Lögrétta - 25.02.1920, Blaðsíða 1

Utgelandi og ritstjóri:
ÞORST. GfSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsimi 178.
Afgreiðslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti 11.
Talsími 359.
N. 7.
Beykjavík 25. febr. 1920.
B — 1
Klæðaverslun H. Andersen & Sön Aðalstræti 16. Stofnsett 1888. Sími 33. O < Þar eru fötin saumuð flest. Þar eru fataefnin best.
&
Benedikt Sveinsson
Og
hæstirjettur Islands.
Blöðin skýra frá, aö hæstirjettur
r;or — eins og æSsti dómur vor er
nú kallaður á hunddanskri íslensku
— hafi veriö hafinn og helgaður meS
nokkurri viöhöfn seinasta mánudag.
Þá er jeg las frásögn af þessari
hátíSlegu athöfn, bjóst eg viS,.a® sjá
þar einhverstaðat getiS stórmerkilegs
Islendings, er jeg ætla, aS fyrstur hafi-
flutt máliö á þingi. Hann íaarSist, aS
minsta kosti, fyrir því um langt skeiö
meS anda og eldi sem öðrum áhuga-
málum sínum.
Þessi merkismaður er Benedikt
Sveinsson sýslumaður, einhver hinn
mesti skörungur og áreiðanlega and-
heitasti mælskuma'ður, er setið hefur
á alþingi íslendinga hinu endurreista.
Það var óviðfeldið og ómaklegt,
skortur á ræktarsemi, að fyrir-
höfn þessi fór fram, svo að hans og
baráttu hans fyrir þessari ungu stofn-
un vorri var ekki minst einu oröi.
Því má ef til vill svara, að eðli-
legt sje, að Benedikt væri ekki nefnd-
ur, þar sem ekki var rakin barátta
ryrir afriámi dansks dómsvalds í ís-
lenskum málum. Sumir kunna og að
tclja meiri þörf á að brýna fyrir mál-
ílutningsmönnum, að „fara“ ekki „ó-
gætilega með sannleikann", eins og
hinn virSulegi dómstjóri gerði, heldur
en lofa látna og rifja upp afreksverk
þeirra, og ber jeg ekki á móti því.
En ekki þurfti a'ð segja langa sögu.
þó að getið hefði verið áræðis frum-
herjans, er hóf og háði langa 'hríð
stríð fyrir heimflutningi æðsta dóms-
valds í íslénskum málum. „Hæsta-
ijetti“ hefði verið sæmd að því að
byrja veglega starfsemi sína á að
minnast með nokkrum hætti hins
framliðna þinghöfðingja og baráttu
hans fyrir sjálfstæðissigrinum þeim,
að æðsta íslenskt dómsvald fluttist
i,ú heim, eftir nokkurra alda útlegð,
fyrst í Noregi og síðan suður við
Eyrarsund.
Jeg fæst ekki um þenna skort á
tilhlýðilegu þakklæti við Benédikt
Sveinsson sökum sjálfs hans. Slíkt
kenutr öðrum meir við en mjer. Jeg
býst við, að það skifti hann nú litlu,
á hvaða rjettlætisvog dómarar vorir
og þjóð vega starf hans og stríð fyrir
sjálfstæði Islands. En jiað sakar þjóð
vora, ef hún metur ekki slíkan skör-
ung og eldrnóð hans að makleik-
um. Ef vjer kunnum ekki skyn á verð-
leikum og dýrstu hæfileikum látinna
aíburðamanna, keniur það sjálfum
oss í koll. Þá er hætt við, að vjer
flöskum illa á lifandi mönnum, grein-
t:m oft ekki mann frá mannleysu.
Og hvað getur háskalegra en slíkar
mannvillur? Sumum þykir þetta, ef til
vill, hjegóntamál og orðin ein. En
lialdið jrjer, að við getum ekki kom-
ist að því fullkeyptu, að gera engan
greinarrriun á stjórnmálamanni og
stjórnmálaleysingja, ófrjóu skrif-;
stofuviti og skapandi stjórnvísi, að-
gerðalítilli hjartagæsku og hugsjóna-
vellu annars vegar og hrifning af
máli sínu og eldheitri trú á málstað
sinn hins vegar, eins og Benedikt
Sveinsson hafði til brunns að bera?
