Lögrétta - 31.03.1920, Blaðsíða 1

Utgetandi og ritstjóri:
ÞORST. GÍSLASON.
Þingholtsstræti 17.
Talsími 178.
LOGR
AfgreiSslu- og innheimtum.:
ÞÓR. B. ÞORLÁKSSON.
Bankastræti II.
Talsími 359.
Nr. 12.
Beyjavík 31. mars 1920
Klæðaverslun
H. Andersen & Sön
Aðalstræti 16.
Stofnsett 1888. Sími 32.
—o—1
Þar eru fötin saumuð flest.
Þar eru fataefnin best.
Sv. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 B. Reykjavík.
Fyrirliggjandi miklar birgðir af
íallegu veggfóðri, pappír og pappa á
jjil, loft og gólf, loftlistum og loftrós-
um.
Frá Danmörku.
Konungur víkur Zahleráðaneytinu
frá. — Hægrimenn mynda stjórn.
í gærmorgun .kom hingaS svo-
hljóöandi símfregn frá Khöfn:
Konung'urinín. hefur vikið Zahle-
stjórninni frá völdurn. Zahle hefur
neitaó að gegna stjórnarstörfum
þangað til ný stjórn verði mynduð.
SiSar í gærdag kom aftur þetta-
skeyti:
ÁstæSurnar fyrir frávikningu
Zahlestjórnarinnar eru þær, að meiri
hluti landsþingsins snerist’ á móti
lienni í Færeyjamálinu. Og i fólks--
þinginu, þar sem Zahlestjórnin hafði
cins atkvæðis rneiri hluta, snerust 2
tveir þingmenn á móti henni. Síðustu
dagana hafa afturhaldsmenn barist
grimmilega á móti stjórninni og á-
sakað hana fyrir að hafa vanrækt
Flensborgarmálið. Flafa þeir krafist
nýrra kosninga þegar í staö, samkv.
kreyttum grunJvallarlögum og kosn-
ingalögum, er Zahle haföi um síö-
t.stu kosningar lofaö aö bera fram.
Kveldblöö íhaldsmanna eru ofsakát
yfir málalokum þessum. í fregn-
miöa frá „Politiken‘‘ segir, að þetta
athæfi sje einstakt í sinni röö í stjórn-
skipunarsög'unni. Lögreglan heldur
vörð um Amalíuborg. Á götum borg-
arinnar standa menn tugum þúsunda
saman og ræða viðburöina með' á-
fafa. Jafnaðarmenn hóta að lýsa yf-
ir allsherjarverkfalli á miðvikudag (í
dag), ef stjórnin veröur ekki falin
Zahleráðaneytinu á ný.
í gærkvöld kom skeyti, er sagði, að
Liebe, hæstarjettarmálaflutningsmað-
ur. hefði myndað bráðabirgðastjórn,
°S í skeyti frá í morgun er sagt frá
skipun hennar á þessa leið:
Otto Liebe, hæstarjettarmálaflutn-
ingsmaöur er forsætis og dómsmála-
ráðherra. Th. Rovsing, prófessor I
læknisfræði, kenslumálaráðherra. —
Oxholm amtmaöur og kammerherra
innanríkisráðherra og til bráBabirgöa
iandbúnaðarráðherra. Konow, flota-'
faringi, hervarnaráðherra og til
hráöabirgða utanríkisráðherra. Mon-
herg verkfræðingur 0g etatsráð, ráð-
herra opinberra verka. Hjort-Hansen
ti am væmdarstjóri fjármálaráðherra.
buenson, skipaútgeröarmaður, versl-
imarmálaráðherra. Rektor Hass
kirkjumálaráöherra.
