn og Rússar.
Það eru nú öll líkindi til þess, að
íriður fari að komast á milli banda-
manna og Rússa, enda væri það æski-
legast að svo yrði. í lok októbermán-
aðar hörfaði Judenitsch til baka með
her þann, sem átti að vinna Petro-
grad, og skömmu síðar var her hans
sagður allur tvístraður. Judenitsch
kom fámennur til Reval úr þeim leið
angri seint í nóv. Eftir að þessi her
ferð hafði mishepnast, virðist Lloyd
George einráðinn i því, að hætta öll-
um afskiftum af innanríkismálum
Rússa og koma friði á. 10. nóv. held-
ur hann ræðuna í Guildhall, sem áð-
ur hefur verið minst á hjer í blað-
ínu, og kom þar fram með þær skoð-
c.nir. Þetta var á hátíðisdegi Lun-
oúnaborgar. Og þrátt fyrir mótmæli
þau, sem sú ræða vakti, einkum hjá
íhaldsflokknum og í hans blöðum,
]iar á meðal „Times“, hjelt hann hinu
sama fram i langri ræðu í þinginu 13.
nóv. Þar sagði liann m.- a. að ekki
gæti komið til mála, að England tæki
á sig nýjar skuldbindingar til þess
að hjálpa Rússlandi, þ. e. þeim 'flokk-
um þar, sem bandamemi höfðu stutt;
en enska. stjórnin teldi aftur á móti
rnjög æskilegt, að innanlandsfriður
kæmist á í Rússlandi. Borgarastyrj
óldin þar eyddi efnurn og kröftúm
íússnesku þjóðarinnar, og frá mann-
úðarinnar sjónarmiði væri það höf-
uðatriðið, að stöðva hana sem fyrst
-Af þessum ástæðum hefði enska
stjórnin jafnan verið reiðubúin ti'
þess að grípa hvert tækifæri, sem
byðist, til þess að koma fram samn-
iugum, sem treysta mætti að til þess
lciddu, að skapa aftur varanlegan
frið og reglubundið ástand í Rúss-
landi, og koma þar aftur á lögbund-
inni stjórn, sem sniðin væri eftir
þjóðarinnar eigin óskum. Eftir þessu
vill hann láta Rússa sjálfráða um
það, hvort þeir haldi framvegis við
ráðstj órnarf yrirkomulag Bolsjevíka
eða ekki.
Rjett eftir þetta var svo ákveðin
ráðstefnan í Khöfn milli fulltrúa frá
tnsku stjórninni og Leninsstjórninni
í Rússlandi. Það hjet svo, að þar ætH
áð eins að ræða um skifti á föngum
En nú er sagt, að hitt hafi legið á
bak við þegar frá byrjun, að þetta
yrði upphaf að friðarsamningum
þeim við Rússa, sem Lloyd George
hafði talað um og viljað koma fram.
hormaður nefndar þeirrar, sem enska
stjórnin sendi til mótsins, var verk-
mannaforinginn O’Grady og kom
enska nefndin til Khafnar nálægt 20
nóv. og beið þar nokkra daga eftir
samningamönnum Rússa. Fyrir þeim
var David Finkelstein-Litvinov, sem
aður hefur verið nefndur,'og komu
þeir til Khafnar 24. nóv. Næsta dag
byrjuðu umræður um samning-ana
og hefur áður verið sagt frá því, að
af ]>eim varð enginn árangur að svo
stöddu. Litvinov hjelt fast fram ful!
komnum friðarsamningum, en aðal-
atriði þeirra voru sögðu i síðasta tbl.
Lögr„ og svo var málunum vísað til
nánari meðferðar til Parísar.
En margir eru þeir, sem telja ensku
stjórnina bregðast bandamönnum sín-
um í Rússlandi, þeim Koltsjak og
Denikin og þeirra fylgjendum, með
því, að fara.nú að semja við Bolsje-,
víka. En Lloyd George hefur sagt,
18 ekki væri tilætlunin, að semja við
Bolsjevíka nema þeir Koltsjak og
Denikin yrðu með í friðargerðinni.
Fn einmitt það gerir nú að líkindum
samkomulagið erfiðast. Bandamenn
eru innbyrðis ósamþykkir um rúss-
nesku málin og eru yfir höfuð kornn-
ir í megnus-tu vandræði út af þeim
Þeir hafa leiðst til þess, að verða
j átttakendur í borgarastyrjöld í
Rússlandi og flokkarnir, sem þeir
hafa stutt, lúta þar nú í lægra haldi.