Myndi það vera á vorum dögruu
slakur þingmannshæfileiki, að vita
vel mun á ráðherrakostum og ráð-
herra-göllum ? Jeg bið þá lesendur
greinar þessarar, er hugsa það sem
þeir lesa, að íhuga vel þetta lítt íhug-
aða efni, er hjer er að eins drepið á.
Það er eins og sumum mönnum,
verðleikum ‘þeirra og kjarna sje sí-
íelt gleymt. Menn einblína á brestina,
sem sumir voru samgrónir stórfeld-
um hæfileikum og manndómi, aðrir
skilgetin börn aldarandans, nokkr-
ir fylgja smæðar og fólksfæðar
þjóðfjelags vors. Því liggja sumir
merkustu synir lands vors óbættir hjá
garði. Það er t. d. merkilegt, að enn
liéfur slíku ágætisskáldi sem Grími
Thomsen ekki verið skipað í það önd-
vegi, sem ber anda hans, list og spak-
legu viti. Stafar það eflaust meðfram
af því, að Grímur fylgdi löngum óvin-
sælum stjórnmálastefnum, Stjórn-
málamaðurinn Bened. Sveinsson hef-
ur mátt hlíta lílcu rjettlæti, að sumu
leyti, af líkum sökum og rökum. Hann
átti að vísu um óskamt skeið mikilli
lýðhylli og þjóðfylgi að fagna, hafði
mikil áhrif í .landinu. Sumir mestu
gáfumenn vorir á þeirri tíð, t. d. Gest-
ur Pálsson, sáu gerla yfirburði hans
og einkenni. Þó er svo að sjá, sem
hann hafi aldrei haft eins miklar
vírðingar og ætla mætti, eftir fágæt-
um hæfileikum hans og kröftum.
Sama virðist Gesti Pálssyni og hafa
fundist: En um það er hann ljest,
hafði allmikill þorri þingmanna og
landsmanna horfið frá stefnu þeirri,
er hann stýrði og við hann var kend
(„Benedizkan") Andstæðingar hans
fóru um hann óviðurkvæmilegum ó-
virðingarorðum, sem lög gera ráð
fyrir. Höfðu þó ýmsir þeirra fylgt
honum langa hríð að málum. Og
„hinar tryggu leyfar“ flokks hans
breyttu eftir lát hans stefnu í ríkis-
ráðsdeilunni. Því hafa flokksmenn
hans, ef til vill, hirt litt um að halda
minning hans á lofti. Vinsæld hans
var því breytt í óvinsæld. Framtíðar-
hugsjónum hans var snúið í „háskýja '
politik", eins og andríkur mótstöðm
maður hans kallaði stjórnmálastefnu
hans.