S.tjórnin hjer fjekk einnig í gær til-
kynningu um þetta frá funtrúa sínum
1 Khofn. Þar segir, að fylgismenn
fyrn verandi stjórnar dæmi þessar að-
farir hart, og telji þær ekki í sam-
læmi við grundvallarlögin. Jafnaðar-
niannaflokkurinn hafi sent konungi
tilkynnmgu um, að hann yfirvegaði
a-lsherjarverkfall, ef Zahlestjórnin
Ver«i ekki sett til valda aftur.
h*essar fregnir koma óvænt, og ó-
LKð enn, hverjar afleiöingar þær geti
,!a r; Eriginn efi er á því, að það er
“^rem'ttgurinn út af suðurjótsku
nulunum, sem mestu veldur. Mikill
flokkur manna í Danmörku mun hafa
sótt það fast, ag Danmörk fengi
Flensborg, enda þótt atkvæðagreiðsl-
an væri þar svo andhverf Dönum sem
frá var sagt í síðasta tbl. En Zahle-
stjórnin lagðist eindregið á móti því
að Danmörk tæki við öðrurn hjeruð
urn Suður-Jótlands en 'þeim, sem ai
n eirihluta væru bygð dönskun
mönnum og kæmu þvi af fúsum vilj;
og samkvæmt sjálfsákvörðunarrjett
inn í danska ríkið. Símfregn frá 27.
þ'. m. sagði, að alþjóðanefnd sú, sem
gera átti tillögur um þetta til banda-
mannastjórnanna, hefði lagt til, að
?.lt 2. atkvæðabelti Suður-Jótlands,
þar með Flensborg, skyldi framveg-
is fylgja Þýskalandi. Hvort svo er
nú, að hægrimannaflokkurinn danski.
sem rnest kapp hefur lagt á að fá
Flensborg, hugsi sjer enn að fá hana,
þrátt fyrir tillögur nefndarinnar,
verður ekki sagt, eða þá, að að eins
sie um það að ræða, að korna Zahle-
stjórninni frá völdum. En í nýja
ráðaneytinu éru eingöngu hægri-
menn, og ætlunin mun vera sú, að
nýjar kosningar verði látnar fara
fiarn svo fljótt sem kostur er á.
Dönsk stjórnarvöld eiga að taka
við þeim hjeruðum Suöur-Jótlands,
sem Danmörk fær, 3. eða 4. apríl, en
sá dagur, er lýst verði yfir samein-
ingunni, er enn óákveðinn.
Úti um heim.
Síðustu frjettir.
Byltingin í Þýskalandi, sem frá var
sagt í síðasta tbl., er nú úti, og í fregn
trá 24. þ. m. var sagt, að alt væri
orðið kyrt i Berlín. En stjórnin hefur
sagt af sjer. Fyrst kom fregn um,
aö Noske væri aö Jara, því móti hon-
um hefur gremjan verið mest. 26. þ.
m. kom fregn um, að alt ráðaneytið
liefði sagt af sjer, en Múller, áðui,
utanríkismálaráðherra, hefði tekið að
sjer myndun nýrrar stjórnar. Óeirðir
Og viðsjár eru að sjálfsögðu rniklar
t;l og frá urn land. Stjórnin vildi fá
hjá bandamönnum undanþágu frá
aivopnunarslcilyrðum friðarsamning-
anna, vegna innanlandsóeirðanna, en
Frakkar settu sig á móti því og vildu
• taka Ruhrhjeraðið,. vegna þeíss að
skilmálarnir væru ekki haldnir af
Þjóðverjum. Bandarikin, England og
'ítalía lögðust á móti því, segir fregn
itá 27. þ. m., að bandamenn láti her
sirm taka stjórn í Ruhrhjeraði, og er
út af þessu o. fl. óánægja mikil gegn
þeint í Frakklandi. Hefur Barthou í
franska þinginu farið höröum oröum
um ensk-franska sambandið og fundið
því margt til foráttu. — Símfregn
segir, að verkmannaflokkarnir þýsku
liafi nefnt mann, sem Wissel heitir,
til þess að vera í kjöri af Jbeirra hálfu
til ríkisforsetaembættisins. Stjórnar-
blaðið „Vorwárts" hefur andmælt því
mjög fast, að Hindenburg yrði kos-
inn. En i útl. blöðum má sjá, að hann
liefur sett það skilyrði fyrir því, að
gefa kost á sjer, að allir flokkar yrðu
sammála um þaö. Einnig hefur hann,
aö sögn, viljað hafa til þess sam-
þvkki Vilhjálms fyrv. keisara.