Margir vilja halda þeirri styrjöld á-
tram, með auknum kröftum, þangað
til yfir ljúki, en aðrir, einkum verk
mannaflokkarnir og forsprakkat
þeirra, mótmæla því fastlega, ög hafa
ængi mótmælt afskiftum banda-
manna af innanlandsmálum Rússa.
Lloyd George hefur nú án efa tek
,ð rjetta stefnu í rnálinu, hvort sem
honum tekst að framkvæma fyrirætl-
anir sinar eða ekki. En takist það
ekki, að koma á friði og sáttum milli
ílokkanna i Rússlandi, og semil
bandamenn samt sem áður við Bolsje
vikastjórnina, heldur óeirðunum þat
íiam. Það er þa hiutverk hmnar við
rkendu stjórnar út í frá, að stille
. friðar í ríki sinu, og bandamönn-
m kemur það mál ekki framar við.
Fn þeir hafa þá gerst liðhlaupar 1
íússnesku málunum, snúið baki við
ivrverandi samherjum sínum og
tekið saman við mótstöðumenpina.
Þetta er það, sem þeim verður núið
um nasir, sem vilja semja frið við
Bolsjevíkastjórnina, af mótstöðu
mönnunum, sem halda vilja áfram
svo að Lloyd George á erfitt aðstöðn
í þessum málum. Það kemur líka
iram sá ótti hjá bandamónnum, að et
þeir vísi alveg á bug friðarumleit-
unum Bolsjevíka, þá snúi þeir sjer
að Þjóðverjum og geri samband við
þá. Og hins vegar aftur, að ef þeir
snúi alveg baki við andstæðaflokki
Bolsjevíka í Rússlandi, þá leiti hann
sambands við Þjóðverja. Nýlega hef-
ur komið fram blaðagrein eftir Win.
ston Churchill, sem með mjög ákeðn-
um orðum lætur í ljósi ótta við það,
s.ð samband myndist milli Þýskalands
og Rússlands.
Hann segir, að það sje alls ekk,
heppileg stefna fyrir Englendinga, að
gera sjer mjög far um að bægja Þjóð-
verjum frá verslun og viðskiftum
vestur á bóginn og hrinda þeim á
þann hátt til þess að leita þessa ein-
göngu austur á við. Því ef Þjóðverjar
snúi sjer aðallega i þessum erindum
td Rússlands, geti þeir fengið þar
alt, sem þeir þarfnist og magnast við
það sem heimsveldi. Þar sjeu hrávör-
ui af öllum tegundum og herforingj
ar Þjóðverja, sem nú sjeu atvinnu-
lausir, geti fengið nóg að starfa við
heri Rússlands. Þar geti komið upp
stór vopnabúr og vopnaverksmiðjur,
þótt- bannað sje nú að stofna til þess
i Þýskalandi sjálfu. í Rússlandi getl
Þjóðverjar skapað heri, sem undir
góðri stjórn geti orðið ósigrandi.
Hins vegar segir hann að Rússar
hljóti að snúa sjer til Þýskalands,
ef bandamenn geri þá sjer óvinveitta.
Þar geti þeir fengið vísindamenn og
■'ærkfræðinga, og yfir höfuð alla þá
irienn, sem þeir-mest þarfnist til þess
rð stjórna þeim fyrirtækjum, sem
þeir nauðsynlega þurfi að koma á
fót til viðreisnar landi sínu. Þetta
verði auðvitað ekki alt í einu, en það
geti. sótt í þetta horf smátt og smátt.
Það ástand, sem leitt hafi til hinnar
iiýafstöðnu heimsstyrjaldar, hafi ekki
heldur skapast alt í einu, heldur smátt
og smátt.Og ef það sje látið við gang-
ast ár eftir ár, að rás viðskiftanna takv
þessa stefnu, þá komi sá dagur, að
rfleiðingarnar birtist. Ef Þýskaland
>g Rússland geri samband, hvort sem
á báðum stöðvunum myndist íhald-
söm einvaldsstjórn eða harðstjórnar-
fyrirkomulag sameignarmanna, þá
muni allar hætturnar, sem leiddu til
ófriðargossins 1914, rísa upp að nýju
hálfu verri en áður.
Kerensky, sem nú dvelur í Suður
Englandi, hefur nýlega látið uppi álit
sitt á afskiftum bandamanna af Rúss-
landi, og lætur mjög dla yfir þeim.