í sjálfstæðismálinu krafðist hann
þó ekki mikils hjá því sem síðar vat
heimtað og — veitt. Þó virðast kröfur
lians nú undarlega djarfar og til-
gangslitlar, er þess er gætt, að þá
var sem mest í Danmörku ríki þeirra
Estrups og Nellemanns. Þeir sátu þá
að völdum í þrái við þjóð sína og
tröðkuðu lögum og landsrjetti. Var
sist furða, þótt gætnir og gamlir í-
haldsmenn gætu ekki fylgt Benedikt
í svo vonlítinn leiðangur sem stjórn-
arskrárbaráttu hans var, meðan hinir
harðvítugustu hægrimenn stýrðu
Danmörku. Sýnir ]iað „kraftkyngi"
hans, að hann bljes þá stórum her-
sveitum undir merki sitt. Landsmála-
foringinn Benedikt Sveinsson bljes að
gióðinni fornu frá dögum Jóns Sig-
urðssonar. Það var hlutverk hans í
stjórnmálasögu vorri. Það er merki-
legt, að einn hinn mesti andstæðing-
ur Benedikts, Arnljótur Ólafsson, hef-
ur markað þessa afstöðu hans. Hann
íeit 1898, ári fyrir dauða Benedikts
(i ritlingnum „ísafold“ og „Valtýsk-
an“), að „þótt vjer hendum gaman að
Öfgum og örhæfi Benedikts Sveins-
sonar, verður því eigi neitað, að hann
er rjettur erfingi að stjórnmálastefnu
jóns heitins Sigurðssonar, að
„Benedikt er sívaxandi áframhald af
Jóni.“ Mjer þykir óliklegt, að þess-
um dómi. verði hnekt. Það má ef-
laust að miklu þakka baráttu Bene-
dikts og hávaða þeim, er hann gerði,
rneð tlistyrk liðssínsogundirforingja,
um stjórnfrelsivort, aðdatiskirvinstri-
menn urðu að nokkru við kröfum
vorum, er þeir komust til valda 1901.
Hann kynti óróa, sem lifði hann og
kulnaði ekki, heldur heimtaði æ meira,
uns fullveldi íslands var viðurkent.
Það er ekki tilviljun, að sonur hans
hóf stefnu „Landvarnar". Samt hefur
Benedikt verið gleymt. Mönnum hef-
ur sjest yfir, að hann sá í mörgu
f-estum skýrara raunveruleg vaxtar-
skilyröi jijóðar vorrar, og að úr „há-
pkýja-politik" hans komu gróðrar-
skúrir. t skopvísu einni um hann er
sagt, að hann hafi
„mörg ár malað,
en mjelið hefur enginn sjeð.“
Og jeg held, að mig misminni ekki,
að ,,ísafold“ gæti þess í ritdómi um
æfisögu Benedikts í „Andvara", um
eða laust eftir síðustu aldamót, að
I;ann hefði fáum eða engum málum
sinum fram komið. Jeg sleppi að
ræða, hve sanngjarnt var að finna
honum slíkt til foráttu. Stærstu á-*-
hugamál hans brutu skip sín á sama
skeri: kúgunaranda og þröngsýni
danskra hægristjórna. Honum verður
ekki ámælt fyrir, að hann sprengdi
ckki það sker í loft upp. En nú vill
einmitt svo til, að fáir hafa komið
betur fram áhugamálum sínum, fáir
verið sigursælli — í gröfinni —
en þessi málsnjalli þingskörungur.
Síðasta áratug hafa hugsjónir hans
nnnið hvern sigurinn á fætur öðrum.
Sjermál vor eru komin úr ríkisráðinu,
háskólinn stofnaður og starfandi,
hæstirjettur heim fluttur. Nú sjest
mjelið, sem hann mól. Nú má lita
árangur æfistarfs hans og langrar
baráttu. Sannarlega ætti þjóð vor
ekki að hafa minni mætur á þessum
syni sínum af þeirri sök, að hann
lifði ekki og sá ekki sigur áhuga-
rnála sinna og hugsjóna. En það er
merkilegt, hve vel tekst að komast
hjá að nefna hann, nú er hugsjónir
hans búast holdi og beinum, og ekki
síst þeir, er telja þær á „rjettum rök-
um bygðar“, eins og hinn virðulegi
forseti hæstarjettar komst að orði um
heimflutning íslensks dómsvalds.
Jeg veit vel, að sumir óttast „sjálf-
stæðið“ mikla, kalla oss það ofviða,.
menning vorri hætta búna af andlegri
cinangrun, er stofnun íslensks háskóla
hafi í för með sjer o. s. frv. Víst er
hjer gripið. á kýli, er getur’orðið
hættulegt, ef ekki er við .gert. Þjóð
vor hefur eflaust þroskast meira að
vtan- en innanverðu seinustu árin.