Pólverjar og Rússar eru nú að
semja frið, segir fregn frá 27. þ. m.,
en bardagar höfðu skömmu áður átt
sier staö þeirra í milli. Sóttu Pól-
verjar fram, en biðu ósigur. Leifar
Denikinshersins hafa nú rýmt burt frá
Krim, og bolsjevíkar hafa stöðvað
samgöngur til Konstantínópel land-
mcgin. í Japan er nú sögð komin upp
_öílug bolsjevíkahreyfing, og stjórnin
þar hefur sagt af sjer, segir í fregn
frá 23.' þ. m.
í Austurlöndum eru miklar hreyf-
ingar,. sem virðast snúast gegn yfir-
ráðum Englendinga og Frakka. í
fregn frá -23. þ. m. segir, að Sýr-
lendingar hafi kosið sjer konung, Fai-
cal emir, en bróðir hans, Abdullah
hafi verið kosinn konungur í Mesó-
pótamíu. .
Fregnir frá Englandi segja, að þar
sje yfirvofandi allsherjarverkfall og
kolaútflutningur verði stöðvaður, af
otta við það.
Fregn frá Khöfn 27. þ. m. segir, að
.aivinnuveitendafjelagið danska hafi
>oðað allsherjarverkbann 9. apríl, er
ái til flestra atvinnugreina og til 150
ús. verkamanna, en siglingar snerti
að ekki og ekki starfsemi hins opin-
iera.
Fregnir hafa komið um, að friðar-
iiálaráðstefna bandamanna sje að
'ytjast til ítalíu. Hún hafði um hríð
verið háð í Lundúnum, og hlaðafregn-
;nar sögðu, að samkomulagið færi
versnandi, Frakkar væru mjög óá-
nægðir, bæði við Englendinga og
ítali. Samkomulag er enn ekki feng-
ið, hvorki um rússnesku, ungversku
nje tyrknesku málin, eða var ekki, er
siðustu útl. blöð, sem hingað hafa
komið, segja frá þeim málum. Það
var að eins ákveðið Rússlandi við-
víkjani, að þau lönd, sem vildu, hefðu
rjett til að taka upp verslun við það.
En alt benti þó í þá átt, að fullkom-
in friðargerð við ráðstjórnarríkið
rússneska væri i nánd. Og talað var
um samtök til að stuðla að endur-
íeisn Þýskalands. Nitti hafði beitt
sjer fyrir því, í friðarráðinu, að hern-
aöarskaðabætur Þjóðverja yrðu
færðar niður, en það strandaði á ein-
dregnum mótmælum frá hálfu
Frakka. „Times‘‘ flutti svæsnar á-
rásir á starfsemi friðarráðsins, taldi
alt ganga þar bæði seint og illa og
íyrirkomulagið í heild sinni á vmnu-
brögðunum óheppilegt.
Frá Ungverjalandi.
Það er ekki fullkomlega rjett skýrt
fvá síðustu stjórnarbreytingunni í
iJngverjalandi í seinustu blöðum. —:
'Jngverska þingið' kom saman 16.
febr. síðastl., i fögru vorveðri, segi.-
í blaðafregnunum, og meðal margra
og mikilla verkefna, sem fyrir lágu,
var það eitt hið helsta, að velja ríkis-
stióra. Vissa var nú fengin fyrir því,
; ð friðarskilnrálar bandamanna yrðu
harðir. Ungverska ríkið var áður 323
þús. ferkilóm. með 21 milj. íbúa, eri
átti nú, með þeirn samningum, sem
á leiðinni voru, að færast sarnan í 87
Jais. ferkílóm. stærð með 7J4 milj.
ibúa. Og margt fleira átti að koma
mn í þá samninga, sem Urigverjum
íjell illa. Samt sem áður var gleði-
bragur yfir Buda-Pest þennan dag,
segja útlendu frjettarítararnir, sem
þar voru, og kátt í þingsölunum, þótt
miklu fámennara væri þar en áður.