Iíann seglr, að þeir eigi Rússlandi
ekki minst að þakka sigur sinn, því
neginher miðveldanna hafi verið
bundinn á austurvígstöðvunum þang-
að til Bandaríkin hafi verið komin
út. í ófriðinn hinum til hjálpar. Eftir
að stjórnarbyltingin varð í Rússlandi.
segir hann að bandamenn hafi alt aí
stutt þar íhaldsflokkana og með þvi
unnið á móti lýðveldisstjórninni, eða
bráðabirgðastjórninni, tn Þjóðverjar
hafi stutt Bolsjevíkahreyfinguna. Þeir
Denikin og Koltsjak hafi engu ti’
ieiðar komið. Hvíta grimdin hafl
komið í stað hinnar rauðu í þeim hjer-
uðum, sem þeir hafi náð á vald sitt*
Hann segist, ásamt fleiri Rússum,
hafa varað bandamenn við því í vor.
scm leið, að styðja þessa menn, og
spáð því, að svo mundi fara sem nú
sje fram komið. Hann segir, að engri
instri hugsun hafi verið fylgt í af-
skiftum bandamanna af Rússlandi. En
hermenskuíhlutun vill hann enga hafa
tar frá þeirra hálfu framar. Hann
segir, að Rússland þurfi .frið, og um
fram alt verði að ljetta af þvi hafn-
l.anninu þegar í stað. Það sje himin-
hrópandi glæpur og með því sjett
drepnar þúsundir kvenna og barna.
Sje rússneska þjóðin látin einráð
rnuni hún fljótt koma friði á heima
hjá sjer.
Kerensky er mótsnúinn skilnað'
bæði Finnlands og Eystrasaltsland
anna frá Rússlandi, segir að Rússar
verði að hafa hervörslu á þeim stöðv-
nrn, vegna höfuðborgar sinnar og ör-
jggis síns yfir höfuð.
Síðustu frjettir.
Fregn frá 27. þ. m. segir. að yfir
ráð friðarmálanna sje aftur að byrja
tundarhöld í París og Venizelos sje
kominn þangað. Mun þá eiga að fara
að ráðstafa Tyrkjalöndunum.
Um þjarkið milli Þjóðverja og
bandamanna segir í símfregn frá 23.
þ. m., að bandamenn krefjist að Þjóð-
verjar gangi að öllum skilyrðum, sem
þeim sjeu sett, en segi jafnframt, að
síðar skuli rætt við þá um tilslakan-
ir.
Símfregn segir, að Bandaríkja-
stjórn ætli að segja ófriðarástandi
lokið milli sín og* Þýskalands á ný-
ársdag. Milli Breta og Bandaríkja
stjórnar er sögð misklíð út af þýsk-
um skipum, sem kyrsett hafa verið
á ófriðarárunum vestan hafs, og bæði
ríkin geri nú tilkall til.
írsku málin valda miklum vand-
ræðum i Englandi. Lloyd George
heldur því nú fram, segja síðustu
símfregnir, að tvö löggjafarþing
verði á Irlandi, annað fyrir Ulster-
hjeraðið. Það er sagt, að almenning-
ur í írlandi hafi neitað að hljálpa til
að leita uppi þá, sem valdir voru að
morðtilraun við French lávarð.
T •• •• 1 • f X
Tvo songljoð.
Þau eru þýdd úr þýsku og voru
sungin á hljómleikum Svb. Svein-
björnssonar tónskálds í dómkirkjunni
hjer siðastliðið sumar, við lög eftir
sjálfan hann.
1. Undraljóðið.
Eitt ljóð á undraóma,
sem allar stundir hljóma
til lífsins enda’, ef lærast þeir.
Ei maður lag því ljeði.
það ljóð á hæstu gleði,
en alvöru þó ennþá meir.
Það á með einu lagi
við alla lífs þíns hagi.
Það seiðir blíðu’ í harmsins hljóð.
Alt böl í bros er snúið
og burtu tárið flúið,
er ómar þetta ljóða ljóð.
2. Kvartaðu ekki —
Kvartaðu’ ekki, kæra- barn. •
Kvartaðu’ ekki! Lifi ungu
mæta bæði blóm og hjarn,
bros og mótgangs öldur þungu.
Guð vill, morgungeislann við
gleðjist sálir allra barna.
Ellidögum færir frið
fegurð himins næturstjarna.
Þ. G.