Vera má, að menning vorri hefði
■verið hollara, að sumar sjálfstæðis-
framfarir vorar hefðu ekki komið eins
sriemma og raun varð á. En aðal-
atriðið er, að það var óhjákvænú-
leg afleiðing stjálfstæðisstefnu vorrar
og þjóðmetnaðar, að hugsjónir Bene-
dikts Sveinssonar kæmust í fram-
kvæmd. Sjálfstæð þjóð hlýtur að
standa straum af æðsta námi ungra'
sona sinna. Sjálfstæð þjóð felur ekki
erlendri stofnun, sem hlaðin er störf-
um og ókunnug landshögum, að
kveða upp efstu dóma í málum og
deilum þegna sinna. Það er og hætt
við, að æ hefðu fylgt því nokkrir
smákvillar, t. d. metnaðarprjál, er
þjóðin tók þessar vísdómstennur.
Þjóðin hlýtur því ávalt að þakka
Benedikt Sveinssyni hugsjónir hans
og þorstyrka trú á framtíð og fram-
farir íslands.Hann hefði og ekkihorft
í að veita nóg fje til að verjast hætt-
um þeim, er oss kann að standa al
einangrun og fjarlægð frá öðrum
þjóðum og löndum. Á nirfils- og
sparnaðar-tíð var hann ósmár í fjár-
hag'sefnum landsins. Hann fletti í
þingræðum rækilega ofan af skamm-
sýni sparnaðarstefnunnar, er drotnaði
í fjármálum landsins á fyrstu lög-
gjafarþingum vorum. Hann ól þann
metnað fyrir hönd þjóðar sinnar, að
hún sæi sjer sjálf farborða í hvívetna.
Halldór Friðriksson sagði eitt sinn,
er umræða var um stjórnarskrár-
frumvarp Benedikts, að vjer mættum
„varla heita andlega sjálfbjarga",
þyrftum gjafa frá öðrum, bæðum um
gjafir, en vildum þó vera stórráðir
og stjórna öllu saman sjálfir. Þessu
svaraði- Benedikt: „Má jeg spyrja:
Hverra ómagar eigum vjer að vera?
Sjálfra vor, s-jálfsagt? — — Einnútt
breytingin á stjórnarskrá fslands á
að kenna oss, á að neyða oss, að
h.ætta að vera ómagar sjálfra vor og
annara.“
( Benedikt Sveinsson taídi heim-
fhttning æðsta dómstóls vors felast í
fullkomnu stjórnar-sjálfstæði, hljótá
að vera því samfara. Hann sagði á
Alþingi 1885: „Þetta frv. (um afnám
æðsta dóms vors í Khöfn) hefur
skapast og‘ hlýtur að skapast jafn-
lúiða þeirri hugsuri, þeirri þjóðar-
þörf og þjóðarnauðsyn, að ísland fái
innlenda stjórn allra sinna sjerstak
legu mála, og það skyldi enginn láta
I sjer koma til hugar, að Islendingar
l haldi svo mikið upp á hæstarjett :
Danmörku, að þeir vilji vinna það
XV. ár.
til fyrir hans sakir að fara á mis við
afdráttarlausa innlenda stjórn í þéssa
orðs yfirgripsmesta skilningi?