Þingmannahópurinn leit nú líka all-
miög öðru vísi út en fyrrum. Þar var
miklu meira af bændum nú, og enginn
þingmaður í einkennisbúningi. Yfir-
tökin í þingu voru í höndum hins
svo nefnda kristilega þjóðernisflokks
rg í grundvallarskoðunum sínum er
liann talinn íhaldssamur, einkum eftir
viðureignina við bolsjevíkaflokkinn
síöastl. sumar, og kýs helst, að kon-
mgsveldi haldist og vill fá aftur til
valda mann af gömlu keisaraættinni.
En rnóti því snerist yfirráð banda-
manna, eins og áður hefur sagt verið ;
stjómarfarið hafði verið á ringulreið
að undanförnu og óráðið um framtíðc
arfyrirkomulagið. Nú lá það fyrir
j'inginu, að velja ríkisstjóra til óá-
kceðins tíma, og það var þegar ljóst
í byrjun þingsins, að Horthy herfor-
mgi mundi verða fyrir valinu. Hann
var við þingsetninguna, 16. febr. ásamt
ti ú sinm og sýndi það sig þá, að hann
á mjög miklum vinsældum að fagna.
Ríkisstjóravaliö fór þó ekki fram fyr
en 1. þ. nr. Þá tfar Horthy kvaddur
•i þingfund og forsetinn tilkynti hon-
um þar opinberlegá, að þingið hefði
• 'valið hann ríkisstjóra og spurði, hvort
liann vildi taka það embætti að sjer.
Horthy játaði því og vann síðan eið
aö stjórnarskrá ríkisins. Það var fram
tekið, að þess væri vænst, að hann
stjórnaði ríkinu í samræmi við vilja
þingsins, og fastseett var, að árslaun
rikisstjórans skyldu vera 3 miljónir
króna. Að því búnu var rikisráð hald-
íð undir hans stjórn og Huszer for-
sætisráðherra þakkaði þar hinum ný
kosna ríkisstjóra í þjóðarinnar nafni
fvrir starf hans á ófriðarárunum og
Cigi síður á þeim þrengingartímum,
s?m þar fóru á eftir. Að svo mæltu
iýsti forsætiráðherrann yfir, að
stjórnin teldi hlutverki sínu lokið með
því, sem gerst hefði þenftan dag, og
beiddist lausnar. Ríkisstjórinn þakk-
eði henni og bað hana, að gegna
stjórnarstörfunum áfram fyrst um
sinn.
Horthy ríkisstjöri er fæddur 1868.
Hann var áður foringi í flotaliði Ung
verja, og það er sagt, að hann hafi
ve.rið foringi á þýska herskipinu „Gö-
ben“, sem lenti í æfintýrum, sem mik •
ið var um talað í byrjun stríðsins, og
bjargaði sjer loks inn gegnum Dar-
danellasundið. Síðan fjekk hann mik-
ið orð á sig í sjóorustum þeim, sem
áttu sjer stað í Adríahafinu. Þegar
Bela Kun myndaði bolsjevíkastjórn-
ina í Buda Pest síðastl. sumar, varð
Horthy einn af helstu mótstöðumönn-
urn hennar. Hann myndið þá dálitla
hersveit, sem kölluð var „hvíti her-
inn“, og eftir fall bolsjevíkastjórnar-
innar sneri hann henni gegn Rúmen-
um. Þegar ungversku flokkarnir fóru
oð sernja við fulltrna Englendinga í
Buda Pest, Clerk, á síðastliðnu hausti,
cins og frá va'r sagt í síðasta blaði,
fiekk Horthy leyfi bandamanna til
þess að halda með her sinn inn i
Buda Pest. Hann hjelt innreið sina i
höfuðborgina 16. nóvember, og var
tekið þar með miklum fögnuði. Borg*
arstjórinn bauð hann velkominn og
h.ersveit hans. En Horthy lýsti því
þá þegar yfir í svari sínu, að sín
ætlun væri, að endurreisa konungs-
veldið i Ungverjalandi. Þessi yfirlýs-
ing kom sjer ekki vel, því daginn áð-
ur hafði enska stjórnin lýst því yfir
í enska þinginu, að enginn maður af
ætt Habsborgara mætti hugsa til kon-
ungdóms í Ungverjalandi. Clerk tók
j.á í taumana, og heimtaði, að ný
stjórn yrði skipuð, sem rjeði fram úr
vandræðunum, og þá var það, sem
Huszar tók að sjer stjórnarmyndun
ína, eins og áður hefur verið frá sagt.