stjórnarskrárfrumvarpi Benedikts, er
samþykt var á Alþingi 1885, stóð, að
ísland hefði dómsvald fyrir sig. Af
því kvað hann leiða það, að afnema
yrði dómsvald hæstarjettar Dana í ís-
lenskum málum. Hann kvaðst með
frumvarpi sínu ekki „lýsa van-
trausti til hæstarjettar.“ Hann sagð
ist játa, „að hæstirjettur hafi oft lagt
rjett úrslit á dómsmál vor.“ —- En
allar þær ástæður, er mæltu með inn-
lendri stjórn, mæltu og með því, að
acðsti dómstóll landsins væri í landinu
sjálfu. Hann sýndi og annmarka á,
að erlendur dómstóll dæmdi um mál
vor. Og af því að mjer virðist hann
þar rökvís eða rökheppinn, set jeg
hjer kafla úr fyrstu ræðu hans í mál-
inu á alþingi 1885:
„Loks skal jeg geta þess, að hjer á
landi eru svo sjerstakir staðhættir,
venjur og háttsemi, sem útlendingar
geta ómögulega skilið, en sem bæði
dómararnir og málfærslumennirnir
eiga að þekkja til, og verða að skilja
til þess að setja sig' rjettilega inn í
málin. Jeg skal nefna til dæmis fjár-
mörkin íslensku. Jeg hef einu sinni
sjálfur haft þá æru, að gefa víð-
frægum málfærslumanni í Kaup-
mannahöfn skýring á íslenskum fjár-
mörkum, og átti hann, sem von var,
íullerfitt með að skilja þau, sem um
var að ræða. Það varð ekki með orð-
um gert, heldur með pappír og skær
um. En hvert stálpað barn á íslandi
hefði kannast við þessi mörk við orð-
in ein, hv.að þá lærður íslenskur dóm-
ari." (Alþt. 1885 B. d. 1141—1142).
Jeg ætla ekki að lýsa Benedikt
Sveinssyni hjer nje auðkenna hann.
Slíkt verður ekki gert í blaðagrein.
Tilætlun mín var að eins að benda á,
að miður vel hefði farið á, að hans
var ekki minst að neinu við vígslu
hæstarjettar. Hæstirjettur hóf að
þessu leyti göngu sína eigi eins
giftusamlega og skyldi.
Benedikt Sveinssyni hefur verið
margt til foráttu fundið, bæði með
rjettu og röngu. En hvað sem líður
brestum hans, þá er hitt víst, að hann
var gæddur ýmsum sjaldgæfum hæfi-
leikum og manndýrðum, er auðga og
fegra sögu íslands. Þær ástríður, sem
rýrðu veg hans og virðing, verða
ekki skildar frá þeim funa, sem
gerði hann að hinum merkilegasta
ínanni, —■ ekki fremur en ranghverfa
frá rjetthverfu á sama fati. í honum
var mikill ósvikinn kjarni. Hann átti
J;að, sem Páll Ólafsson kvartar um,
í gáfulegri vísu, að sig hafi vanhag-
að um á alþingi: „talent og tempera-
ment“. „Talent“ er raunar fremur of
veikt en of sterkt orð um þinggáfur
hans. Hefði það skýrt -komið í ljós,
ef eldingar hans hefðu þrumað í
þingsal einhverrar stórþjóðar. Þá er
honum tókst upp — og honum tókst
cft upp — talaði hann af fágætri
mælsku og frumlegri andagift. í
ræðum hans má finna líkingar svo
líkamlegar og eftirminnilega skýrar,
að stórskáld gæti verið höfundur
þeirra. Hann var skæður í sennum og
skjóturi í svörum. Hinir orðfærustu
og best gefnu menn, t. d. Grímur
Thomsen og Arnljótur Ólafsson.
þreyttu oft leik við hann á þing-
bekkjum. Víst veittu þeir honum sár,
er lengi sjer örin eftir. En sjaldan
báru þeir af honum sigurorð. Hann
gat líka verið meinyrtur og orðhepp-
inn. Hann var einn þeirra manna, er
ttúði heitt því, sem hann sagði. Þá
er hann talaði á alþingi, fylgdi hjarta
máli. Ekkert auðkennir hann skýrara
en sannfæringarhiti hans. í þeim hita
fólust styrkleikur hans og veila. Sá
hinn „heilaga eldur“ jók skarpleik
hans og einsýni. Hann átti það, sem
er eitt höfuðeinkenni stjórnmála-
manns, hjartfólgin áhugamál, er skift
gátu þingheimi í öndverðar fylking-
ar og flokka. Og liann var í mörg-
um stórmálúm spámannlega vaxinn, i
samræmi við framtíðina.
Þá er vjer íslendingar eignumst
sagnaritara með skilningi á þroska
vorurn á síðustu áratugum og glöggu
auga á því, sem einkennilegt er og
stórvaxið í mannlegu eðli, verður
honum vísað til sætis meðal merk-
ustu sona þjóðar vorrar í nútíð og
fortíð.