. Siðustu fregnir segja, að Horthy hafi
T2. þ. m. falið varaforseta þjóðþings-
ins,.Alex. Simonyi Semadam, myndun
nýrrar stjórnar, sem á að styðjast við
kristil. þjóðernisflokkinn og bænda-
flokk, sem nú er fjölmennur í jjinginu.
Danzig.
Eins og áður hefur verið frá sagt,
hefur borgin Danzig við Eystrasalt
og Weichselósa nú, er friðarsamning-
amir ge’ngu í gildi, verið skilin frá
Þýskalandi og gerð að sjálfstjórnar-
borg ásamt nokkru landssvæði þar
r.mhverfis. Borgin er gömul og á
mikla sögu. Hún var grundvölluð ná-
lægt 900 e. Kr. d|f var fyrstu aldirnar
þ.ar á eftir ýmist undir yfirráðum Pól-
verja eða Þjóðverja, en gekk svo inn
i Hansasambandið og varð, meðan
veldi þess stóð, voldug og auðug borg.
Þegar Hansasambandið rofnaði, varð
borgin háð Póllandi og taldist lengi
lil þess. Á því reistu Pólverjar nú
kröfu sína til borgarinnar, enda þótt
hún sje nú nær alþýsk. Þegar Pól-
landi var fyrst skift, 1772, varð Dan-
zig óháð borg, eins og nú. En 20 ár-
um síðar var hún innlimuð i Prúss-
land, og þá var Póllandi skift í annað
sinn. í Tilsit-friðnum 1807 var ákveð-
ið, að borgin skyldi aftur verða ó-
báð, en það varð varla nema að nafn-
mu til, og 5 árum síðar var hún fyrir
iult og alt innlimuð í Prússland. Nú.
eftir rúma öld, er him aftur skilin frá
því, og út á við verður það stjórn
pólska ríkisins, en ekki Þýskalands,
sem fer með málefni borgarinnar. Pól-
iand fær viðskiftaleið eftir Weichsel
fljótinu út til Eystrasalts, og stjórn
þess fær umráð yfir samgöngumál-
um öllum á þessu svæði og Danzig
verður í tollsambandi við það. Að
öðru leyti en þessu er borgin óháð.
Fn Þjóðverjum er alstaðar illa við,
að lenda undir yfirráðum Pólverja,
telja þá standa svo mjög að baki sje"
í allri menningu, og því hefur þess*
um ráðstöfunum verð tekið illa í Dan-
zig, enda þótt þær hljóti að leiða
til þess, að borgin auðgist mjög á
komandi árum, með því að hún hlýtur
að verða miðstöð allra viðskifta Pól-
lands norður og vestur á bóginn. Það
er nú líka sagt, að hinn rnikli við-
1 únaður, sem nú þegar er í byrjun
þar í borginni, til þess að koma þar
á fót stórum, nýjum viðskiftastofn-
XV. ár.
unum, frá ýmsum þjóðum, miði mjög
i þá átt, að sætta borgarbúa við breyt-
ingarnar. Eignir hafa stigið þar af-
skaplega i verði, og nú stendur til,
að haldin verði þar alþjóðleg kaup-
steina einhvern tima í vor. Innflutn-
ingur til borgarinnar kvað hafa auk-
Ist mikið, einkum þó af Pólverjum.