Hann var fæddur stjórnmálamað-
ui — „einn af fáum“. Hann átti ekk-
ert annað að vera. Andi hans og guð-
móður nutu sín best i stjórnmála-
skærum og ræðustól.
Tvo síðustu áratugi æfi sinnar var
hann sannkallaður Ókólnir íslenskra
sjálfstæðismála.
Sigurður Guðmundsson.
Sprettir.
Kvæði eftir Jakob Thorarensen. —
Útgefandi Þorst. Gíslason. Rvík
MCMXIX.
Þetta er önnur kvæðabók skálds-
ins. Nafn hennar kann jeg ekki við.
Pappír, prentun og annar ytri bún-
fngur bókarinnar er góður, nema tit-
ilblaðið; það er óþolandi sökum
hörpumyndarinnar með puntstráun-
um tveim, er flest ljóðskáld og leir-
hausar „brúka“ nú saman i bróðerni.
Hjer hafa konúð út árlega margar
bækur um ólík efni, en nákvæmlega
ems að ytra útliti. Þess vegna er
nauðsyn skáldum og rithöfundum,
að afla sjer nokkurrar þekkingar á
prentun, leturgerð og miklu fleiru
er lýtur að útgáfu bóka, svo þeir
þurfi ekki að varpa öllu slíku á
prentarann; hann er sjaldan fær um
slíkt. En það skiftir miklu, að bók
sje falleg að ýtri gerð.
Jakob varð þjóðkunnur fyrir fyrri
kvæðabók sína „Snæljós". Síðan hafa
altaf öðru hvoru birst kvæði eftir
hann í blöðum og tímaritum. Þau
kvæði eru flest prentuð aftur í þess-
ari bók og þó elcki öll, t. d. „Strand-
ið“ er hjer ekki. Er það gleymska?
—• Eða var nokkur ástæða til þess
V
að kasta því?
Skáldið er ekki mikið breytt frá
því, er hann kvað „Snæljós“. And-
inn virðist mjer hinn sami og ný ein-
kenni hafa ekki komið i ljós. En hjer
er með efnið farið af miklu meiri
list en áður var. Ytri búningur kvæð-
anna er einnig miklu vandaðri. Þessu
tií sönnunar get jeg nefnt kvæðið
,,Umhleypingar“ og mörg fleiri.
Jakob gerir ekki að jafnaði sjálf-
s.n sig að umtalsefni. Hann er ekki
lyriskt skáld. Þó bregður fyrir yndis-
léga fallegri lyrilc í kvæðum hans t.
d. þessari vísu:
Nú birtir yfir breiðum
og blika geislar víða
til lofts og hafs og hlíða.
Nú hækka vonir flug.
Nú þýtur suðræn þíða
um þjóðarinnar hug.
Aftur á móti verður honum á að
syndga gegn allri lyrik t. d. í þess-
ari ljóðlínu í kvæðinu „Harpa“, sem
vitanlega hefur átt að verða ljóð:
„Bóistra-gikki er glóey rægja“.
Þetta er ómögulegt að segja í ljóði
— setningin er altof gróf og gerspill-
ir öllu kvæðinu.
Eitthvert fegursta kvæðið í bók-
inni er „Ásdís á Bjargi“. Jeg set hjer
nokkrar vísur úr kvæðinu, en það er
alt jafn ágætt:
Asdís var í iðju og draumum
ein um hitu ])á
að elska - og stuðla að Grettis gengi
og gæfu hans að þrá.
Sn vonir bæði og bænir hennar
barning vildu fá.
Snemma kendi mikla manninn
móðuraugað glögt,
sá í barnsins vöggu-voðum
riðbragð hetjusnögt,
þ.að var yndi — en annars vegar
örlög myrkrið dökt.
Kvíðinn óx og þrautir þyngdust
þegar hann komst á legg.
Stríðnin, kvefsnin, bernsku-brekin
I