íbúar borgarinnar voru 1918 taldir
170 þús., og þar af að eins 2—3°/o
pólskumælandi. En um áramótin síð-
ustu var sagt, að 10% íbúanna væru
Pólverjar. _ J
Mriilki á islandi.
Bókmentaleg framför.
í októbermánuði síðastl. haust
stofnsetti Ólafur J. Hvanndal prent-
myndasmiðju hjer í Reykjavík, með
það fyrir augurn, að búa til prent-
rnyndir (Clichéer) fyrir bækur, blöð
o gtímarit. Iðn þessi er alveg ný hjer
á landi og bætir úr brýnni þörf. Til
þess tirna, er hann tók til starfa, hafa
allir þeir, er þurftu að láta gera mynd-
ir, orðið að senda þær til útlanda, til
þess þar að fá gerð myndamót eftir
þeim. Þetta hefur bakað mönnum sí
feld óþægindi og kostnaðar-auka, og
liefur auk þess valdið því, að menn
liafa notað miklu minna af myndum
í prentuðu máli en æskilegt hefur
verið, vegna örðugleikanna við að fá
þær gerðar. En myndaþörfin hjer á
landi, eins og annarstaðar, hefur meir
og meir aukist með vaxandi bóka- og
biaða-útgáfu, enda er það öllum kunn-
ugt og alment viðurkent, hversu mik-
ið gildi myndir og alls konar teikn-
ingar hafa til skýringar fyrir lesmál-
ið; má þvi með sanni segja, að hjer
sje um mikilvæga bókmentalega
framför að ræða. — Ólafur J. Hvann-
dal hefur lært þessa vandasömu iðn
fyrst í Danmörku og siðan til fulln-
ustu hjá hinni alþektu verksmiðju
í þessari grein F. A. Brockhaus
Chemigraphische Anstalt i Leipzig,
og hefur þaðan bestu meðmæli; má
því óhætt treysta þvi, að myndagerð
lians standi útlendri myndagerð fylli-
lega jafnfætis, enda bera þær myndir,
sem hann þegar hefur gert, þess ljós-
an vott.
Hvanndal hefur vinnustofu sína t
prentsmiðjunni Gutenberg.
Arslundur Bdnalarfjeiagsins.
—Hann var haldinn í Reykjavik
þriðjdaginn 23. mars í Iðnaðarmanna-
riúsinu. Til fundarins hafði verið boð-
að, samkvæmt lögum fjelagsins, með
lveggja rnánaða fyrirvara. En sökum
sottvarnar hjer í bænum, gegn út-
breiðslu inflúensunnar, var ekki hægt
að minna á hann síðar í blöðum. Var
tundurinn þess vegna mjög illa sótt-
ur. Lagður var frarn og lesinn upp
reikningur fjelagsins fyrir árið 1919,
asamt yfirliti yfir hag fjelagsins 31.
desember s. á. Forseti mintist látinna
fjelagsmanna á árinu, og kvað því
tnikla eftirsjá i fráfalli framkvæmdar-
sarnra og dugandi fjelagsmanna.
Næst gerði hann grein fyrir helstu
gjaldaliðum reikninganna og fjárveit-
ingurn til fjelagsins í gildandi fjár-
lögunr. Einnig skýrði hann frá frain-
tíðar-fyrirætlunum fjelagsins, þar á
meðal verkfærasýningu, er i ráði
væri að koma á LReykjavík næsta
ár, 1921. Út af þessari greinargerð
íorseta, er hjer var getið, spunnust
iiiils háttar umræður. Fyrverandi at-
vinnumálaráðherra, Sigurður Jóns-
son, drap á það, hve erfitt væri fyrir
nienn úr öðrum landsfjórðungum, að
sa'kja sýninguna til Reykjavíkur, og
beindi því þeirri fyrirspurn til fund-
arins, hvort ekki væri hægt, í sanj-
bandi við sýninguna hjer, að halda
aðra sýningu á úrvalsverkfærum, á
öðrum stað landsins, t. d. á Akureyri.
Forseti svaraði þessum ummælum